Tài liệu áp dụng biện pháp khẩn cấp tạm thời trong giải quyết tranh chấp bằng trọng tài thương mại theo pháp luật việt nam hiện nay

VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI LÊ BÁ TÒNG ÁP DỤNG BIỆN PHÁP KHẨN CẤP TẠM THỜI TRONG GIẢI QUYẾT TRANH CHẤP BẰNG TRỌNG TÀI THƯƠNG MẠI THEO PHÁP LUẬT VIỆT NAM HIỆN NAY LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT KINH TẾ HÀ NỘI, năm 2019 VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI LÊ BÁ TÒNG ÁP DỤNG BIỆN PHÁP KHẨN CẤP TẠM THỜI TRONG GIẢI QUYẾT TRANH CHẤP BẰNG TRỌNG TÀI THƯƠNG MẠI THEO PHÁP LUẬT VIỆT NAM HIỆN NAY Ngành: Luật kinh tế Mã số: 8.38.01.07 NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: PGS.TS. LÊ THỊ BÍCH THỌ HÀ NỘI, năm 2019 LỜI CẢM ƠN Để hoàn thành luận văn này tôi xin gửi lời cảm ơn chân thành đến các quý Thầy, Cô của Học viện Khoa học Xã hội đã giúp tôi trang bị kiến thức, tạo môi trường thuận lợi nhất trong suốt quá trình học tập và thực hiện luận văn. Với lòng kính trọng và biết ơn, tôi xin bày tỏ lời cảm ơn sâu sắc tới Cô PGS.TS Lê Thị Bích Thọ, đã tận tình, tận tâm, khuyến khích, chỉ dẫn cho tôi trong suốt thời gian thực hiện luận văn này. Tôi gửi lời tri ân sâu sắc đến đồng nghiệp và những người bạn đã động viên hỗ trợ tôi rất nhiều trong suốt quá trình học tập, làm việc và hoàn thiện luận văn này. Do hiểu biết hạn chế, thời gian nghiên cứu có giới hạn, nên luận văn sẽ không tránh khỏi những thiếu sót, người viết mong nhận được sự đóng góp ý kiến của các Nhà khoa học, Thầy giáo, Cô giáo và đồng nghiệp để luận văn được hoàn thiện hơn. LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan luận văn này hoàn toàn do tôi thực hiện. Các đoạn trích dẫn và số liệu sử dụng trong luận văn đều được dẫn nguồn và có độ chính xác cao nhất trong phạm vi hiểu biết của tôi. Hà Nội, ngày 25 tháng 02 năm 2019 NGƯỜI CAM ĐOAN LÊ BÁ TÒNG MỤC LỤC MỞ ĐẦU ......................................................................................................... 1 Chương 1: LÝ LUẬN CHUNG VỀ ÁP DỤNG BIỆN PHÁP KHẨN CẤP TẠM THỜI TRONG GIẢI QUYẾT TRANH CHẤP BẰNG TRỌNG TÀI THƯƠNG MẠI ....................................................................................... 5 1.1. Biện pháp khẩn cấp tạm thời trong giải quyết tranh chấp bằng trọng tài thương mại......................................................................................................... 5 1.1.1. Khái niệm biện pháp khẩn cấp tạm thời ................................................. 5 1.1.2. Đặc trưng của biện pháp khẩn cấp tạm thời............................................ 6 1.1.3. Thuộc tính của biện pháp khẩn cấp tạm thời .......................................... 7 1.1.4. Sự cần thiết phải có biện pháp khẩn cấp tạm thời trong giải quyết tranh chấp bằng trọng tài thương mại......................................................................... 8 1.2. Nguyên tắc áp dụng biện pháp khẩn cấp tạm thời ................................. 100 1.2.1. Bảo đảm quyền lợi của các bên đương sự .......................................... 100 1.2.2. Bảo đảm tính hiệu quả của biện pháp được áp dụng .......................... 100 1.2.3. Bảo đảm quyền tự định đoạt của đương sự.......................................... .12 1.3. Các quy định về biện pháp khẩn cấp tạm thời trong luật trọng tài thương mại năm 2010………………………………………………………………..13 Chương 2: THỰC TRẠNG VỀ ÁP DỤNG BIỆN PHÁP KHẨN CẤP TẠM THỜI TRONG GIẢI QUYẾT TRANH CHẤP BẰNG TRỌNG TÀI THƯƠNG MẠI THEO PHÁP LUẬT VIỆT NAM HIỆN NAY ...... 