Tài liệu Ôn tập các tác phẩm Văn học 12

T©y TiÕn (Quang Dòng) §Ò 1: B×nh gi¶ng ®o¹n th¬: “Doanh tr¹i bõng lªn héi ®uèc hoa K×a em xiªm ¸o tù bao giê KhÌn lªn man ®iÖu nµng e Êp Nh¹c vÒ Viªn Ch¨n x©y hån th¬ Ng−êi ®i ch©u méc chiÒu s−¬ng Êy Cã thÊy hån lau nÎo bÕn bê Cã nhí d¸ng ng−êi trªn ®éc méc Tr«i dßng n−íc lò hoa ®ong ®−a” Bµi lµm Quang Dòng (1921- 1988) – mét nghÖ sÜ ®a tµi: lµm th¬, so¹n nh¹c, vÏ tranh. ë ph−¬ng diÖn nµo «ng còng cã nh÷ng ®ãng gãp ®¸ng kÓ song ng−êi ®äc nhí ®Õn Quang Dòng tr−íc hÕt lµ mét hån th¬ l·ng m¹n, hµo hoa víi t×nh yªu quª h−¬ng, ®Êt n−íc, con ng−êi s©u s¾c. Riªng víi “T©y TiÕn” – bµi th¬ s¸ng t¸c n¨m 1948 t¹i Phï L−u Chanh, «ng ®· kh¼ng ®Þnh mét vÞ trÝ kh«ng thÓ nµo thay thÕ trong lßng mçi b¹n ®äc yªu th¬ h«m nay. Thi phÈm gåm cã nhiÒu ®o¹n, ®o¹n th¬ d−íi ®©y chÝnh lµ ®o¹n th¬ thø hai trong bµi “T©y TiÕn”, ë ®ã nhµ th¬ ®· t¸i hiÖn vÎ ®Ñp t×nh qu©n d©n vµ c¶nh s«ng n−íc miÒn T©y: “Doanh tr¹i bõng lªn héi ®uèc hoa .... Tr«i dßng n−íc lò hoa ®ong ®−a” NÕu nh− ë ®o¹n th¬ tr−íc ®ã nhµ th¬ nhí vÒ con ®−êng T©y TiÕn l¾m dèc, nhiÒu ®Ìo víi nh÷ng nçi gian nan, vÊt v¶ th× ®Õn ®o¹n th¬ nµy, t¸c gi¶ l¹i nhí vÒ ®ªm liªn hoan v¨n nghÖ víi nh÷ng t×nh c¶m ng©y ngÊt, say mª cïng víi bøc tranh s«ng n−íc miÒn T©y B¾c h− ¶o, méng m¬: “Doanh tr¹i bõng lªn héi ®uèc hoa” Trªn chÆng ®−êng hµnh qu©n ®Çy gian lao, vÊt v¶, binh ®oµn T©y TiÕn ®· cã lóc dõng ch©n nghØ ng¬i. N¬i dõng ch©n cña trung ®oµn bçng trë thµnh “Doanh tr¹i” – hai ch÷ gîi cho ng−êi ®äc vÒ sù v÷ng vµng, thanh b×nh nh−ng kh«ng kÐm phÇn m¹nh mÏ. Næi bËt lªn trªn c¸i nÒn thanh b×nh Êy lµ h×nh ¶nh “ngän ®uèc hoa” “bõng lªn”, mét thø ¸nh s¸ng m¹nh mÏ, ®ét ngét, lan to¶ trong kh«ng gian xua tan ®i bãng ®ªm l¹nh lÏo n¬i nói rõng T©y B¾c. §ång thêi h×nh ¶nh “héi ®uèc hoa” gîi cho ta liªn t−ëng ®Õn mét ®ªm héi hoa ®¨ng lung linh, huyÒn ¶o. “K×a em xiªm ¸o tù bao giê KhÌn lªn man ®iÖu nµng e Êp” 1 Ngay më ®Çu dßng th¬, nhµ th¬ ®· ®em ®Õn cho ng−êi ®äc mét c¶m gi¸c ngì ngµng cña nh÷ng ng−êi lÝnh T©y TiÕn tr−íc vÎ ®Ñp cña “em” bëi ch÷ “k×a”. Theo nhµ th¬ TrÇn Lª V¨n – b¶n th©n cña Quang Dòng th× “em” ë ®©y chÝnh lµ nh÷ng ng−êi lÝnh T©y TiÕn mµ th«i. Víi chÊt dÝ dám, tinh nghÞch, hä ®· gi¶ trang thµnh nh÷ng thiÕu n÷ miÒn s¬n c−íc ®Ó diÔn kÞch. Nh−ng ta còng cã thÓ hiÓu “em” ë ®©y chÝnh lµ s¬n n÷ - ®o¸ hoa rõng ®Çy h−¬ng s¾c. Trong bé “xiªm ¸o” rùc rì, nh÷ng c« g¸i hiÖn lªn víi vÎ ®Ñp l¹ lÉm, say mª, duyªn d¸ng vµ kh«ng kÐm phÇn hoang s¬ víi nh÷ng cö chØ “e Êp”. §äc ®Õn ®©y, ta cã c¶m gi¸c nh− ©m thanh cña cuéc chiÕn tranh khèc liÖt d−êng nh− ®· l¾ng xuèng, chØ cßn l¹i nÐt l·ng m¹n, bay bæng trong t©m hån ng−êi lÝnh. Hä kh«ng chØ nh×n, ng¾m vµo cßn l¾ng nghe, nghe tõng “khÌn” “man ®iÖu” ®Çy bÝ Èn, quyÕn rò, ®Ó råi bao c¶m xóc ®−îc céng h−ëng thµnh: “Nh¹c vÒ Viªn Ch¨n x©y hån th¬” Mét lÇn n÷a t¸c gi¶ l¹i sö dông tõ “vÒ”. NÕu nh÷ng lóc tr−íc nhµ th¬ sö dông “nhí vÒ”, “hoa vÒ”, “hån vÒ” .... th× ë ®©y lµ “nh¹c vÒ”. Ta nh− thÊy vò ®iÖu, giai ®iÖu cña miÒn ®Êt l¹ ®· ®−a t©m hån ng−êi lÝnh h−íng vÒ mét ngµy mai t−¬i s¸ng, ®oµn qu©n sÏ tiÕn vÒ thµnh ®«. NÕu nh− bèn c©u tr−íc ®ã nhµ th¬ nhí vÒ ®ªm liªn hoan v¨n nghÖ ng©y ngÊt say mª th× ë bèn c©u sau t¸c gi¶ l¹i nhí vÒ bøc tranh s«ng n−íc miÒn T©y B¾c: “Ng−êi ®i Ch©u Méc chiÒu s−¬ng Êy Cã thÊy hån lau nÎo bÕn bê Cã nhí d¸ng ng−êi trªn ®éc méc Tr«i dßng n−íc lò hoa ®ong ®−a” Mét bøc tranh ®−îc bao phñ bëi “s−¬ng” gi¨ng mê mÞt, bång bÒnh kh¾p c¸c thung lòng, triÒn nói gîi lªn c¶nh nói rõng h− ¶o, v¾ng lÆng. Trong c¸i bøc tranh Êy, nhµ th¬ kh¾c h×nh ¶nh “hoa lau” – mét h×nh ¶nh ®Æc tr−ng cña vïng cao “lau” mäc ë c¸c triÒn s«ng v¸ch ®¸ lµm cho c¶nh nói rõng trë nªn hoang vu, v¾ng vÎ. Trong bµi th¬ “ViÖt B¾c” - Tè H÷u còng ®· tõng miªu t¶. Quang Dòng kh«ng miªu t¶ s¾c mµu hay d¸ng h×nh “hoa lau” mµ tËp trung kh¾c ho¹ linh hån cña nã, còng nh− linh hån cña bøc tranh T©y B¾c thªm phÇn tÜnh lÆng, h¾t hiu. ChØ víi bèn c©u th¬ nh−ng ®· cã ®Õn hai c©u hái xuÊt hiÖn: “cã thÊy ...”, “cã nhí ...”. DÉu lµ lêi ®Ó hái hay tù hái th× nã còng chøng tá cho ng−êi ®äc thÊy nhµ th¬ ®ang ®¾m ch×m trong mét nçi nhí d©ng ®Çy. Nhí h×nh ¶nh d¸ng ng−êi trªn con thuyÒn ®éc méc. §©y cã thÓ lµ h×nh ¶nh nh÷ng ng−êi lÝnh ®Ì sãng l−ít giã nh−ng còng cã thÓ hiÓu ®ã lµ d¸ng cña nh÷ng c« g¸i miÒn T©y B¾c víi d¸ng h×nh mÒm m¹i, uyÓn chuyÓn. Nhµ th¬ ®· sö dông kÕt cÊu c©u v¾t dßng. Dßng th¬ thø ba liÒn kÒ kÕt nèi víi côm tõ “trêi dßng n−íc lò” cña c©u thø t− hoµ víi d¸ng vÎ mÒm m¹i cña thiÕu n÷ trªn dßng s«ng 2 T©y B¾c lµ d¸ng h×nh mÒm m¹i cña “hoa lau”. Tõ “®ong ®−a” cã hån h¬n tõ “®ung ®−a” bëi nã gîi lªn vÎ t×nh tø cña thiªn nhiªn vµ con ng−êi lÝnh ch©n xa rêi mµ lßng cßn l−u luyÕn. B»ng bót ph¸p l·ng m¹n kÕt hîp víi t©m hån nghÖ sÜ tµi hoa, Quang Dòng ®· thÓ hiÖn ®−îc nÐt l·ng m¹n, méng m¬ trong t©m hån ng−êi lÝnh. ®ã lµ nÐt l·ng m¹n vót lªn tõ hiÖn thùc chiÕn ®Êu gian khæ mµ hµo hïng. §Ò 2: C¶m nhËn vÒ ®o¹n th¬ trong bµi T©y TiÕn cña nhµ th¬ Quang Dòng: “T©y TiÕn ®oµn binh kh«ng mäc tãc Qu©n xanh mµu l¸ d÷ oai hïm M¾t trõng göi mét n¬i biªn giíi §ªm m¬ Hµ Néi d¸ng kiÒu th¬m R¶i r¸c biªn c−¬ng må viÔn xø ChiÕn tr−êng ®i ch¼ng tiÕc ®êi xanh ¸o bµo thay chiÕu anh vÒ ®Êt S«ng M· gÇm lªn khóc ®éc hµnh” (TrÝch T©y TiÕn - Quang Dòng) Bµi lµm Mçi ng−êi ViÖt Nam h¼n kh«ng thÓ quªn ®−îc mét thêi lÞch sö chèng giÆc ngo¹i x©m oai hïng nh−ng còng ®Çy ®au th−¬ng cña d©n téc. ChiÕn tranh ®· lïi xa nh−ng nh÷ng ¸ng th¬ ca ®Ñp lÊy c¶m høng tõ hiÖn thùc cña cuéc chiÕn ®Êu còng nh− h×nh ¶nh anh bé ®é cô Hå vÉn cßn