Phát triển đô thị bền vững
Các cách tiếp cận phương pháp luận, liên ngành
và thực tiễn
Phát triển đô thị
bền vững
Các cách tiếp cận phương pháp luận,
liên ngành và thực tiễn
/ Tháng 7 / 2015 /
Với chủ đề «Phát triển đô thị bền vững», cuốn kỷ yếu này ghi lại những tham luận và
thảo luận được thực hiện trong khuôn khổ các phiên học toàn thể và lớp học chuyên
đề diễn ra từ ngày 21 đến 29 tháng 7 năm 2014 tại trường Đại học Đà Lạt. Bốn lớp
học chuyên đề đã đề cập đến các chủ đề nghiên cứu chính bao gồm: (i) công cụ và
phương pháp lập kế hoạch đô thị và quy hoạch lãnh thổ; (ii) công cụ và mô hình hiểu
và thăm dò sự vận động của không gian đô thị; (iii) đô thị và các hiện tượng bất bình
đẳng về không gian xã hội; (iv) đào tạo kỹ thuật điều tra điền dã: thực tiễn, mạng lưới
và chiến lược của hoạt động sản xuất rau vùng ngoại ô.
13
7 / 2015
Phát triển đô thị bền vững
Viện Hàn lâm Khoa học Xã hội Việt Nam (VASS), Cơ quan Phát triển Pháp (AFD), Viện
nghiên cứu Phát triển Pháp (IRD), Đại học Nantes, Viện Viễn đông Bác cổ Pháp (ÉFEO)
và Cơ quan Đại học Pháp ngữ (AUF) đồng thuận hỗ trợ tổ chức Khóa học mùa hè về
khoa học xã hội «Khóa học Tam Đảo» trong khuôn khổ thỏa thuận đối tác giai đoạn
2014-2015. Thỏa thuận đối tác nhằm mục đích tổ chức khóa đào tạo đa ngành chất
lượng cao, xây dựng diễn đàn đối thoại về các chính sách và thu hút đông đảo đối
tượng trong và ngoài giới học thuật của khu vực Đông Nam Á.
Điều phối
Stéphane LAGRÉE
Viện Viễn đông Bác Cổ Pháp, ÉFEO
[email protected]
Conférences & Séminaires
Virginie DIAZ
Cơ quan Phát triển Pháp, AFD
[email protected]
Khóa học mùa hè về khoa học xã hội
«Khóa học Tam Đảo» (Đà Lạt, Việt Nam)
Tháng 7 / 2014
Mã ISBN: 978-604-943-184-5
Sách không bán
Nhà xuất bản Tri Thức
NHIỀU TÁC GIẢ
Phát triển đô thị bền vững
Các cách tiếp cận phương pháp luận, liên ngành và thực tiễn
CHỦ BIÊN BẢN TIẾNG VIỆT:
GS.TS. Đỗ Hoài Nam
TS. Stéphane LAGRÉE
ĐIỀU PHỐI
Virginie DIAZ
Cơ quan Phát triển Pháp, AFD
[email protected]
NHÀ XUẤT BẢN TRI THỨC
Hội nghị & hội thảo
Vụ Nghiên cứu của AFD tổ chức nhiều hội thảo và hội nghị, là nơi trao đổi kiến thức và kinh
nghiệm giữa các tác nhân tham gia hỗ trợ phát triển: nhà nghiên cứu, chuyên gia, nhà
hoạch định chính sách, tổ chức phi chính phủ, doanh nghiệp... Các buổi gặp gỡ này có thể
đề cập mọi lĩnh vực hoạt động của AFD. Tuyển tập ấn phẩm Hội nghị và hội thảo có mục
đích cung cấp những kết quả và thành tựu chính của các cuộc gặp này tới những độc giả
có liên quan.
Các ấn phẩm đã xuất bản thuộc tuyển tập:
• Ấn phẩm số 12: Les exclusions paysannes : quels impacts sur le marché international du
travail ?
• Ấn phẩm số 11: The Rise of Asian Emerging Providers: New Approaches to Development
Cooperation in Asia?
• Ấn phẩm số 10: Khái niệm và quản lý rủi ro - Các cách tiếp cận phương pháp luận ứng
dụng trong phát triển (Có bản tiếng Anh và tiếng Pháp)
• Ấn phẩm số 09: L’évaluation en évolution - Pratiques et enjeux de l’évaluation dans le
contexte de l’efficacité du développement
• Ấn phẩm số 08: Nước và các vấn đề liên quan – Phương pháp và tính đa ngành trong
phân tích (Có bản tiếng Anh và tiếng Pháp)
• Ấn phẩm số 07: Quartiers informels d’un monde arabe en transition : réflexions et
perspectives pour l’action urbaine
• Ấn phẩm số 06: Kinh tế phi chính thức tại các nước đang phát triển (Có bản tiếng Pháp)
• Ấn phẩm số 05: Evaluation and its Discontents: Do We Learn from Experience in
Development?
• Ấn phẩm số 04: Khác biệt xã hội và bất bình đẳng (Có bản tiếng Anh và tiếng Pháp)
• Ấn phẩm số 03: Measure for Measure - How Well Do We Measure Development? – Kỷ yếu
Hội thảo AFD-EUDN lần thứ 8, năm 2010
• Ấn phẩm số 02: Những chuyển đổi đã ban hành và qua thực tế - Khóa học mùa hè về
Khoa học xã hội “Khóa học Tam Đảo” (Có bản tiếng Anh và tiếng Pháp)
• Ấn phẩm số 01: Implementing Large-Scale Energy Efficiency Programs in Existing Buildings
in China – Hội thảo tại Vũ Hán (Trung Quốc).
[ Lưu ý ]
Những phân tích và kết luận giới thiệu trong tài liệu này thuộc trách nhiệm của các tác
giả và không nhất thiết phản ánh quan điểm của AFD hoặc của các định chế đối tác
của AFD.
