Đăng ký Đăng nhập
Trang chủ Giáo dục - Đào tạo Văn học Bổ trợ kiến thức ôn thi vào 10 môn ngữ văn...

Tài liệu Bổ trợ kiến thức ôn thi vào 10 môn ngữ văn

.DOC
104
3709
112

Mô tả:

phong c¸ch Hå ChÝ Minh (Lª Anh Trµ) I - Gîi ý 1. XuÊt xø: Phong c¸ch Hå ChÝ Minh lµ mét phÇn bµi viÕt "Phong c¸ch Hå ChÝ Minh, c¸i vÜ ®¹i g¾n víi c¸i gi¶n dÞ" cña t¸c gi¶ Lª Anh Trµ, trÝch trong cuèn s¸ch "Hå ChÝ Minh vµ v¨n ho¸ ViÖt Nam", ViÖn V¨n ho¸ xuÊt b¶n, Hµ Néi, 1990. 2. T¸c phÈm: MÆc dï am têng vµ ¶nh hëng nÒn v¨n ho¸ nhiÒu níc, nhiÒu vïng trªn thÕ giíi nhng phong c¸ch cña Hå ChÝ Minh v« cïng gi¶n dÞ, ®iÒu ®ã ®îc thÓ hiÖn ngay trong ®êi sèng sinh ho¹t cña Ngêi: n¬i ë chØ lµ mét ng«i nhµ sµn nhá bÐ víi nh÷ng ®å ®¹c méc m¹c, trang phôc ®¬n s¬, ¨n uèng ®¹m b¹c. 3. Tãm t¾t: ViÕt vÒ phong c¸ch Hå ChÝ Minh, t¸c gi¶ ®a ra luËn ®iÓm then chèt: Phong c¸ch Hå ChÝ Minh lµ sù kÕt hîp hµi hoµ gi÷a tÝnh d©n téc vµ tÝnh nh©n lo¹i, truyÒn thèng vµ hiÖn ®¹i, gi÷a vÜ ®¹i vµ gi¶n dÞ. §Ó lµm s¸ng tá luËn ®iÓm nµy, t¸c gi¶ ®· vËn dông mét hÖ thèng lËp luËn chÆt chÏ, víi nh÷ng dÉn chøng x¸c thùc, giµu søc thuyÕt phôc vÒ qu¸ tr×nh ho¹t ®éng c¸ch m¹ng, kh¶ n¨ng sö dông ng«n ng÷ vµ sù gi¶n dÞ, thanh cao trong cuéc sèng sinh ho¹t h»ng ngµy cña B¸c. II - Gi¸ trÞ t¸c phÈm Trong bµi th¬ Ngêi ®i t×m h×nh cña níc, ChÕ Lan Viªn viÕt: Cã nhí ch¨ng hìi giã rÐt thµnh Ba Lª Mét viªn g¹ch hång, B¸c chèng l¹i c¶ mét mïa b¨ng gi¸... §ã lµ nh÷ng c©u th¬ viÕt vÒ B¸c trong thêi gian ®Çu cña cuéc hµnh tr×nh cøu níc gian khæ. C©u th¬ võa mang nghÜa t¶ thùc võa cã ý kh¸i qu¸t s©u xa. Sù ®èi lËp gi÷a mét viªn g¹ch hång gi¶n dÞ víi c¶ mét mïa ®«ng b¨ng gi¸ ®· phÇn nµo nãi lªn søc m¹nh vµ phong th¸i cña vÞ l·nh tô c¸ch m¹ng vÜ ®¹i. Sau nµy, khi ®· trë vÒ Tæ quèc, sèng gi÷a ®ång bµo, ®ång chÝ, dêng nh chóng ta vÉn gÆp ®· con ngêi ®· tõng b«n ba kh¾p thÕ giíi Êy: Nhí Ngêi nh÷ng s¸ng tinh s¬ng Ung dung yªn ngùa trªn ®êng suèi reo Nhí ch©n Ngêi bíc lªn ®Ìo Ngêi ®i, rõng nói tr«ng theo bãng Ngêi. (ViÖt B¾c - Tè H÷u) Cßn nhiÒu, rÊt nhiÒu nh÷ng bµi th¬, bµi v¨n viÕt vÒ cuéc ®êi ho¹t ®éng còng nh t×nh c¶m cña B¸c ®èi víi ®Êt níc, nh©n d©n. §iÓm chung næi bËt trong nh÷ng t¸c phÈm Êy lµ phong th¸i ung dung, thanh th¶n cña mét ngêi lu«n biÕt c¸ch lµm chñ cuéc ®êi, lµ phong c¸ch sèng rÊt riªng: phong c¸ch Hå ChÝ Minh. Víi mét hÖ thèng lËp luËn chÆt chÏ vµ nh÷ng dÉn chøng võa cô thÓ võa giµu søc thuyÕt phôc, bµi nghÞ luËn x· héi cña Lª Anh Trµ ®· chØ ra sù thèng nhÊt, kÕt hîp hµi hoµ cña c¸c yÕu tè: d©n téc vµ nh©n lo¹i, truyÒn thèng vµ hiÖn ®¹i ®Ó lµm nªn sù thèng nhÊt gi÷a sù vÜ ®¹i vµ gi¶n dÞ trong phong c¸ch cña Ngêi. C¸ch gîi më, dÉn d¾t vÊn ®Ò cña t¸c gi¶ rÊt tù nhiªn vµ hiÖu qu¶. §Ó lÝ gi¶i sù thèng nhÊt gi÷a d©n téc vµ nh©n lo¹i, t¸c gi¶ ®· dÉn ra cuéc ®êi ho¹t ®éng ®Çy tru©n chuyªn, tiÕp xóc víi v¨n ho¸ nhiÒu níc, nhiÒu vïng trªn thÕ giíi... KÕt luËn ®îc ®a ra sau ®ã hoµn toµn hîp l« gÝch: "Cã thÓ nãi Ýt cã vÞ l·nh tô nµo l¹i 1 am hiÓu nhiÒu vÒ c¸c d©n téc vµ nh©n d©n thÕ giíi, v¨n ho¸ thÕ giíi s©u s¾c nh Chñ tÞch Hå ChÝ Minh... Ngêi còng chÞu ¶nh hëng