sèng m·i víi thêi igan mµ suèt cuéc ®êi sau nµy kh«ng dÔ v−ît qua. Trong sè ®ã, ®Æc biÖt næi lªn lµ bµi th¬ “T©y TiÕn” cña Quang Dòng. “T©y TiÕn” ®−îc viÕt n¨m 1948, trong nh÷ng n¨m th¸ng chèng Ph¸p gian khæ víi tªn ban ®Çu lµ “Nhí T©y TiÕn”. Cho dï sau nµy nhµ th¬ ®· c¾t bít ch÷ “Nhí” trong nhan ®Ò nh−ng bao trïm lªn tÊt c¶ vÉn lµ nçi nhí cña nh©n vËt tr÷ t×nh. Nçi nhí hiÖn lªn lµ thiªn nhiªn T©y B¾c d÷ déi nh−ng còng ®Çy nªn th¬, lµ h×nh ¶nh ®oµn binh T©y TiÕn nh÷ng con ng−êi xuÊt th©n tõ thñ ®« hoa lÖ s½n sµng “quyÕt tö cho tæ quèc quyÕt sinh”. Bøc t−îng ®µi cña nh÷ng ng−êi chiÐn sÜ ®Çy hµo hïng nh−ng còng rÊt hµo hoa Êy ®−îc nhµ th¬ kh¾c ho¹ qua ®o¹n th¬: “T©y tiÕn ®oµn binh kh«ng mäc tãc Qu©n xanh mµu l¸ d÷ oai hïm M¾t trõng göi méng qua biªn giíi §ªm m¬ Hµ Néi d¸ng kiÒu th¬m R¶i r¸c biªn c−¬ng må viÔn xø 3 ChiÕn tr−êng ®i ch¼ng tiÕc ®êi xanh ¸o bµo thay chiÕu anh vÒ ®Êt S«ng M· gÇm lªn khóc ®éc hµnh”... Hai c©u th¬ ®Çu, Quang Dòng ®· tËp trung miªu t¶ h×nh d¸ng bÒ ngoµi cña nh÷ng ng−êi lÝnh T©y TiÕn cïng ®êi sèng chiÕn ®Êu gian khæ cña hä. Ra ®i trong nh÷ng ngµy ®Çu cña kh¸ng chiÕn, nh÷ng ng−êi lÝnh T©y TiÕn nãi riªng vµ nh÷ng anh bé ®éi cô Hå ngµy Êy nãi chung ph¶i chÞu rÊt nhiÒu thiÕu thèn vÌ vËt chÊt, l¹i ph¶i hµnh qu©n nung nÊu suèt nh÷ng ®ªm dµi. V× vËy c¸c anh th−êng bÞ m¾c ph¶i c¨n bÖnh sèt rÐt n¬i rõng thiªng n−íc ®éc. HiÖn thùc cña cuéc sèng lu«n b−íc vµo v¨n ch−¬ng nh− mét quy luËt tÊt yÕu bëi “nhµ v¨n lµ th− ký trung thµnh cña thêi ®¹i (Ban z¨c Song, tÊt c¶ nh÷ng h×nh ¶nh nµy ®Òu ®−îc thÓ hiÖn qua bót ph¸p hiÖn thùc c¸ch m¹ng. Víi Quang Dòng, còng viÕt vÒ ng−êi lÝnh trong giai ®o¹n nµy, còng lµ c¨n bÖnh sèt rÐt rõng nh−ng nhµ th¬ kh«ng nh×n d−íi t©m hån hiÖn thùc mµ nh×n nã d−íi c¸i nh×n l·ng m¹n hiÖn thùc. V× vËy mµ cã lÏ ch−a cã vÇn th¬ nµo Ên t−îng nh− vÇn th¬ Quang Dòng víi nh÷ng h×nh ¶nh ®éc ®¸o “kh«ng mäc tãc”, “xanh mµu l¸” “T©y TiÕn ®oµn binh kh«ng mäc tãc Qu©n xanh mµu l¸ d÷ oai hïm” Thùc sù do c¨n bÖnh sèt rÐt mµ nh÷ng ng−êi lÝnh T©y TiÕn ®· bÞ rông tãc. ë ®©y, nhµ th¬ ®· sö dông phÐp ®¶o ng÷ “kh«ng mäc tãc”, biÕn c¸i bÞ ®éng thµnh c¸i chñ ®éng. HiÖn thùc khèc liÖt Êy ®−îc t¸i hiÖn qua t©m hån l·ng m¹n cña Quang Dòng nªn c¸i ®Çu kh«ng cã tãc cña anh vÖ träng l¹i mang vÎ oai phong lÉm liÖt kh¸c th−êng. Do thiÕu thèn vÒ vËt chÊt l¹i bÞ c¨n bÖnh sèt rÐt rõng hµnh h¹ mµ nh÷ng ng−êi lÝnh da xanh vµng vät. Qua t©m hån l·ng m¹n cña Quang Dòng, nã ®· trë thµnh mµu xanh cña l¸ nguþ trang, mµu xanh cña rõng b¹t ngµn. L·ng m¹n cña Quang Dòng qu¶ thùc kh«ng ph¶i lµ c¸i l·ng m¹n t« hång b«i ®en cuéc sèng, kh«ng ph¶i thø l·ng m¹n tho¸t li cuéc ®êi nh− Nam Cao ®· tõng kÞch liÖt phª ph¸n trong t¸c phÈm “Gi¨ng s¸ng” (1943) “Chao «i, nghÖ thuËt kh«ng nÒn lµ ¸nh tr¨ng lõa dèi, nghÖ thuËt kh«ng cÇn ph¶i lµ ¸nh tr¨ng lõa dèi, nghÖ thuËt chØ cã thÓ lµ tiÕng ®au khæ kia tho¸t ra tõ nh÷ng kiÕp lµm than”. §ã lµ l·ng m¹n c¸ch m¹ng, l·ng m¹n lý t−ëng. Nhê cã c¸i l·ng m¹n ®ã mµ ng−êi lÝnh T©y TiÕn hiÖn lªn trong th¬ Quang Dòng oai phong nh− m·nh hæ “d÷ oai hïm”, chÕ ngù c¸i kh¾c nghiÖt cña cña thiªn nhiªn nói rõng T©y B¾c, lµm cho qu©n thï ph¶i khiÕp sî. Tuy r»ng gian khæ, thiÕu thèn, chÊp nhËn hy sinh nh−ng v−ît lªn trªn tÊt c¶, hä vÉn gi÷ ®−îc c¸i hµo hïng cña ng−êi lÝnh trÎ. NÕu hai c©u th¬ ®Çu, Quang Dòng kh¾c t¹o tr−íc m¾t ng−êi ®äc h×nh d¸ng bÒ ngoµi cña ng−êi lÝnh T©y TiÕn th× hai c©u th¬ sau, nhµ th¬ l¹i l¸ch s©u ngßi bót cña m×nh ®Ó m« t¶ ®êi sèng néi t©m cña c¸c anh. 4 Cßn ë ®©y, nh÷ng ng−êi lÝnh T©y TiÕn phÇn lín lµ thanh niªn trÝ thøc Hµ Thµnh. Theo tiÕng gäi cña ®Êt n−íc, hä ®· ra ®i, ®Õn chiÕn tr−êng vµ mang theo c¶ c¸i l·ng m¹n hµo hoa vèn cã. Do vËy, khi nhí vÒ quª h−¬ng, nhí vÒ Hµ Néi, nçi nhí Êy cã phÇn l·ng m¹nh h¬n : “M¾t trõng göi méng qua biªn giíi §ªm m¬ Hµ Néi d¸ng kiÒu th¬m” Quang Dòng ®· thÓ hiÖn mét chÊt lÝnh rÊt thùc – chÊt lÝnh cña ng−êi trÝ thøc. §©y lµ nh÷ng thanh niªn Hµ Thµnh mét thêi kú ®−îc ngåi trªn ghÕ nhµ tr−êng, t©m hån hä thÊm ®Ém ¸ng v¨n ch−¬ng cæ. Nhí vÒ Hµ Néi, hä xem Hµ Néi nh− mét “d¸ng kiÒu th¬m”. Nh÷ng t×nh c¶m rÊt méng m¬ Êy lµ ®éng lùc n©ng ®ì tinh thÇn ng−êi lÝnh, tiÕp søc cho hä trong cuéc chiÕn ®Êu. VÎ ®Ñp cña khæ th¬ nµy cßn ®−îc kÕt tinh qua thñ ph¸p nghÖ thuËt ®èi lËp. §iÒu nµy ®−îc thÓ hiÖn qua h×nh ¶nh “M¾t trõng göi méng”. “M¾t trõng” vèn lµ t×m vÒ phÝa qu©n thï ®Ó canh chõng, c¶nh gi¸c, nªu cao quyÕt t©m chiÕn ®Êu. Nh÷ng kh¸t väng, ý chÝ chiÕn ®Êu, méng −íc chiÕn tranh ®Òu ®−îc thÓ hiÖn qua ¸nh m¾t quyÕt tö – mét ¸nh m¾t ®Çy giËn d÷, n¶y löa, ¸p ®¶o kÎ thï. Nã mang vÎ d÷ d»n, oai hïng ®Çy dòng khÝ. Cßn “göi méng” lµ göi nh÷ng lý t−ëng, nh÷ng −íc m¬, nh÷ng méng −íc chiÕn tranh. “Méng” vµ “m¬” ®−îc hä göi vÒ hai ph−¬ng trêi. “Méng” giÕt giÆc göi qua biªn giíi sang n−íc b¹n Lµo cßn “m¬” vÒ “d¸ng kiÒu th¬m” ®−îc göi vÒ n¬i Hµ Thµnh mü lÖ. Nh− vËy, víi bèn c©u th¬ cïng víi nÒn hiÖn thùc vµ c¸i nh×n ®a chiÒu, Quang Dòng ®· x©y dùng mét bøc t−êng ®µi nghÖ thuËt sèng ®éng ch©n thùc vÒ h×nh t−îng anh bé ®éi cô Hå. Èn chøa d−íi d¸ng vÎ bÒ ngoµi oai hïng d÷ d»n lµ mét kho t©m hån khao kh¸t yªu th−¬ng mét tr¸i tim ch¸y báng c¨m hên, mét tr¸i tim biÕt c¨m thï qu©n x©m l−îc, mét tr¸i tim rùc löa anh hïng. Sù kÕt hîp hµi hoµ gi÷a vÎ ®Ñp l·ng m¹n víi tinh thÇn bi tr¸ng ®−îc t¸c gi¶ thÓ hiÖn râ khi miªu t¶ t− thÕ ra ®i vµ sù hy sinh cña ng−êi lÝnh T©y TiÕn. NÕu nh− bèn c©u th¬ ®Çu, Quang Dòng tËp trung miªu t¶ câi sèng th× bèn c©u th¬ sau l¹i miªu t¶ “câi chÕt” cña nh÷ng ng−êi lÝnh T©y TiÕn “R¶i r¸c biªn c−¬ng må viÔn xø