Giám đốc xuất bản:
Anne PAUGAM
Giám đốc biên tập:
Gaël GIRAUD
Lời nói đầu
Lời cảm ơn
Diễn văn khai mạc
5
15
17
Mục lục
• GS.TS. Đỗ Hoài Nam, Chủ tịch Hội đồng Học viện Khoa học xã hội,
Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam
19
• Rémi Genevey, Giám đốc Cơ quan Phát triển Pháp - AFD Việt Nam
21
• Olivier Tessier, Trưởng đại diện Viện Viễn Đông Bác Cổ - ÉFEO tại Việt Nam
24
• Jean-Pascal Torréton, Trưởng đại diện Viện Nghiên cứu Phát triển - IRD
tại Việt Nam
26
• Giáo sư Yves Perraudeau, Giám đốc Viện Kinh tế - Quản lý - IAE,
Phụ trách dự án hợp tác với Việt Nam và các nước Đông Nam Á, Đại học Nantes 29
• Claude-Emmanuel Leroy, Trưởng đại diện Cơ quan Đại học Pháp ngữ AUF
31
Phần 1 – Phiên toàn thể
35
1.1. Đô thị xưa và dấu vết đương đại, Philippe Papin
1.2. Đà Lạt. Và bản đồ tạo nên thành phố…, Pascal Bourdeaux
1.3. Xây dựng đô thị: so sánh các phương pháp và công cụ quy hoạch
tại Pháp và Việt Nam. Tổng kết kinh nghiệm hợp tác cấp địa phương,
Fanny Quertamp, Emmanuel Cerise
1.4. Phát hiện, đo lường và lý giải các hiện tượng phân biệt không gian-xã hội,
Jean-Michel Wachsberger
1.5. Thách thức đô thị tương lai và quy hoạch lãnh thổ, Irène Salenson
1.6. Đô thị, một hệ thống phức hợp? Những thách thức mới
trong mô hình hóa đô thị, Arnaud Banos
1.7. Tổng luận các phiên toàn thể. Phát triển đô thị bền vững trước thách thức
của quá trình chuyển đổi đô thị ở Việt Nam, Charles Goldblum
Phần 2 – Các lớp chuyên đề
37
55
70
81
98
112
122
133
2.1. Công cụ và phương pháp quy hoạch đô thị và lãnh thổ, Mai Linh Cam,
Emmanuel Cerise, Christine Larousse, Clément Musil, Fanny Quertamp,
Irène Salenson
135
2.2. Công cụ và mô hình đọc sự vận động không gian đô thị, Arnaud Banos,
Alexis Drogoul, Benoît Gaudou, Huỳnh Quang Nghi, Trương Chí Quang,
Võ Đức Ân
179
2.3. Đô thị và các bất bình đẳng không gian – xã hội: tiếp cận dịch vụ công,
việc làm và nhà ở, Axel Demenet, Danielle Labbé, Xavier Oudin, Gwenn Pulliat,
Mireille Razafindrakoto, François Roubaud, Jean-Michel Wachsberger
207
2.4. Đào tạo điều tra điền dã. Thực tiễn, mạng lưới và chiến lược trong
hoạt động trồng rau tại vùng ven đô, Pierre-Yves Le Meur,
Emmanuel Pannier, Olivier Tessier, Trương Hoàng Trương
249
Lý lịch giảng viên
Ký hiệu và viết tắt
275
312
Tháng 7 năm 2015 / Khóa học Tam Đảo 2014 / © AFD
[
3
]
Lời nói đầu
Từ năm 2007 đến nay, hàng năm « Khóa học mùa hè Tam Đảo » đều tập trung vào đào tạo về
phương pháp phân tích trong các ngành thuộc khoa học xã hội như địa lý, kinh tế, thống kê, xã
hội học - nhân học, lịch sử…, cho khoảng 100 học viên Việt Nam (sinh viên, giảng viên, nghiên
cứu viên, cán bộ, những người làm trong lĩnh vực phát triển, v.v…). Khóa học được tổ chức tại
Hà Nội và Tam Đảo.
Từ năm 2010, nâng tầm khóa học lên phạm vi khu vực
Qua thành công của ba khóa học đầu tiên vào năm 2007, 2008 và 2009, với mục đích hỗ trợ
duy trì phát triển khóa học, Viện Khoa học Xã hội Việt Nam, Cơ quan Phát triển Pháp (AFD), Viện
Nghiên cứu Phát triển Pháp (IRD), Đại học Nantes, Viện Viễn Đông Bác cổ (ÉFEO) và Cơ quan Đại
học Pháp ngữ (AUF) đã tái khẳng định cam kết thông qua một thỏa thuận đối tác ký ngày 15
tháng 4 năm 2010 tại trụ sở của AFD tại Paris, cho giai đoạn bốn năm từ 2010 đến 2013.
Với những kinh nghiệm đã tích lũy từ ba khóa học đầu tiên, Khóa học mùa hè ở phạm vi khu vực
cũng đặt ra một số mục tiêu mới:
- Lựa chọn chủ đề đặc thù với những thách thức mang tầm khu vực hoặc quốc tế cho từng
năm, từ đó sẽ bóc tách và thảo luận theo nhiều cách tiếp cận phương pháp luận và liên
ngành;
- Được tổ chức tại Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam, hai ngày học của phiên toàn thể sẽ
kết thúc bằng phần tổng luận nhằm mở ra các hướng tư duy dưới góc độ liên ngành;
- Được tiếp tục tại Tam Đảo, để đảm bảo tính năng động trong các nhóm học viên và cách tiếp
cận sư phạm hiệu quả, cởi mở, các học viên sẽ chia đều thành bốn lớp chuyên đề kéo dài
trong năm ngày (20 học viên/lớp). Cuối khóa học sẽ là báo cáo tổng hợp của mỗi lớp;
- Khóa học cũng khuyến khích đón tiếp các học viên trong khu vực Đông Nam Á, nhằm nâng
cao tầm ảnh hưởng và hình ảnh trong khu vực, cho phép mở rộng mạng lưới trao đổi và hợp
tác giữa các nhà khoa học.
Năm 2013 và 2014: mở rộng phạm vi địa lý và quan hệ đối tác
Việc chuyển địa điểm tổ chức khóa học vào Đại học Đà Lạt nhằm mục đích mở rộng đối tượng
đào tạo và các hoạt động hợp tác với các đơn vị miền Trung và miền Nam. Nhìn chung, việc
thay đổi địa điểm tổ chức giữa Tam Đảo và Đà Lạt cũng là một cách để đảm bảo sự cân bằng về
mặt địa lý giữa các vùng có học viên tham gia khóa học. Khóa học mùa hè Tam Đảo được lựa
chọn là một trong các hoạt động tổ chức trong khuôn khổ năm Pháp-Việt 2013-2014, điều này
cũng mang đến một luồng gió mới cho ê-kíp giảng viên và nghiên cứu đồng thời khẳng định
uy tín của khóa học.
Tháng 7 năm 2015 / Khóa học Tam Đảo 2014 / © AFD
[
5
]
Năm 2014 cũng đánh dấu sự mở rộng quan hệ đối tác với HéSam Paris Nouveaux Mondes [1].
Hoạt động tài trợ của Hésam hướng tới những mục tiêu chung: hợp tác nghiên cứu liên ngành
khoa học, tính đổi mới của diễn đàn trao đổi và sự đóng góp vào triển vọng hợp tác về đào tạo
hoặc nghiên cứu.
Kỷ yếu khoa học xuất bản hàng năm
Việc xuất bản kỷ yếu của khóa học được thực hiện trong năm tiếp theo sau khi khóa học kết
thúc và nằm trong bộ sưu tập ấn phẩm của AFD Conférences et Séminaires do ÉFEO và NXB Tri
Thức đồng xuất bản. Từ năm 2010, kỷ yếu khóa học được xuất bản bằng ba thứ tiếng Anh, Pháp
Việt. Cuốn kỷ yếu có thể được tải miễn phí trên trang web của AFD, của chương trình khóa học
mùa hè (www.tamdaoconf.com) và trang web của các đối tác ký kết dự án. Kỷ yếu ghi lại những
nội dung bài giảng của các phiên toàn thể, của bốn lớp học chuyên đề và của buổi tổng kết
khóa học. Danh sách học viên và lý lịch chi tiết của các giảng viên cho phép thiết lập mạng lưới
các nhà khoa học. Ngoài bản in, trang web của khóa học đăng các bài đọc tham khảo bổ sung
thông tin và phân tích sâu hơn cho các chủ đề và phạm vi nghiên cứu của các chuyên ngành.