tÊt c¶ c¸c nÒn v¨n ho¸, ®· tiÕp thu c¸i ®Ñp vµ c¸i hay...". §ã lµ nh÷ng c¨n cø x¸c ®¸ng ®Ó lÝ gi¶i vÒ tÝnh nh©n lo¹i, tÝnh hiÖn ®¹i  mét vÕ cña sù hoµ hîp, thèng nhÊt trong phong c¸ch Hå ChÝ Minh. Ngay sau ®ã, t¸c gi¶ lËp luËn: "Nhng ®iÒu k× l¹ lµ tÊt c¶ nh÷ng ¶nh hëng quèc tÕ ®ã ®· nhµo nÆn víi c¸i gèc v¨n ho¸ d©n téc kh«ng g× lay chuyÓn ®îc ë Ngêi, ®Ó trë thµnh mét nh©n c¸ch rÊt ViÖt Nam, mét lèi sèng rÊt b×nh dÞ, rÊt ViÖt Nam, rÊt ph¬ng §«ng, nhng còng ®ång thêi rÊt míi, rÊt hiÖn ®¹i..". §©y cã thÓ coi lµ lËp luËn quan träng nhÊt trong bµi nh»m lµm s¸ng tá luËn ®iÓm chÝnh nãi trªn. Trong thùc tÕ, c¸c yÕu tè "d©n téc" vµ "nh©n lo¹i", "truyÒn thèng" vµ "hiÖn ®¹i" lu«n cã xu híng lo¹i trõ nhau. YÕu tè nµy tréi lªn sÏ lÊn ¸t yÕu tè kia. Sù kÕt hîp hµi hoµ cña c¸c yÕu tè mang nhiÒu nÐt ®èi lËp Êy trong mét phong c¸ch qu¶ lµ ®iÒu k× diÖu, chØ cã thÓ thùc hiÖn ®îc bëi mét yÕu tè vît lªn trªn tÊt c¶: ®ã lµ b¶n lÜnh, ý chÝ cña mét ngêi chiÕn sÜ céng s¶n, lµ t×nh c¶m c¸ch m¹ng ®îc nung nÊu bëi lßng yªu níc, th¬ng d©n v« bê bÕn vµ tinh thÇn s½n sµng quªn m×nh v× sù nghiÖp chung. Hå ChÝ Minh lµ ngêi héi tô ®Çy ®ñ nh÷ng phÈm chÊt ®ã. §Ó cñng cè cho lËp luËn cña m×nh, t¸c gi¶ ®a ra hµng lo¹t dÉn chøng. Nh÷ng chi tiÕt hÕt søc cô thÓ, phæ biÕn: ®ã lµ ng«i nhµ sµn, lµ chiÕc ¸o trÊn thñ, ®«i dÐp lèp ®· tõng ®i vµo th¬ ca nh mét huyÒn tho¹i, lµ cuéc sèng sinh ho¹t h»ng ngµy, lµ t×nh c¶m th¾m thiÕt ®èi víi ®ång bµo, nhÊt lµ víi c¸c em thiÕu nhi... còng ®· trë thµnh huyÒn tho¹i trong lßng nh©n d©n ViÖt Nam. Víi nh÷ng dÉn chøng sèng ®éng Êy, thñ ph¸p liÖt kª ®îc sö dông ë ®©y kh«ng nh÷ng kh«ng g©y nhµm ch¸n, ®¬n ®iÖu mµ cßn cã t¸c dông thuyÕt phôc h¬n h¼n nh÷ng lêi thuyÕt lÝ dµi dßng. Trong phÇn cuèi bµi, t¸c gi¶ ®· khiÕn cho bµi viÕt thªm s©u s¾c b»ng c¸ch kÕt nèi gi÷a qu¸ khø víi hiÖn t¹i. Tõ nÕp sèng "gi¶n dÞ vµ thanh ®¹m" cña B¸c, t¸c gi¶ liªn hÖ ®Õn NguyÔn Tr·i, ®Õn NguyÔn BØnh Khiªm  c¸c vÞ "hiÒn triÕt" cña non s«ng ®Êt ViÖt: Thu ¨n m¨ng tróc, ®«ng ¨n gi¸ Xu©n t¾m hå sen, h¹ t¾m ao... §©y còng lµ mét yÕu tè trong hÖ thèng lËp luËn cña t¸c gi¶. DÉu c¸c yÕu tè so s¸nh kh«ng thËt t¬ng ®ång (B¸c lµ mét chiÕn sÜ c¸ch m¹ng, lµ Chñ tÞch níc trong khi NguyÔn Tr·i vµ NguyÔn BØnh Khiªm ®îc nãi ®Õn trong thêi gian ë Èn, xa l¸nh cuéc sèng s«i ®éng bªn ngoµi) nhng vÉn ®îc vËn dông hîp lÝ nhê c¸ch lËp luËn cã chiÒu s©u: "NÕp sèng gi¶n dÞ vµ thanh ®¹m cña B¸c Hå, còng nh c¸c vÞ danh nho xa, hoµn toµn kh«ng ph¶i lµ mét c¸ch tù thÇn th¸nh ho¸, tù lµm cho kh¸c ®êi, h¬n ®êi, mµ ®©y lµ lèi sèng thanh cao, mét c¸ch di dìng tinh thÇn, mét quan niÖm thÈm mÜ vÒ cuéc sèng, cã kh¶ n¨ng ®em l¹i h¹nh phóc thanh cao cho t©m hån vµ thÓ x¸c". Bµi v¨n nghÞ luËn nµy gióp chóng ta hiÓu s©u thªm vÒ phong c¸ch cña B¸c Hå  vÞ l·nh tô vÜ ®¹i cña d©n téc ViÖt Nam, danh nh©n v¨n ho¸ cña thÕ giíi. ®Êu tranh cho mét thÕ giíi hoµ b×nh (G. G. M¸c-kÐt) I - Gîi ý 1. T¸c gi¶: Nhµ v¨n C«-l«m-bi-a G.G. M¸c-kÐt (Gabriel Garcia Marquez) sinh n¨m 1928. N¨m 1936, tèt nghiÖp tó tµi, «ng vµo häc ngµnh LuËt t¹i trêng ®¹i häc Tæng hîp B«-g«-ta vµ viÕt