Häc viÖn ChÝnh trÞ – hµnh chÝnh quèc gia Hå ChÝ Minh
b¸o c¸o
tæng hîp kÕt qu¶ nghiªn cøu
§Ò tµi cÊp bé n¨m 2007
m∙ sè: b07 – 10
Qu¸ tr×nh h×nh thµnh “Céng ®ång
§«ng ¸” vµ vai trß cña nã ®èi víi sù
ph¸t triÓn cña khu vùc
C¬ quan chñ tr×:
ViÖn Quan hÖ quèc tÕ
Chñ nhiÖm ®Ò tµi:
TS Th¸i V¨n Long
Th− ký khoa häc :
ThS Ph¹m ThÞ Phóc
6770
28/3/2007
Hµ Néi 12 – 2007
Danh s¸ch céng t¸c viªn
1. TS Th¸i V¨n Long
- Chñ nhiÖm ®Ò tµi
2. PGS.TS Vò V¨n Hµ
3. ThS NguyÔn Thuý Hµ
4. CN NguyÔn ThÞ Thu HiÒn
5. PGS.TS NguyÔn M¹nh H−ëng
6. CN NguyÔn Ph−¬ng Nga
7. Th.S Ng« ChÝ NguyÖn
8. TS NguyÔn ThÕ Lùc
9. ThS Ph¹m ThÞ Phóc
- Th− ký ®Ò tµi
10. ThS §inh Thanh Tó
11. ThS Hµ V¨n ThÇm
12. CN NguyÔn ThÞ Thuû
13. TS Phan V¨n R©n
2
Nh÷ng ch÷ viÕt t¾t
ADB:
Ng©n hµng ph¸t triÓn ch©u ¸
ASEAN:
HiÖp héi c¸c quèc gia §«ng Nam ¸
ASEM:
Héi nghÞ cÊp cao ¸ - ¢u
APEC:
DiÔn ®µn hîp t¸c kinh tÕ ch©u ¸ - Th¸i B×nh D−¬ng
ARF:
DiÔn ®µn khu vùc ASEAN (Bµn vÒ vÊn ®Ò an ninh)
CHDCND: Céng hoµ d©n chñ nh©n d©n
EC:
Céng ®ång ch©u ¢u
EU:
Liªn minh ch©u ¢u
IMF:
QuÜ tiÒn tÖ quèc tÕ
NAFTA:
HiÖp ®Þnh mËu dÞch tù do B¾c Mü
LHQ:
Liªn hîp quèc
FDI:
§Çu t− trùc tiÕp n−íc ngoµi
FTA:
HiÖp ®Þnh mËu dÞch tù do
WB:
Ng©n hµng thÕ giíi
WTO:
Tæ chøc Th−¬ng m¹i thÕ giíi
3
Môc lôc
Trang
Më ®Çu
5
Kh¸i qu¸t vÒ Céng ®ång §«ng ¸
12
1.1.
Céng ®ång §«ng ¸ - tõ ý t−ëng ®Õn hiÖn thùc
12
1.2.
C¸c nh©n tè t¸c ®éng ®Õn vai trß cña Céng ®ång
§«ng ¸ ®èi víi sù ph¸t triÓn cña khu vùc
23
Ch−¬ng 2
Vai trß cña Céng ®ång §«ng ¸ ®èi víi hoµ b×nh,
æn ®Þnh, héi nhËp vµ ph¸t triÓn trong khu vùc
60
2.1.
Céng ®ång §«ng ¸ lµ ®éng lùc thóc ®Èy xu thÕ ®èi
tho¹i vµ hîp t¸c trong khu vùc
60
2.2.
§iÒu hoµ lîi Ých chiÕn l−îc cña c¸c n−íc thµnh viªn
th«ng qua c¬ chÕ ®èi tho¹i
72
2.3.
Vai trß “H¹t nh©n ®oµn kÕt cña ASEAN”trong
Céng ®ång §«ng ¸
83
Ch−¬ng 3
TriÓn väng ph¸t huy vai trß cña Céng ®ång §«ng
¸ trong viÖc g×n gi÷ hoµ b×nh,æn ®Þnh,héi nhËp
vµ ph¸t triÓn trong khu vùc
89
3.1.
Nh÷ng thêi c¬ vµ th¸ch thøc ®èi víi Céng ®ång
§«ng ¸
89
3.2.
TriÓn väng ph¸t huy vai trß cña Céng ®ång §«ng ¸
trong viÖc gi÷ g×n hoµ b×nh, æn ®Þnh ë khu vùc
104
3.3.
Vai trß, vÞ trÝ cña ViÖt Nam trong qu¸ tr×nh h×nh
thµnh Céng ®ång §«ng ¸
108
KÕt luËn
116
Danh môc Tµi liÖu tham kh¶o
118
Ch−¬ng 1
4
Më ®Çu
1. TÝnh cÊp thiÕt cña ®Ò tµi
Ngµy 14 th¸ng 12 n¨m 2005 t¹i Cuala Lumpua (Malaysia) Héi nghÞ cÊp
cao §«ng ¸ (EAS) lÇn ®Çu tiªn ®−îc tæ chøc víi sù tham gia cña 10 n−íc
ASEAN vµ 6 quèc gia kh¸c, bao gåm: Trung Quèc, NhËt B¶n, Hµn Quèc, Ên
§é, Austraylia vµ Niudil©n. Tuyªn bè chung Cuala Lumpua x¸c ®Þnh: Héi
nghÞ cÊp cao §«ng ¸ lµ mét diÔn ®µn ®èi tho¹i réng r·i vÒ c¸c vÊn ®Ò chiÕn
l−îc chÝnh trÞ, an ninh, kinh tÕ, mµ c¸c bªn cïng quan t©m, h−íng tíi môc
tiªu thóc ®Èy hßa b×nh, æn ®Þnh vµ thÞnh v−îng ë §«ng ¸. §ång thêi lµ mét
phÇn cña cÊu tróc khu vùc, hç trî cho c¸c diÔn ®µn vµ tiÕn tr×nh hiÖn cã, nhÊt
lµ víi khu«n khæ ASEAN +3. Ngoµi ra, Tuyªn bè cßn kh¼ng ®Þnh: Héi nghÞ
cÊp cao §«ng ¸ sÏ lµ mét tiÕn tr×nh më, thu n¹p, minh b¹ch vµ h−íng ra bªn
ngoµi, víi ASEAN gi÷ vai trß chñ ®¹o. Víi chñ ®Ò: "Mét ý t−ëng, mét tÇm
nh×n, mét céng ®ång" cña Héi nghÞ, ý t−ëng vÒ mét Céng ®ång §«ng ¸
kh«ng biªn giíi, cã sù liªn kÕt chÆt chÏ vÒ kinh tÕ ®· b¾t ®Çu h×nh thµnh, 16
quèc gia ®¹i diÖn cho 1/2 d©n sè vµ 21% tæng kim ng¹ch th−¬ng m¹i toµn
cÇu, ®ang trªn ®−êng hîp nhÊt søc m¹nh.
Nh− vËy, tõ cuèi n¨m 2005 trë ®i, bªn c¹nh c¸c mèi liªn kÕt hiÖn cã,
ASEAN sÏ lµ n¬i tô häp cña l·nh ®¹o cÊp cao 10 n−íc thµnh viªn, 3 n−íc
§«ng B¾c ¸, Ên §é vµ Nam Th¸i B×nh D−¬ng lµ Austraylia vµ Niudil©n, cã
thÓ tiÕn tíi sÏ cã c¶ Nga tham gia. §iÒu nµy, kh«ng chØ lµ dÉn chøng cho thÊy
c¬ chÕ hîp t¸c hiÖu qu¶ cña c¸c n−íc ASEAN mµ cßn cho thÊy c¸c quèc gia
ch©u ¸ ®ang ngµy cµng nhËn thøc ®−îc tÇm quan träng cña xu thÕ hîp t¸c
kh«ng thÓ ®¶o ng−îc. C¬ chÕ hîp t¸c §«ng ¸ míi, trong ®ã ASEAN lµ nßng
cèt sÏ gi¶m nhÑ nh÷ng tån t¹i vèn cã trong quan hÖ gi÷a c¸c n−íc §«ng B¾c
¸, lµm bít ®i nh÷ng kh¸c biÖt, v−ît qua nh÷ng rµo c¶n vÒ lßng tin vµ h−íng
tíi mét lîi Ých chung lµ nh÷ng th¸ch thøc mµ mçi n−íc ph¶i chinh phôc, v−ît
qua trong qu¸ tr×nh liªn kÕt néi khèi.