«Phát triển đô thị bền vững. Các cách tiếp cận phương pháp luận,
liên ngành và thực tiễn»
Chủ đề xuyên suốt của khóa học mùa hè JTD 2014 là vấn đề đô thị qua lăng kính của các ngành
khoa học nhân văn, xã hội và kinh tế trong các môi trường và thang độ phân tích khác nhau;
vẫn theo khung chương trình đã xác định, khóa học lần thứ tám này được tổ chức xoay quanh
hai trục nội dung bổ sung cho nhau:
- Hai ngày học tổng thể ngày 21, 22 tháng 7. Toàn thể học viên, giảng viên và khách mời đã
nghe trình bày sáu bài tham luận dưới góc nhìn phương pháp luận và đa ngành về các vấn
đề liên quan đến phát triển đô thị: góc nhìn lịch sử, chính trị, địa lý, kinh tế, thực tiễn và cách
tiếp cận theo hệ thống phức hợp. Phim tài liệu «Khu vực phi chính thức, người lao động trong
vùng xám» được trình chiếu với phần giới thiệu và bình luận của một trong những tác giả
thực hiện. Hai ngày học tổng thể được kết luận bằng một bài tổng thuật toàn bộ những nội
dung đã được trình bày và thảo luận;
- Bốn lớp học chuyên đề kéo dài trong năm ngày, từ thứ năm ngày 24 đến thứ hai ngày 28
tháng 7. Các lớp học chuyên đề đề cập đến các vấn đề liên quan đến công cụ và phương
pháp xây dựng quy hoạch đô thị và lãnh thổ (lớp chuyên đề 1), công cụ và mô hình tìm hiểu
và thăm dò sự vận động không gian đô thị (lớp chuyên đề 2), đô thị và các bất bình đẳng về
không gian-xã hội (lớp chuyên đề 3), thực tiễn, mạng lưới và chiến lược của hoạt động sản
xuất rau vùng ngoại ô (lớp chuyên đề 4). Cuối khóa học, các lớp chuyên đề đã trình bày bài
thu hoạch tổng kết vào thứ ba ngày 29 tháng 7.
[1] Các thành viên của HéSam Université: Học viện Nghệ thuật và Nghề nghiệp Quốc gia Pháp (CNAM); Trường Cao học
Khoa học xã hội (EHESS); Trường Louvre (EDL); Viện Viễn đông Bác Cổ (ÉFEO); Trường Hành chính Quốc gia (ENA);
Trường Pháp điển Quốc gia (ENC); ENSCI-Les Ateliers; Trường Cao học thực hành (EPHE); Trường Kỹ nghệ Quốc gia
(ENSAM); ESCP Europe; Fondation maison des sciences de l’Homme (FMSH); Viện quốc gia nghiên cứu nhân khẩu
(INED); Viện Lịch sử và nghệ thuật quốc gia (INHA); Viện Di sản quốc gia (INP); Đại học Paris 1 Panthéon-Sorbonne.
[
6
] Tháng 7 năm 2015 / Khóa học Tam Đảo 2014 / © AFD
Bài tham luận mở đầu của nhà sử học Philippe Papin, hiện đang công tác tại Ban Khoa học lịch
sử và ngữ văn của trường Cao học Thực hành (EPHE), đã giới thiệu một số nét đặc điểm của đô
thị cổ Việt Nam. Trước thế kỷ 17, các đô thị Việt Nam có số lượng không nhiều và thường đặt
dưới sự kiểm soát của triều đình, vì thế ít có sự phân biệt giữa các đô thị thuần túy và các khu
dinh thự của quan lại và các chợ làng nằm ở các điểm nút của các trục đường giao thông. Quản
lý đô thị thời đó cũng không khác với việc quản lý các huyện và tỉnh. Tuy nhiên, khi các chúa
Nguyễn lên ngôi, đi kèm với đó là việc dỡ bỏ lệnh cấm của triều đình, các đô thị dần khẳng định
và phát triển dưới ảnh hưởng tổng hợp của các luồng di dân từ nông thôn ra định cư vĩnh viễn
ở phố và sự phát triển mạnh mẽ của các hoạt động giao thương. Ở Hà Nội, đơn vị phường chính
thức được chia thành hàng trăm phố, mỗi phố chuyên một nghề với những người dân từ nông
thôn chuyển ra định cư và dần tạo nên khuôn khổ cho một đời sống thị thành mới. Ban đầu,
phố Hà Nội còn là đơn vị hành chính phi chính thức, được ngầm công nhận và vẫn còn giữ mối
liên hệ phụ thuộc với làng gốc ở quê – đây là một đặc điểm đô thị ngược với những đặc điểm
của đô thị châu Âu thời kỳ đó, ở châu Âu, thành phố sở hữu nông thôn và kiểm soát nông thôn
từ xa. Nhưng từ nửa sau của thế kỷ 18, các phố của Hà Nội tăng rất nhiều về số lượng, có mật
độ dày hơn và dần dần phát triển độc lập, không còn phụ thuộc vào làng cũ mà có các hoạt
động riêng, kiến trúc riêng, hoạt động thờ cúng riêng. Đất đai của thành phố có gốc gác từ
nông thôn, nhưng không gian đô thị, xét cả về lịch sử và địa lý thì lại hình thành dần dần trong
quan hệ đối lập với nông thôn. Giai đoạn thuộc địa, phường dần biến mất và thay vào đó là phố,
phố trở thành đơn vị hành chính chính thức – Hà Nội có thị trưởng và mỗi phố có một trưởng
phố – đây là những biểu hiện rõ nét của việc khẳng định sự độc lập của phố so với làng gốc. Các
trung tâm đô thị tăng lên về số lượng, và công cụ thống kê cho phép ta đo lường được các chỉ
số khác nhau (dân số, diện tích sở hữu, chuyển nhượng sở hữu đất đai). Bài tham luận này cũng
đề cập tới sự phát triển đô thị hiện nay trên các khía cạnh về phân bổ về địa lý, mạng lưới lãnh
thổ và những thách thức đang phải đối mặt. Cuối cùng, trong phần kết luận, tác giả tập trung
vào khái niệm cảnh quan đô thị.
Bài tham luận của nhà sử học Pascal Bourdeaux, đại diện của Trường Viễn đông Bác Cổ ÉFEO tại
thành phố Hồ Chí Minh đã bắt đầu phiên học tổng thể buổi chiều với chủ đề về thành phố Đà
Lạt. Nghiên cứu này đã đưa đến kết quả bao gồm một triển lãm và một cuốn sách ảnh bằng ba
thứ tiếng (Pháp-Việt-Anh) với gần 500 tài liệu nguyên bản các loại có từ thuở ban đầu khi thành
lập trạm nghỉ dưỡng Lang Biang vào cuối thế kỷ 19 cho tới những biến đổi hiện nay và các kế
hoạch tương lai cho thành phố đến năm 2030 và 2050. Phân tích lịch sử hình thành thành phố
của nghiên cứu này dựa trên nghiên cứu bản đồ để xem xét các kế hoạch chỉnh trang, quy
hoạch đã tác động thế nào đến diện mạo của thành phố, cũng như để xác định được những
khoảng cách trong các kế hoạch chỉnh trang so với những gì diễn ra trong thực tiễn đời sống
kinh tế xã hội của thành phố qua các thời kỳ.