nh÷ng truyÖn ng¾n ®Çu tay. 2 Ga-bri-en G¸c-xi-a M¸c-kÐt lµ t¸c gi¶ cña nhiÒu tiÓu thuyÕt theo khuynh híng hiÖn thùc huyÒn ¶o næi tiÕng. ¤ng tõng ®îc nhËn gi¶i thëng N«-ben v¨n häc n¨m 1982. G. G. M¸c-kÐt cã mét sù nghiÖp s¸ng t¸c ®å sé, nhng næi tiÕng nhÊt lµ cuèn Tr¨m n¨m c« ®¬n (1967) - tiÓu thuyÕt ®îc tÆng Gi¶i Chianchian« cña I-ta-li-a, ®îc Ph¸p c«ng nhËn lµ cuèn s¸ch níc ngoµi hay nhÊt trong n¨m, ®îc giíi phª b×nh v¨n häc ë MÜ xÕp lµ mét trong 12 cuèn s¸ch hay nhÊt trong nh÷ng n¨m s¸u m¬i cña thÕ kØ XX. Toµn bé s¸ng t¸c cña G. G. M¸c-kÐt xoay quanh trôc chñ ®Ò chÝnh: sù c« ®¬n - mÆt tr¸i cña t×nh ®oµn kÕt, lßng th¬ng yªu gi÷a con ngêi. 2. T¸c phÈm: V¨n b¶n §Êu tranh cho mét thÕ giíi hoµ b×nh tr×nh bµy nh÷ng ý kiÕn cña t¸c gi¶ xung quanh hiÓm ho¹ h¹t nh©n, ®ång thêi kªu gäi thÕ giíi nç lùc hµnh ®éng ®Ó ng¨n chÆn, ®Èy lïi nguy c¬ vÒ mét th¶m ho¹ cã thÓ huû diÖt toµn bé sù sèng trªn tr¸i ®Êt. 3. Tãm t¾t: §©y lµ mét bµi v¨n nghÞ luËn x· héi. T¸c gi¶ nªu ra hai luËn ®iÓm c¬ b¶n cã liªn quan mËt thiÕt víi nhau:  Nguy c¬ chiÕn tranh h¹t nh©n ®e do¹ cuéc sèng trªn tr¸i ®Êt.  NhiÖm vô cÊp b¸ch cña nh©n lo¹i lµ ph¶i ng¨n chÆn nguy c¬ ®ã, ®ång thêi ®Êu tranh cho mét thÕ giíi hoµ b×nh. §Ó lµm s¸ng tá hai luËn ®iÓm trªn, t¸c gi¶ ®· ®a ra mét hÖ thèng lËp luËn chÆt chÏ, ®Æc biÖt lµ nh÷ng dÉn chøng rÊt cô thÓ, x¸c thùc, giµu søc thuyÕt phôc. II - Gi¸ trÞ t¸c phÈm Chóng ta ®ang sèng trong mét thÕ giíi mµ tr×nh ®é khoa häc kü thuËt ®ang ph¸t triÓn víi mét tèc ®é ®¸ng kinh ng¹c: nh÷ng thµnh tùu cña ngµy h«m nay, rÊt cã thÓ chØ ngµy mai ®· thµnh l¹c hËu. §· tõng cã nh÷ng ý kiÕn bi quan cho r»ng: trong khi cña c¶i x· héi t¨ng theo cÊp sè céng th× d©n sè tr¸i ®Êt l¹i t¨ng theo cÊp sè nh©n, con ngêi sÏ ngµy cµng ®ãi khæ. Tuy nhiªn, nhê cã sù ph¸t triÓn nh vò b·o cña khoa häc kÜ thuËt, cña c¶i x· héi ngµy cµng dåi dµo h¬n, sè ngêi ®ãi nghÌo ngµy cµng gi¶m ®i... §ã lµ nh÷ng yÕu tè tÝch cùc trong sù ph¸t triÓn cña khoa häc mµ phÇn lín chóng ta ®Òu nhËn thÊy. Tuy nhiªn, mÆt tr¸i cña sù ph¸t triÓn ®ã th× hÇu nh rÊt Ýt ngêi cã thÓ nhËn thøc ®îc. Bµi viÕt cña nhµ v¨n G¸c-xi-a M¸c-kÐt ®· giãng lªn mét håi chu«ng c¶nh tØnh nh©n lo¹i tríc nguy c¬ ®ang hiÖn h÷u cña mét cuéc chiÕn tranh h¹t nh©n th¶m khèc cã kh¶ n¨ng huû diÖt toµn bé sù sèng trªn hµnh tinh xanh mµ ph¬ng tiÖn cña cuéc chiÕn tranh Êy  mØa mai thay  l¹i lµ hÖ qu¶ cña sù ph¸t triÓn khoa häc nh vò b·o kia. VÊn ®Ò ®îc kh¬i gîi hÕt søc Ên tîng: "Chóng ta ®ang ë ®©u? H«m nay ngµy 8 - 8 - 1986, h¬n 50.000 ®Çu ®¹n h¹t nh©n ®· ®îc bè trÝ kh¾p hµnh tinh. Nãi n«m na ra, ®iÒu ®ã cã nghÜa lµ mçi ngêi kh«ng trõ trÎ con, ®ang ngåi trªn mét thïng 4 tÊn thuèc næ: tÊt c¶ chç ®ã næ tung lªn sÏ lµm biÕn hÕt th¶y, kh«ng ph¶i mét lÇn mµ lµ mêi hai lÇn, mäi dÊu vÕt cña sù sèng trªn tr¸i §Êt". Søc t¸c ®éng cña ®o¹n v¨n nµy chñ yÕu bëi nh÷ng con sè thèng kª cô thÓ: 50.000 ®Çu ®¹n h¹t nh©n; 4 tÊn thuèc næ; kh«ng ph¶i mét lÇn mµ lµ mêi hai lÇn... Th«ng ®iÖp vÒ nguy c¬ huû diÖt sù sèng ®îc truyÒn t¶i víi mét kh¶ n¨ng t¸c ®éng m¹nh mÏ vµo t duy b¹n ®äc. Kh«ng chØ cã thÕ, trong nh÷ng