5
Môc tiªu chung cña Héi nghÞ cÊp cao §«ng ¸ lµ t¹o ra ®−îc diÔn ®µn
®èi tho¹i khu vùc ®Ó xö lý mäi vÊn ®Ò khóc m¾c h−íng tíi khu vùc hßa b×nh,
an ninh vµ thÞnh v−îng nh− tuyªn bè chung ®· nªu. Lîi Ých lín nhÊt lµ th«ng
qua c¸c héi nghÞ cÊp cao ®Ó tiÕn hµnh x©y dùng c¸c c¬ chÕ gióp c¸c n−íc
thµnh viªn cã thÓ ®èi tho¹i vµ t×m ra mét ph−¬ng thøc chung nh»m xö lý c¸c
vÊn ®Ò khu vùc còng nh− toµn cÇu mµ hiÖn nay §«ng ¸ ®ang thiÕu. H¬n n÷a,
nhiÒu c¨ng th¼ng hiÖn nay trong khu vùc lµ c¨ng th¼ng song ph−¬ng, khi hai
n−íc kh«ng tù gi¶i quyÕt ®−îc th× cÇn diÔn ®µn ®a ph−¬ng ®Ó gi¶i quyÕt. §©y
chÝnh lµ nh÷ng lîi Ých chiÕn l−îc mµ c¸c nhµ l·nh ®¹o cÊp cao trong céng
®ång h−íng tíi.
Héi nghÞ cÊp cao §«ng ¸ - h×nh thøc ho¹t ®éng ®Çu tiªn cña Céng ®ång
§«ng ¸ ®· ®−îc triÓn khai. Tõ héi nghÞ nµy ®· më ra c¸c mèi quan hÖ quèc tÕ
míi, x©y dùng c¸c c¬ chÕ hîp t¸c míi, t¹o thªm nh÷ng thuËn lîi míi, ®ång
thêi còng g©y ra nh÷ng th¸ch thøc míi cho sù héi nhËp vµ ph¸t triÓn cña mçi
quèc gia trong khu vùc.
ViÖt Nam lµ mét quèc gia trong khu vùc, ®ang ®Èy nhanh tiÕn tr×nh héi
nhËp vµ kh¼ng ®Þnh vai trß, vÞ thÕ cña m×nh t¹i c¸c diÔn ®µn khu vùc, quèc tÕ,
nªn viÖc nghiªn cøu sù ph¸t triÓn cña Céng ®ång §«ng ¸ cã mét gi¸ trÞ lín
vÒ mÆt lý luËn vµ thùc tiÔn, gãp phÇn n©ng cao nhËn thøc vµ ®æi míi t− duy
®èi ngo¹i trong viÖc ho¹ch ®Þnh chiÕn l−îc héi nhËp khu vùc vµ quèc tÕ cña
§¶ng vµ Nhµ n−íc ta.
Víi nh÷ng lý do trªn, ®Ò tµi quy m« cÊp bé mµ ViÖn Quan hÖ quèc tÕ
nghiªn cøu: "Qu¸ tr×nh h×nh thµnh Céng ®ång §«ng ¸ vµ vai trß cña nã
®èi víi sù ph¸t triÓn cña khu vùc” lµ vÊn ®Ò cã ý nghÜa cÊp thiÕt c¶ vÒ lý
luËn vµ thùc tiÔn.
2. T×nh h×nh nghiªn cøu ®Ò tµi
Céng ®ång §«ng ¸ tuy míi h×nh thµnh ë nh÷ng b−íc ®i ®Çu tiªn lµ Héi
nghÞ cÊp cao §«ng ¸, nh−ng ®· ®−îc c¸c c¬ quan ngo¹i giao, ®èi ngo¹i vµ
c¸c viÖn nghiªn cøu quèc tÕ trong vµ ngoµi n−íc quan t©m nghiªn cøu.
6
ë n−íc ngoµi: Tõ gi÷a thËp kû 80 cña thÕ kû XX c¸c nhµ nghiªn cøu
trong khu vùc ®· ®Ò cËp nhiÒu ®Õn vÊn ®Ò thµnh lËp mét khu vùc: "ThÞnh
v−îng chung", mét "Hµnh lang ph¸t triÓn ch©u ¸" hay ý t−ëng "§¹i §«ng ¸"
cña NhËt B¶n. Khi ®ã NhËt B¶n ®−a ra mét m« thøc "®µn ngçng bay", tøc lµ
trong hîp t¸c kinh tÕ ë §«ng ¸ th× NhËt B¶n lµ con Ðn ®Çu ®µn, tiÕp theo lµ
c¸c n−íc NIC vµ bay cuèi cïng lµ c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn. Tuy nhiªn, vµo
®Çu thËp kû 90, nÒn kinh tÕ NhËt B¶n ®i xuèng, nªn m« thøc ®µn Ðn bay chØ
tån t¹i trªn lêi nãi. Vµo gi÷a nh÷ng n¨m 90 cña thÕ kû XX, ý t−ëng vÒ viÖc
thµnh lËp mét Céng ®ång §«ng ¸ bao gåm §«ng Nam ¸ vµ §«ng B¾c ¸ ®·
®−îc cùu Thñ t−íng Malaysia - «ng Mahathia-M«hamed nhiÒu lÇn ®Ò cËp víi
mong muèn gi¶m bít sù phô thuéc cña ch©u ¸ ®èi víi Mü. §Ò xuÊt cña «ng
Mahathia-M«hamed vÒ viÖc thµnh lËp Céng ®ång kinh tÕ §«ng ¸ chØ nhËn
®−îc sù ñng hé réng r·i sau cuéc khñng ho¶ng tµi chÝnh §«ng ¸ n¨m 1997.
Cuéc khñng ho¶ng nµy ®· cho thÊy sù phèi hîp ë khu vùc §«ng ¸ lµ cÇn
thiÕt nh− thÕ nµo. Còng tõ ®©y, c¸c nghiªn cøu vÒ mét Céng ®ång §«ng ¸,
tr−íc hÕt lµ sù liªn kÕt vÒ kinh tÕ ®· ®−îc ®Æt thµnh chñ ®Ò nghÞ sù trong
nhiÒu cuéc héi th¶o ë khu vùc. Vµo n¨m 2000, t¹i Héi nghÞ Th−îng ®Ønh
ASEAN+3, Tæng thèng Hµn Quèc Kim Tª Chung ®· ®Ò xuÊt viÖc thµnh lËp
nhãm nghiªn cøu chuÈn bÞ cho viÖc thµnh lËp Céng ®ång §«ng ¸. N¨m 2002,
t¹i Héi nghÞ ë Phn«ng Pªnh, nhãm nµy ®· ®Ò nghÞ c¸c n−íc §«ng B¾c ¸ vµ
§«ng Nam ¸ thÓ chÕ hãa sù hîp t¸c thµnh lËp mét céng ®ång, trong ®ã céng
®ång kinh tÕ sÏ ®−îc thµnh lËp trªn c¬ së khu vùc mËu dÞch tù do §«ng ¸.
T¹i Héi nghÞ Th−îng ®Ønh ASEAN - Viªn Ch¨n 10, cuèi th¸ng 11 n¨m 2004,
10 n−íc ASEAN vµ 3 n−íc Trung Quèc, NhËt B¶n, Hµn Quèc ®· nhÊt trÝ tæ
chøc Héi nghÞ cÊp cao §«ng ¸ ®Çu tiªn t¹i Malaysia.