22 2.1. Những điểm mới, thuận lợi trong việc áp dụng các biện pháp khẩn cấp tạm thời trong giải quyết tranh chấp bằng trọng tài thương mại .................... 22 2.2. Thực trạng về những bất cập, khó khăn trong việc áp dụng các biện pháp khẩn cấp tạm thời trong giải quyết tranh chấp bằng trọng tài thương mại ..... 42 Chương 3: GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN VÀ TĂNG CƯỜNG NHẰM NÂNG CAO HIỆU QUẢ ÁP DỤNG CÁC BIỆN PHÁP KHẨN CẤP TẠM THỜI TRONG GIẢI QUYẾT TRANH CHẤP BẰNG TRỌNG TÀI THƯƠNG MẠI THEO PHÁP LUẬT VIỆT NAM HIỆN NAY ...... 47 3.1. Giải pháp hoàn thiện pháp luật về áp dụng các biện pháp khẩn cấp tạm thời trong giải quyết tranh chấp bằng trọng tài thương mại theo pháp luật Việt Nam hiện nay .................................................................................................. 47 3.2. Giải pháp tăng cường nhằm nâng cao hiệu quả trong việc áp dụng các biện pháp khẩn cấp tạm thời ........................................................................... 55 3.2.1. Đối với các cơ quan tư pháp ................................................................. 55 3.2.2. Đối với trọng tài giải quyết tranh chấp ................................................. 56 3.2.3. Đối với các bên tranh chấp.................................................................... 57 3.3. Các giải pháp khác ................................................................................... 58 KẾT LUẬN .................................................................................................... 62 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT - BLDS: Bộ luật Dân sự năm 2015 - BLTTDS: Bộ luật Tố tụng dân sự năm 2015 - BPKCTT: Biện pháp khẩn cấp tạm thời - HĐTT: Hội đồng trọng tài - Luật mẫu của UNCITRAL: Luật mẫu của UNCITRAL về Trọng tài Thương mại Quốc tế, được thông qua bởi UNCITRAL ngày 21/06/1985 và được sửa đổi năm 2006 - LTTTM: Luật trọng tài thương mại năm 2010 được Quốc hội thông qua ngày 17/06/2010, có hiệu lực thi hành từ ngày 01/01/2011 - PLTTTM: Pháp lệnh trọng tài thương mại năm 2003 được Ủy ban thường vụ Quốc hội thông qua 25/02/2003, có hiệu lực từ ngày 01/07/2003 - TAND: Tòa án nhân dân. MỞ ĐẦU 1.Tính cấp thiết của đề tài Với chính sách mở cửa và hội nhập kinh tế quốc tế, Việt Nam đã ký nhiều Điều ước quốc tế về thương mại, Việt Nam là thành viên của tổ chức thương mại quốc tế chính thức vào ngày 11/01/2007 , sự mâu thuẩn và xung đột về lợi ích giữa các doanh nghiệp , các quốc gia với nhau là điều tất yếu, do đó các tranh chấp phát sinh là điều không tránh khỏi. Việc sử dụng hiệu quả các phương thức giải quyết tranh chấp trong thương mại, mà đặc biệt là giải quyết tranh chấp thương mại bằng trọng tài thương mại sẽ rất cần thiết để bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp cho các bên tranh chấp. Hiện nay số lượng giải quyết tranh chấp bằng trọng tài thương mại còn rất khiêm tốn, giải quyết tranh chấp bằng trọng tài thương mại chưa thực sự là một hình thức giải quyết góp phần giảm tải cho Tòa án vì nó tồn tại những điều chưa phù hợp. Việc áp dụng BPKCTT trong tố tụng trọng tài thương mại chưa được chú ý khiến cho các doanh nghiệp không tin tưởng vào quá trình giải quyết cũng như thi hành các phán quyết của trọng tài thương mại. Luật trọng tài thương mại ra đời năm 