c©u v¨n tiÕp theo, t¸c gi¶ cßn më réng ph¹m vi ra toµn hÖ MÆt Trêi, dÉn c¶ ®iÓn tÝch trong thÇn tho¹i Hi L¹p nh»m lµm t¨ng søc thuyÕt phôc. 3 Trong phÇn tiÕp theo, t¸c gi¶ ®a ra hµng lo¹t so s¸nh nh»m thÓ hiÖn sù bÊt hîp lÝ trong xu híng ph¸t triÓn cña khoa häc hiÖn ®¹i: tØ lÖ phôc vô cho viÖc n©ng cao ®êi sèng nh©n lo¹i qu¸ thÊp trong khi tØ lÖ phôc vô cho chiÕn tranh l¹i qu¸ cao. VÉn lµ nh÷ng con sè thèng kª ®Çy søc nÆng:  100 tØ ®« la cho trÎ em nghÌo khæ t¬ng ®¬ng víi 100 m¸y bay nÐm bom chiÕn lîc B.1B hoÆc díi 7.000 tªn löa vît ®¹i ch©u;  Gi¸ 10 chiÕc tµu s©n bay mang vò khÝ h¹t nh©n ®ñ ®Ó thùc hiÖn ch¬ng tr×nh phßng bÖnh trong cïng 14 n¨m, b¶o vÖ cho h¬n 1 tØ ngêi khái bÖnh sèt rÐt;  Hai chiÕc tµu ngÇm mang vò khÝ h¹t nh©n lµ ®ñ tiÒn xo¸ n¹n mï ch÷ cho toµn thÕ giíi... §ã lµ nh÷ng con sè vît lªn trªn c¶ nh÷ng gi¸ trÞ thèng kª bëi nã cßn cã gi¸ trÞ tè c¸o bëi ®iÒu nghÞch lÝ lµ trong khi c¸c ch¬ng tr×nh phôc vô chiÕn tranh ®Òu ®· hoÆc ch¾c ch¾n trë thµnh hiÖn thùc th× c¸c ch¬ng tr×nh cøu trî trÎ em nghÌo hay xo¸ n¹n mï ch÷ chØ lµ sù tÝnh to¸n gi¶ thiÕt vµ kh«ng biÕt ®Õn bao giê míi trë thµnh hiÖn thùc. Trong khÝa c¹nh nµy th× râ rµng lµ khoa häc ®ang ph¸t triÓn ngîc l¹i nh÷ng gi¸ trÞ nh©n v¨n mµ tõ bao ®êi nay con ngêi vÉn h»ng x©y dùng. VÉn b»ng phÐp suy luËn l« gÝch vµ nh÷ng con sè thèng kª nãng báng, t¸c gi¶ ®Èy m©u thuÉn lªn ®Õn ®Ønh ®iÓm: sù ph¸t triÓn vò khÝ h¹t nh©n kh«ng chØ ®i ngîc l¹i lÝ trÝ cña con ngêi mµ cßn ®i ngîc l¹i lÝ trÝ tù nhiªn. Sù ®èi lËp khñng khiÕp gi÷a 380 triÖu n¨m, 180 triÖu n¨m, bèn kû ®Þa chÊt (hµng chôc triÖu n¨m) víi kho¶ng thêi gian ®ñ ®Ó "bÊm nót mét c¸i" ®· ph¬i bµy toµn bé tÝnh chÊt phi lÝ còng nh sù nguy hiÓm cña ch¬ng tr×nh vò khÝ h¹t nh©n mµ c¸c níc giµu cã ®ang theo ®uæi. B»ng c¸ch Êy, rÊt cã thÓ con ngêi ®ang phñ nhËn, thËm chÝ xo¸ bá toµn bé qu¸ tr×nh tiÕn ho¸ cña tù nhiªn vµ x· héi tõ hµng tr¨m triÖu n¨m qua. §ã kh«ng chØ lµ sù phª ph¸n mµ cßn lµ sù kÕt téi. §ã lµ toµn bé luËn ®iÓm thø nhÊt, chiÕm ®Õn h¬n ba phÇn t dung lîng cña bµi viÕt nµy. ë luËn ®iÓm thø hai, thñ ph¸p t¬ng ph¶n ®· ®îc vËn dông triÖt ®Ó. Ngay sau lêi kÕt téi trªn ®©y, t¸c gi¶ kªu gäi: "Chóng ta ®Õn ®©y ®Ó cè g¾ng chèng l¹i viÖc ®ã, ®em l¹i tiÕng nãi cña chóng ta tham gia vµo b¶n ®ång ca cña nh÷ng ngêi ®ßi hái mét thÕ giíi kh«ng cã vò khÝ vµ mét cuéc sèng hoµ b×nh, c«ng b»ng. Nhng dï cho tai ho¹ x¶y ra th× sù cã mÆt cña chóng ta ë ®©y còng kh«ng ph¶i lµ v« Ých". §ã kh«ng h¼n lµ mét lêi kªu gäi thèng thiÕt vµ m¹nh mÏ, tuy nhiªn kh«ng v× thÕ mµ nã kÐm søc thuyÕt phôc. ChÝnh d ©m cña luËn ®iÓm thø nhÊt ®· t¹o nªn hiÖu qu¶ cho luËn ®iÓm thø hai nµy. Nh÷ng lêi kªu gäi cña t¸c gi¶ gÇn nh nh÷ng lêi t©m sù nhng thÊm thÝa tËn ®¸y lßng. Cha hÕt, t¸c gi¶ cßn tëng tîng ra tÊn th¶m kÞch h¹t nh©n vµ ®Ò nghÞ më "mét ng©n hµng lu tr÷ trÝ nhí". Lêi ®Ò nghÞ tëng nh rÊt kh«ng thùc Êy l¹i trë nªn rÊt thùc trong hoµn c¶nh cuéc chiÕn tranh h¹t nh©n cã thÓ x¶y ra bÊt cø lóc nµo. Trong luËn ®iÓm thø hai nµy, t¸c gi¶ hÇu nh kh«ng sö dông mét dÉn chøng hay mét con sè thèng kª nµo. Nhng c¸ch dÉn d¾t