Trong bài tham luận thứ hai của buổi chiều, Emmanuel Cerise, công tác tại Viện Quy hoạch đô
thị (IMV) tại Hà Nội, và Fanny Quertamp, thuộc Trung tâm Dự báo và nghiên cứu đô thị thành
phố Hồ Chí Minh (PADDI), đã đưa cử tọa tới một thang độ phân tích khác qua tham luận mang
tên «Làm đô thị ở Việt Nam. Đối chiếu phương pháp và công cụ của Việt Nam và Pháp».
Tháng 7 năm 2015 / Khóa học Tam Đảo 2014 / © AFD
[
7
]
Ở Việt Nam, lập kế hoạch đô thị là một trong những bước chiến lược của tiến trình phát triển
đô thị. Dưới sự chỉ đạo của Ban chấp hành trung ương Đảng, kế hoạch đô thị được lập ra sẽ xác
định phạm vi, tính chất, chức năng và định hướng phát triển đô thị. Ngày nay, các chính quyền
địa phương đang cố gắng nâng cao hiệu quả của công tác lập kế hoạch đô thị. Các kế hoạch
được xây dựng mang tính chiến lược cao hơn, linh hoạt hơn trong thực hiện, thách thức đặt ra
là làm sao xác định được các lĩnh vực quan trọng cần ưu tiên, phối hợp được việc thực hiện giữa
các cơ quan ban ngành và trên hết là nâng cao năng lực quản lý dự án của các cơ quan nhà
nước đối với các dự án đầu tư công. Đất đai là một yếu tố chiến lược khác của các cơ quan công
quyền: đối với các cơ quan quản lý, điều quan trọng là làm sao vẫn đảm bảo được quỹ đất, thực
thi luật đất đai và có vốn để đầu tư cho các công trình hạ tầng và trang thiết bị. Việc xây dựng
và tích hợp tổng thể các mạng lưới giao thông công cộng ở hai thành phố lớn – là giải pháp
để giải quyết thách thức về giao thông đi lại ở các đô thị Việt Nam – cũng sẽ đóng một vai trò
quan trọng mang tính chất cơ cấu đối với sự phát triển đô thị trong mười năm tới. Hơn nữa, để
bắt kịp được với tốc độ tăng trưởng đô thị, các cơ quan quản lý đang phải giải quyết nhiều vấn
đề cấp thiết khác như phải đa dạng hóa nguồn cung về nhà ở, đặc biệt nhà ở có giá cả phù hợp
với mặt bằng thu nhập chung. Quá trình đô thị hóa không được kiểm soát đầy đủ cũng là một
yếu tố góp phần phá hoại các không gian văn hóa và lịch sử truyền thống. Chuyên gia và những
người làm quản lý phải tìm được giải pháp để giải quyết các thách thức về bảo tồn và phát huy
di sản kiến trúc và di sản đô thị, đặc biệt ở những thành phố giàu về bản sắc văn hóa, đồng thời
vẫn không kìm hãm tốc độ phát triển của đô thị đó. Hai giảng viên cũng đã đề xuất các công cụ
làm đô thị và hướng suy nghĩ thông qua một tầm nhìn bao quát mang tính chất liên ngành để
giải quyết các thách thức đô thị liên quan tới các vấn đề về lập kế hoạch đô thị, quản lý đất đai,
giao thông công cộng, nhà ở và bảo vệ di sản.
Ngày học tổng thể thứ hai được bắt đầu bằng bài tham luận của chuyên gia kinh tế và xã hội
học Jean-Michel Wachsberger, hiện đang là giảng viên tại Đại học Lille 3 và là nghiên cứu viên
thuộc đơn vị nghiên cứu hỗn hợp của IRD-DIAL, bài tham luận bàn về hiện tượng phân cách và
phân tách về không gian-xã hội ở đô thị.
Hiện tượng phân cách và/hoặc phân tách không gian đô thị đi cùng với quá trình phát triển
đô thị từ đầu thế kỷ 20 là chủ đề thường xuyên được đề cập đến trong các nghiên cứu về đô
thị. Các hiện tượng này là nguồn gốc lo lắng về sự ổn định của xã hội đô thị, và cũng thường là
một trong các mảng quan trọng trong các chính sách công về nhà ở và quy hoạch đô thị đang
được thực hiện. Tuy nhiên, chưa có định nghĩa cũng như một cách hiểu thống nhất về các hiện
tượng này, về tiến trình dẫn tới sự xuất hiện của chúng cũng như hậu quả có thể có. Bài tham
luận đặt câu hỏi về sự xác đáng của bản thân hai khái niệm này bằng cách sử dụng biện pháp
đo lường, qua đó chứng tỏ rằng nếu các chỉ số thống kê góp phần quan trọng vào những tranh
luận khoa học hiện nay về hình thái và tiến trình tổ chức về không gian-xã hội thông qua việc
xác định rõ ràng hiện tượng nghiên cứu, thì các chỉ số đó cũng phải được đặt dưới lăng kính tư
duy xã hội học. Việc xây dựng và đọc các chỉ số đó luôn phụ thuộc vào cách thức chúng ta sử
dụng trước đó để xác định hiện tượng nghiên cứu, hình dung các nguyên nhân và hậu quả có
thể có của hiện tượng đó. Theo hướng đó, các chỉ số xây dựng được sẽ không phải là một bằng
chứng tuyệt đối mà chỉ là một bước trong tư duy.
[
8
] Tháng 7 năm 2015 / Khóa học Tam Đảo 2014 / © AFD
Tham luận của Irène Salenson – hiện đang công tác tại Ban Nghiên cứu của Cơ quan Phát
triển Pháp AFD, tại hội sở Paris – quan tâm đến các thách thức đô thị trong tương lai và vấn đề
quy hoạch lãnh thổ. Để hiểu được các thách thức của sự tăng trưởng đô thị mạnh mẽ đang
diễn ra ở các nước phía Nam, giảng viên quan tâm trước hết tới sự phân bổ của tăng trưởng
giữa các vùng trên thế giới, tiếp đó, đặt ra vấn đề về định nghĩa « đô thị »: đâu là các yếu tố
cấu thành của một đô thị? Các đô thị khác nhau ở các nước khác nhau trên thế giới có thể có
cùng một định nghĩa hay không? Phần cuối của tham luận đề cập tới các hình thức mở rộng
đô thị khác nhau cũng như các “mô hình” đô thị khác nhau tùy theo diện mạo và đặc điểm
kinh tế. Để đảm bảo theo kịp tốc độ tăng trưởng đô thị nhanh chóng, cần phải có nguồn lực
tài chính đáng kể, nhưng không phải đô thị nào hiện nay cũng đáp ứng được. Bài tham luận
do đó cũng giới thiệu một số hướng tiếp cận với các nguồn lực tài chính và gợi ý giải pháp
để cải thiện tình trạng hiện nay.
Bài tham luận cuối cùng do Arnaud Banos trình bày, tác giả hiện đang công tác tại Trung tâm
Nghiên cứu Khoa học Quốc gia Pháp CNRS, đồng thời là giám đốc đơn vị nghiên cứu hỗn hợp
về chuyên đề Địa lý-đô thị (CNRS-Paris 1-Paris 7), bài tham luận này đề cập tới các thách thức mới
đối với phương pháp mô hình hóa đô thị.