ChiÕn tr−êng ®i ch¼ng tiÕc ®êi xanh ¸o bµo thay chiÕu anh vÒ ®Êt S«ng m· gÇm lªn khóc ®éc hµnh” §· tõng cã mét thêi gian dµi, ng−êi ta quan niÖm th¬ v¨n kh¸ng chiÕn kh«ng nªn miªu t¶, ®Ò cËp ®Õn c¸i chÕt bëi ng−êi ta sî sÏ lµm ¶nh h−ëng ®Õn ý chÝ, tinh thÇn chiÕn ®Êu cña ng−êi lÝnh. Nh−ng Quang Dòng ®· nh×n th¼ng vµo sù thËt, ph¶n ¸nh mÊt m¸t hy sinh. Bëi vËy, nh÷ng c©u th¬ nµy ®−îc xem lµ hiÕm hoi. Quang Dòng kh«ng chØ mét 5 lÇn mµ ®· hai lÇn nh¾c ®Õn c¸i chÕt trong bµi th¬ nµy. ë ®o¹n trªn, c¸i chÕt ®−îc hiÖn vÒ qua h×nh ¶nh “Anh b¹n d·i dÇu kh«ng b−íc n÷a Gôc lªn sóng mò bá quªn ®êi” Cã thÓ ®©y lµ mét giÊc ngñ cña ng−êi lÝnh T©y TiÕn gi÷a hai giê sóng næ còng cã thÓ ®©y lµ sù ra ®i vÜnh viÔn cña c¸c anh. §Õn ®©y, c¸i chÕt kh«ng chØ cßn lµ mét nÐt t¶ thùc, cô thÓ kh«ng cßn lµ mét kho¶ng kh¾c ®au th−¬ng gi÷a ®−êng hµnh qu©n mµ ®· trë thµnh mét nÐt chiªm nghiÖm hay nãi c¸ch kh¸c, c¸i cô thÓ ®· ®−îc n©ng lªn thµnh tÇm kh¸i qu¸t. Nh÷ng h×nh ¶nh nµy gîi lªn ®−îc vÎ ®Ñp cña c¸c anh bé ®éi cô Hå lu«n ca c¸i chÕt nhÑ tùa l«ng hång. “Vui vÎ chÕt nh− cµy xong thöa ruéng Lßng khoÎ m¹nh anh d©n quª sung s−íng Ng¶ m×nh trªn liÕp cá ngñ ngon lµnh Vµ trong m¬ th¬m m¾t löa ®ång xanh” C¸i bi cña ®o¹n th¬ ®−îc Quang Dòng gîi lªn qua h×nh ¶nh nÊm må n¬i rõng s©u biªn giíi. ViÕt vÒ c¸i bi nh−ng th¬ Quang Dòng kh«ng luþ bëi nhµ th¬ ®· sö dông hµng lo¹t nh÷ng tõ H¸n ViÖt. C©u th¬ “R¶i r¸c biªn c−¬ng må viÔn xø” gåm b¶y ©m tiÕt nh−ng ®· cã n¨m ©m tiÕt lµ nh÷ng tõ H¸n ViÖt. ViÖc sö dông hµng lo¹t nh÷ng tõ H¸n ViÖt nµy t¹o s¾c th¸i trang träng, thiªng liªng, gi¶m bít ®au th−¬ng vµ n©ng tÇm c¸i chÕt cña nh÷ng ng−êi lÝnh. Nh− vËy, nãi vÒ c¸i chÕt nh−ng th¬ Quang Dòng kh«ng g©y c¶m gi¸c bi luþ mµ chØ ®Ó l¹i trong lßng ng−êi c¶m gi¸c bi hïng, bi tr¸ng. Sù thËt ®¸ng sî kh«ng lµm nhôt nhuÖ khÝ cña nh÷ng chµng trai T©y TiÕn bëi kh¸t väng lªn ®−êng ®Çy cao ®Ñp cña hä. Víi hä “ChiÕn tr−êng ®i ch¼ng tiÕc ®êi xanh”. Hai ch÷ “®êi xanh” gîi lªn c¸i tuæi trÎ víi bao méng ®Ñp, −íc m¬, hoµi b·o. Ph¶ng ph¸t trong nh÷ng vÉn th¬ nµy cã ©m h−ëng l·ng m¹n, hµo hïng. “§oµn vÖ quèc qu©n mét lÇn ra ®i Nµo cã s¸ chi ®©u ngµy trë vÒ” Mét khi ®· cÊt b−íc ra ®i, c¸c anh chØ muèn hiÕn d©ng c¶ tuæi thanh xu©n cña m×nh cho ®Êt n−íc: “¤i! Tæ quèc ta yªu nh− m¸u thÞt Nh− mÑ cha ta, nh− vî, nh− chång ¤i ! Tæ quèc nÕu cÇn ta chÕt Cho mçi ng«i nhµ, ngän nói, con s«ng” §ã lµ th¸i ®é cña nh÷ng con ng−êi ®Çy tr¸ch nhiÖm khi Tæ quèc l©m nguy. Ta b¾t gÆp h×nh ¶nh Êy qua tø th¬ cña TrÇn M¹nh H¶o trong tr−êng ca “§Êt n−íc h×nh tia chíp”. “ThÕ hÖ chóng con ra ®i nh− giã thæi 6 ¸o qu©n phôc xanh ®ång s¾c víi ch©n trêi Ch−a kÞp yªu mét ng−êi con g¸i Lóc ng· vµo lßng ®Êt vÉn con trai” §oµn binh T©y TiÕn trong chÆng ®−êng hµnh qu©n gian khæ ph¶i ®èi mÆt víi bao nhiªu thiÕu thèn, gian nan, cho ®Õn khi c¸c anh ng· vµo lßng ®Êt mÑ, nh÷ng thiÕu thèn Êy vÉn hiÖn vÒ qua h×nh ¶nh th¬ : “¸o bµo thay chiÕu anh vÒ ®Êt S«ng M· gÇm lªn khóc ®éc hµnh” C©u th¬ ®Çu cã nhiÒu c¸ch hiÓu kh¸c nhau. Cã c¸ch hiÓu ®©y lµ h×nh ¶nh chiÕu thay ¸o bµo. NÕu ®−îc hiÓu theo c¸ch nµy, ta l¹i nhí ®Õn tø th¬ cña Hoµng Léc trong bµi “ViÕng b¹n”: “ë ®©y kh«ng gç v¸n Vïi anh trong tÊm ch¨n Cña ®ång bµo Cöa Ng¨n TÆng t«i ngµy ph©n t¸n” “¸o bµo” lµ mét h×nh ¶nh quen thuéc trong v¨n häc cæ, ®−îc Quang Dòng sö dông ®Ó t¸i t¹o mét vÎ ®Ñp tr¸ng sÜ lµm mê ®i hiÖn thùc thiÕu thèn n¬i chiÕn tr−êng. C¸c tr¸ng sÜ x−a, lÊy da ngùa bäc th©y lµm niÒm kiªu h·nh cßn víi ng−êi lÝnh T©y TiÕn chØ cã tÊm ¸o ®¬n s¬ c¸c anh vÉn mÆc h»ng ngµy Gi©y phót tiÔn ®−a c¸c anh kh«ng chØ cã ®ång ®éi mµ cßn cã dßng s«ng M· nh− mét chøng nh©n lÞch sö gÇm lªn nh÷ng khóc bi ai. TiÕng gÇm s«ng M· lµ mét ©m h−ëng hoµnh tr¸ng, lµ ©m vang cña s«ng nói, lµ ®iÖu kÌn vÜnh quyÕt, lµ khóc h¸t bi hïng t¹o ra mét nghi lÔ trang träng, thiªng liªng ®Ó tiÔn biÖt c¸c anh. Vµ tõ ®©y, c¸c anh vÜnh viÔn n»m l¹i bªn dßng s«ng M· cuån cuén ch¶y vÒ xu«i mang theo nh÷ng truyÒn thuyÕt bÊt tö vÒ ng−êi lÝnh anh hïng. Trong hai c©u th¬ cuèi cña ®o¹n th¬, con ng−êi b×nh th−êng ®· ®−îc ph¶n ¸nh b»ng c¶m thøc sö thi, thÇn tho¹i ho¸ vµ bÊt tö ho¸. Cã thÓ xem ®o¹n th¬ trªn lµ mét trong nh÷ng khóc ®o¹n hay nhÊt cña bµi th¬ “T©y TiÕn”. §o¹n th¬ ®· gãp phÇn x©y dùng chñ ®Ò vÒ ®Ò tµi anh bé ®éi cô Hå trong thêi kú kh¸ng chiÕn chèng Ph¸p. C¸i bi vµ c¸i hïng, c¸i hiÖn thùc vµ l·ng m¹n, c¸i hµo hïng vµ hµo hoa lµ chÊt liÖu chñ yÕu mµ Quang Dòng ®· sö dông ®Ó miªu t¶ bøc t−îng ®µi vÒ ng−êi lÝnh “quyÕt tö cho Tæ quèc quyÕt sinh”. ë hä ¸nh lªn mét vÎ ®Ñp l¹ lïng, võa mang chÊt nghÖ sÜ l¹i võa pha chÊt tr¸ng sÜ thêi xa x−a. ChÝnh vÎ ®Ñp Êy cña ng−êi lÝnh T©y TiÕn ®· khiÕn bµi th¬ sau bao th¨ng trÇm lÞch sö vÉn cßn sèng m·i vµ ®−îc kh¼ng ®Þnh nh− mét bµi ca kh«ng quªn cña th¬ ca kh¸ng chiÕn. 