2010, bằng việc quy định rõ hơn về các BPKCTT trong tố tụng trọng tài thương mại, Luật trọng tài thương mại năm 2010 đã thổi một luồng gió mới vào hình thức giải quyết tranh chấp bằng trọng tài thương mại. Đặc biệt, việc quy định có tính chất mở rộng quyền của HĐTT trong việc áp dụng các BPKCTT trong tố tụng trọng tài thương mại. Tuy được quy định rất cụ thể về trình tự, thủ tục đối với việc áp dụng BPKCTT nhưng trong quá trình thực hiện tại trọng tài thương mại đã nảy sinh ra nhiều khó khăn, bất cập và việc thiếu thống nhất với nhau giữa các văn bản pháp luật điều chỉnh việc áp dụng BPKCTT. Do vậy tác giả chọn đề tài “ Áp dụng biện pháp khẩn cấp tạm thời trong giải quyết tranh chấp bằng Trọng 1 tài thương mại theo pháp luật Việt Nam hiện nay”. Làm đề tài nghiên cứu của luận văn cao học luật, chuyên nghành luật kinh tế của mình. 2. Tình hình nghiên cứu đề tài Hiện tại các công trình nghiên cứu và phân tích các BPKCTT từ góc độ tố tụng của Tòa án hoặc theo quy định của Bộ luật tố tụng dân sự như của các tác giả: Nguyễn Bích Thảo (2008), Các biện pháp khẩn cấp tạm thời trong giải quyết tranh chấp về quyền sở hữu trí tuệ tại tòa án, Tạp chí Nhà nước và pháp luât (số 9), Trần Phương Thảo (2005), Chế định biện pháp khẩn cấp tạm thời, Tạp chí Luật học, Số Đặc san về Bộ luật tố tụng dân sự 2005, Trần Phương Thảo (2009), Bảo vệ quyền và lợi ích của người bị áp dụng biện pháp khẩn cấp tạm thời theo pháp luật tố tụng dân sự Việt Nam, Tạp chí Luật học (số 1). Trách nhiệm do áp dụng BPKCTT không đúng quy định tại điều 101 Bộ luật tố tụng dân sự của Trần Phương Thảo, Tạp chí Tòa án nhân dân, số 4/2010. Các nghiên cứu về áp dụng BPKCTT trong tố tụng trọng tài, pháp luật trọng tài thương mại Việt Nam rất ít nghiên cứu. 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu 3.1. Mục đích nghiên cứu Góp phần hoàn thiện hơn pháp luật quy định về việc áp dụng các biện pháp khẩn cấp tạm thời trong giải quyết tranh chấp thương mại bằng phương thức trọng tài thương mại theo pháp luật Việt Nam hiện nay. Luận văn nghiên cứu trên cơ sở lý luận các BPKCTT của Luật trọng tài thương mại năm 2010, và thực trạng áp dụng các BPKCTT của Hội đồng trọng tài trong giải quyết tranh chấp bằng trọng tài thương mại theo pháp luật Việt Nam hiện nay Nhiệm vụ nghiên cứu 2 Phân tích các khái niệm, đặc điểm, phân loại BPKCTT, sự cần thiết phải có các quy định về áp dụng BPKCTT trong pháp luật về trọng tài thương mại, quyền và nghĩa vụ của các bên tranh chấp trong tố tụng trọng tài thương mại đối với việc áp dụng các BPKCTT. Đánh giá thực trạng các qui định và tình hình áp dụng BPKCTT trong thời gian qua để hoàn thiện và tăng cường hiệu quả trong áp dụng các BPKCTT của Hội đồng trọng tài trong gải quyết các tranh chấp thương mại ở Việt Nam, Đề xuất các giải pháp hoàn thiện pháp luật trọng tài thương mại Việt Nam năm 2010 về các quy định liên quan đến áp dụng các BPKCTT trong quá trình tố tụng trọng tài thương mại. 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu của luận văn là những quy định của pháp luật Việt Nam về biện pháp khẩn cấp tạm thời trong tố tụng trọng tài thương mại chủ yếu các biện pháp khẩn cấp tạm thời của Luật trọng tài thương mại năm 2010. 5. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu Luận văn được thực hiện dựa trên cơ sở quan điểm biện chứng và duy vật của chủ nghĩa Mác- Lênin, quan điểm đường lối chính sách của Đảng, Nhà nước Việt Nam trong thời kỳ hội nhập kinh tế quốc tế và toàn cầu hóa. Các phương pháp nghiên cứu khoa học truyền thống: + Phương pháp phân tích. + Phương pháp liệt kê. + Phương pháp chứng minh + Phương pháp so sánh + Phương pháp nghiên cứu tổng hợp 6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn 3 Luận văn góp phần hoàn thiện hơn pháp luật quy định về việc áp dụng các biện pháp khẩn cấp tạm thời trong giải quyết tranh chấp thương mại bằng phương thức trọng tài thương mại theo pháp luật Việt Nam hiện nay. Đồng thời là tài liệu tham khảo tốt cho doanh nghiệp, phục vụ và đáp ứng nhu cầu hiểu biết cho các doanh nghiệp về trọng tài thương mại, Giúp doanh nghiệp tin tưởng và sử dụng phương thức giải quyết tranh chấp kinh doanh thương mại bằng trọng tài thương mại để bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của các bên tranh chấp. 7. Kết cấu của luận văn Luận văn được kết cấu bởi: Phần mở đầu Phần nội dung gồm 3 chương: Chương 1: Lý luận chung về áp dụng biện pháp khẩn cấp tạm thời trong giải quyết tranh chấp bằng trọng tài thương mại . Chương 2: Thực trạng về áp dụng biện pháp khẩn cấp tạm thời trong giải quyết tranh chấp bằng trọng tài thương mại theo pháp luật Việt Nam hiện nay. Chương 3: Giải pháp hoàn thiện và tăng cường nhằm nâng cao hiệu quả áp dụng các biện pháp khẩn cấp tạm thời trong giải quyết tranh chấp bằng trọng tài thương mại theo pháp luật Việt Nam hiện nay. Kết luận Danh mục tài liệu tham khảo 4 Chương 1 LÝ LUẬN CHUNG VỀ ÁP DỤNG BIỆN PHÁP KHẨN CẤP TẠM THỜI TRONG GIẢI QUYẾT TRANH CHẤP BẰNG TRỌNG TÀI THƯƠNG MẠI 1.1. Biện pháp khẩn cấp tạm thời trong giải quyết tranh chấp bằng trọng tài thương mại 1.1.1. Khái niệm biện pháp khẩn cấp tạm thời Pháp luật trọng tài thương mại Việt Nam không đưa ra khái niệm về BPKCTT mà chỉ quy định về điều kiện và thủ tục yêu cầu áp dụng BPKCTT, theo điều 33 PLTTTM năm 2003 Trong quá trình Hội đồng trọng tài (HĐTT) giải quyết vụ tranh chấp, nếu quyền và lợi ích hợp pháp của mình bị xâm hại hoặc có nguy cơ trực tiếp bị xâm hại, thì các bên có quyền làm đơn đến Tòa án cấp tỉnh nơi HĐTT thụ lý vụ tranh chấp yêu cầu áp dụng một hoặc một số BPKCTT. Tác giả Tưởng Duy Lượng định nghĩa trong cuốn sách về “Pháp luật tố tụng dân sự và thực tiễn xét xử” xuất bản năm 2009, về BPKCTT như sau “ BPKCTT là biện pháp Tòa án quyết định áp dụng trước khi thụ lý và trong quá trình giải quyết vụ việc dân sự nhằm giải quyết nhu cầu cấp bách của đương sự, bảo vệ bằng chứng, bảo toàn tài sản tranh chấp, tránh gây thiệt hại không thể khắc phục được hoặc bảo đảm việc thi hành án” [10, tr.225]. Với định nghĩa này cũng nêu rõ mục đích của việc áp dụng BPKCTT, đồng thời cũng chỉ rõ hơn về thời điểm áp dụng BPKCTT trong tố tụng dân sự. Biện pháp khẩn cấp tạm thời (BPKCTT) là những biện pháp khẩn cấp cần được áp dụng trong những trường hợp đặc biệt, để tạm thời giải quyết những vấn đề cấp bách nhằm bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp cho các bên tranh chấp hoặc nhằm ngăn chặn các sự việc, hiện tượng hoặc hành vi có hại 5 cho các bên, cũng như cho quá trình thụ lý và giải quyết tranh chấp tại trọng tài thương mại. Biện pháp khẩn cấp tạm thời (BPKCTT) trong tố tụng trọng tài thương mại là những biện pháp khẩn cấp, cần thiết được trọng tài tạm thời áp dụng trong quá trình thụ lý và giải quyết tranh chấp, trước khi ra quyết định cuối cùng về vụ việc tranh chấp, nhằm bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp cho các bên trong quá trình giải quyết tranh chấp tại trọng tài cũng như bảo đảm cho tố tụng trọng tài được thực hiện theo đúng quy định của pháp luật. 1.1.2. Đặc trưng của biện pháp khẩn cấp tạm thời Chủ thể yêu cầu HĐTT áp dụng BPKCTT: Trong tranh chấp kinh doanh, thương mại chỉ có đương sự và người đại diện hợp pháp của đương sự có quyền yêu cầu HĐTT áp dụng BPKCTT. Chủ thể có thẩm quyền áp dụng BPKCTT: Chủ thể có thẩm quyền ra quyết định áp dụng, thay đổi, hủy bỏ BPKCTT được pháp luật quy định, theo điều 49 LTTTM thẩm quyền của HĐTT áp dụng BPKCTT. Chủ thể có thẩm quyền áp dụng BPKCTT dựa trên cơ sở đơn yêu cầu áp dụng BPKCTT của đương sự HĐTT giải quyết tranh chấp có thẩm quyền ban hành quyết định áp dụng BPKCTT trên cơ sở chấp hành pháp luật liên quan. Sau khi nhận được quyết định áp dụng BPKCTT thì cơ quan Thi hành án phải chủ động thi hành ngay trong thời hạn 24 giờ kể từ khi nhận được quyết định áp dụng, thay đổi, hủy bỏ BPKCTT. Đối tượng bị áp dụng: đối tượng của các BPKCTT trong giải quyết kinh doanh, thương mại là tài sản đang tranh chấp, tài sản của người có nghĩa vụ và các hành vi của cá nhân, cơ quan, tổ chức khác đối với tài sản đang tranh chấp. 6 Đơn đề nghị của các bên tranh chấp là điều kiện tiên quyết cần phải có khi muốn áp dụng BPKCTT và việc áp dụng phải nhằm bảo vệ chứng cứ, bảo toàn tình trạng tài sản tranh chấp, tránh gây thiệt hại không thể khắc phục được hoặc đảm bảo thi hành án. Quyền và nghĩa vụ của bên liên quan : tranh chấp kinh doanh thương mại là tranh chấp quyền lợi tư và đối tượng áp dụng BPKCTT là tài sản, các quyền đối với tài sản nên quyền và nghĩa vụ của các bên liên quan là bình đẳng. Do vậy, ngoài người yêu cầu, người bị yêu cầu áp dụng BPKCTT là đương sự của vụ tranh chấp thì người liên quan đến đối tượng bị áp dụng cũng với tư cách là người có quyền lợi, nghĩa vụ liên quan. 1.1.3. Thuộc tính của biện pháp khẩn cấp tạm thời Tính “khẩn cấp”: cần được tiến hành, được giải quyết ngay không chậm trễ, có tính chất nghiêm trọng, đòi hỏi phải có ngay những biện pháp tích cực để đối phó, không cho phép chậm trễ. Tính “tạm thời”: thể hiện ở chỗ, quyết định áp dụng BPKCTT không phải là quyết định cuối cùng giải quyết tranh chấp, chỉ tạm thời được áp dụng nhằm bảo vệ quyền lợi hợp pháp cho bên có liên quan hoặc nhằm giúp cho thủ tục tố tụng trọng tài được thực thi một cách hiệu quả. Sau khi quyết định áp dụng BPKCTT, nếu lý do của việc áp dụng không còn nữa thì HĐTT hủy quyết định này. Tính khẩn cấp cũng được hiểu là BPKCTT được áp dụng khi quyền lợi của một bên đương sự đang bị đe dọa, đang trong tình thế cấp bách, hoặc khi chứng cứ đang có nguy cơ bị tiêu hủy, tài sản tranh chấp đang có nguy cơ bị tẩu tán. Do vậy tính khẩn cấp của biện pháp này thể hiện ở chổ HĐTT phải ra ngay quyết định áp dụng BPKCTT và quyết định này phải được thi hành ngay nếu không thì việc ra quyết định không còn giá trị. 7 Một tính chất không thể thiếu của BPKCTT nữa đó chính là tính có hiệu lực thi hành ngay, tính “ kịp thời” của quyết định áp dụng BPKCTT tính chất này xuất phát từ tính khẩn cấp tạm thời và được thi hành ngay mà không bị kháng cáo kháng nghị, cơ quan thi hành án phải chủ động tổ chức thi hành quyết định ngay. Tính khẩn cấp của BPKCTT chỉ được bảo đảm khi và chỉ khi quyết định áp dụng BPKCTT hợp pháp dựa trên điều kiện, thủ tục, thời hạn áp dụng, phạm vi áp dụng