Các đô thị thường được coi là một hệ thống phức hợp, cấu thành nên từ rất nhiều thực thể
không tương đồng, có tác động tương tác, qua lại lẫn nhau một cách độc lập ở nhiều thang độ
khác nhau. Mỗi thực thể lại phụ thuộc vào từng thang độ quan sát: ở cấp cá nhân, đó là những
người đi bộ, đi xe đạp hoặc lái xe cơ giới được coi là các thực thể hiển nhiên cấu thành nên hệ
thống, nhưng ít ai nghĩ rằng, cột đèn giao thông hoặc các tòa nhà «thông minh» mà ta thấy xuất
hiện trong các thử nghiệm SmartCities lại cũng là những thực thể cấu thành nên thành phố. Khi
nâng dần thang độ quan sát lên, ta sẽ thấy các tập hợp cá nhân (hiệp hội, doanh nghiệp, cộng
đồng tập thể, v.v...) cũng có thể coi là thực thể trừu tượng. Cuối cùng, ở cấp vĩ mô của mạng lưới
đô thị, ta cũng thấy mỗi một thành phố sẽ là một thực thể độc lập, tương tác với các thực thể
khác cũng chính là các thành phố. Như vậy, sự vận động của đô thị phụ thuộc phần lớn vào cơ
chế tự tổ chức, trong khi đó, cấu trúc đô thị được hình thành nên từ vô số các quan hệ tương
tác ngầm ẩn. Sự tương đồng rõ rệt đến mức ta có thể so sánh một thành phố với cơ thể sống
có cùng một số thuộc tính chung.
Bộ phim tài liệu «Khu vực phi chính thức, người lao động trong vùng xám» dài 26 phút được
nhóm tác giả (Axel Demenet, Vincent Doubrère và Jean-Yves Ricci) thực hiện tại thành phố Hồ
Chí Minh năm 2014 được trình chiếu vào cuối ngày học tổng thể thứ hai. Từ ba thập kỷ gần đây,
Việt Nam đã có tốc độ tăng trưởng nhanh chóng. Và phần lớn người lao động trong các lĩnh vực
phi nông đều chỉ có các hoạt động công việc nhỏ lẻ trong khu vực phi chính thức. Tuy nhiên,
hiện chưa có một định nghĩa rõ ràng thế nào là khu vực phi chính thức, khu vực này cũng không
được thừa nhận cụ thể trong nền kinh tế. Điều kiện làm việc khó khăn, người lao động thuộc
khu vực này rất dễ bị tổn thương. Khu vực này quan hệ chặt chẽ với tình trạng nghèo đô thị và
không phải lúc nào người lao động cũng tự nguyện lựa chọn; một số người thích làm việc trong
khu vực phi chính thức vì cảm thấy tự do và linh hoạt hơn so với công việc trong khu vực chính
thức. Nhưng bên trong khu vực này có sự đa dạng và không đồng nhất rất lớn, điều này đặt ra
Tháng 7 năm 2015 / Khóa học Tam Đảo 2014 / © AFD
[
9
]
nhiều vấn đề phức tạp cho nhiều thành phố đang trong quá trình chuyển đổi. Năm nhân vật
của bộ phim kể lại câu chuyện của họ, và cũng là câu chuyện minh họa sống động cho thực
tế cuộc sống của hàng triệu người Việt Nam đang sinh sống ở các thành phố. Bộ phim đề cập
đến các chủ đề: điều kiện lao động, lịch sử cuộc đời, quan hệ với chính quyền và với thành phố.
Hai ngày của phiên tổng thể được khép lại bằng bài tổng luận của Charles Goldblum, giáo sư ưu
tú, cộng tác viên nghiên cứu với Viện Nghiên cứu, kiến trúc, quy hoạch đô thị và xã hội IPRAUS
và Trung tâm Nghiên cứu Đông Nam Á CASE.
Khóa học được tiếp nối bằng các lớp chuyên đề kéo dài từ thứ năm ngày 24 đến thứ hai ngày
28 tháng 7.
Lớp chuyên đề (1) bàn về các «Công cụ và phương pháp xây dựng quy hoạch đô thị và lãnh
thổ», đặt mục đích trình bày cho học viên các ví dụ về phương pháp và các bước lập kế hoạch
đô thị và quy hoạch lãnh thổ cũng như những công cụ được các chuyên gia lập kế hoạch-quy
hoạch đô thị (planners) sử dụng.
Không giống như các lớp chuyên đề khác, lớp chuyên đề (1) bắt đầu bằng hoạt động tham
quan thành phố Đà Lạt, với sự hướng dẫn của hai chuyên gia về quy hoạch đô thị của Việt Nam
vào sáng thứ tư ngày 23 tháng 7. Sự phát triển gần đây của thành phố đã được lớp học phân
tích, đồng thời cũng thảo luận về các thách thức trong tương lai. Một hoạt động khác là phân
tích yếu tố lãnh thổ bằng cách quan sát trực quan và phỏng vấn, đây là các công cụ hàng đầu
của người làm quy hoạch. Thứ năm ngày 24 tháng 7, lớp học tại phòng học, nội dung của cả
ngày học là giới thiệu các công cụ và phương pháp phân tích không gian và thực hiện bài tập
đánh giá chẩn đoán. Học viên của lớp làm việc theo nhóm để giải quyết bài tập phân tích các
yếu tố lãnh thổ trên cơ sở tư liệu là không ảnh và bản đồ – chụp không ảnh của Fès (Maroc),
bản đồ địa hình của Hồng Kông (Trung Quốc) và thành phố Grenoble (Pháp). Bài tập tiếp theo
là phân tích các thách thức về giao thông đi lại thông qua việc sử dụng các công cụ định lượng
(thống kê) kết hợp với các công cụ hình họa (bản đồ). Việc sử dụng phối hợp hai công cụ như
vậy giúp xác định được các luồng di chuyển từ nhà đến nơi làm việc và ngược lại trong một
thành phố đông dân và rút ra được sự vận động về kinh tế và nhà ở cũng như các nhu cầu đi
kèm về giao thông, việc làm, nhà ở và hạ tầng – nghiên cứu trường hợp hệ thống xe buýt nhanh
(BRT) đang được xây dựng tại thành phố Hồ Chí Minh. Học viên cùng thực hiện bài tập phân
tích đánh giá lãnh thổ, thảo luận về các thách thức quy hoạch ở nhiều cấp độ và giải trình cho
những lựa chọn mà mình đưa ra để đề xuất cho các giải pháp quy hoạch hệ thống xe buýt.
Lớp học được tiếp nối với nội dung đề cập đến các thách thức về xác định thang độ không gian
khi tiến hành lập kế hoạch đô thị, bài tập sử dụng hai trường hợp minh họa của Việt Nam: lựa
chọn phương pháp luận để lập quy hoạch chiến lược cho dự án Đà Lạt mở rộng ở cấp độ khu
vực; thách thức quy hoạch của một khu vực ven đô Hà Nội. Cuối cùng, lớp cũng giới thiệu cho
học viên sản phẩm ma trận đô thị, do Ban Địa phương và phát triển đô thị của AFD xây dựng:
đây là tổng hợp các công cụ và nguồn tư liệu được các nhà làm đô thị sử dụng. Công cụ này
giúp thu thập và đối chiếu các phương diện khác nhau, cần thiết cho phân tích lãnh thổ đô
thị: phương diện địa hình, thiên nhiên, môi trường; phương diện nhân khẩu-xã hội và kinh tế,
[ 10 ] Tháng 7 năm 2015 / Khóa học Tam Đảo 2014 / © AFD
phương diện thể chế và tài chính. Lớp học cũng hướng học viên đến các vấn đề cần phải giải
quyết khi làm việc với các cơ quan tài trợ vốn như AFD liên quan đến các thủ tục tài chính và
những hạn chế của các công cụ được giới thiệu.