Nh− vËy, c¸c nhµ nghiªn cøu trong khu vùc ®· ®Ò cËp kh¸ kü vÒ mét
Céng ®ång kinh tÕ §«ng ¸. Cßn trªn lÜnh vùc chÝnh trÞ, an ninh, còng kh«ng
Ýt nh÷ng c«ng tr×nh nghiªn cøu, ë ®©y næi lªn mét sè t¸c gi¶ vµ t¸c phÈm sau:
7
V−¬ng DËt Ch©u, chñ biªn, "An ninh quèc tÕ trong thêi ®¹i toµn cÇu
hãa", cuèn s¸ch dµy h¬n 800 trang do nhiÒu nhµ nghiªn cøu chiÕn l−îc ë
Trung Quèc viÕt, Nhµ xuÊt b¶n Nh©n d©n Th−îng H¶i, n¨m 1999, vµ Nhµ
xuÊt b¶n ChÝnh trÞ quèc gia dÞch vµ xuÊt b¶n n¨m 2004.
Trong cuèn s¸ch nµy, nhiÒu phÇn trong c¸c ch−¬ng, c¸c t¸c gi¶ ®·
ph©n tÝch kh¸ kü vÒ ¶nh h−ëng cña m«i tr−êng §«ng ¸ ®Õn Trung Quèc
còng nh− vai trß vµ ¶nh h−ëng cña Trung Quèc ®Õn khu vùc §«ng ¸, tËp
trung chñ yÕu trªn lÜnh vùc an ninh tõ an ninh truyÒn thèng ®Õn an ninh phi
truyÒn thèng.
Kamao Kaneco: "An ninh ch©u ¸ vµ chÝnh s¸ch ®èi ngo¹i cña NhËt B¶n,
trong thêi kú sau chiÕn tranh l¹nh", T¹p chÝ Nghiªn cøu NhËt B¶n th¸ng 12
n¨m 1995. Trong bµi viÕt, t¸c gi¶ ®· ph©n tÝch kh¸ kü sù thay ®æi m«i tr−êng
chiÕn l−îc cña §«ng ¸ sau ChiÕn tranh l¹nh, tõ ®ã bµn vÒ an ninh còng nh−
®èi s¸ch cña NhËt B¶n ®èi víi sù thay ®æi ®ã, néi dung ®−îc b×nh luËn vµ
ph©n tÝch trªn 3 cÊp ®é: quèc gia, song ph−¬ng vµ quèc tÕ.
Mike-Mocchizuki vµ Ashley Tellis: "ChiÕn l−îc an ninh cña Mü ®èi víi
§«ng ¸", Tµi liÖu do TrÇn B¸ Khoa, ViÖn ChiÕn l−îc qu©n sù dÞch "MËt - l−u
hµnh néi bé". §©y lµ mét c«ng tr×nh nghiªn cøu ph©n tÝch hai truyÒn thèng
chÝnh s¸ch ®èi ngo¹i cña Mü: Chñ nghÜa hiÖn thùc vµ chñ nghÜa tù do. Theo
c¸c t¸c gi¶, hai tr−êng ph¸i nµy sÏ ®Þnh h×nh chiÕn l−îc an ninh cña Mü thêi
kú sau ChiÕn tranh l¹nh ®èi víi khu vùc §«ng ¸. T¸c phÈm gióp chóng ta
hiÓu mét c¸ch s©u s¾c vµ hÖ thèng chÝnh s¸ch ®èi ngo¹i cña Mü ®èi víi khu
vùc §«ng ¸, tõ ®ã liªn hÖ ®Õn sù ¶nh h−ëng vµ t×m ra ®èi s¸ch víi sù ¶nh
h−ëng cña Mü ®Õn tõng quèc gia trong khu vùc.
Ngoµi ra, nh÷ng th«ng tin míi nhÊt vÒ Céng ®ång §«ng ¸, cßn cã thÓ
truy cËp vµ lÊy th«ng tin tõ trang web:http://www.ascansec.org; vµ c¸c th«ng
tin cã liªn quan tõ Tin tham kh¶o ®Æc biÖt do Th«ng tÊn x· ViÖt Nam Ên
hµnh.
Tuy nhiªn, c¸c c«ng tr×nh trªn míi chØ chñ yÕu ®Ò cËp ®Õn vÊn ®Ò an
ninh, kinh tÕ cña riªng tõng c−êng quèc ®èi víi sù ph¸t triÓn cña khu vùc; ®Õn
8
nh÷ng khÝa c¹nh kinh tÕ, an ninh, chÝnh trÞ, ®èi ngo¹i... cña khu vùc, mµ ch−a
tiÕp cËn Céng ®ång §«ng ¸ d−íi gãc nh×n tæng thÓ, hÖ thèng.
T×nh h×nh nghiªn cøu trong n−íc:
Tr−íc nh÷ng thay ®æi nhanh chãng vÒ c¸c mèi quan hÖ song ph−¬ng, ®a
ph−¬ng trªn c¸c lÜnh vùc kinh tÕ, chÝnh trÞ... ë khu vùc §«ng ¸, c¸c viÖn
nghiªn cøu, c¸c trung t©m khoa häc, c¸c tr−êng ®¹i häc vµ nhiÒu nhµ khoa
häc ë ViÖt Nam ®· quan t©m nghiªn cøu vÊn ®Ò nµy.
Trong n¨m 2006, Vô ASEAN cña Bé Ngo¹i giao; ViÖn Nghiªn cøu
§«ng Nam ¸; Häc viÖn Quan hÖ quèc tÕ ®· triÓn khai nghiªn cøu c¸c ®Ò tµi
cÊp bé: "TriÓn väng Céng ®ång §«ng ¸"; "Kh¶ n¨ng vµ gi¶i ph¸p héi nhËp
kinh tÕ cña ViÖt Nam vµo khu vùc"; " ChiÕn l−îc c¸c n−íc lín ë khu vùc
§«ng ¸". Ngoµi ra, trong n−íc cßn cã nhiÒu t¸c gi¶ vµ c«ng tr×nh nghiªn cøu
cã liªn quan ®Õn ®Ò tµi, ®¸ng chó ý lµ c¸c t¸c gi¶ vµ c«ng tr×nh sau:
NguyÔn Thu Mü, "Hîp t¸c §«ng ¸ - Nh÷ng thµnh tùu sau ngµy thµnh
lËp", T¹p chÝ Nghiªn cøu §«ng Nam ¸, sè 6 n¨m 2005, ®· nªu vµ ph©n tÝch 3
thµnh tùu c¬ b¶n trong hîp t¸c gi÷a c¸c quèc gia §«ng ¸ trong thêi gian qua:
x©y dùng ®−îc tÇm nh×n §«ng ¸ - h−íng dÉn sù ph¸t triÓn cña tiÕn tr×nh hîp
t¸c §«ng ¸; t¹o lËp ®−îc mét c¬ cÊu, thÓ chÕ ®Ó triÓn khai hîp t¸c §«ng ¸;
kÕt qu¶ hîp t¸c §«ng ¸ ®· b−íc ®Çu ®ãng gãp vµo sù ph¸t triÓn cña c¸c n−íc
thµnh viªn, n©ng cao vÞ thÕ cña §«ng ¸ trªn tr−êng quèc tÕ.
NguyÔn Xu©n Th¾ng, "Sù ®iÒu chØnh chiÕn l−îc hîp t¸c khu vùc ch©u ¸ Th¸i B×nh D−¬ng trong bèi c¶nh quèc tÕ míi", Nhµ xuÊt b¶n Khoa häc x·
héi, Hµ Néi, 2004. Cuèn s¸ch lµ mét tµi liÖu tham kh¶o tèt khi thùc hiÖn ®Ò
tµi nµy. Néi dung gåm 3 phÇn: Bèi c¶nh quèc tÕ míi vÒ nh÷ng t¸c ®éng cña
nã ®Õn quan hÖ hîp t¸c khu vùc ch©u ¸ - Th¸i B×nh D−¬ng; nh÷ng ®iÒu chØnh
chiÕn l−îc hîp t¸c chñ yÕu cña khu vùc ch©u ¸ - Th¸i B×nh D−¬ng trong bèi
c¶nh quèc tÕ míi; NhËt B¶n víi vÊn ®Ò ®iÒu chØnh chiÕn l−îc hîp t¸c khu vùc
ch©u ¸ - Th¸i B×nh D−¬ng.