7 §Êt N−íc (TrÝch tr−êng ca mÆt ®−êng kh¸t väng – NguyÔn Khoa §iÒm) §Ò bµi: T− t−ëng ®Êt n−íc cña nh©n d©n trong bµi th¬ §Êt N−íc trÝch trong Tr−êng ca mÆt ®−êng kh¸t väng cña NguyÔn Khoa §iÒm Bµi lµm Lµ mét g−¬ng mÆt nhµ th¬ trÎ trªn diÔn ®µn v¨n häc thêi kú kh¸ng chiÕn chèng Mü cøu n−íc, NguyÔn Khoa §iÒm cïng thÕ hÖ víi nh÷ng nhµ th¬ TrÇn §¨ng Khoa, TrÇn M¹nh H¶o, Lª ThÞ M©y, Xu©n Quúnh, Ph¹m TiÕn DuËt, Lª ThÞ Thanh Nhµn. Trong dµn ®ång ca chung mét thêi kú löa ch¸y, nhµ th¬ NguyÔn Khoa §iÒm còng viÕt vÒ hµo khÝ cña mét d©n téc. “XÎ däc Tr−êng S¬n ®i cøu n−íc. Mµ lßng ph¬i phíi dËy t−¬ng lai” Th¬ cña NguyÔn Khoa §iÒm mang ®Ëm chÊt triÕt luËn, triÕt lý th−êng viÕt vÒ nh÷ng vÊn ®Ò lín lµ nh− tæ quèc, nh©n d©n vµ tr¸ch nhiÖm cña ng−êi c«ng d©n víi ®Êt n−íc. NguyÔn Khoa §iÒm ®−îc ®µo t¹o gãp phÇn hoµn tÊt nÒn v¨n ho¸ míi trong thêi kú XHCN. Sau khi ®−îc ®µo t¹o «ng l¹i trë vÒ quª h−¬ng trong nh÷ng ngµy quª h−¬ng ®Çy bãng giÆc. NguyÔn Khoa §iÒm tham gia kh¸ng chiÕn, trë thµnh ng−êi chiÕn sÜ. B−íc ch©n cña «ng in h»n trªn d¶i ®Êt h×nh tia chíp. §©y lµ thêi kú NguyÔn Khoa §iÒm viÕt rÊt sung søc, «ng cho ra ®êi nhiÒu tËp th¬, tr−êng ca cã gi¸ trÞ tiªu biÓu nh− tËp §Êt ngo¹i «, Tr−êng ca mÆt ®−êng kh¸t väng. Ai ®· tõng ®äc Tr−êng ca mÆt ®−êng kh¸t väng th× ®Òu thÊy r»ng ch−¬ng V cña bµi th¬ víi nhan ®Ò §Êt N−íc - Ch−¬ng hay nhÊt cña bµnr tr−êng ca nµy .Thµnh c«ng lín cña ch−¬ng V nµy lµ NguyÔn Khoa §iÒm ®· thÓ hiÖn ®−îc t− t−ëng §Êt N−íc cña nh©n d©n: “§Ó ®Êt n−íc nµy lµ ®Êt n−íc cña nh©n d©n §Êt n−íc cña nh©n d©n, ®Êt n−íc cña ca dao thÇn tho¹i” Cã thÓ kh¼ng ®Þnh mét ®iÒu r»ng, t− t−ëng ®Êt n−íc cña nh©n d©n nh− mét m¹ch ngÇm ch¶y s©u vµo nÒn v¨n ch−¬ng n−íc nhµ. Nã cã tõ thêi cæ trung ®¹i. T− t−ëng nµy ®· xuÊt hiÖn trong th¬ v¨n ë thÕ kû XV, NguyÔn Tr·i ®· tõng ®Ò cao vai trß cña nh©n d©n: “Chë thuyÒn, thuyÒn lËt: “Chë thuyÒn còng lµ d©n LËt thuyÒn còng lµ d©n” H¬n 100 n¨m sau, NguyÔn BØnh Khiªm còng ®Ò cao “D©n vi b¶n” – “D©n lµ gèc cña n−íc”. T− t−ëng nµy cßn thÓ hiÖn râ trong quan niÖm cña chÝ sÜ Phan Béi Ch©u. 8 Tuy nhiªn t− t−ëng ®Êt n−íc cña nh©n d©n trong c¸c bËc hiÒn triÕt ngµy x−a vÉn mang ®Ëm tÝnh giai cÊp. ChØ ®Õn khi cuéc c¸ch m¹ng th¸ng t¸m næ ra thµnh c«ng th× t− t−ëng ®Êt n−íc cña nh©n d©n míi ®−îc thÓ hiÖn râ nÐt vµ s©u s¾c. Lµ mét nhµ v¨n ®−îc ®µo t¹o/ d−íi nÒn v¨n ho¸ XHCN, lµ sinh viªn kho¸ ®Çu tiªn khoa v¨n Tr−êng §¹i häc s− ph¹m I Hµ Néi, NguyÔn Khoa §iÒm ®−îc ®µo t¹o rÊt hoµn bÞ theo t− t−ëng M¸c – Lªnin. Theo t− t−ëng M¸c – Lª nin, quÇn chóng nh©n d©n lµ ng−êi lµm ra lÞch sö. ChÝnh cuéc kh¸ng chiÕn chèng Mü, h¬n mét lÇn nh− minh chøng ®Ó nµh th¬ kh¼ng ®Þnh t− t−ëng ®Êt n−íc nh©n d©n. Ch−¬ng V cña Tr−êng ca mÆt ®−êng kh¸t väng, nhµ th¬ thÓ hiÖn rÊt thµnh c«ng t− t−ëng nµy. Thµnh c«ng ®Çu tiªn cña NguyÔn Khoa §iÒm khi thÓ hiÖn t− t−ëng ®Êt n−íc cña nh©n d©n, tøc lµ nh©n d©n lµm ra ®Êt n−íc, NguyÔn Khoa §iÒm ®· lùa chän cho m×nh mét chÊt liÖu v¨n ho¸ phï hîp: ®ã lµ v¨n ho¸ d©n gian. Chóng ta biÕt chÊt liÖu lµ h×nh thøc bÒ ngoµi nh−ng nã lµ ph−¬ng tiÖn ®Ó truyÒn t¶i néi dung. Mµ chÊt liÖu vµ b¶n chÊt bªn trong cã mèi quan hÖ biÖn chøng h÷u c¬ víi nhau. Chóng ta ph¶i kh¼ng ®Þnh r»ng, trong bÊt cø mét nÒn v¨n häc nµo còng cã hai dßng v¨n ho¸ song song vµ tån t¹i: ®ã lµ v¨n ho¸ d©n gian vµ v¨n ho¸ chÝnh thèng (cßn gäi lµ v¨n ho¸ b¸c häc). Trong ®ã v¨n ho¸ d©n gian lµ céi nguån cña v¨n ho¸ n−íc nhµ. B¶n chÊt cña v¨n ho¸ d©n gian lµ truyÖn kÓ.... TÊt c¶ nh÷ng ®iÒu nµy ®Òu do nh©n d©n s¸ng t¹o ra. NhÊt lµ nh©n d©n ta, trong qu¸ tr×nh lao ®éng s¶n xuÊt, hä ®óc kÕt nh÷ng kinh nghiÖm thµnh nh÷ng c©u tôc ng÷, ca dao, nh÷ng c©u truyÖn ..., ®Ó thÓ hiÖn −íc väng cña nh©n d©n ta trong buæi ®Çu chinh phôc thiªn nhiªn, thÕ giíi. Cho nªn v¨n ho¸ d©n gian lµ céi nguån d©n téc. Nã nh− mét m¹ch ngÇm thÊm s©u vµo t©m hån ng−êi ViÖt Nam. §ã lµ s¶n phÈm cña nh©n d©n, t− t−ëng, v¨n ho¸ nh©n d©n. LÊy ngay chÊt liÖu, t− t−ëng v¨n ho¸ nh©n d©n nªn NguyÔn Khoa §iÒm rÊt thµnh c«ng. V× vËy ch−¬ng V víi nhan ®Ò §Êt N−íc, tõ néi dung ®Õn h×nh thøc ®Òu thÊm ®Ém t− t−ëng ®Êt n−íc cña nh©n d©n. §äc bµi th¬ §Êt N−íc cña NguyÔn Khoa ®iÒm, ta cã c¶m gi¸c nh÷ng c©u th¬ rÊt gÇn gòi trong t©m hån cña mçi chóng ta. Tõ thuë trong n«i, chóng ta ®· tõng ®−îc nghe nh÷ng lêi ru cña bµ, cña mÑ, nh÷ng c©u ca dao, d©n ca v« cïng gÇn gòi víi chóng ta. Ta thÊy ®©u ®ã cña c©u dao: “Kh¨n th−¬ng nhí ai Kh¨n r¬i xuèng ®Êt” Trong c©u th¬ cña NguyÔn Khoa §iÒm “§Êt n−íc lµ n¬i em ®¸nh r¬i chiÕc kh¨n trong nçi nhí thÇm”. Ta thÊy ®©u ®©y nh÷ng c©u truyÖn cæ mÑ kÓ tõ ngµy xöa ngµy x−a nh− “Sù tÝch trÇu cau”, “Th¸nh Giãng”, “Nói Väng Phu”. 9 Trong c©u th¬: “§Êt n−íc cã trong nh÷ng c¸i ngµy xöa ngµy x−a mÑ th−êng hay kÓ” Ta b¾t gÆp ®©u ®©y nh÷ng c©u ca dao, thµnh ng÷: “MiÕng trÇu lµ ®Çu c©u truyÖn C¬i trÇu nªn d©u nhµ ng−êi” ë trong c©u: “§Êt n−íc b¾t ®Çu víi miÕng trÇu b©y giê bµ ¨n” §äc bµi th¬ nµy, mçi ng−êi ViÖt Nam tõ trong tiÒm thøc cña m×nh, h¼n kh«ng thÓ quªn ®−îc khi ®äc ®Õn c©u th¬: “Nh÷ng ng−êi vî nhí chång cßn gãp cho ®Êt n−íc nh÷ng nói väng phu” Vang väng ®©u ®©y c©u ca dao méc m¹c tõ xø L¹ng väng vÒ: “§ång §¨ng cã phè Kú Lõa Cã nµng T« ThÞ, cã chïa Tam Thanh” Vµ cø nh− thÕ, NguyÔn Khoa §iÒm d¾t ng−êi ®äc ®i kh¾p tõ trong B¹ch §»ng Giang, Cöu Long Giang trong c©u th¬: “Nh÷ng con rång n»m im gãp dßng s«ng xanh th¼m” Råi ®−a ng−êi ®äc ®i qua H¹ Long ®Ó ng¾m nh÷ng th¾ng c¶nh: “Con cãc, con gµ quª h−¬ng cïng gãp cho H¹ Long thµnh th¾ng c¶nh” GhÐ que l¨ng Phï §æng ®Ó thÊy ®−îc sù tÝch tr¨m ao ®Çm ®Ó l¹i cña chµng Th¸nh Giãng ngµy x−a, ®¸nh tan giÆc ¢n x©m l−îc. “Gãt ngùa cña Th¸nh Giãng ®i qua cßn tr¨m ao ®Çm ®Ó l¹i” Vµ ®i ®Õn ®©u b»ng hµng lo¹t c©u truyÖn cæ tÝch, b»ng hµng lo¹t nh÷ng c©u ca dao, «ng cø t©m t×nh, cø thñ thØ. Vµ tÊt c¶ ®iÒu ®ã lµ s¶n phÈm cña nh©n d©n. Nhµ th¬ cßn ®−a chóng ta ®Õn nh÷ng c¸i phong tôc cña nh©n d©n ta nh− lµm nhµ, lµm cöa, c¸ch ®Ó tãc sau ®Çu, nÒn v¨n minh c«ng nghiÖp: “Tãc mÑ th× bíi sau ®Çu” “Cha mÑ th−¬ng nhau b»ng gõng cay, muèi mÆn” “C¸i kÌo, c¸i cét thµnh tªn H¹t g¹o ph¶i mét n¾ng hai s−¬ng Xay, gi·, dÇn, sµng” Nh− vËy râ rµng, víi c¸ch lùa chän nµy NguyÔn Khoa §iÒm ®· rÊt thµnh c«ng khivieets vÒ §Êt N−íc. Cã lÏ tr−íc khi cÇm bót viÕt bµi th¬ §Êt N−íc, NguyÔn Khoa §iÒm lu«n b¨n kho¨n, tr¨n trë bëi hµng lo¹t c©u hái: §Êt