Biểu diễn một hệ thống thực với tất cả sự phức tạp của nó để đo lường được những thay đổi có
thể xảy ra hoặc để xác định được các giải pháp quy hoạch phù hợp là một trong những thách
thức hiện nay trong các nghiên cứu liên quan đến phương pháp mô hình hóa tin học, đây là chủ
đề của lớp chuyên đề (2) với tên gọi «Công cụ và mô hình hiểu và thăm dò sự vận động không
gian đô thị». Phương pháp mô hình hóa bổ sung cho các phương pháp phân tích truyền thống,
giúp thiết kế được các mô hình với sự vận động là kết quả của các tương tác qua lại giữa các mô
hình biểu diễn bằng tin học của các thực thể cấu thành nên hệ thống cần phải lập mô hình (các
chủ thể, thể chế, môi trường, các hoạt động quy hoạch, chỉnh trang, v.v...). Tiếp đó, các mô hình
này được sử dụng để làm bài tập thực nghiệm « ảo » – sử dụng phương pháp mô phỏng – theo
đó sự vận động của các yếu tố có thể được nghiên cứu tới từng chi tiết nhỏ nhất nếu cần, trong
đó khuyến khích sự tương tác với người sử dụng. Mục tiêu đặt ra là giúp học viên làm quen với
các phương pháp mô hình hóa tin học, áp dụng cho các hiện tượng tăng trưởng đô thị. Dựa
trên nghiên cứu trường hợp về quá trình phát triển một phần của thành phố Cần Thơ (đồng
bằng sông Mê Kông) giai đoạn 2000-2010, bài tập đề cập đến các nội dung: các kiểu mô hình
tăng trưởng đô thị (mô hình cellular automat, mô hình véc-tơ, mô hình thời gian dài, mô hình
thời gian ngắn); các khía cạnh về phương pháp luận liên quan đến việc xây dựng bộ dữ liệu (địa
lý, đô thị, xã hội) cần thiết cho mọi kiểu mô hình hóa (hệ thống thông tin địa lý GIS, hình ảnh vệ
tinh, kết quả điều tra); xây dựng mô hình tăng trưởng đô thị bằng phần mềm GAMA, thăm dò
các mô hình đó bằng phương pháp mô phỏng trên cơ sở vấn đề ban đầu. Lớp học được chia
thành năm nhóm (mỗi nhóm bốn học viên do một giảng viên hướng dẫn), các nhóm làm bài
tập áp dụng để vận dụng hai trong số năm mô hình được giới thiệu – mô hình cellular automat
và mô hình véc-tơ đa tác tử – có sử dụng các dữ liệu mới và quy tắc mới. Mỗi nhóm có nhiệm
vụ trình bày lại những gì đã học ở hai ngày đầu tiên.
Lớp chuyên đề (3) «Đô thị và các bất bình đẳng về không gian xã hội: khả năng tiếp cận dịch vụ
công, việc làm và nhà ở» là mở rộng cho chủ đề của bài tham luận đã được trình bày ở phiên
tổng thể liên quan đến hiện tượng phân cách và phân tách không gian xã hội đô thị. Làm việc,
cư trú, tiếp cận dịch vụ công ở đô thị là những mối bận tâm thường trực của người dân đô thị,
các vấn đề này không thể hiểu được nếu chỉ nhìn một cách riêng rẽ mà không đặt trong mối
quan hệ phụ thuộc lẫn nhau. Đó cũng là những lĩnh vực dễ xảy ra tình trạng bất bình đẳng,
dẫn tới sự xuất hiện của các hiện tượng phân cách và từ đó lại tiếp tục làm nảy sinh những hiện
tượng bất bình đẳng mới. Lớp chuyên đề này tập trung vào chủ đề sự hình thành của các hiện
tượng bất bình đẳng ở đô thị và cách mà các hiện tượng này góp phần vào tạo nên diện mạo
và cảnh quan đô thị. Mục tiêu là giới thiệu và so sánh các công cụ phương pháp luận sử dụng ở
các chuyên ngành khác nhau, những vấn đề gặp phải, để chứng minh sự tương tác và tính phức
tạp của các hiện tượng xảy ra trong một bối cảnh đô thị độc nhất. Học viên của lớp làm bài tập
trên nhiều loại tư liệu khác nhau – bài báo, phỏng vấn, dữ liệu thống kê, v.v... – và bình luận về
sự phát triển, con đường đi và tác động của các chính sách đô thị.
Tháng 7 năm 2015 / Khóa học Tam Đảo 2014 / © AFD
[ 11 ]
Các học viên cũng làm việc theo nhóm trong suốt cả tuần học. Bài tập nhằm mục đích xây dựng
một bảng hỏi về tìm hiểu các khía cạnh khác nhau của hiện tượng bất bình đẳng: bất bình đẳng
được biểu hiện như thế nào trong các vấn đề liên quan đến khả năng tiếp cận việc làm, hoạt
động kinh tế tạo ra bất bình đẳng như thế nào? Việc phân tích tình trạng nhà ở và thói quen
cư trú có thể giúp tìm hiểu và giải thích tiến trình xuất hiện hiện tượng phân cách và phân biệt
không gian-xã hội như thế nào? Đâu là những hiện tượng bất bình đẳng, đặc biệt là bất bình
đẳng về không gian, có liên quan tới khả năng tiếp cận các dịch vụ công, và hiện tượng bất bình
đẳng đó hình thành như thế nào? Mục tiêu là để cho thấy các điều tra định lượng góp phần
như thế nào trong việc làm sáng rõ lo-gic của các chủ thể, giúp hiểu được tiến trình lựa chọn và
những ràng buộc có liên quan, giúp ta hiểu được sự vận động của các hiện tượng phân cách và,
cuối cùng, làm rõ cảm nhận và quan niệm của các chủ thể về hành động, hoàn cảnh riêng của
mỗi bên và hiện tượng phân cách nói chung.
Lớp chuyên đề (4) «Đào tạo kỹ thuật điều tra điền dã. Thực tiễn, mạng lưới và chiến lược của
hoạt động sản xuất rau vùng ngoại ô» đặt hai mục tiêu: giới thiệu các công cụ và phương pháp
điều tra trong ngành xã hội-kinh tế và nhân học, áp dụng vào thực địa qua bài tập điều tra kéo
dài ba ngày. Lớp học thực hiện điều tra ở hai điểm: xã Liên Nghĩa, huyện Đức Trọng; thôn Quảng
Hiệp, xã Hiệp Thạnh.