và chủ thể có quyền áp dụng mà luật đã quy định. 1.1.4. Sự cần thiết phải có biện pháp khẩn cấp tạm thời trong giải quyết tranh chấp bằng trọng tài thương mại Giải quyết tranh chấp về thương mại bằng trọng tài là một hình thức giải quyết tranh chấp mang tính tài phán, cùng tồn tại song song với hình thức giải quyết tranh chấp thương mại bằng Tòa án. Ngược lại đây là hình thức giải quyết tranh chấp ra đời nhằm một mặt giúp Tòa án giải quyết sự quá tải do sự tồn động quá nhiều các vụ việc, mặt khác tạo cho các doanh nghiệp có thêm một sự lựa chọn phù hợp với hoạt động kinh doanh của mình. Với ý nghĩa đó, việc quy định các BPKCTT trong tố tụng trọng tài thương mại là sự cần thiết. Việc quy định các BPKCTT trong tố tụng trọng tài thương mại nhằm khẳng định rằng việc giải quyết tranh chấp bằng trọng tài thương mại là hình thức giải quyết tranh chấp mang tính tài phán vì trọng tài có quyền quyết định về vụ tranh chấp và quyết định của trọng tài có giá trị chung thẩm đối với các bên. Là hình thức giải quyết tranh chấp hỗ trợ Tòa án tháo gỡ tình trạng quá tải khi các tranh chấp về thương mại phát sinh ngày càng nhiều, hình thức giải quyết tranh chấp bằng trọng tài không thể nằm ngoài sự điều chỉnh của pháp luật về trọng tài thương mại nói riêng và pháp luật tố tụng dân sự nói chung. 8 Việc quy định các BPKCTT trong tố tụng trọng tài thương mại là cần thiết, bằng việc quy định về các biện pháp này trong tố tụng trọng tài thương mại, pháp luật trọng tài thương mại muốn thừa nhận và khẳng định rằng giải quyết tranh chấp về thương mại bằng trọng tài thương mại là hình thức giải quyết tranh chấp mang tính tài phán, cùng tồn tại song hành với Tòa án và cùng chịu sự điều chỉnh của pháp luật về tố tụng dân sự nói chung và pháp luật về trọng tài thương mại nói riêng. Quy định BPKCTT trong tố tụng trọng tài thương mại nhằm bảo vệ quyền và lợi ích chính đáng của các bên trong quá trình thụ lý tranh chấp bảo toàn tình trạng tài sản, bảo đảm đối tượng của vụ tranh chấp không bị thay đổi trước khi trọng tài ra phán quyết về vụ tranh chấp. Việc áp dụng BPKCTT mang nhiều ý nghĩa không những đối với việc giải quyết vụ kiện của trọng tài mà cả đối với việc bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp của các bên tranh chấp. Điều này tạo lòng tin cho các doanh nghiệp khi họ muốn lựa chọn hình thức giải quyết tranh chấp bằng trọng tài thương mại, Họ hiểu rằng dù cơ quan giải quyết tranh chấp là Tòa án hay Trọng tài thương mại thì quyền và lợi ích hợp pháp của họ trong tố tụng vẫn được pháp luật thừa nhận và bảo vệ. Trên thực tế vì lợi ích của mình hoặc do sự thiếu thiện chí của một trong số các bên tranh chấp đã có hành vi tẩu tán tài sản, hủy hoại chứng cứ việc áp dụng BPKCTT trong những trường hợp này, một mặt có tác động chống lại các hành vi đó nhằm bảo vệ được chứng cứ, mặc khác còn bảo toàn được tình trạng tài sản và giữ được tài sản bảo đảm cho việc thi hành quyết định của trọng tài thương mại sau này. Việc áp dụng BPKCTT sẽ giúp các doanh nghiệp trong việc bảo toàn vốn, bảo vệ tình trạng tài sản của doanh nghiệp và trong nhiều trường hợp là bảo vệ tài sản của Nhà nước, tài sản chung của các cổ đông. 9 Quy định về các BPKCTT trong tố tụng trọng tài thương mại góp phần nâng cao uy tín của các tổ chức trọng tài thương mại nói chung và của việc giải quyết tranh chấp thương mại bằng trọng tài thương mại nói riêng. Có thể nói áp dụng