vÊn ®Ò, lêi t©m sù tha thiÕt mang ©m ®iÖu xãt xa cña t¸c gi¶ ®· t¸c ®éng m¹nh ®Õn l¬ng tri nh©n lo¹i tiÕn bé. T¸c gi¶ kh«ng chØ ra thÕ lùc nµo ®· vËn dông nh÷ng ph¸t minh khoa häc vµo môc ®Ých xÊu xa bëi ®ã dêng nh kh«ng ph¶i lµ môc ®Ých chÝnh cña bµi viÕt nµy nhng «ng ®· gióp nh©n lo¹i nhËn thøc ®îc nguy c¬ chiÕn tranh h¹t nh©n lµ hoµn toµn cã thùc vµ ng¨n chÆn nguy c¬ ®ã, ®ång thêi ®Êu tranh cho mét thÕ giíi hoµ b×nh sÏ lµ nhiÖm vô quan träng nhÊt cña nh©n lo¹i trong thÕ kØ XXI. tuyªn bè thÕ giíi vÒ sù sèng cßn, quyÒn ®îc b¶o vÖ vµ ph¸t triÓn cña trÎ em I - Gîi ý 4 1. XuÊt xø: V¨n b¶n Tuyªn bè thÕ giíi vÒ sù sèng cßn, quyÒn ®îc b¶o vÖ vµ ph¸t trØen cña trÎ em ®îc trÝch tõ Tuyªn bè cña Héi nghÞ cÊp cao thÕ giíi vÒ trÎ em häp t¹i Liªn hîp quèc ngµy 30-9-1990, in trong cuèn "ViÖt Nam vµ c¸c v¨n kiÖn quèc tÕ vÒ quyÒn trÎ em", NXB ChÝnh trÞ quèc gia - Uû ban B¶o vÖ vµ ch¨m sãc trÎ em ViÖt Nam, 1997. 2. Tãm t¾t: Tuy chØ lµ mét trÝch ®o¹n nhng bµi viÕt nµy cã thÓ coi lµ mét v¨n b¶n kh¸ hoµn chØnh vÒ hiÖn thùc vµ t¬ng lai cña trÎ em còng nh nh÷ng nhiÖm vô cÊp thiÕt mµ céng ®ång quèc tÕ ph¶i thùc hiÖn nh»m ®¶m b¶o cho trÎ em cã ®îc mét t¬ng lai t¬i s¸ng. Ngoµi hai ý më ®Çu, bµi viÕt ®îc chia thµnh ba phÇn rÊt râ rµng: PhÇn mét (sù th¸ch thøc): thùc tr¹ng cuéc sèng khèn khæ cña rÊt nhiÒu trÎ em trªn thÕ giíi  nh÷ng th¸ch thøc ®Æt ra víi c¸c nhµ l·nh ®¹o chÝnh trÞ. PhÇn hai (c¬ héi): nh÷ng ®iÒu kiÖn thuËn lîi ®èi víi viÖc b¶o vÖ vµ ph¸t triÓn cuéc sèng, ®¶m b¶o t¬ng lai cho trÎ em. PhÇn ba (nhiÖm vô): nh÷ng nhiÖm vô cô thÓ, cÊp thiÕt cÇn thùc hiÖn nh»m b¶o vÖ vµ c¶i thiÖn ®êi sèng, v× t¬ng lai cña trÎ em. II- Gi¸ trÞ t¸c phÈm Sinh thêi, Chñ tÞch Hå ChÝ Minh ®· tõng d¹y: TrÎ em nh bóp trªn cµnh BiÕt ¨n ngñ, biÕt häc hµnh lµ ngoan. TrÎ em lµ t¬ng lai ®Êt níc. Suy réng ra, sù vËn ®éng vµ ph¸t triÓn cña thÕ giíi trong t¬ng lai phô thuéc rÊt nhiÒu vµo cuéc sèng vµ sù ph¸t triÓn cña trÎ em h«m nay. Cµng ngµy, vÊn ®Ò ®ã cµng ®îc nhËn thøc râ rµng h¬n trªn ph¬ng diÖn quèc tÕ. N¨m 1990, Héi nghÞ cÊp cao thÕ giíi vÒ trÎ em ®· ®îc tæ chøc. T¹i ®ã, c¸c nhµ l·nh ®¹o c¸c níc ®· ®a ra b¶n Tuyªn bè vÒ sù sèng cßn, b¶o vÖ vµ ph¸t triÓn cña trÎ em. Bµi viÕt nµy ®· trÝch dÉn nh÷ng ý c¬ b¶n nhÊt cña b¶n Tuyªn bè ®ã. Ngay trong phÇn më ®Çu, b¶n Tuyªn bè ®· kh¼ng ®Þnh nh÷ng ®Æc ®iÓm còng nh nh÷ng quyÒn lîi c¬ b¶n cña trÎ em. Tõ ®ã, c¸c t¸c gi¶ b¾t vµo m¹ch chÝnh víi nh÷ng ý kiÕn hÕt søc c¬ b¶n vµ l« gÝch. Trong phÇn thø nhÊt, t¸c gi¶ nªu ra hµng lo¹t vÊn ®Ò cã vÒ thùc tr¹ng còng nh sù vi ph¹m nghiªm träng quyÒn cña trÎ em. §ã lµ sù bãc lét, ®µy ®o¹ mét c¸ch tµn nhÉn, lµ cuéc sèng khèn khæ cña trÎ em ë c¸c níc nghÌo. Trong hoµn c¶nh Êy, nh÷ng con sè thèng kª rÊt cã søc nÆng ("Mçi ngµy, cã hµng triÖu trÎ em ph¶i chÞu ®ùng nh÷ng th¶m ho¹ cña ®ãi nghÌo vµ khñng ho¶ng kinh tÕ, cña n¹n ®ãi, t×nh tr¹ng v« gia c, dÞch bÖnh...; Mçi ngµy cã tíi 40000 trÎ em chÕt do suy dinh dìng vµ bÖnh tËt,..."). Nh÷ng con sè biÕt nãi Êy thùc sù lµ lêi c¶nh b¸o ®èi víi nh©n lo¹i. Víi néi dung nh vËy nhng c¸c t¸c gi¶ l¹i ®Æt tªn cho phÇn nµy