Chủ đề xuyên suốt của lớp chuyên đề này là thực hiện nghiên cứu so sánh hai hệ thống sản
xuất rau: hệ thống sản xuất gia đình, chuyên canh và bán thâm canh; hệ thống thâm canh ở sáu
trang trại lớn với diện tích nhiều hec-ta, kết hợp với phương thức canh tác không dùng đất. Học
viên của lớp được chia thành cặp thuộc các nhóm nhỏ, mỗi nhóm tiếp cận chủ đề theo một
trong các hướng và các địa bàn sau đây:
- Tại xã Liên Nghĩa: thực hiện điều tra đối với lãnh đạo, công nhân, cửa hàng bán vật tư nông
nghiệp, thành viên hợp tác xã rau và hoa an toàn, đầu mối thu mua ở chợ đầu mối của huyện;
sự can thiệp và vai trò của chính quyền địa phương (trợ cấp, quản lý, giám sát) – phỏng vấn
chính quyền địa phương và các tổ chức đoàn thể khác nhau;
- Tại thôn Quảng Hiệp: điều tra về kinh tế hộ gia đình tập trung hoàn toàn vào trồng rau thương
mại – nông dân trồng rau (lịch sử gia đình, hoàn cảnh kinh tế, v.v...), cửa hàng vật tư nông
nghiệp, vựa rau quả - những người đến thu mua trực tiếp tại ruộng của nông dân, các hộ bỏ
làm nông để chuyển sang làm dịch vụ và các hoạt động kinh tế khác, điều tra về sự can thiệp
và vai trò của chính quyền xã và thôn.
Kết quả điều tra thực địa tiếp đó được khai thác phân tích với sự tham gia của tất cả các nhóm,
để giúp học viên làm quen với quy trình tích lũy theo từng bước.
[ 12 ] Tháng 7 năm 2015 / Khóa học Tam Đảo 2014 / © AFD
Các lớp chuyên đề của khóa học mùa hè 2014 có các đặc điểm như sau:
Lớp chuyên đề
Thang độ/cấp độ
phân tích
Chuyên ngành
Công cụ/phương pháp
Khu vực, đô thị,
hành lang giao thông
đô thị
Phát triển đô thị và
quy hoạch, lập kế hoạch
đô thị, địa lý
Quan sát trực quan,
phỏng vấn, phân tích
bản đồ, phân tích
lãnh thổ, cơ sở dữ liệu
thống kê
-2Công cụ và mô hình tìm
hiểu và thăm dò sự vận
động không gian đô thị
Đô thị
Mô hình hóa, địa lý,
quy hoạch
Mô hình tăng trưởng đô
thị, phần mềm mô hình
hóa Gama, nghiên cứu
trường hợp
-3Đô thị và các bất bình
đẳng về không gian-xã
hội: khả năng tiếp cận với
dịch vụ công, việc làm
và nhà ở
Vĩ mô và trung mô,
phường, điều tra hộ gia
đình
Xã hội học, kinh tế, địa lý
Phân tích chỉ số,
phân tích về không
gian-xã hội, nghiên cứu
trường hợp, cơ sở dữ liệu
thống kê, bảng hỏi
Nhân học-xã hội, kinh tếxã hội, lịch sử
Kinh tế-xã hội, phỏng
vấn định tính, tiểu sử
-1Công cụ và phương pháp
xây dựng quy hoạch đô
thị và lãnh thổ
-4Đào tạo về kỹ thuật điều
tra điền dã. Thực tiễn,
mạng lưới và chiến lược
của hoạt động xản xuất
rau ở vùng ngoại ô
Địa phương: xã, thôn.
Đơn vị phân tích: điều tra
hộ gia đình và cá nhân
Bốn lớp chuyên đề được xây dựng hướng tới học viên thuộc các chuyên ngành nghiên cứu
khác nhau, với mục tiêu ưu tiên giúp cho tất cả các học viên có thể vận dụng được các phương
pháp tiếp cận và công cụ nghiên cứu mở nhất. Mong muốn tổ chức các lớp chuyên đề đa
ngành và liên ngành này đã đạt được kết quả thể hiện qua bài thu hoạch tổng kết của mỗi lớp
được trình bày vào ngày cuối cùng của khóa học, thứ ba ngày 29 tháng 7. Một thông lệ của tất
cả các khóa học mùa hè là phần trao chứng chỉ tham gia khóa học cho các học viên có chữ ký
đại diện của Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam, Cơ quan Phát triển Pháp AFD, Viện Nghiên
cứu Phát triển Pháp IRD, Viện Viễn đông Bác Cổ ÉFEO và trường Đại học Nantes.
Đặc điểm của học viên
Năm 2014, tỷ lệ chọn học viên rất cao vì ban tổ chức nhận được tới 450 đăng ký. 93 đăng ký
đã được chọn, bao gồm cả các học viên đăng ký dự thính, số lượng học viên dự thính cao hơn
so với năm trước. Việc chọn lọc khắt khe như vậy là cần thiết để đảm bảo mức độ tương tác giữa
các học viên cũng như hiệu quả của phương pháp sư phạm áp dụng cho các lớp chuyên đề.
Tổng cộng có khoảng hơn 100 người tham dự vào hai ngày học tổng thể tại trường Đại học
Đà Lạt. Qua phiếu đăng ký, chúng tôi nhận thấy học viên của khóa học có các đặc điểm như sau:
- học viên nữ chiếm đa số: 68 % tổng số học viên;
- độ tuổi: 16 % tuổi từ 20-25 tuổi, 38 % tuổi từ 26-30 tuổi, 24 % tuổi từ 31-35 tuổi và 22 % hơn
36 tuổi;
Tháng 7 năm 2015 / Khóa học Tam Đảo 2014 / © AFD
[ 13 ]
- trình độ và công việc đa dạng: thạc sĩ, giảng viên thạc sĩ, thạc sĩ và phát triển, nghiên cứu sinh,
nghiên cứu sinh/tiến sĩ giảng viên, nghiên cứu viên, nghiên cứu viên giảng viên, cán bộ dự án
phát triển;
- đa ngành: xã hội học, nhân học và nhân học-xã hội, kinh tế, tài chính, thống kê/toán, dân số,
địa lý, sử học, khoa học chính trị, quản lý quy hoạch/đô thị, khoa học pháp lý, tin học;
- học viên chủ yếu thuộc các tỉnh, thành phố phía Nam: Thành phố Hồ Chí Minh, Cần Thơ, An
Giang, Bình Dương; tiếp đó là Hà Nội, Đà Lạt, Đà Nẵng, Thái Nguyên;
- học viên từ các nước trong khu vực: Campuchia, Lào;
- học viên dự thính của Việt Nam: Quỹ đầu tư phát triển Cần Thơ, Trung tâm Dự báo và nghiên
cứu đô thị thành phố Hồ Chí Minh (PADDI);
- có sự tham gia của nhiều cơ quan:
• Việt Nam: Học viện Khoa học xã hội, Đại học Hà Nội, Đại học Sư phạm Hà Nội, Đại học Bách
khoa Hà Nội, Đại học Thủy lợi, Viện Nghiên cứu Đông Nam Á, Đại học Ngoại thương, Viện
Xã hội học, Trung tâm Phân tích dự báo, Trung tâm Vệ tinh quốc gia Việt Nam, Đại học Kinh
tế và quản lý Thái Nguyên, Sở Văn hóa Thể thao và Du lịch Lào Cai, International Center for
Advanced Research on Global Changes, Viện Khoa học Xã hội vùng Trung Bộ, Viện Khoa học
Xã hội vùng Tây Nguyên, Khoa Luật – Đại học Huế, Đại học Đà Nẵng, Viện Nghiên cứu phát
triển kinh tế Đà Nẵng, Đại học Đà Lạt, Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn thành phố Hồ Chí
Minh, Viện Nghiên cứu phát triển TP Hồ Chí Minh, Đại học Kinh tế thành phố Hồ Chí Minh, Đại
học Tài nguyên môi trường, Viện Khoa học Xã hội vùng Nam Bộ, Đại học Hoa Sen, Đại học Mở
TP Hồ Chí Minh, Trung tâm nghiên cứu đô thị và phát triển (CEFURD, thành phố Hồ Chí Minh),
Đại học Việt-Đức, Trung tâm Dự báo và nghiên cứu đô thị thành phố Hồ Chí Minh (PADDI),
Viện nghiên cứu phát triển thành phố Hồ Chí Minh, Đại học An Giang, Đại học Cần Thơ, Đại
học Bình Dương, Quỹ Đầu tư phát triển Cần Thơ, Khánh Hòa và Lào Cai;
• Campuchia: Viện Công nghệ, Đại học Luật và khoa học kinh tế hoàng gia Campuchia, các
chương trình thạc sĩ giảng dạy bằng tiếng Pháp tại Hà Nội;
• Lào: Bộ Tư pháp.