9
Ban T− t−ëng V¨n hãa Trung −¬ng, “ThÕ giíi - khu vùc vµ mét sè
n−íc lín b−íc vµo n¨m 2004” Nhµ xuÊt b¶n ChÝnh trÞ quèc gia, Hµ Néi,
2004, tËp hîp c¸c bµi viÕt cña c¸c nhµ nghiªn cøu: ph©n tÝch t×nh h×nh thÕ
giíi, §«ng Nam ¸, ch©u ¸... b−íc vµo n¨m 2004. Trong ®ã cã bµi viÕt
ph©n tÝch kh¸ kü t×nh h×nh c¸c n−íc lín nh−: Mü - NhËt B¶n, Trung Quèc,
Nga, Ên §é trong viÖc gia t¨ng ¶nh h−ëng ë khu vùc,®Æc biÖt lµ ph©n tÝch
vÒ ¶nh h−ëng vµ mèi quan hÖ cña c¸c n−íc lín ®èi víi ViÖt Nam.
NguyÔn Kim L©n, "Vai trß cña ASEAN vµ vÊn ®Ò hîp t¸c trong khu vùc
ch©u ¸ - Th¸i B×nh D−¬ng", T¹p chÝ Lý luËn chÝnh trÞ, sè 1 n¨m 2006, ph©n
tÝch vai trß cña ASEAN trong viÖc thóc ®Èy quan hÖ hîp t¸c trong khu vùc: sù
hîp t¸c vµ ph¸t triÓn cña ASEAN thóc ®Èy ®a cùc hãa khu vùc; an ninh khu
vùc ch©u ¸ - Th¸i B×nh D−¬ng vµ chiÕn l−îc c©n b»ng n−íc lín cña c¸c n−íc
ASEAN; vai trß vµ ¶nh h−ëng cña ASEAN ®èi víi c¸c tæ chøc quèc tÕ vµ khu
vùc ch©u ¸ - Th¸i B×nh D−¬ng.
Ngoµi ra cßn rÊt nhiÒu c¸c bµi b¸o vµ t¹p chÝ trong vµ ngoµi n−íc ®−a tin
vµ b×nh luËn vÒ Héi nghÞ cÊp cao §«ng ¸.
Nh÷ng c«ng tr×nh nghiªn cøu trªn lµ nh÷ng nguån t− liÖu rÊt quý trong
qu¸ tr×nh thùc hiÖn ®Ò tµi, nh−ng ®©y míi lµ nh÷ng tµi liÖu ®Ò cËp riªng lÎ
tõng gãc ®é vµ chñ yÕu tr−íc khi Héi nghÞ cÊp cao §«ng ¸ lÇn 1 tæ chøc. Do
®ã, ®Ò tµi nghiªn cøu lµ c¸ch tiÕp cËn toµn diÖn, tæng hîp trªn c¸c gãc ®é ®Ó
cã c¸i nh×n tæng qu¸t nhÊt vÒ vai trß cña Céng ®ång §«ng ¸ ®èi víi sù ph¸t
triÓn cña khu vùc.
3. Môc ®Ých vµ nhiÖm vô
Môc ®Ých: Lµm râ qu¸ tr×nh h×nh thµnh cña Céng ®ång §«ng ¸ vµ ®¸nh
gi¸ ®óng vai trß cña Céng ®ång §«ng ¸ ®èi víi sù ph¸t triÓn cña khu vùc.
Trªn c¬ së ®ã, ®¸nh gi¸ thuËn lîi, khã kh¨n vµ triÓn väng cña Céng ®ång
§«ng ¸, lµm c¬ së cho §¶ng vµ Nhµ n−íc ta cã chÝnh s¸ch ®óng ®¾n trong
nh÷ng ho¹t ®éng chung cña Céng ®ång nµy.
10
NhiÖm vô:
- Lµm râ quan niÖm, lÞch sö h×nh thµnh Céng ®ång §«ng ¸: tõ ý t−ëng
trë thµnh hiÖn thùc.
- Ph©n tÝch c¸c nh©n tè t¸c ®éng ®Õn vai trß cña Céng ®ång §«ng ¸.
- Ph©n tÝch, lµm râ vai trß cña Céng ®ång §«ng ¸ ®èi víi hßa b×nh, æn
®Þnh héi nhËp vµ ph¸t triÓn trong khu vùc.
- NhËn ®Þnh ®¸nh gi¸ thuËn lîi, khã kh¨n, triÓn väng cña Céng ®ång
§«ng ¸ trong sù ph¸t triÓn chung cña khu vùc vµ thÕ giíi.
4. Ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu
§Ò tµi nghiªn cøu ®−îc thùc hiÖn trªn c¬ së ph−¬ng ph¸p luËn duy vËt
biÖn chøng vµ duy vËt lÞch sö. Ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu chÝnh ®−îc sö dông lµ
ph−¬ng ph¸p l«gÝc vµ lÞch sö. Ngoµi ra c¸c ph−¬ng ph¸p: ph©n tÝch, thèng kª,
kh¸i qu¸t, so s¸nh, dù b¸o... ®−îc sö dông ®Ó hç trî cho ph−¬ng ph¸p chÝnh
trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn ®Ò tµi.
5. KÕt cÊu cña ®Ò tµi.
§Ò tµi ®−îc kÕt cÊu gåm phÇn më ®Çu, 3 ch−¬ng, 8 tiÕt, kÕt luËn vµ danh
môc tµi liÖu tham kh¶o.
11
Ch−¬ng 1
Kh¸i qu¸t vÒ Céng ®ång §«ng ¸
1.1. Céng ®ång §«ng ¸ - tõ ý t−ëng ®Õn hiÖn thùc
* Kh¸i niÖm Céng ®ång §«ng ¸
§Ó lµm râ sù h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña Céng ®ång §«ng ¸, vÊn ®Ò
quan träng tr−íc hÕt lµ cÇn thèng nhÊt kh¸i niÖm vÒ Céng ®ång. HiÖn nay cã
rÊt nhiÒu kh¸i niÖm kh¸c nhau xung quanh thuËt ng÷ khu vùc §«ng ¸. Tuú
tõng quan ®iÓm, gãc nh×n vµ c¸ch tiÕp cËn kh¸c nhau nh− lÞch sö, ®Þa lý, v¨n
ho¸, kinh tÕ, quan hÖ quèc tÕ,… mµ c¸c häc gi¶ cã thÓ ®−a ra nh÷ng kh¸i
niÖm, ®Þnh nghÜa kh¸c nhau.
Cã hai lo¹i ý kiÕn vÒ Céng ®ång §«ng ¸: ý kiÕn thø nhÊt, coi §«ng ¸ lµ
khu vùc bao gåm Trung Quèc (ngo¹i trõ tØnh Thanh H¶i, c¸c khu tù trÞ T©n
C−¬ng vµ T©y T¹ng), §µi Loan, B¾c TriÒu Tiªn, Hµn Quèc, NhËt B¶n. Khu
vùc §«ng ¸ theo ý kiÕn nµy lµ mét trong nh÷ng khu vùc ®«ng d©n nhÊt thÕ
giíi, h¬n 1,5 tû ng−êi, kho¶ng 40% d©n sè ch©u ¸ hay 1/4 d©n sè thÕ giíi
sèng ë ch©u ¸ (®Þa lý); mËt ®é d©n sè kho¶ng 230 ng−êi/km², gÊp 5 lÇn mËt
®é b×nh qu©n cña thÕ giíi. ý kiÕn thø hai, coi §«ng ¸ lµ khu vùc cßn gäi lµ
DiÔn ®µn kinh tÕ §«ng ¸, hoÆc Céng ®ång §«ng ¸, bao gåm 10 n−íc
ASEAN vµ 3 n−íc §«ng B¾c ¸ lµ Trung Quèc, Hµn Quèc vµ NhËt B¶n1, ý
kiÕn nµy kh«ng ®¬n thuÇn lµ kh¸i niÖm vÒ ®Þa lý, mµ ®−îc ®Ò cËp d−íi gãc ®é
kinh tÕ - chÝnh trÞ.