N−íc lµ g×? §Êt N−íc nµy do ai s¸ng t¹o ra? §Êt N−íc 10 do ai g×n gi÷ vµ b¶o vÖ? Trong suèt 4000 n¨m qua? Vµ c¶ bµi th¬ §Êt N−íc ®−îc viÕt v« cïng tho¶i m¸i, phãng tóng, tÊt c¶ nh− mét dßng néi t©m tu«n ch¶y. Chóng ta cã c¶m gi¸c r»ng nhµ th¬ kh«ng hÒ cã sù s¾p ®Æt theo khu«n khæ nµo. ¤ng cø dïng hµng lo¹t nh÷ng thñ ph¸p nghÖ thuËt: lý gi¶i, c¾t nghÜa, kh¸m ph¸. Vµ bµi th¬ §Êt N−íc lµ mét c©u tr¶ lêi, mét c©u tr¶ lêi v« cïng s©u s¾c vµ ®Çy triÕt luËn, chÊt th¬. TÊt c¶ ®iÒu nµy ®Òu do nh©n d©n. Tøc lµ §Êt N−íc nµy do nh©n d©n x©y dùng lªn. §Êt N−íc do nh©n d©n g×n gi÷ vµ b¶o vÖ. ChÝnh mu«n triÖu ng−êi d©n lµ chñ thÓ cña §Êt N−íc nµy, lµ chñ thÓ cña lÞch sö, cña v¨n ho¸, phong tôc, tËp qu¸n. Nh×n s©u vµo bµi th¬ nµy ta thÊy t− t−ëng ®Êt n−íc cña nh©n d©n ®−îc triÓn khai trªn 3 b×nh diÖn sau: Thø nhÊt, ®Êt n−íc ®−îc triÓn khai trong kh«ng gian ®Þa lý l·nh thæ. NguyÔn Khoa §iÒm ®i t×m ®Êt n−íc trong nh÷ng: c¸i ngµy xöa ngµy” “Khi ta lín lªn ®Êt n−íc ®· cã råi” Nh− vËy, ®i ®Õn ®©u trªn d¶i ®Êt ViÖt Nam, NguyÔn Khoa §iÒm ®Òu kh¼ng ®Þnh nã, cã tõ “ngµy xöa ngµy x−a mÑ th−êng hay kÓ” NguyÔn Khoa §iÒm ®i lÇn gië l¹i lÞch sö ®Ó xem ®Êt n−íc do ai s¸ng t¹o ra. NguyÔn Khoa §iÒm ®· t×m ra hai nguyªn tæ gèc, hai tÕ bµo ®Çu tiªn, ®ã lµ §Êt vµ N−íc. Dïng nghÖ thuËt c¾t nghÜa, «ng c¾t kh¸i niÖm ®Êt n−íc thµnh hai yÕu tè lµ §Êt vµ N−íc. ¤ng ®ång nghÜa ®Êt lµ kh«ng gian g×n gi÷ g¾n bã víi anh. “§Êt lµ n¬i anh ®Õn tr−êng” N−íc lµ kh«ng gian g¾n bã víi em: “N−íc lµ n¬i em t¾m” Råi nhµ th¬ l¹i nhËp vµo kh¼ng ®Þnh §Êt N−íc g¾n víi kh«ng gian, thêi gian, kû niÖm cña t×nh yªu ®«i ta. “§Êt N−íc lµ n¬i ta hß hÑn” §Êt N−íc lµ n¬i em ®¸nh r¬i chiÕc kh¨n trong nçi nhí thÇm” “§Êt lµ n¬i con chim Ph−îng Hoµng bay vÒ hßn nói b¹c N−íc lµ n¬i con c¸ ng− «ng mãng n−íc biÓn kh¬i” ¤ng l¹i nhËp vµo: “§Êt N−íc lµ n¬i d©n m×nh ®oµn tô” VËy lµm ra §Êt N−íc lµ ta, lµ anh lµ em, lµ mu«n triÖu ng−êi d©n. §Ó cã tÝnh thuyÕt phôc h¬n, NguyÔn Khoa §iÒm l¹i chøng minh: “Khi 2 chóng ta cÇm tay §Êt N−íc hµi hoµ nång th¾m Khi chóng ta cÇm tay mäi ng−êi §Êt N−íc vÑn trßn, to lín” 11 §Êt N−íc hµi hoµ, vÑn trßn, to lín lµ khi chóng ta cÇm tay mäi ng−êi. Nh− vËy, ph¸t triÓn, g×n gi÷ ®Êt n−íc nµy kh«ng ai kh¸c lµ nh©n d©n. Vµ nh÷ng c©u hái ®Çu tiªn ®Êt n−íc nµy ai lµm ra, ai g×n gi÷ ®Êt, nh÷ng con ng−êi lµm nªn chñ thÓ cña ®Êt n−íc. §Ó chøng minh ®Êt n−íc lµ cña nh©n d©n NguyÔn Khoa §iÒm ®· ®i ë khÝa c¹nh thø hai ///// , lý gi¶i tªn ®Þa danh. Mét ®Êt n−íc, ViÖt Nam nh− thÕ nµy tõ B¾c vµo Nam lµ sù céng gép biÕt bao ngän nói, con s«ng, ruéng ®ång, gß bµi, ë ®©u còng cã tªn ®Êt, tªn lµng, tªn nói, tªn s«ng. Mét m¶nh ®Êt chõng nµo ch−a cã tªn gäi sÏ cßn thiÕu ®i sù sèng thiªng liªng cña con ng−êi. §Æt tªn gäi kh«ng thÓ tuú tiÖn ®−îc bëi ®»ng sau tªn gäi lµ mét huyÒn tho¹i, mét sù tÝch, lµ cuéc ®êi cña mét con ng−êi. ChÝnh cuéc ®êi, con ng−êi Êy ®· ho¸ th©n thµnh “d¸ng, h×nh xø së” nh−: “Nh÷ng ng−êi d©n nµo ®· ®Æt tªn «ng §èc, «ng Trang, Bµ §en, bµ §iÓm” Hay nh÷ng nói non lµ c«ng søc cña nh÷ng ng−êi häc trß nghÌo. §iÒu nµy thÓ hiÖn tinh thÇn hiÕu häc cña ng−êi d©n ViÖt Nam. §ã lµ h×nh ¶nh cña nói Väng Phu. Ngän nói cña nh÷ng ng−êi vî ho¸ ®¸ chê chång. §Êt n−íc ViÖt Nam trong 4000 n¨m tr¶i qua biÕt bao cuéc chiÕn tranh tr−êng kú gian khæ, biÕt bao ng−êi phô n÷ ®· ngåi chê chång ®Õn ho¸ ®¸. Nã t−îng tr−ng cho ®øc tÝnh cña ng−êi phô n÷ ViÖt Nam, thuû chung, son s¾c ... Trªn ®Êt n−íc ViÖt Nam nµy cã biÕt bao danh lam, th¾ng c¶nh ®Ñp nh−: con cãc, con gµ ... Nh÷ng ng−êi yªu quª h−¬ng ®· thæi hån m×nh vµo “con cãc”, con gµ lµm cho H¹ Long thµnh th¾ng c¶nh”. NhiÒu, nhiÒu n÷a kh«ng thÓ kÓ hÕt , NguyÔn Khoa §iÒm ®i ®Õn kÕt luËn kh¸i qu¸t. “Vµ ë ®©u trªn kh¾p ruéng ®ång, gâ b·i Ch¼ng mang mét d¸ng h×nh, mét ao −íc mét lèi sèng «ng cha” Qua ®ã t¸c gi¶ ®· gi¸o dôc thÕ hÖ sau biÕt gi÷ g×n b¶o vÖ ®Êt n−íc bëi ®Êt n−¬cf do nh©n d©n lµm ra, ®Êt n−íc mang ®Ëm lèi sèng «ng cha. T¸c gi¶ kh¼ng ®Þnh ®Êt n−íc do ng−êi d©n x©y dùng vµ b¶o vÖ: “Hä ®· sèng vµ chÕt Gi¶n dÞ vµ b×nh t©m Kh«ng ai nhí mÆt, ®Æt tªn Nh−ng chÝnh hä ®· lµm ra §Êt n−íc” Nh− vËy g×n gi÷, b¶o vÖ ®Êt n−íc lµ nh©n d©n. Khi cã thï trong, giÆc ngoµi, biÕt bao con ng−êi ®· ®øng lªn, xung phong ra trËn. §Êt n−íc cßn ®−îc triÓn khai theo chiÒu dµi lÞch sö. Nãi ®Õn lÞch sö cña ®Êt n−íc ViÖt Nam lµ nãi ®Õn 4000 n¨m dùng n−íc vµ gi÷ n−íc. ë ®©y, NguyÔn Khoa §iÒm kh«ng ®i theo c¸c nhµ sö häc gia chÝnh thèng. Hä th−êng nh×n lÞch sö lµ sù kÕt nèi cña biÕt bao thêi ®¹i, triÒu ®¹i. §· cã NguyÔn Tr·i ®i theo h−íng nµy: 12 “Tõ TriÖu, §inh, Lý, TrÇn bao ®êi g©y nÒn ®éc lËp” (B×nh Ng« §¹i C¸o) Nhµ th¬ NguyÔn Khoa §iÒm nh×n lÞch sö 4000 n¨m lµ 4000 ngh×n líp ng−êi, 4000 thÕ hÖ mang trong m×nh ngän löa cña d©n téc ViÖt Nam: “Em ¬i em h·y nh×n rÊt xa Vµo 4000 n¨m §Êt n−íc N¨m th¸ng nµo còng ng−êi ng−êi líp líp Con g¸i, con trai b»ng tuæi chóng ta” Trong 4000 líp ng−êi Êy ®Òu mang trong m×nh t×nh yªu quª h−¬ng, ®Êt n−íc ViÖt Nam: “Líp cha tr−íc, líp con sau §· thµnh ®ång chÝ chung c©u qu©n hµnh” §ã lµ tinh thÇn cña nh÷ng con ng−êi s½n sµng ra trËn, coi c¸i chÕt nhÑ tùa l«ng hång. “T«i muèn viÕt bµi ca trªn b¸ng sóng Con lín lªn ®Ó viÕt tiÕp thay cha Ng−êi ®øng dËy viÕt tiÕp ng−êi ng· xuèng Ng−êi h«m nay viÕt tiÕp ng−êi h«m qua” ChÝnh ng−êi d©n ViÖt Nam ®· ®øng d¹y b¶o vÖ vµ ng· xuèng. M¸u cña hä ®· thÊm ®Êm m¶nh ®Êt nµy. Cho nªn chÝnh hä ®· viÕt nªn trang sö vµng. Angghen ®· tõng nãi “Kh«ng cã m¸u vµ må h«i cña nh©n d©n, d©n téc Êy kh«ng cã lÞch sö” . V× vËy viÕt nªn lÞch sö cña ViÖt Nam lµ nh©n