lµ Sù th¸ch thøc. Míi ®äc, cã c¶m tëng gi÷a ®Ò môc vµ néi dung kh«ng thËt thèng nhÊt. Tuy nhiªn, ®ã l¹i lµ yÕu tè liªn kÕt gi÷a c¸c phÇn trong v¨n b¶n nµy. T¸c gi¶ ®· sö dông ph¬ng ph¸p "®ßn bÈy": hiÖn thùc cµng ®îc chØ râ bao nhiªu th× nh÷ng vÊn ®Ò ®Æt ra sau ®ã l¹i cµng ®îc quan t©m bÊy nhiªu. Trong phÇn tiÕp theo, c¸c t¸c gi¶ tr×nh bµy nh÷ng ®iÒu kiÖn thÝch hîp (hay nh÷ng c¬ héi) cho nh÷ng ho¹t ®éng v× quyÒn cña trÎ em. §ã lµ nh÷ng ph¬ng tiÖn vµ kiÕn thøc, lµ sù hîp t¸c, nhÊt trÝ cña céng ®ång thÕ giíi cïng sù t¨ng trëng kinh tÕ, sù biÕn ®æi cña x· héi... trong ®ã c¸c t¸c gi¶ nhÊn m¹nh ®Õn nh©n tè con ngêi. B»ng nh÷ng ho¹t ®éng tÝch cùc, con ngêi hoµn toµn cã thÓ lµm chñ ®îc t5 ¬ng lai cña m×nh khi quan t©m tho¶ ®¸ng ®Õn c¸c thÕ hÖ t¬ng lai. Trong phÇn NhiÖm vô, c¸c t¸c gi¶ nªu ra t¸m nhiÖm vô hÕt søc c¬ b¶n vµ cÊp thiÕt. Cã thÓ tãm t¾t l¹i nh sau: 1. T¨ng cêng søc khoÎ vµ chÕ ®é dinh dìng cña trÎ em. 2. Quan t©m s¨n sãc nhiÒu h¬n ®Õn trÎ em bÞ tµn tËt, trÎ em cã hoµn c¶nh sèng ®Æc biÖt khã kh¨n. 3. §¶m b¶o quyÒn b×nh ®¼ng nam - n÷ (®èi xö b×nh ®¼ng víi c¸c em g¸i). 4. B¶o ®¶m cho trÎ em ®îc häc hÕt bËc gi¸o dôc c¬ së. 5. CÇn nhÊn m¹nh tr¸ch nhiÖm kÕ ho¹ch ho¸ gia ®×nh. 6. CÇn gióp trÎ em nhËn thøc ®îc gi¸ trÞ cña b¶n th©n. 7. B¶o ®¶m sù t¨ng trëng, ph¸t triÓn ®Òu ®Æn nÒn kinh tÕ. 8. CÇn cã sù hîp t¸c quèc tÕ ®Ó thùc hiÖn c¸c nhiÖm vô cÊp b¸ch trªn ®©y. Víi nh÷ng ý hÕt søc ng¾n gän, ®îc tr×nh bµy râ rµng, dÔ hiÓu, b¶n Tuyªn bè nµy kh«ng chØ cã ý nghÜa ®èi víi mçi ngêi, mçi thµnh viªn trong céng ®ång quèc tÕ mµ cßn cã t¸c dông kªu gäi, tËp hîp mäi ngêi, mäi quèc gia cïng hµnh ®éng v× cuéc sèng vµ sù ph¸t triÓn cña trÎ em, v× t¬ng lai cña chÝnh loµi ngêi. 6 chuyÖn ngêi con g¸i nam x¬ng (TrÝch TruyÒn k× m¹n lôc - NguyÔn D÷) I- Gîi ý 1. T¸c gi¶: NguyÔn D÷ (cha râ n¨m sinh, n¨m mÊt), ngêi huyÖn Trêng T©n, nay lµ huyÖn Thanh MiÖn, tØnh H¶i D¬ng. NguyÔn D÷ sèng ë thÕ kØ XVI, lµ thêi k× triÒu ®×nh nhµ Lª ®· b¾t ®Çu khñng ho¶ng, c¸c tËp ®oµn phong kiÕn Lª, M¹c, TrÞnh tranh giµnh quyÒn bÝnh, g©y ra nh÷ng cuéc néi chiÕn kÐo dµi. ¤ng häc réng, tµi cao, nhng chØ lµm quan cã mét n¨m råi xin nghØ. 2. T¸c phÈm: T¸c phÈm næi tiÕng nhÊt cña NguyÔn D÷ lµ TruyÒn k× m¹n lôc, gåm 20 truyÖn viÕt b»ng t¶n v¨n, xen lÉn biÒn v¨n vµ th¬ ca, cuèi mçi truyÖn thêng cã lêi b×nh cña t¸c gi¶, hoÆc cña mét ngêi cïng quan ®iÓm víi t¸c gi¶. ChuyÖn ngêi con g¸i Nam X¬ng thÓ hiÖn niÒm c¶m th¬ng cña t¸c gi¶ ®èi víi sè phËn oan nghiÖt, ®ång thêi ca ngîi vÎ ®Ñp truyÒn thèng cña cña ngêi phô n÷ ViÖt Nam díi chÕ ®é phong kiÕn. ... VÒ mÆt néi dung, TruyÒn k× m¹n lôc chøa ®ùng néi dung ph¶n ¸nh hiÖn thùc vµ gi¸ trÞ nh©n ®¹o s©u s¾c. T¸c phÈm còng ®ång thêi cho thÊy nh÷ng phøc t¹p trong t tëng nhµ v¨n. NguyÔn D÷ ph¶n ¸nh hiÖn thùc x· héi thêi ®¹i m×nh qua thÓ truyÒn k× nªn t¸c gi¶ thêng lÊy xa ®Ó nãi nay, lÊy c¸i k× ®Ó nãi c¸i thùc. §äc TruyÒn k× m¹n lôc nÕu biÕt bãc t¸ch ra c¸i vá k× ¶o sÏ thÊy c¸i cèt lâi hiÖn thùc, phñi ®i líp s¬ng khãi thêi gian xa cò, sÏ thÊy bé mÆt x· héi ®¬ng thêi. §êi sèng x· héi díi ngßi bót truyÒn k× cña