Theo quan niÖm thø hai, khu vùc §«ng ¸ lµ mét khu vùc rÊt réng lín vÒ
mÆt ®Þa lý, chiÕm nöa sè d©n trªn thÕ giíi, lµ quª h−¬ng cña ba ph¸t minh lín
vÒ khoa häc kü thuËt cña nh©n lo¹i: thuèc sóng, giÊy in, la bµn; lµ khu vùc cã
nÒn v¨n hãa vµ v¨n minh l©u ®êi, rùc rì vµ phong phó. VÒ kinh tÕ, trong
kho¶ng nöa thÕ kû qua, kÓ tõ n¨m 1950, tû träng cña §«ng ¸ trong nÒn kinh
12
tÕ thÕ giíi ®· t¨ng lªn râ rÖt vµ sÏ cßn tiÕp tôc t¨ng. HiÖn nay khu vùc nµy
chiÕm kho¶ng 20% ®Õn 30% c¸c ho¹t ®éng th−¬ng m¹i thÕ giíi. Khu vùc nµy
bao gåm nhiÒu vïng kinh tÕ thuéc lo¹i tiÒm n¨ng nhÊt trªn thÕ giíi, cã nh÷ng
n−íc ®ang lµ mòi nhän cña sù ph¸t triÓn kinh tÕ, lµ tÊm g−¬ng cho c¸c n−íc
kh¸c trong sù v−¬n lªn, kh¾c phôc ®ãi nghÌo (nh− Trung Quèc, NhËt B¶n,
Singapore, ViÖt Nam, Malaysia v.v..).
Trªn c¬ së ph©n tÝch trªn, chóng ta rót ra quan niÖm: Céng ®ång §«ng ¸ lµ
mét kh¸i niÖm kh«ng gian c¹nh tranh chiÕn l−îc, lµ kh¸i niÖm ®Þa - chÝnh trÞ, ®Þa kinh tÕ - v¨n ho¸ - x· héi, bao gåm kh«ng chØ nh÷ng quèc gia thuéc khu vùc §«ng
¸, mµ cßn c¶ c¸c quèc gia thuéc khu vùc §«ng Nam ¸, B¾c ¸, Nam ¸, cã chung ý
t−ëng vµ hµnh ®éng tiÕn tíi x©y dùng mét khu vùc hîp t¸c toµn diÖn, nh»m thóc
®Èy ph¸t triÓn khu vùc vµ ®èi träng víi c¸c khu vùc kh¸c trªn thÕ giíi.
Nh− vËy, kh¸i niÖm Céng ®ång §«ng ¸ kh«ng nªn hiÓu theo nghÜa lµ ®Þa lý
®¬n thuÇn, cã nghÜa lµ c¸c thµnh viªn kh«ng nhÊt thiÕt ph¶i ë trong khu vùc §«ng ¸.
§«ng ¸ ngµy nay lµ mét kh«ng gian c¹nh tranh ¶nh h−ëng vµ nh÷ng lîi Ých chiÕn
l−îc cña c¸c c−êng quèc lín. Hay nãi c¸ch kh¸c lµ c¸c c−êng quèc trªn toµn cÇu cã
c¹nh tranh lîi Ých ë trong kh«ng gian cña khu vùc §«ng ¸, ®Æc biÖt lµ khu vùc
ASEAN. Tuy nhiªn, vÒ mÆt ®Þa lý, l·nh thæ kh«ng gian §«ng ¸ lµ c¬ së cña Céng
®ång §«ng ¸, chø kh«ng ph¶i lµ khu vùc kh¸c, ch©u lôc kh¸c, nh−ng ®©y lµ mét
kh¸i niÖm më, cã thÓ c¸c thµnh viªn cña Céng ®ång cßn ®−îc bæ sung trong qu¸
tr×nh h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn.
N»m trong ph¹m vi Céng ®ång §«ng ¸ kh«ng chØ cã nh÷ng quèc gia §«ng
¸ trªn b¶n ®å ®Þa lý l·nh thæ, mµ cßn bao gåm nh÷ng quèc gia kh¸c thuéc khu vùc
§«ng Nam ¸, B¾c ¸, Nam ¸, nh÷ng quèc gia nµy cã cïng chung ý t−ëng vµ hµnh
®éng tiÕn tíi x©y dùng mét khu vùc hîp t¸c toµn diÖn, nh»m ®èi träng víi c¸c khu
vùc kh¸c trªn thÕ giíi nh− EU, B¾c Mü v.v.. V× vËy, Héi nghÞ §«ng ¸ thÓ hiÖn
r»ng, hiÖn nay khu vùc §«ng ¸ ®· diÔn ra sù cÊu tróc l¹i thÕ c©n b»ng míi
1
Vò D−¬ng Minh, TiÒn ®Ò cña Céng ®ång §«ng ¸, Héi th¶o khoa häc: H−íng tíi céng ®ång §«ng ¸, c¬ héi
vµ th¸ch thøc, H. 2006, tr. 7
13
gi÷a c¸c n−íc lín ®Ó gia t¨ng ¶nh h−ëng cña m×nh. Bªn c¹nh vÞ trÝ siªu c−êng
cña Mü trªn c¶ lÜnh vùc kinh tÕ, chÝnh trÞ, khoa häc kü thuËt... , næi lªn lµ
Trung Quèc, Ên §é, NhËt B¶n. Trong mét qu¸ tr×nh nh− vËy, nªn cÇn hiÓu
Céng ®ång §«ng ¸ lµ mét kh«ng gian c¹nh tranh chiÕn l−îc, theo nghÜa lµ
®Þa chiÕn l−îc, chø kh«ng ®¬n thuÇn lµ kh«ng gian ®Þa lý.
* Céng ®ång §«ng ¸ - tõ ý t−ëng ®Õn hiÖn thùc
ý t−ëng x©y dùng Céng ®ång §«ng ¸ ®· n¶y sinh tõ l©u, Ýt nhÊt lµ tõ
gi÷a nh÷ng n¨m 40 cña thÕ kû XX, nh»m ®èi phã víi c¸c c−êng quèc bªn
ngoµi khu vùc nh− Mü, hoÆc Anh, Ph¸p v.v.. Héi nghÞ cÊp cao §«ng ¸ lµ sù
më ®Çu cho qu¸ tr×nh hiÖn thùc ho¸ giÊc m¬ vÒ mét Céng ®ång §«ng ¸ ®·
®−îc Êp ñ tõ l©u. Mét céng ®ång gåm 16 quèc gia bao qu¸t tõ §«ng - T©y (tõ
NhËt B¶n - Ên §é) tõ B¾c - Nam (Trung Quèc - Austraylia - Newzealand)
hoµn toµn cã thÓ lµm ®èi träng víi Mü vµ ch©u ¢u trong t−¬ng lai.
Tõ thËp kû 80 cña thÕ kû tr−íc, khi NhËt B¶n ®−a ra m« thøc "®µn Ðn
bay", tøc lµ trong hîp t¸c kinh tÕ ë §«ng ¸ th× NhËt B¶n lµ con Ðn ®Çu ®µn,
tiÕp theo lµ c¸c n−íc c«ng nghiÖp míi næi lªn vµ bay cuèi cïng lµ c¸c n−íc
®ang ph¸t triÓn. Tuy nhiªn, trong nh÷ng n¨m sau ®ã nÒn kinh tÕ NhËt B¶n ®i
xuèng, nªn m« thøc ®µn Ðn bay chØ tån t¹i trªn lêi nãi.