d©n, lµ mu«n triÖu ng−êi d©n ViÖt Nam. H¬n n÷a, nãi ®Õn lÞch sö trong th¬ cña NguyÔn Khoa §iÒm kh«ng chØ lµ lÞch sö cña chiÕn trËn, mµ cßn lµ lÞch sö cña nh÷ng con ng−êi biÕt g×n gi÷ v¨n ho¸, ng«n ng÷. “Hä ®· gi÷ vµ truyÒn cho ta h¹t lóa ta trång Hä truyÒn löa qua mçi nhµ tõ hßn than qua con cói” Trong 4000 n¨m qua, ng−êi ViÖt Nam biÕt gi÷ g×n h¹t lóa, ngän löa, ng«n ng÷ cho thÕ hÖ sau ®Ó lµm nªn §Êt n−íc. NÕu chØ dõng l¹i ë ph−¬ng diÖn ®Þa lý, ph−¬ng diÖn lÞch sö th× ch−a thÓ cã mét kh¸i niÖm ®Êt n−íc hoµn chØnh bëi v× mét ®Êt n−íc ph¶i cã bÒ dµy v¨n ho¸ riªng cña m×nh. Do ®ã, suy t−ëng cña NguyÔn Khoa §iÒm ®· triÓn khai trªn b×nh diÖn thø ba, ®ã lµ b×nh diÖn v¨n ho¸ phong tôc tËp qu¸n. Chóng ta gÆp trong bµi th¬ nµy nhiÒu c©u th¬, nhiÒu ý t−ëng ë ®ã, NguyÔn Khoa §iÒm ®· kh¸m ph¸ vÒ mét chiÒu s©u v¨n ho¸ l©u ®êi cña ng−êi ViÖt. CÇn ph¶i c«ng nhËn r»ng, NguyÔn Khoa §iÒm kh«ng t×m kiÕm v¨n ho¸ theo h−íng liÖt kª nh÷ng ®Òn ®µi, thµnh qu¸ch, nh÷ng c«ng tr×nh v¨n ho¸, nh÷ng c«ng tr×nh s¸ng t¹o vÒ vËt chÊt cña nÒn v¨n ho¸ b¸c häc. Tr¸i l¹i, «ng chØ ®iÓm ®Õn nh÷ng c«ng tr×nh t−ëng nh− b×nh th−êng nhÊt nh−ng l¹i sím nhÊt, bÒn bØ nhÊt, l©u ®êi nhÊt. Nã ®−îc g×n 13 gi÷ qua bao ®êi. §ã lµ nh÷ng c©u chuyÖn cæ tÝch, nh÷ng c©u hß s«ng n−íc, nh÷ng c©u tôc ng÷, lêi ru, c¸ch g×n gi÷ ngän löa, g×n gi÷ ng«n ng÷ ... TÊt c¶ ®Òu lµ nh÷ng c«ng tr×nh v¨n ho¸ ch©n chÝnh g¾n liÒn víi sù sèng bÒn bØ cña d©n téc. §ã lµ sù sèng h»ng ngµy cña nh©n d©n ta. T− t−ëng theo h−íng nµy, NguyÔn Khoa §iÒm ®· cã nh÷ng kh¸m ph¸ bÊt ngê cã thÓ lµm ngì ngµng tÊt c¶ chóng ta. Ch¼ng h¹n khi viÕt vÒ miÕng trÇu nh− lµ mét sù s¸ng t¹o vÒ v¨n ho¸. “§Êt N−íc b¾t ®Çu víi miÕng trÇu b©y giê bµ ¨n” C©u th¬ míi ®äc nghe nh− mét nghÞch lý, bëi §Êt N−íc cã tõ ngµn n¨m sao l¹i cã thÓ b¾t ®Çu b©y giê qua h×nh ¶nh miÕng trÇu. MiÕng trÇu nhá bÐ kia l¹i chøa ®ùng nh÷ng gi¸ trÞ thiªng liªng lín lao ®Õn vËy? Nh−ng khi chóng ta ngÉm nghÜ vµo chiÒu s©u cña c©u th¬ nµy th× chóng ta míi thÊy hÕt sù hîp lý vµ s¾c s¶o cña c©u th¬. MiÕng trÇu bµ ¨n h«m nay ®Òu chøa ®ùng mét phÇn §Êt N−íc. Mïi nång cña v«i, vÞ h¨ng cña trÇu, vÞ cay cña thuèc ... ChÝnh lµ sù kÕt tinh mäi th¨ng trÇm cña lÞch sö. H¬n n÷a, miÕng trÇu cßn nh¾c nhë ng−êi ta ®Õn Sù tÝch TrÇu Cau, c©u chuyÖn cæ tÝch vÒ t×nh c¶m anh em, vî chång th¾m thiÕt ... Tõ thuë khai thiªn, lËp ®Þa vµ cho tËn ®Õn b©y giê. V× vËy, mçi miÕng trÇu Êy ®Òu ®· 4000 n¨m tuæi. C©u th¬ nh− lµ sù ®óc kÕt tõ nhiÒu tËp tôc, nhiÒu gi¸ trÞ nghÖ thuËt. Do ®ã, nã gîi cho chóng ta nhí ®Õn nh÷ng c©u th¬, c©u tôc ng÷, thµnh ng÷ g¾n liÒn víi t©m hån ng−êi ViÖt, nh− “MiÕng trÇu nªn d©u nhµ ng−êi”. Cø nh− thÕ, NguyÔn Khoa §iÒm ®· cã nh÷ng ®ãng gãp ®éc ®¸o ®Ó thÓ hiÖn t− t−ëng ®Êt n−íc cña nh©n d©n. Tõ nh÷ng c¶m nhËn trªn, t¸c gi¶ ph¶i thèt lªn kh¼ng ®Þnh: “§Êt N−íc cña nh©n d©n, ®Êt n−íc cña ca dao thÇn tho¹i” C©u th¬ nh− mét lêi kÕt gãi gän t− t−ëng §Êt N−íc cña nh©n d©n mµ t¸c gi¶ muèn kh¼ng ®Þnh trong ®o¹n trÝch nµy. §óng lµ §Êt N−íc kh«ng ë ®©u xa, kh«ng ph¶i lµ nh÷ng g× cao siªu, xa vêi mµ rÊt gÇn gòi g¾n bã víi mçi chóng ta, do chÝnh bµn tay ng−êi d©n x©y dùng vµ lµm nªn. Qua ®ã, t¸c gi¶ nh− nh¾c nhë mçi chóng ta ph¶i cã ý thøc tr¸ch nhiÖm gi÷ g×n vµ b¶o vÖ §Êt N−íc. §Ó thÓ hiÖn t− t−ëng tiÕn bé trªn chóng ta ph¶i kÓ ®Õn nh÷ng thµnh c«ng vÒ nghÖ thuËt cña ®o¹n trÝch nµy. Bëi néi dung vµ h×nh thøc cã mèi quan hÖ biÖn chøng víi nhau. X¸c ®Þnh ®−îc mèi quan hÖ ®ã, t¸c gi¶ ®· dïng thÓ th¬ míi – Tr−êng ca, khiÕn vÇn th¬ mang tÝnh triÕt luËn nh−ng vÉn ®Ëm tÝnh tr÷ t×nh. T¸c gi¶ ®· chän läc chÊt liÖu d©n gian ®Ó x©y dùng lªn h×nh ¶nh th¬. Giäng th¬ m−ît mµ, tr÷ t×nh, c¸ch x−ng h« anh – em khiÕn bµi th¬ nh− c©u chuyÖn t©m t×nh, nh− lêi ®èi ®¸p cña ®«i løa yªu nhau ®ang kh¼ng ®Þnh §Êt N−íc lµ do nh©n d©n lµm nªn ph¶i g×n gi÷, b¶o vÖ §Êt N−íc. “Em ¬i em §Êt N−íc lµ m¸u x−¬ng cña m×nh 14 Ph¶i biÕt g¾n bã vµ san sÎ Lµm nªn §Êt N−íc mu«n ®êi” Kh«ng m¹nh mÏ, g©n guèc, kh«ng ®anh thÐp vµ hïng hån, NguyÔn Khoa §iÒm cø nhÑ nhµng gieo vµo lßng ng−êi nh÷ng ©m thanh trÇm l¾ng tr÷ t×nh vÒ mét thi ®Ò t−ëng nh− logic triÕt luËn kh« khan víi mét giäng kÓ thñ thØ, t©m t×nh rÊt riªng, ®éc ®¸o vµ ®Çy tÝnh s¸ng t¹o. Nhµ th¬ ®· thµnh c«ng khi thÓ hiÖn t− t−ëng §Êt N−íc cña nh©n d©n. Tuy nhiªn, t− t−ëng nµy ®−îc NguyÔn Khoa §iÒm thÓ hiÖn ë mét thÓ lo¹i th¬ míi, ®ã lµ thÓ lo¹i tr−êng ca. Mäi khæ th¬ ®Òu dµi, khã thuéc vµ khã nhí. Do vËy bµi th¬ §Êt N−íc còng kh«ng tr¸nh ®−îc nh÷ng khuyÕt ®iÓm trªn. ThÕ nh−ng, nh×n mét c¸ch tæng qu¸t th× §Êt N−íc cña NguyÔn Khoa §iÒm vÉn xøng ®¸ng lµ mét ®iÓm ®èi xøng quan träng, ®¸ng ghi nhí, lµ mét t¸c phÈm ®· ®i vµo trÝ nhí cña b¹n ®äc b»ng nh÷ng vÇn th¬ ®Ñp cña nh÷ng n¨m th¸ng kh«ng thÓ nµo quªn Êy. §ã lµ nh÷ng vÇn th¬ vÉn xanh trong mét thêi kú löa ch¸y. §Ò 2. C¶m nhËn cña anh (chÞ) vÒ ®o¹n th¬ sau: “Khi ta lín lªn ®Êt n−íc ®· cã råi §Êt n−íc cã trong c¸i ngµy xöa ngµy x−a mÑ th−êng hay kÓ §Êt N−íc b¾t ®Çu víi miÕng trÇu b©y giê bµ ¨n §Êt N−íc lín lªn khi d©n m×nh biÕt trång tre mµ ®¸nh giÆc Tãc mÑ th× bíi sau ®Çu Cha mÑ th−¬ng nhau b»ng gõng cay muèi mÆn C¸i kÌo c¸i cét thµnh tªn H¹t g¹o ph¶i mét n¾ng hai s−¬ng, xay, gi·, dÇn, sµng §Êt N−íc cã tõ ngµy ®ã” “§Êt N−íc” TrÝch tr−êng ca “MÆt ®−êng kh¸t väng” – NguyÔn Khoa §iÒm Bµi lµm §Êt N−íc ta ®· tr¶i qua bèn ngh×n n¨m lÞch sö víi nhiÒu cuéc kh¸ng chiÕn tõ thêi c¸c vua Hïng cho ®Õn ngµy h«m nay. V× vËy, ®Ò tµi §Êt N−íc lu«n thu hót c¸c nhµ v¨n, nhµ th¬ h−íng tíi s¸ng t¸c vµ ®· trë thµnh chñ ®Ò xuyªn suèt trong v¨n häc n−íc nhµ. Trong kho tµng v¨n