nhµ v¨n hiÖn lªn kh¸ toµn diÖn cuéc sèng ngêi d©n tõ bé m¸y nhµ níc víi quan tham l¹i nhòng ®Õn nh÷ng quan hÖ víi nÒn ®¹o ®øc ®åi phong b¹i tôc. NÕu khi phª ph¸n, tè c¸o hiÖn thùc x· héi, NguyÔn D÷ chñ yÕu ®øng trªn lËp trêng ®¹o ®øc th× khi ph¶n ¸nh sè phËn con ngêi, «ng l¹i xuÊt ph¸t tù lËp trêng nh©n v¨n. ChÝnh v× vËy, TruyÒn k× m¹n lôc chøa ®ùng mét néi dung nh©n ®¹o s©u s¾c. VÒ ph¬ng diÖn nµy, NguyÔn D÷ lµ mét trong nh÷ng nhµ v¨n më ®Çu cho chñ nghÜa nh©n v¨n trong v¨n häc trung ®¹i ViÖt Nam. TruyÒn k× m¹n lôc ph¶n ¸nh sè phËn con ngêi chñ yÕu qua sè phËn cña ngêi phô n÷, ®ång thêi híng tíi nh÷ng gi¶i ph¸p x· héi, nhng vÉn bÕ t¾c trªn ®êng ®i t×m h¹nh phóc cho con ngêi". (Tõ ®iÓn v¨n häc - NXB ThÕ giíi, 2005). 3. ThÓ lo¹i: TruyÖn truyÒn k× lµ nh÷ng truyÖn k× l¹ ®îc lu truyÒn. TruyÒn k× m¹n lôc cña NguyÔn D÷ lµ sù ghi chÐp t¶n m¹n vÒ nh÷ng truyÖn Êy. T¸c phÈm ®îc viÕt b»ng ch÷ H¸n, khai th¸c c¸c truyÖn cæ d©n gian, c¸c truyÒn thuyÕt lÞch sö, d· sö cña ViÖt Nam. Nh©n vËt chÝnh trong TruyÒn k× m¹n lôc phÇn lín lµ nh÷ng ngêi phô n÷ ®øc h¹nh nhng l¹i bÞ c¸c thÕ lùc phong kiÕn, lÔ gi¸o kh¾c nghiÖt x« ®Èy vµo nh÷ng c¶nh ngé Ðo le, oan khuÊt. Bªn c¹nh ®ã cßn cã kiÓu nh©n vËt lµ nh÷ng ngêi trÝ thøc cã t©m huyÕt nhng bÊt m·n víi thêi cuéc, kh«ng chÞu trãi m×nh vµo vßng danh lîi chËt hÑp. 4. Tãm t¾t: C©u chuyÖn kÓ vÒ Vò ThÞ ThiÕt - ngêi con g¸i quª ë Nam X¬ng, tÝnh t×nh nÕt na thuú mÞ. LÊy chång lµ Tr¬ng Sinh cha ®îc bao l©u th× chµng ph¶i ®i lÝnh, nµng ë nhµ phông dìng mÑ giµ vµ nu«i con nhá. §Ó dç con, nµng thêng chØ bãng m×nh trªn têng vµ b¶o ®ã lµ cha nã. Khi Tr¬ng Sinh vÒ th× con ®· biÕt nãi. §øa bÐ ng©y th¬ kÓ víi Tr¬ng Sinh vÒ ngêi ®ªm ®ªm vÉn ®Õn nhµ. Tr¬ng Sinh s½n cã tÝnh ghen, m¾ng nhiÕc vµ ®uæi vî ®i. PhÉn uÊt, Vò ThÞ ThiÕt ch¹y ra bÕn Hoµng 7 Giang tù vÉn. Khi hiÓu ra nçi oan cña vî th× ®· muén, Tr¬ng Sinh lËp ®µn gi¶i oan cho nµng. Còng cã thÓ t¹m chia truyÖn thµnh hai phÇn, lÊy mèc lµ viÖc Vò N¬ng nh¶y xuèng s«ng tù tö: - §o¹n 1 (tõ ®Çu ®Õn "vµ xin chÞu kh¾p mäi ngêi phØ nhæ"): bÞ chång nghi oan. Vò N¬ng tù vÉn. - §o¹n 2 (cßn l¹i): nçi oan ®îc gi¶i, Vò N¬ng ®îc cøu sèng nhng vÉn kh«ng trë vÒ ®oµn tô cïng gia ®×nh. II- Gi¸ trÞ t¸c phÈm Cã lÏ ngêi ViÖt Nam chóng ta ai còng hiÓu vµ biÕt c¸ch sö dông côm tõ "oan ThÞ KÝnh"  mét nçi oan khuÊt mµ ngêi bÞ oan kh«ng cã c¸ch g× ®Ó thanh minh. ThÞ KÝnh chØ ®îc gi¶i oan nhê §øc PhËt hay nãi ®óng h¬n lµ nhê tÊm lßng bao dung ®é lîng, lu«n hiÓu thÊu vµ s½n sµng bªnh vùc cho nh÷ng con ngêi bÐ nhá, thua thiÖt, oan øc trong x· héi cña nh÷ng nghÖ sÜ d©n gian. Ngêi phô n÷ trong ChuyÖn ngêi con g¸i Nam X¬ng kh«ng cã ®îc c¸i may m¾n nh ThÞ KÝnh mÆc dï nçi oan cña nµng còng kh«ng kÐm g×, thËm chÝ kÕt côc cßn bi th¶m h¬n. ThÞ KÝnh ®îc lªn toµ sen trong khi ngêi phô n÷ nµy ph¶i t×m ®Õn c¸i chÕt ®Ó chøng tá sù trong s¹ch cña m×nh. MÆc dï vËy, nh©n vËt nµy vÉn kh«ng ®îc nhiÒu ngêi biÕt ®Õn, cã lÏ bëi ph¬ng thøc kÓ. Ai còng biÕt ®Õn ThÞ KÝnh v× c©u chuyÖn vÒ nµng ®îc thÓ hiÖn qua mét vë chÌo  mét lo¹i h×nh nghÖ thuËt d©n gian quen thuéc, ®îc nh©n d©n a