Cho tíi nh÷ng n¨m 90 cña thÕ kû XX, ý t−ëng vÒ viÖc thµnh lËp mét
Céng ®ång §«ng ¸ bao gåm §«ng Nam ¸ vµ §«ng B¾c ¸, ®· ®−îc Cùu
Thñ t−íng Malaysia Mahathia - M«hamed nhiÒu lÇn ®Ò cËp. N¨m 1994,
«ng ®· ®Ò nghÞ thµnh lËp tæ chøc kinh tÕ §«ng ¸ nh»m gi¶m bít sù phô
thuéc cña ch©u ¸ ®èi víi Mü. Nh−ng lóc Êy, Washington ®· t×m c¸ch huy
®éng c¸c ®ång minh ë ch©u ¸ chèng l¹i kÕ ho¹ch nµy v× sî sÏ lµm gi¶m vai
trß cña Mü ë khu vùc. §Ò xuÊt cña «ng Mahathia Mohamed vÒ viÖc thµnh
lËp céng ®ång kinh tÕ §«ng ¸ chØ nhËn ®−îc sù ñng hé réng r·i sau cuéc
khñng ho¶ng kinh tÕ §«ng ¸ n¨m 1997. Cuéc khñng ho¶ng nµy ®· cho
thÊy, tÝnh cÊp thiÕt ph¶i cã sù phèi hîp chung ë khu vùc. C¸c héi nghÞ gi÷a
ASEAN vµ 3 n−íc §«ng B¾c ¸ (Trung Quèc, NhËt B¶n, Hµn Quèc) ngµy
14
cµng ph¸t huy hiÖu qu¶ trong viÖc t¨ng c−êng hîp t¸c nh»m æn ®Þnh kinh tÕ
khu vùc sau cuéc khñng ho¶ng kinh tÕ n¨m 1997. N¨m 2000, t¹i Héi nghÞ
Th−îng ®Ønh ASEAN + 3, Tæng thèng Hµn Quèc Kim Tª Chung ®· ®Ò xuÊt
viÖc thµnh lËp nhãm nghiªn cøu chuÈn bÞ cho viÖc thµnh lËp Céng ®ång
§«ng ¸. N¨m 2002, t¹i Héi nghÞ ë Phn«ng Pªnh nhãm nµy ®· ®Ò nghÞ c¸c
n−íc ë §«ng B¾c ¸ vµ §«ng Nam ¸ thÓ chÕ ho¸ sù hîp t¸c thµnh lËp mét
céng ®ång, trong ®ã céng ®ång kinh tÕ sÏ ®−îc thµnh lËp trªn c¬ së khu
vùc mËu dÞch tù do §«ng ¸.
Trong thùc tiÔn, cã nhiÒu ý kiÕn tr¸i chiÒu ®−îc nªu ra nh−: liÖu thêi
®iÓm nµy ®· cÇn thiÕt cho viÖc thµnh lËp Céng ®ång §«ng ¸ ch−a khi mµ
tr−íc m¾t, ASEAN cßn cÇn hoµn thiÖn viÖc héi nhËp cña néi bé khèi m×nh vµ
liÖu ASEAN cã bÞ mÊt vai trß, mét khi Céng ®ång §«ng ¸ ®−îc thµnh lËp?
Sau nhiÒu tranh c·i, t¹i Héi nghÞ cÊp cao ASEAN X(Viªn Ch¨n ) th¸ng 11
n¨m 2004, 10 n−íc ASEAN vµ 3 n−íc Hµn Quèc, Trung Quèc, NhËt B¶n ®·
nhÊt trÝ tæ chøc Héi nghÞ Th−îng ®Ønh §«ng ¸ t¹i Malaysia. ViÖc triÖu tËp
c¸c Héi nghÞ cÊp cao ®−îc coi lµ sù kiÖn ch−a tõng cã trong lÞch sö §«ng ¸
vµ ®©y lµ b−íc ®i quan träng ®Çu tiªn hiÖn thùc ho¸ ý t−ëng thµnh lËp Céng
®ång §«ng ¸ réng lín víi h¬n 3 tû d©n.
Héi nghÞ cÊp cao §«ng ¸ lµ b−íc tiÕn trong qu¸ tr×nh hoµn thiÖn cÊu
tróc liªn kÕt khu vùc h−íng tíi Céng ®ång §«ng ¸. Trong nh÷ng n¨m qua,
mèi liªn kÕt gi÷a c¸c n−íc §«ng B¾c ¸ vµ c¸c n−íc ASEAN kh«ng ngõng
®−îc ®Èy m¹nh. Hµng lo¹t c¸c c¬ chÕ hîp t¸c, gÆp gì, tham vÊn th−êng niªn
®· ra ®êi. Tõ cuèi n¨m 2005, c¸c Héi nghÞ Th−îng ®Ønh ASEAN kh«ng cßn
lµ cuéc gÆp gì gi÷a c¸c n−íc ASEAN víi nhau n÷a mµ ®· trë thµnh mét
DiÔn ®µn thu hót sù tham gia cña nguyªn thñ quèc gia c¸c n−íc §«ng B¾c ¸
nh− Trung Quèc, Hµn Quèc, NhËt B¶n; n−íc Nam ¸ - Ên §é; Nam Th¸i
B×nh D−¬ng lµ Austraylia, New Zealand vµ tiÕn tíi sÏ bao gåm c¶ Nga.
15
§Õn nay, Héi nghÞ cÊp cao §«ng ¸ ®· tiÕn hµnh ®−îc hai lÇn: lÇn thø
nhÊt vµo ngµy 14 th¸ng 12 n¨m 2005 t¹i Malaysia, lÇn thø hai vµo ngµy 14
th¸ng 01 n¨m 2007 t¹i §¶o Sª bu (Philippin).
C¸c Héi nghÞ cÊp cao ®−îc coi lµ nh÷ng b−íc ®i ®Çu tiªn cña qu¸ tr×nh
h×nh thµnh Céng ®ång §«ng ¸, thÓ hiÖn mét h−íng t− duy míi dÉn ®Õn sù
hîp t¸c chÆt chÏ h¬n trong néi bé §«ng ¸ vµ c¶ víi bªn ngoµi khu vùc.
Tuyªn bè chung cña Héi nghÞ lÇn 1 cã nªu: "Héi nghÞ cÊp cao §«ng ¸ lµ
mét DiÔn ®µn ®èi tho¹i réng r·i vÒ c¸c vÊn ®Ò chiÕn l−îc, chÝnh trÞ, an
ninh, kinh tÕ mµ c¸c bªn cïng quan t©m; h−íng tíi môc tiªu thóc ®Èy hoµ
b×nh, æn ®Þnh vµ thÞnh v−îng ë §«ng ¸. §ång thêi, ®©y còng lµ mét phÇn
cña cÊu tróc khu vùc, hç trî cho c¸c diÔn ®µn vµ tiÕn tr×nh hiÖn cã, nhÊt lµ
víi khu«n khæ hîp t¸c ASEAN + 3"2. Ngoµi ra, Tuyªn bè chung cßn nªu râ:
Héi nghÞ cÊp cao §«ng ¸ sÏ lµ mét tiÕn tr×nh më, thu n¹p, minh b¹ch vµ
h−íng ra bªn ngoµi, víi ASEAN gi÷ vai trß chñ ®¹o.
ViÖc tæ chøc c¸c Héi cÊp cao §«ng ¸ lµ nh÷ng b−íc tiÕn trong qu¸ tr×nh
hoµn thiÖn cÊu tróc liªn kÕt khu vùc ®Ó h−íng tíi mét Céng ®ång §«ng ¸.
Môc tiªu chung lµ nh»m t¹o ra ®−îc mét diÔn ®µn ®èi tho¹i khu vùc
®Ó xö lý mäi vÊn ®Ò khóc m¾c, h−íng tíi khu vùc hoµ b×nh, an ninh vµ
thÞnh v−îng ®óng nh− tinh thÇn ®· nªu trong Tuyªn bè chung. Lîi Ých lín
nhÊt lµ th«ng qua c¸c héi nghÞ, tiÕn hµnh x©y dùng c¸c c¬ chÕ gióp c¸c
n−íc thµnh viªn cã thÓ ®èi tho¹i vµ t×m ra mét ph−¬ng thøc chung nh»m xö
lý c¸c vÊn ®Ò khu vùc còng nh− toµn cÇu mµ hiÖn nay §«ng ¸ cßn ®ang
thiÕu; ®ång thêi. x¸c lËp diÔn ®µn ®a ph−¬ng ®Ó phèi hîp gi¶i quyÕt nh÷ng
c¨ng th¼ng gi÷a c¸c quèc gia trong khu vùc, khi hai n−íc kh«ng gi¶i quyÕt
®−îc. §©y chÝnh lµ nh÷ng lîi Ých chiÕn l−îc mµ c¸c nhµ l·nh ®¹o cÊp cao
§«ng ¸ h−íng tíi.