häc ®å sé Êy ph¶i kÓ ®Õn ®o¹n trÝch “§Êt N−íc” n»m trong tr−êng ca “MÆt 15 ®−êng kh¸t väng” cña NguyÔn Khoa §iÒm ®−îc «ng viÕt vµo thêi ký kh¸ng chiÕn chèng Mü. Më ®Çu ®o¹n trÝch: “Khi ta lín lªn ®Êt n−íc ®· cã råi §Êt n−íc cã trong c¸i ngµy xöa ngµy x−a mÑ th−êng hay kÓ §Êt N−íc b¾t ®Çu víi miÕng trÇu b©y giê bµ ¨n §Êt N−íc lín lªn khi d©n m×nh biÕt trång tre mµ ®¸nh giÆc Tãc mÑ th× bíi sau ®Çu Cha mÑ th−¬ng nhau b»ng gõng cay muèi mÆn C¸i kÌo c¸i cét thµnh tªn H¹t g¹o ph¶i mét n¾ng hai s−¬ng, xay, gi·, dÇn, sµng §Êt N−íc cã tõ ngµy ®ã” §©y lµ ®o¹n th¬ cã c¶m høng s©u s¾c,míi mÎ, tiÕn bé thÓ hiÖn c¶m nhËn cña NguyÔn Khoa §iÒm vÒ §Êt N−íc th«ng qua nh÷ng ®iÒu rÊt b×nh dÞ, gÇn gòi g¾n bã víi cuéc sèng. Chóng ta h·y cïng t×m hiÓu ®o¹n trÝch nµy ®Ó thÊy râ c¸i hay, c¸i ®Ñp cña nã. ThËt vËy, NguyÔn Khoa §iÒm ®· c¶m nhËn §Êt N−íc tõ nh÷ng ®iÒu rÊt gi¶n ®¬n. §ã lµ nh÷ng c©u chuyÖn cæ tÝch mÑ th−êng hay kÓ cho con ®Ó ru con ngñ. Trong c©u chuyÖn ®ã lµ nh÷ng «ng tiªn, nh÷ng c« c«ng chóa ®¸ng yªu ®Ó ®em l¹i cho con nh÷ng giÊc ngñ ªm ¸i, dÔ chÞu. Råi §Êt N−íc cßn ®−îc c¶m nhËn tõ nh÷ng phong tôc tËp qu¸n cña ng−êi ViÖt Nam ta: ¨n trÇu. Ng−êi ViÖt Nam ta cã c©u: “MiÕng trÇu lµ ®Çu c©u chuyÖn”. Phong tôc nµy ®· cã ngµn ®êi trë thµnh mét nÐt v¨n ho¸ ®Æc biÖt cña ng−êi ViÖt. Cïng víi ®ã lµ thãi quen cña ng−êi phô n÷: “Bíi tãc sau ®Çu”. Ng−êi phô n÷ ViÖt næi tiÕng lµ nh÷ng con ng−êi tÇn t¶o chÞu th−¬ng, chÞu khã. H¬n n÷a, c¸c chÞ l¹i hay ®Ó tãc dµi, v× vËy viÖc bíi tãc ®· trë nªn rÊt phæ biÕn , ®iÒu ®ã trë thµnh thãi quen rÊt ®çi b×nh dÞ. Kh«ng chØ cã vËy §Êt N−íc trong t©m thøc cña NguyÔn Khoa §iÒm cßn ®−îc c¶m nhËn §Êt n−íc cã trong c¸i ngµy xöa ngµy x−a mÑ th−êng hay kÓ ë truyÒn thèng quý b¸u cña d©n téc: Trång tre ®¸nh giÆc. ThËt sù c©y tre ®· trë nªn v« cïng th©n thiÕt víi ng−êi d©n ViÖt Nam ta “Tre gi÷ lµng ,gi÷ n−íc,gi÷ m¸i nhµ tranh,gi÷ ®ång lóa chÝn”. Ng−êi d©n ta lu«n ph¶i chÞu ®ùng sù nhßm ngã x©m l¨ng cña kÎ thï vµ tre ®· lu«n ®ång hµnh cïng ta, trë thµnh thø vò khÝ lîi h¹i gióp ta chiÕn th¾ng kÎ thï. Vµ trong suy nghÜ cña nhµ th¬ “§Êt N−íc lín lªn” kÓ tõ ngµy d©n ta biÕt trång tre mµ ®¸nh giÆc”. Kh«ng chØ cã thÕ, NguyÔn Khoa §iÒm cßn c¶m nhËn §Êt N−íc qua lèi sèng, quan hÖ ®èi xö gi÷a vî vµ chång,t×nh yªu chung thñy cña vî chång. “Cha mÑ th−¬ng nhau b»ng gõng cay muèi mÆn” Trong kho tµng ca dao tôc ng÷ cã c©u “Tay b−ng chÐn muèi chÐn gõng Gõng cay muèi mÆn xin ®õng quªn nhau” 16 Cã lÏ NguyÔn Khoa §iÒm ®· m−în c©u ca nµy ®Ó nãi vÒ t×nh c¶m thuû chung, sù g¾n bã keo s¬n cña vî vµ chång ®Ó lµm nªn mét gia ®×nh chan chøa h¹nh phóc, yªu th−¬ng. §ã còng lµ mét truyÒn thèng rÊt quý b¸u cña nh©n d©n ta. Ngoµi ra t¸c gi¶ cßn c¶m nhËn §Êt N−íc tõ c¸ch ®Æt tªn gi¶n dÞ: lÊy nh÷ng ®å vËt gÇn gòi quen thuéc “c¸i kÌo, c¸i cét” ®Ó gäi cho con c¸i. V× ng−êi ViÖt Nam ta tõ xa x−a ®· quan niÖm ®Æt tªn cho con cµng xÊu th× cµng dÔ nu«i. H¬n thÕ ®ã lµ c¶m nhËn cña NguyÔn Khoa §iÒm vÒ truyÒn thèng cña con ng−êi ViÖt Nam: cÇn cï, chÞu khã: “H¹t g¹o ph¶i mét n¾ng hai s−¬ng, xay, gi·, dÇn, sµng” ThËt vËy ®Ó lµm nªn mét h¹t lóa vµng, ng−êi n«ng d©n ®· ph¶i ®æ bao c«ng søc, sím khuya, thËm chÝ nhiÒu khi c¶ n−íc m¾t vµ chÞu bao ®¾ng cay. ThÕ míi cã c©u “Mét h¹t thãc vµng chÝn giät må h«i” Qu¶ thùc ®øc tÝnh chÞu th−¬ng, chÞu khã ®· ¨n s©u vµo mçi con ng−êi ViÖt cho ®Õn ngµy h«m nay. Bëi thÕ ng−êi ViÖt Nam ta lu«n ®−îc bµn bÌ quèc tÕ khen ngîi ë sù ch¨m chØ, chÞu khã t×m tßi, häc hái. VËy ®Êy §Êt N−íc trong c¶m nhËn cña NguyÔn Khoa §iÒm lµ nh÷ng c©u chuyÖn cæ tÝch lµ nh÷ng phong tôc, tËp qu¸n, lµ truyÒn thèng yªu n−íc, s½n sµng ®Êu tranh v× sù tù do cña §Êt N−íc m×nh, lµ c¸ch ®Æt tªn gi¶n dÞ, lµ ®øc tÝnh ch¨m chØ, cÇn cï. TÊt c¶ ®· gãp phÇn lµm nªn mét §Êt N−íc .§¸t n−íc kh«ng ph¶i lµ c¸i g× ®ã to t¸t l¾m, xa l¹ l¾m mµ thùc chÊt lµ nh÷ng thø lu«n tån t¹i, hiÖn h÷u xung quanh mçi ng−êi. Cã thÓ kh¼ng ®Þnh r»ng ®o¹n trÝch lµ sù c¶m nhËn míi mÎ tiÕn bé cña NguyÔn Khoa §iÒm vÒ §Êt n−íc mµ tr−íc ®ã ch−a nhµ th¬, nhµ v¨n nµo cã ®−îc. §o¹n trÝch ®· kh¼ng ®Þnh §Êt N−íc xuÊt hiÖn, lín lªn tõ nh©n d©n, tõ nh÷ng ®iÒu rÊt ®çi b×nh dÞ cña cuéc sèng, cña lao ®éng .§o¹n trÝch ®· gãp phÇn lµm s¸ng tá cho “ch©n lý” cña NguyÔn Khoa §iÒm nªu trong phÇn sau ®ã lµ: “§Êt N−íc lµ §Êt N−íc nh©n d©n §Êt N−íc cña nh©n d©n, §Êt N−íc cña ca dao thÇn tho¹i” ë ®o¹n trÝch t¸c gi¶ ®· thµnh c«ng khi sö dông nhiÒu thñ ph¸p nghÖ thuËt nh− sö dông ®iÖp tõ “§Êt N−íc” dïng nhiÒu thµnh ng÷, ca dao. Ngoµi ra ng«n ng÷ rÊt gi¶n dÞ méc m¹c quen thuéc víi cuéc sèng hµng ngµy. Giäng th¬ tha thiÕt nh− lêi t©m t×nh, lêi h¸t ru vËy.Qua ®o¹n trÝch ,NguyÔn Khoa §iÒm ®· gi¸n tiÕp bµy tá t×nh yªu cña m×nh dµnh cho §Êt N−íc rÊt ch©n thµnh, s©u s¾c. ¤ng còng lµm cho chóng ta nhËn ra r»ng §Êt N−íc lu«n tån t¹i, hiÖn h÷u xung quanh mçi chóng ta, gióp chóng ta thÊy §Êt N−íc sao mµ gÇn gòi, th©n quen, ®¸ng yªu ®Õn thÕ. Tõ ®ã ta thªm yªu vµ g¾n bã víi quª h−¬ng, ®Êt n−íc m×nh, thªm yªu nh÷ng ®iÒu gi¶n dÞ, nho nhá mµ cuéc sèng ®em ®Õn cho m×nh, yªu nh÷ng con ng−êi lao ®éng tÇn t¶o sím khuya, yªu cha mÑ ta, «ng bµ ta. 17 §©y lµ mét ®o¹n trÝch rÊt hay vµ ®éc ®¸o. Nã ®· lµm cho “ §Êt N−íc” cña NguyÔn Khoa §iÒm cã søc l«i cuèn, hÊp dÉn lín víi ng−êi ®äc. Xin c¶m ¬n NguyÔn Khoa §iÒm ®· viÕt nªn bµi th¬ hay nµy, c¶m ¬n «ng ®· d¹y cho chóng ta mét bµi häc gi¶n dÞ mµ quý b¸u. T¸c phÈm cña «ng, ®o¹n trÝch “§Êt N−íc” ®ãng gãp lín vµo kho tµng v¨n häc thêi kú kh¸ng chiÕn chèng Mü vµ nhÊt ®Þnh sÏ sèng m·i trong lßng ng−êi ®äc. Sãng (Xu©n Quúnh) §Ò bµi: Ph©n tÝch h×nh