biện pháp khẩn cấp tạm thời là một thủ tục mang lại kết quả giải quyết vụ việc tranh chấp có hiệu quả nhất. Áp dụng biện pháp khẩn cấp tạm thời là một trong những hoạt động tố tụng được hội đồng trọng tài có thẩm quyền áp dụng trong quá trình giải quyết tranh chấp nhằm bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của các bên trong quá trình tiến hành tố tụng, cũng như đảm bảo hiệu quả của quá trình thi hành án. 1.2. Nguyên tắc áp dụng biện pháp khẩn cấp tạm thời 1.2.1. Bảo đảm quyền lợi của các bên đương sự Chỉ khi đáp ứng đầy đủ các điều kiện này thì việc áp dụng BPKCTT mới được thực thi, người yêu cầu áp dụng phải chứng minh được việc yêu cầu là cần thiết, phải chịu trách nhiệm bồi thường thiệt hại khi yêu cầu áp dụng không đúng, bên yêu cầu áp dụng BPKCTT phải nộp một khoản tài chính do Hội đồng trọng tài ấn định để đảm bảo cho yêu cầu áp dụng. Đây là điều hoàn toàn phù hợp và cần thiết, việc quy định trách nhiệm thực hiện nghĩa vụ bảo đảm, trách nhiệm bồi thường thiệt hại cho người có yêu cầu, buộc họ phải cân nhắc và có trách nhiệm khi muốn áp dụng BPKCTT, Tuy nhiên cũng cần phải có cơ chế bảo đảm cho người có yêu cầu áp dụng BPKCTT trong trường hợp họ đã thực hiện đầy đủ các quy định của pháp luật. 1.2.2. Bảo đảm tính hiệu quả của biện pháp được áp dụng Có thể nói áp dụng biện pháp khẩn cấp tạm thời là một thủ tục mang lại kết quả giải quyết vụ việc tranh chấp có hiệu quả nhất. Áp dụng biện pháp khẩn cấp tạm thời là một trong những hoạt động tố tụng được hội đồng trọng tài có thẩm quyền áp dụng trong quá trình giải quyết tranh chấp nhằm bảo vệ 10 quyền và lợi ích hợp pháp của các bên trong quá trình tiến hành tố tụng, cũng như đảm bảo hiệu quả của quá trình thi hành án. BPKCTT có thể áp dụng trước khi thụ lý vụ việc dân sự, còn tấc cả các biện pháp khác, quyết định khác chỉ được áp dụng sau khi vụ án được thụ lý. Xuất phát từ mục đích là nhằm bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của đương sự được kịp thời ngăn chặn những hành vi gây thiệt hại, tẩu tán tài sản, hủy hoại chứng cứ giúp cho quá trình giải quyết tranh chấp của HĐTT được thuận lợi và đặc biệt là việc đảm bảo cho việc thi hành quyết định trọng tài. Tính hiệu quả của BPKCTT thể hiện trước hết ở tính kịp thời của nó, sự chậm trễ trong áp dụng BPKCTT có khi dẫn đến việc vô hiệu hóa toàn bộ kết quả hoạt động tố tụng, gây thiệt hại nghiêm trọng cho bên có lợi ích hợp pháp, kéo theo nhiều hệ lụy về trách nhiệm trong hoạt động kinh doanh thương mại cho các bên tranh chấp mà khó có thể khắc phục được trên thực tế. Theo khoản 4 điều 50 LTTTM năm 2010 trong thời hạn ba ngày làm việc, kể từ ngày nhận đơn, ngay sau khi bên yêu cầu đã thực hiện biện pháp bảo đảm theo quy định thì HDTT xem xét ra quyết định áp dụng BPKCTT. Trường hợp không chấp nhận yêu cầu, HĐTT thông báo bằng văn bản nêu rõ lý do cho bên yêu cầu biết. Việc thi hành quyết định áp dụng BPKCTT của HĐTT được thưc hiện theo quy định của pháp luật về thi hành án dân sự (theo khoản 5 điều 50 LTTTM năm 2010). Theo khoản 5 điều 49 LTTTM năm 2010 Hội đồng trọng tài áp dụng BPKCTT khác hoặc vượt quá yêu cầu áp dụng BPKCTT của bên yêu cầu mà gây thiệt hại cho bên yêu cầu, bên bị áp dụng hoặc người thứ ba thì người bị thiệt hại có quyền khởi kiện ra Tòa án để yêu cầu giải quyết bồi thường theo quy định của pháp luật về tố tụng dân sự. 11 1.2.3. Bảo đảm quyền tự định đoạt của đương sự