2
C¸c khung khæ hîp t¸c hiÖn cã ë §«ng ¸ gåm: DiÔn ®µn hîp t¸c kinh tÕ ch©u ¸ - Th¸i B×nh D−¬ng
(APEC); DiÔn ®µn khu vùc ASEAN (ARF); Hîp t¸c gi÷a ASEAN víi mét n−íc §«ng B¾c ¸ (hoÆc Trung
Quèc, NhËt B¶n, Hµn Quèc, ASEAN + 1); Hîp t¸c ASEAN víi c¶ 3 n−íc §«ng B¾c ¸ (ASEAN + 3) (víi
Trung Quèc + NhËt B¶n + Hµn Quèc).
16
Tõ c¬ chÕ ASEAN + 3, nay ®· trë thµnh ASEAN + 6, gåm 16 n−íc,
thªm Ên §é, Austraylia vµ Newzealand, mçi n−íc ®Õn Héi nghÞ ®Òu t×m kiÕm
lîi Ých chiÕn l−îc cho riªng m×nh. Tuy nhiªn c¸c lîi Ých nµy kh«ng ph¶i lóc
nµo còng gièng nhau mµ thËm chÝ cã nhiÒu lîi Ých cßn xung ®ét nhau. Ên §é,
Trung Quèc ®Òu lµ c¸c c−êng quèc míi næi, th× c¸c n−íc nµy ®Õn Héi nghÞ ®Ó
t×m kiÕm c¬ héi gia t¨ng ¶nh h−ëng. Austraylia vµ Newzealand,tham gia DiÔn
®µn §«ng ¸ ®Ó thÓ hiÖn vai trß, ¶nh h−ëng vµ b¶o vÖ nh÷ng lîi Ých chiÕn
l−îc cña m×nh. ChÝnh v× vËy, Héi nghÞ cÊp cao §«ng ¸ lµ DiÔn ®µn ®Ó ®iÒu
hoµ c¸c lîi Ých chiÕn l−îc cña tõng quèc gia thµnh viªn.
Tuyªn bè chung nhÊn m¹nh: "CÊp cao §«ng ¸ lµ mét tiÕn tr×nh më..."do
®ã, nh×n l¹i vÊn ®Ò cho thÊy, ý t−ëng cña «ng Mahathir thÊt b¹i v× «ng ®−a ra
t− t−ëng vÒ mét khèi "®ãng", cßn ngµy nay Héi nghÞ §«ng ¸ tu©n thñ nguyªn
t¾c më.
Víi nguyªn t¾c më cña Héi nghÞ cÊp cao §«ng ¸, hoµn toµn cã kh¶
n¨ng sÏ cã mét sè n−íc kh¸c tham dù trong t−¬ng lai. §èi víi Nga, n−íc
Nga cã ý ®Þnh tham dù ngay tõ ®Çu, nh−ng v× ch−a ký hiÖp ®Þnh th©n thiÖn
hîp t¸c ASEAN, ®ång thêi khung khæ ASEAN + 1 víi Nga ch−a ®−îc chÝnh
thøc ho¸... Nh÷ng n¨m qua trong chiÕn l−îc ®èi ngo¹i cña Nga, ASEAN chØ
®øng ë vÞ trÝ thø 6, sau SNG, Mü, EU, Trung Quèc, Ên §é. Cã lÏ tiÕn tr×nh
§«ng ¸ sÏ kÐo Nga trë l¹i khu vùc vµ Nga hoµn toµn cã thÓ tham gia trong
nh÷ng kú Héi nghÞ cÊp cao §«ng ¸ tíi. Cßn ®èi víi Mü, hiÖn nay Mü ®ang
dµnh −u tiªn cho APEC, bªn c¹nh cã c¸c ®ång minh NhËt B¶n, Austraylia
tham gia. Mét lo¹t c¸c n−íc ASEAN nh− Th¸i Lan, Singapo, Philippin ®· ký
liªn minh víi Mü tõ l©u, h¬n n÷a, th¸ng 9 n¨m 2007 Mü ®· ký HiÖp −íc
Hîp t¸c th©n thiÖn (ZOFAN) víi ASEAN, cã nghÜa lµ Mü ®· tham gia gi¸n
tiÕp vµo tiÕn tr×nh nµy; vµ chõng nµo tiÕn tr×nh §«ng ¸ ch−a chÌn lÊp −u tiªn
cña Mü, hoÆc ch−a tr−ît ra ngoµi quü ®¹o kiÓm so¸t cña n−íc nµy, th× Mü
còng ch−a cÇn tham gia. Nh−ng mét khi Mü c¶m thÊy nh÷ng lîi Ých cña
m×nh bÞ lu mê th× Mü cã thÓ trë thµnh mét thµnh viªn.
17
Nh− vËy, tõ ý t−ëng ®Õn hiÖn thùc cña Céng ®ång §«ng ¸ lµ mét qu¸ tr×nh
l©u dµi hµng mÊy thËp kû. Qu¸ tr×nh ®ã ph¶n ¸nh sù ph¸t triÓn néi lùc, ®Æc biÖt lµ vÒ
kinh tÕ cña c¸c quèc gia trong khu vùc nhiÒu thËp kû qua (v× thÕ kh«ng ph¶i ngÉu
nhiªn mµ ý t−ëng ®Çu tiªn ®−îc ®Ò xuÊt lµ céng ®ång vÒ kinh tÕ, trªn c¬ së kinh tÕ),
®ång thêi ph¶n ¸nh xu thÕ kh¸ch quan cña qu¸ tr×nh toµn cÇu ho¸, khu vùc ho¸
®ang ngµy cµng diÔn ra m¹nh mÏ trªn thÕ giíi.
* C¬ së lý luËn vµ thùc tiÔn cña viÖc h×nh thµnh Céng ®ång §«ng ¸
Qu¸ tr×nh tõ ý t−ëng ®Õn hiÖn thùc cña sù h×nh thµnh Céng ®ång §«ng ¸
còng ®· cho thÊy c¬ së cña viÖc h×nh thµnh Céng ®ång nµy. ë ®©y, cÇn ph©n
tÝch cô thÓ viÖc thiÕt lËp Céng ®ång §«ng ¸ víi nh÷ng c¬ së chñ yÕu sau:
Thø nhÊt, sù ph¸t triÓn vµ ®ång thuËn gi÷a cña n−íc trong khu vùc
§©y lµ c¬ së ®Æc biÖt quan träng, v× kh«ng cã sù ph¸t triÓn vµ ®ång
thuËn gi÷a cña n−íc trong khu vùc th× kh«ng thÓ cã nhu cÇu vµ c¬ së cho viÖc
h×nh thµnh mét céng ®ång thèng nhÊt toµn khu vùc. Trong nh÷ng thËp kû
cuèi cña thÕ kû XX vµ ®Çu thÕ kû XXI, c¸c n−íc §«ng ¸ cã sù ph¸t triÓn
m¹nh mÏ vµ toµn diÖn, nhÊt lµ vÒ kinh tÕ, víi nh÷ng ®Çu tÇu nh− NhËt B¶n,
Hµn Quèc, vµ tiÕp sau ®ã lµ Trung Quèc, Ên §é .
Vµo nh÷ng thËp kû 70, 80 cña thÕ kû XX, sù thÇn kú §«ng ¸ xuÊt hiÖn.
Nh÷ng nÒn kinh tÕ míi c«ng nghiÖp hãa nh− Hµn Quèc, §µi Loan, Singapore,
Hång K«ng v.v.. t¨ng tr−ëng trung b×nh 7% mét n¨m trong giai ®o¹n tõ n¨m
1986 ®Õn 1997. Trong giai ®o¹n nµy, nh÷ng n−íc nh− Th¸i Lan, Indonesia,
Malaysia v.v., còng cã tèc ®é t¨ng tr−ëng rÊt cao, kho¶ng 10%. Møc sèng ë
nh÷ng n−íc nµy ®−îc c¶i thiÖn râ rÖt, t×nh tr¹ng ®ãi nghÌo gi¶m m¹nh v.v..
ChÝnh sù thÇn kú nµy l¹i mét lÇn n÷a lµm thøc dËy giÊc m¬ §«ng ¸. NhiÒu
nhµ nghiªn cøu còng nh− nhiÒu nhµ ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch ®· t×m c¸ch lý gi¶i
hiÖn t−îng thÇn kú §«ng ¸ b»ng c¸ch t×m nh÷ng ®iÓm chung ®−îc coi lµ nÒn
t¶ng v÷ng ch¾c cho sù h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn khu vùc §«ng ¸.