t−îng sãng vµ t©m sù cña ng−êi phô n÷ ®ang yªu Xu©n DiÖu, nhµ th¬ “míi nhÊt trong c¸c nhµ th¬ míi” h¬n mét lÇn ®· ph¶i thèt lªn: “Lµm sao sèng ®−îc mµ kh«ng yªu, kh«ng nhí, kh«ng th−¬ng mét kÎ nµo” ®Ó råi sau ®ã l¹i tù vÊn: “Lµm sao c¾t nghÜa ®−îc t×nh yªu”. V©ng, lµm sao c¾t nghÜa ®−îc t×nh yªu, bëi lÏ t×nh yªu lµ mét cung bËc t×nh c¶m cña con ng−êi. Cung bËc t×nh c¶m nµy còng ®i vµo v¨n häc ªm ®Òm nh− chÝnh sù cuèn hót ªm ®Òm cña nã víi tÊt c¶ mäi ng−êi trong mäi thêi ®¹i. ThÕ kû tr−íc, khi ngän löa cña ®Ò tµi t×nh yªu trong th¬ míi ®ang ©m û, bçng xuÊt hiÖn mét n÷ sÜ cã t©m hån yªu khao kh¸t, m·nh liÖt c¶m xóc yªu dµo d¹t tu«n trµo, hµng lo¹t bµi th¬ t×nh yªu cña bµ ®· gãp thªm ®é nãng cho ngän löa yªu ®−¬ng kia: “sãng” ra ®êi. C¸i tªn Xu©n Quỳnh bçng trë nªn quen thuéc. Pauxt«pxki ®· tõng cho r»ng: “Dï ng−êi ta cã nãi víi b¹n ®iÒu g×, b¹n còng h·y tin r»ng cuéc sèng lµ nh÷ng ®iÒu kú diÖu vµ ®Ñp ®Ï”. Cuéc sèng ®Ñp ph¶i ch¨ng v× cuéc sèng cã t×nh yªu. T×nh yªu lµ søc m¹nh gióp con ng−êi v−ît qua gian nan phong ba sãng giã. Víi Xu©n Quúnh – mét ng−êi phô n÷ khao kh¸t yªu, muèn yªu ®am mª ch¸y báng th× t×nh yªu qu¶ lµ mét liÒu tiªn d−îc. Vµ råi, tÊt c¶ nçi lßng, tÊt c¶ khao kh¸t ®am mª kia ®· ®−îc gãi trän, göi g¾m trän trong “sãng”. Xuyªn suèt bµi th¬ lµ h×nh t−îng sãng. Sãng lµ mét h×nh t−îng th¬ cã tÝnh biÓu tr−ng rÊt lín. Sãng, hay còng chÝnh lµ em, em vµ tr¸i tim yªu rùc löa, em cïng víi mäi cung bËc trong b¶n ®µn t×nh yªu mu«n ®êi, mu«n thuë. “D÷ déi vµ dÞu ªm ån µo vµ lÆng lÏ”. Sãng biÓn ngµn n¨m vÉn vç vµo bê c¸t, lóc dÞu ªm, ®»m th¾m, khi l¹i d÷ d»n vµ chÊt chøa b·o t¸p phong ba. Cã khi sãng ån · vui t−¬i nh−ng còng cã khi −u sÇu, trÇm t− vµ lÆng lÏ. §©y ph¶i ch¨ng còng chÝnh lµ nh÷ng biÕn tÊu cña t×nh yªu ®«i løa. Sãng lóc nµy còng ®ang mang t©m t−, t×nh c¶m, mäi c¶m xóc cña con ng−êi, cña mét ng−êi phô n÷ víi tr¸i tim yªu thiÕt tha m·nh liÖt. T×nh yªu lµm cho con ng−êi trë nªn l¹ lÉm víi chÝnh 18 m×nh bëi sù ®an xen, hoµ trén mäi tr¹ng th¸i c¶m xóc. §Ó råi khi m×nh trë nªn khã hiÓu trong con m¾t cña ng−êi yªu, sãng cè t×m nguyªn nh©n tËn ngän nguån: “S«ng kh«ng hiÓu næi m×nh Sãng t×m ra tËn bÓ” Kh¸t väng kh¸m ph¸ t×nh yªu lµ kh¸t väng mu«n ®êi, vµ víi sãng – víi em, t×nh yªu lµ biÓn mªnh m«ng réng lín, sãng – em muèn t×m thÊy nguån céi cña t×nh yªu, muèn thÊy ®−îc mäi tr¹ng th¸i cña t×nh yªu kh«ng chØ bã hÑp trong mét kh«ng gian h÷u h¹n, sãng muèn x« bê, em muèn t×m thÊy n¬i b¾t ®Çu t×nh yªu b»ng hµnh ®éng t¸o b¹o : “T×m ra tËn bÓ” T−ëng nh− sãng vµ em lóc nµy ®ang ho¸ thµnh mét, khao kh¸t kiÕm t×m, vµ ®Ó råi th¾c m¾c : “Sãng b¾t ®Çu tõ giã Giã b¾t ®Çu t− ®©u Em còng kh«ng biÕt n÷a Khi nµo ta yªu nhau?” “Khi nµo ta yªu nhau”, em kh«ng biÕt, kh«ng ai biÕt, chØ cã con sãng kia vÉn ngµy ngµy x« bê c¸t. Còng gièng nh− em ngµy ®ªm khao kh¸t ®−îc h−ëng h¹nh phóc cña t×nh yªu mµ còng kh«ng cÇn biÕt : t×nh yªu kia tõ n¬i ®©u t×m ®Õn. “Sãng b¾t ®Çu tõ giã Giã b¾t ®Çu t− ®©u” C©u hái t−ëng chõng v« lý. Song nÕu nh− ®Æt em vµ sãng lµ hai h×nh t−îng song song nh− sãng vµ em cña c¸i cung bËc t×nh c¶m khæ th¬ ®Çu, th× c©u hái trë nªn v« cïng ý nghÜa. V©ng, sãng kh«ng cÇn biÕt giã b¾t ®Çu tõ ®©u còng nh− em kh«ng biÕt ta yªu nhau khi nµo, em chØ biÕt r»ng t×nh yªu ®Õn khi mäi cung bËc tr¹ng th¸i c¶m xóc xuÊt hiÖn trong em. Xu©n Quúnh ®· liªn tiÕp ®Æt ra nh÷ng c©u hái kh«ng cÇn lêi ®¸p, c©u hái tu tõ hái ®Ó mµ kh¼ng ®Þnh “Giã b¾t ®Çu tõ ®©u ? Khi nµo ta yªu nhau ?” Kh«ng chØ vËy, ®Õn nh÷ng khæ tiÕp theo, sãng – em vµ tr¸i tim yªu cµng tha thiÕt : “Con sãng d−íi lßng s©u Con sãng trªn mÆt n−íc ¤i con sãng nhí bê Ngµy ®ªm kh«ng ngñ ®−îc” §· phÇn nµo tr¶ lêi cho c¸i kh¸t väng t×nh yªu cña t©m hån yªu khao kh¸t: “¤i con sãng ngµy x−a 19 Vµ ngµy sau vÉn thÕ Nçi kh¸t väng t×nh yªu Båi håi trong ngùc trΔ Sãng ngÇm, t×nh yªu s©u th¼m, sãng nhí bê kh«ng ngñ ®−îc hay còng lµ nh÷ng kh¸t väng t×nh yªu n¬i s©u th¼m tr¸i tim em, em nhí anh, ngµy ®ªm em thao thøc. Mét lo¹t nh÷ng ®iÖp tõ “con sãng” ®· gióp Xu©n Quúnh béc b¹ch t×nh yªu cña m×nh, lång trong t×nh yªu sãng vµ em mét c¸ch ý nhÞ, s©u xa, khÐo lÐo. NÕu t×nh yªu lµ mét liÒu tiªn d−îc, th× nçi nhí trong t×nh yªu lµ mét cèc n−íc cho ng−êi ta tiÕp thªm søc m¹nh bëi liÒu tiªn d−îc kia. Sãng nhí bê “ngµy ®ªm kh«ng ngñ ®−îc” em nhí anh ®Õn ®ªm ngµy thao thøc. Sãng kh¼ng ®Þnh víi biÓn mét ®iÒu: “¤i con sãng ngµy x−a Vµ ngµy nay vÉn thÕ” Còng tiÕp thªm søc m¹nh niÒm tin cho anh bëi t×nh yªu cña em ®èi víi anh tr−êng tån, bÊt diÖt. ë ®©y, hai ch÷ “båi håi” vµ “ngùc trΔ ®· ®−îc Xu©n Quúnh sö dông khÐo lÐo vµ v« cïng biÓu c¶m, ®äc c©u th¬, mçi ng−êi d−êng nh− sÏ ®−îc sèng l¹i c¸i c¶m gi¸c yªu ®−¬ng ngät ngµo chØ cã mét lÇn trong thêi trÎ. “Nçi kh¸t väng t×nh yªu Båi håi trong ngùc trΔ N¬i “ngùc trΔ kia, tr¸i tim em, tr¸i tim cña anh, tim cña sãng, tim cña bê, cña ®¹i d−¬ng bao la ®ang ®Ëp chung nhÞp ®Ëp. NhÞp ®Ëp yªu th−¬ng chung thuû, tha thiÕt nguyÖn g¾n bã suèt ®êi. Tr−íc c¸i bao la rén ngîp cña ®Êt trêi, tr−íc kh«ng gian mªnh m«ng cña biÓn c¶, sãng vµ em c¶m thÊy: “Tr−íc mu«n trïng sãng bÓ Em nghÜ vÒ anh, em Em nghÜ vÒ biÓn lín Tõ n¬i nµo sãng lªn” VÉn c©u hái x−a sãng hái m×nh, em hái em. Sãng kh«ng biÕt sãng b¾t ®Çu tõ ®©u, em còng kh«ng biÕt t×nh yªu ta b¾t ®Çu khi nµo n÷a. ChØ biÕt sãng sÏ m·i vç bê, vµ “Lßng em nhí ®Õn anh C¶ trong m¬ cßn thøc” §ªm ngµy em nhí anh, trong giÊc m¬ chËp chên lu«n cã h×nh bãng anh Èn hiÖn, em nhí anh, sãng nhí bê, vµ em ao −íc: “Lµm sao ®−îc tan ra Thµnh tr¨m con sãng nhá Gi÷a biÓn lín t×nh yªu 20