Quyền tự quyết định và định đoạt của đương sự là một trong những nguyên tắc cơ bản thể hiện sự tôn trọng nguyện vọng của các đương sự. Theo khoản 1 điều 4 LTTTM năm 2010 Trọng tài viên phải tôn trọng thỏa thuận của các bên nếu thỏa thuận đó không vi phạm điều cấm và trái đạo đức xã hội. Hội đồng trọng tài có trách nhiệm tạo điều kiện để họ thực hiện các quyền và nghĩa vụ của mình (theo khoản 3 điều 4 LTTTM năm 2010- Nguyên tắc giải quyết tranh chấp bằng trọng tài). Tranh chấp trong lĩnh vực hoạt động kinh doanh thương mại là tranh chấp về lợi ích tư, việc có yêu cầu bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của mình hay không là do các bên tranh chấp hoàn toàn quyết định Đơn yêu cầu của đương sự là căn cứ để HĐTT xem xét quyết định áp dụng BPKCTT, tên của BPKCTT cũng là do đương sự lựa chọn trong những biện pháp do pháp luật quy định, phạm vi áp dụng của mỗi biện pháp do đương sự lựa chọn. Điều này chứng tỏ rằng HĐTT là chủ thể có quyền ra quyết định áp dụng BPKCTT nhưng quyền này phụ thuộc vào sự chủ động và tự quyết của các bên đương sự. Và khi yêu cầu áp dụng BPKCTT của đương sự là hợp pháp thì HĐTT có tránh nhiệm áp dụng đúng biện pháp, đúng phạm vi yêu cầu của đương sự. Áp dụng BPKCTT trong pháp luật trọng tài thương mại LTTTM năm 2010 vừa thể hiện quyền tự định đoạt của các bên tranh chấp, vừa tăng cường vai trò của trọng tài thương mại, từ đó tạo cơ sở pháp lý khuyến khích sự phát triển của cơ chế giải quyết tranh chấp thương mại tại trọng tài thương mại, một thiết chế tài phán tư được thừa nhận ở phạm vi quốc tế, ở nhiều nước cũng như ở Việt Nam. Đặc biệt, với các doanh nghiệp Việt Nam, việc quy định về các BPKCTT trong pháp luật trọng tài thương mại sẽ góp phần làm cho các doanh nghiệp tin tưởng hơn vào hình thức giải quyết tranh chấp này. 12 1.3. Các quy định về biện pháp khẩn cấp tạm thời trong luật trọng tài thương mại năm 2010. Các BPKCTT được quy định trong LTTTM năm 2010 theo khoản 2 điều 49 : - Cấm thay đổi hiện trạng tài sản đang tranh chấp Trong quá trình giải quyết tranh chấp, HĐTT có thể áp dụng BPKCTT này khi hội tụ đầy đủ các điều kiện: đối tượng mà đương sự yêu cầu áp dụng BPKCTT phải là tài sản đang có tranh chấp, người đang chiếm hữu hoặc giữ tài sản hoặc người khác đang có hành vi làm thay đổi hiện trạng của tài sản như phá hủy, tháo dỡ, lắp ghép xây dựng thêm hoặc có hành vi khác làm thay đổi hiện trạng tài sản, người yêu cầu áp dụng BPKCTT đã thực hiện nghĩa vụ bảo đảm tài chính. Đương sự yêu cầu áp dụng BPKCTT phải đưa ra tài liệu, chứng cứ chứng minh bên đang chiếm hữu, giữ tài sản đang có hành vi làm thay đổi hiện trạng tài sản. HĐTT hoặc Thẩm phán phải xem xét các yêu cầu, các căn cứ mà đương sự đã đưa ra để quyết định có áp dụng BPKCTT đó hay không. - Nghiêm cấm các hành vi ảnh hưởng bất lợi đến quá trình tố tụng trọng tài. Trong quá trình giải quyết tranh chấp, nếu thấy đương sự nào đó đang có hành vi mà hành vi đó sẽ tác động gây bất lợi cho quá trình tố tụng trọng tài thì đương sự bên kia có quyền yêu cầu trọng tài hoặc Tòa án áp dụng biện pháp cấm hoặc buộc bên tranh chấp thực hiện một hoặc một số hành vi nhất định. Khi có đương sự yêu cầu áp dụng BPKCTT này, nếu thấy yêu cầu đó là chính đáng và đương sự đã xuất trình được tài liệu, chứng cứ chứng minh cho việc cần thiết phải áp dụng BPKCTT này thì Trọng tài hoặc Tòa án phải áp dụng ngay. - Kê biên tài sản đang tranh chấp 13