18
Sù ph¸t triÓn thÇn kú ®ã ®· t¹o c¬ së vµ th«i thóc c¸c n−íc cÇn gia t¨ng
hîp t¸c trong mét khu«n khæ réng lín, phï hîp ®Ó ph¸t triÓn vµ cã tiÕng nãi
®èi träng víi c¸c khu vùc kh¸c trªn thÕ giíi.
V× thÕ, ý t−ëng thµnh lËp Céng ®ång §«ng ¸ ®· nhanh chãng ®−îc sù
®ång thuËn gÇn nh− lµ tuyÖt ®èi cña mäi n−íc thµnh viªn trong khu vùc, v×
mäi quèc gia trong khu vùc, kÓ c¶ nh÷ng n−íc ®ang ph¸t triÓn m¹nh mÏ nh−
Trung Quèc, NhËt B¶n, Hµn Quèc, Singapore, còng nh− c¸c n−íc chËm ph¸t
triÓn nh− Mianma, Lµo, Campuchia v.v. ®Òu t×m thÊy lîi Ých cña m×nh trong
viÖc h×nh thµnh Céng ®ång kinh tÕ nµy. Ngay c¶ c¸c n−íc lín ngoµi khu vùc
nh− Nga, Mü còng cã th¸i ®é ñng hé vµ s½n sµng tham gia vµo c¸c ho¹t ®éng
x©y dùng Céng ®ång §«ng ¸. Trong Tæng quan vÒ chÝnh s¸ch cña Hoa Kú ë
§«ng ¸ do trî lý Ngo¹i tr−ëng James A.Kelly ®iÒu trÇn tr−íc ñy ban §èi
ngo¹i cña H¹ viÖn Hoa Kú ngµy 02 th¸ng 6 n¨m 2004 cã kh¼ng ®Þnh, Hoa Kú
cã “mét bé chÝnh s¸ch ®Çy ®ñ vµ tÝch cùc cho khu vùc §«ng ¸ - Th¸i B×nh
D−¬ng”. §iÒu ®ã cho thÊy, do sù ph¸t triÓn cña khu vùc, mµ c¸c n−íc lín
ngoµi khu vùc trë nªn quan t©m ®èi víi sù h×nh thµnh Céng ®ång §«ng ¸.
Thø hai, xu thÕ hßa b×nh, hîp t¸c cïng ph¸t triÓn lµ xu thÕ chñ ®¹o trong
quan hÖ quèc tÕ vµ trong khu vùc.
Tõ ®Çu thËp kû 90 thÕ kû XX ®Õn nay, hßa b×nh, hîp t¸c ®Ó cïng ph¸t
triÓn lµ xu thÕ chñ ®¹o trong quan hÖ quèc tÕ toµn thÕ giíi vµ trong khu vùc.
Sù ®iÒu chØnh chÝnh s¸ch ®èi ngo¹i cña c¸c n−íc sau ChiÕn tranh l¹nh th−êng
lµ theo h−íng coi ph¸t triÓn kinh tÕ lµ −u tiªn hµng ®Çu, do ®ã, c¸c n−íc kÓ c¶
c¸c n−íc lín ®Òu ®iÒu chØnh quan hÖ quèc tÕ víi nhau theo h−íng võa hîp
t¸c, võa ®Êu tranh, kiÒm chÕ lÉn nhau nh−ng kh«ng ®Ó x¶y ra ®èi ®Çu, xung
®ét qu©n sù trùc tiÕp. Gi÷a c¸c n−íc trong khu vùc ®Ò cao, t¨ng c−êng hîp t¸c
gióp ®ì lÉn nhau cïng ph¸t triÓn kinh tÕ lµ xu h−íng chñ ®¹o.
Xu thÕ hßa b×nh, hîp t¸c cïng ph¸t triÓn kh¸ch quan ®ßi hái sù cè kÕt,
liªn kÕt cña c¸c quèc gia trong khu vùc vµo mét céng ®ång chung vµ ®ång
thêi t¹o ®iÒu kiÖn cho sù liªn kÕt Êy. ý t−ëng x©y dùng Céng ®ång §«ng ¸
t¹i Héi nghÞ Cebu, Philippines kh«ng h¼n chØ lµ sù tiÕp nèi nh÷ng ý t−ëng
19
tr−íc ®©y trong lÞch sö vÒ x©y dùng Céng ®ång §«ng ¸ , mµ vÒ thùc chÊt lµ
sù ph¶n ¸nh nh÷ng nhu cÇu tÊt yÕu kh¸ch quan cña c¸c quèc gia trong khu
vùc nµy mong muèn cã mét sù hîp t¸c, trî gióp lÉn nhau, n−¬ng tùa vµo nhau
cïng ®i lªn trong khung c¶nh toµn cÇu hãa vÒ kinh tÕ ®ang ph¸t triÓn m¹nh
mÏ. NÕu nh− trong t×nh tr¹ng chiÕn tranh, xung ®éi, ®èi ®Çu th× §«ng ¸ khã
cã thÓ cã sù liªn kÕt kinh tÕ khu vùc vµ sù thèng nhÊt céng ®ång.
Thø ba, nh÷ng c¬ së t− t−ëng vµ thùc tiÔn cho viÖc h×nh thµnh Céng
®ång §«ng ¸ ngµy cµng râ nÐt.
ý t−ëng x©y dùng Céng ®ång §«ng ¸ ®· n¶y sinh tõ l©u, v× nhiÒu lý do
kh¸ch quan còng nh− chñ quan (c¬ së t− t−ëng, lý luËn còng nh− c¬ së kinh tÕ
cho viÖc x©y dùng Céng ®ång ch−a v÷ng ch¾c vµ ch−a x¸c ®¸ng, trong khi ®ã
nh÷ng m©u thuÉn d©n téc, nghi kþ, thï h»n lÉn nhau do lÞch sö ®Ó l¹i gi÷a c¸c
quèc gia khu vùc §«ng ¸ cßn qu¸ nÆng nÒ), nªn ý t−ëng ®ã kh«ng thÓ biÕn
thµnh hiÖn thùc.
Khi x¶y ra cuéc khñng ho¶ng tµi chÝnh vµo n¨m 1997 ë khu vùc §«ng
¸, c¸c nhµ nghiªn cøu ®· chØ ra, lµ do viÖc héi nhËp m¹nh mÏ vµo khu vùc
còng nh− vµo nÒn kinh tÕ thÕ giíi mµ c¸c nhµ ®Çu t− n−íc ngoµi ®· coi khu
vùc §«ng ¸ nh− mét thùc thÓ thèng nhÊt cã chung nh÷ng thuéc tÝnh nhÊt
®Þnh. B¶n th©n c¸c quèc gia §«ng ¸ còng ®· nhËn thøc ®−îc r»ng, vµo
nh÷ng n¨m 70 cña thÕ kû XX, c¸c quèc gia §«ng ¸ cßn cã thÓ theo ®uæi
c¸c chÝnh s¸ch th−¬ng m¹i vµ chÝnh s¸ch kinh tÕ vÜ m« t−¬ng ®èi ®éc lËp
víi c¸c quèc gia trong khu vùc; nh−ng cïng víi qu¸ tr×nh héi nhËp vµo nÒn
kinh tÕ khu vùc vµ thÕ giíi, sù phô thuéc lÉn nhau, vµ sù phèi hîp trong
hµnh ®éng chung cña c¸c quèc gia §«ng ¸ ®· trë thµnh mét tÊt yÕu kh«ng
thÓ c−ìng l¹i. ý t−ëng thµnh lËp mét Céng ®ång §«ng ¸ l¹i ®−îc håi sinh
vµ ngµy cµng trë nªn m·nh liÖt h¬n.
Thùc tiÔn cho thÊy, ban ®Çu chØ lµ ý t−ëng cña mét sè ng−êi, vÒ viÖc
thµnh lËp céng ®ång kinh tÕ §«ng ¸, dÇn dÇn ph¸t triÓn trë thµnh ý t−ëng vµ
nhu cÇu, mong muèn cña c¸c quèc gia trong khu vùc, ngµy cµng thÓ hiÖn rã
20
- Xem thêm -