Cuối cùng, khi viết những lời mở đầu này, chúng tôi vui mừng thông báo tới độc giả quyết định
mở rộng mạng lưới đối tác với sự tham gia của «Global Development Network» (GDN) cho các
khóa học 2015, 2016, qua đó, tiếp tục mở rộng phạm vi của khóa học sang hai nước Campuchia
và Lào cũng như sang Myanmar và Madagascar; khóa học mùa hè lần thứ chín sẽ được tổ chức
tại trường Đại học Duy Tân, thành phố Đà Nẵng với chủ đề: «Các thách thức chung trong phát
triển của khu vực ASEAN».
Stéphane Lagrée
Phụ trách Văn phòng điều phối hợp tác
với Cộng đồng Pháp ngữ
[ 14 ] Tháng 7 năm 2015 / Khóa học Tam Đảo 2014 / © AFD
Lời cám ơn
Hợp tác và liên kết giữa các cơ quan khác nhau thông qua một Thỏa thuận đối tác ký kết cho
giai đoạn bốn năm qua đã mang đến cho Khóa học mùa hè Tam Đảo một uy tín không chỉ dừng
lại ở tầm khu vực Đông Nam Á mà còn vươn xa hơn nữa. Chúng tôi xin cảm ơn các cơ quan đã
đóng góp vào kết quả chung này: Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam, Cơ quan Phát triển
Pháp AFD – Ban Nghiên cứu, Viện Viễn đông Bác Cổ Pháp ÉFEO, Viện Nghiên cứu Phát triển Pháp
IRD – Ban các Chương trình nghiên cứu và đào tạo phía Nam, trường Đại học Nantes và Cơ quan
Đại học Pháp ngữ AUF.
Ấn phẩm quý vị đang cầm trên tay được hoàn thành thông qua sự gửi gắm của Guillaume de
Saint Phalle, Ban Hỗ trợ quản lý tri thức của Cơ quan Phát triển Pháp AFD. Chúng tôi xin cảm ơn
về những trao đổi rất hiệu quả trong thời gian qua.
Chúng tôi bày tỏ sự biết ơn chân thành tới các giảng viên đã tham gia Khóa học mùa hè Tam Đảo,
những người đã mang đến chất lượng khoa học và sư phạm rất cao, không chỉ trực tiếp tại khóa
học mà còn cả trong công tác tổ chức và quảng bá cho khóa học. Đó là các giảng viên: Arnaud
Banos, Pascal Bourdeaux, Mai Linh Cam, Emmanuel Cerise, Axel Demenet, Alexis Drogoul, Benoit
Gaudou, Charles Goldblum, Quang Nghi Huỳnh, Danielle Labbé, Christine Larousse, Pierre-Yves
Le Meur, Clément Musil, Xavier Oudin, Emmanuel Pannier, Philippe Papin, Gwenn Pulliat, Fanny
Quertamp, Mireille Razafindrakoto, François Roubaud, Irène Salenson, Olivier Tessier, Trương Chí
Quang, Trương Hoàng Trương, Võ Đức Ân và Jean-Michel Wachsberger.
Công việc ghi và gỡ băng phục vụ cho xuất bản ấn phẩm này rất tỉ mỉ và mất nhiều thời gian.
Chúng tôi xin cảm ơn công sức và chất lượng công việc của các báo cáo viên: Léna Kéravec tại
lớp chuyên đề 1 (tốt nghiệp Đại học Rennes II và Viện Di sản vùng-IRPA); Marie-Florine Thieffry
tại lớp chuyên đề 2 (Đại học Hà Nội); Pierre Bussière tại lớp chuyên đề 3 (nghiên cứu sinh về quy
hoạch, Đại học Montréal); Pierre Morère tại lớp chuyên đề 4 (tốt nghiệp cử nhân về nhân học xã
hội, Đại học Strasbourg);
Chúng tôi gửi lời cảm ơn tới đội ngũ biên, phiên dịch đã thực hiện công việc dịch thuật cho
khóa học 2014: Trần Thị Phương Thảo, Kiều Thị Thuý Quỳnh, Đại học Hà Nội; Lê Thanh Mai, Bộ
Ngoại giao Việt Nam; Nguyễn Thị Tuyết Lan, Đại sứ quán Pháp tại Việt Nam; Ngô Hồng Lan, Đại
học Kinh tế quốc dân; Lương Thị Mai Trâm, Phiên dịch viên; David Smith và Mary Glémot, phiên
dịch độc lập.
Cuối cùng, chúng tôi xin chân thành cảm ơn Ủy ban Nhân dân tỉnh Lâm Đồng và Ban giám hiệu
trường Đại học Đà Lạt, ông Nguyễn Đức Hòa (Hiệu trưởng nhà trường), ông Nguyễn Đình Hảo,
ông Nguyễn Duy Mậu, ông Mai Xuân Trung (Phó Hiệu trưởng nhà trường) đã tạo điều kiện đón
tiếp, góp phần lớn tạo nên thành công của khóa học 2014.
GS. TS. ĐỖ Hoài Nam
Chủ tịch Hội đồng
Học viện Khoa học xã hội
Tháng 7 năm 2015 / Khóa học Tam Đảo 2014 / © AFD
[ 15 ]
Diễn văn khai mạc
GS.TS. Đỗ Hoài Nam
Chủ tịch Hội đồng Học viện Khoa học xã hội
Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam
Rémi Genevey
Giám đốc Cơ quan Phát triển Pháp - AFD Việt Nam
Olivier Tessier
Trưởng đại diện Viện Viễn đông Bác Cổ Pháp - ÉFEO tại Việt Nam
Jean-Pascal Torréton
Trưởng đại diện Viện Nghiên cứu Phát triển - IRD tại Việt Nam
Yves Perraudeau
Giám đốc Viện Kinh tế-Quản lý – IAE, Phụ trách dự án hợp tác
với Việt Nam và các nước Đông Nam Á, Đại học Nantes
Claude-Emmanuel Leroy
Trưởng đại diện Cơ quan Đại học Pháp ngữ - AUF
Tháng 7 năm 2015 / Khóa học Tam Đảo 2014 / © AFD
[ 17 ]