thÝch tõ xa xa, trong khi Ngêi con g¸i Nam X¬ng lµ mét t¸c phÈm v¨n häc viÕt thêi trung ®¹i (trong ®iÒu kiÖn x· héi phong kiÕn, nh©n d©n lao ®éng hÇu hÕt ®Òu kh«ng biÕt ch÷). Ngµy nay ®äc l¹i t¸c phÈm nµy, chóng ta cã thÓ hiÓu thªm rÊt nhiÒu ®iÒu vÒ th©n phËn nh÷ng ngêi phô n÷ trong x· héi phong kiÕn qua nghÖ thuËt dùng truyÖn, dÉn d¾t m¹ch truyÖn còng nh nghÖ thuËt x©y dùng nh©n vËt, c¸ch thøc kÕt hîp c¸c ph¬ng thøc tù sù, tr÷ t×nh vµ kÞch cña t¸c gi¶. Trong phÇn ®Çu cña truyÖn, tríc khi biÕn cè lín x¶y ra, t¸c gi¶ ®· dµnh kh¸ nhiÒu lêi ®Ó ca ngîi vÎ ®Ñp cña ngêi phô n÷, tõ nhan s¾c cho ®Õn ®øc h¹nh. HÇu nh kh«ng cã sù kiÖn nµo thËt ®Æc biÖt ngoµi nh÷ng chi tiÕt (tiÔn chång ®i lÝnh, ®èi xö víi mÑ chång...) chøng tá nµng lµ mét ngêi con g¸i ®Ñp ngêi ®Ñp nÕt, mét ngêi vî hiÒn, mét ngêi con d©u hiÕu th¶o. ChØ cã mét chi tiÕt ë ®o¹n më ®Çu: "Song Tr¬ng cã tÝnh ®a nghi, ®èi víi vî phßng ngõa qu¸ søc". B¹n ®äc cã thÓ dÔ bá qua chi tiÕt nµy v× víi phÈm h¹nh cña nµng, dÉu Tr¬ng Sinh cã ®a nghi ®Õn ®©u còng khã cã thÓ x¶y ra chuyÖn g× ®îc. Nhng ®ã l¹i lµ mét chi tiÕt rÊt quan träng, thÓ hiÖn tµi kÓ chuyÖn cña t¸c gi¶. Chi tiÕt nhá ®îc cµi rÊt khÐo ®ã chÝnh lµ sîi d©y nèi gi÷a phÇn tríc vµ phÇn sau, x©u chuçi c¸c yÕu tè trong truyÖn, ®ång thêi gióp b¹n ®äc hiÓu ®îc néi dung t tëng cña t¸c phÈm. M¹ch truyÖn ®îc dÉn rÊt tù nhiªn. Sau khi giÆc tan, Tr¬ng Sinh trë vÒ nhµ, bÕ ®øa con nhá ra th¨m mé mÑ. Th»ng bÐ quÊy khãc, khi Sinh dç dµnh th× nã nãi:  "¤ hay! ThÕ ra «ng còng lµ cha t«i ? ¤ng l¹i biÕt nãi, chø kh«ng nh cha t«i tríc kia chØ nÝn thin thÝt". ThËt ch¼ng kh¸c g× mét tiÕng sÐt bÊt chît. Lêi con trÎ v« t×nh ®· thæi bïng lªn ngän löa ghen tu«ng trong lßng ngêi ®µn «ng ®a nghi (t¸c gi¶ ®· nãi ®Õn tõ ®Çu). NÕu coi ®©y lµ mét vë kÞch th× lêi nãi cña ®øa con chÝnh lµ nót th¾t, më ra m©u thuÉn ®ång thêi ngay lËp tøc ®Èy m©u thuÉn lªn cao. Sau khi g¹n hái con, nghe th»ng bÐ nãi cã mét ngêi ®µn «ng "®ªm nµo còng ®Õn, mÑ §¶n ®i còng ®i, mÑ §¶n ngåi còng ngåi...", mèi nghi ngê cña Sinh ®èi víi vî ®· ®Õn møc kh«ng thÓ nµo gì ra ®îc. 8 Mét lÇn n÷a, chi tiÕt vÒ tÝnh hay ghen cña Sinh ph¸t huy t¸c dông triÖt ®Ó. Nã lÝ gi¶i diÔn biÕn c©u chuyÖn, ®ång thêi gi¶i ®¸p nh÷ng th¾c m¾c cña b¹n ®äc mét c¸ch hîp lÝ. T¹i sao Sinh kh«ng chÞu nghe lêi ngêi vî thanh minh? T¹i sao Sinh kh«ng nãi cho vî biÕt lÝ do m×nh tøc giËn nh thÕ? (NÕu Sinh nãi ra th× ngay lËp tøc c©u chuyÖn sÏ s¸ng tá). §ã chÝnh lµ hÖ qu¶ cña tÝnh ®a nghi. V× ®a nghi nªn Sinh kh«ng thÓ tØnh t¸o suy xÐt mäi viÖc. Còng v× ®a nghi nªn lêi nãi (dï rÊt m¬ hå) cña mét ®øa bÐ còng trë thµnh mét b»ng chøng "kh«ng thÓ chèi c·i" r»ng vî chµng ®· ngo¹i t×nh khi chång ®i v¾ng. Sù v« lÝ ®· trë nªn hîp lÝ bëi sù kÕt hîp gi÷a hoµn c¶nh vµ tÝnh c¸ch nh©n vËt. Kh«ng biÕt v× sao Sinh l¹i nghi oan nªn ngêi vî kh«ng thÓ thanh minh. §Ó chøng tá sù trong s¹ch cña m×nh, nµng chØ cã mçi c¸ch duy nhÊt lµ tù vÉn. Vî Sinh chÕt mµ m©u thuÉn kÞch vÉn kh«ng ®îc th¸o gì, mèi nghi ngê trong lßng Sinh vÉn cßn nguyªn ®ã. Theo dâi m¹ch truyÖn tõ ®Çu, b¹n ®äc tuy kh«ng mét chót nghi ngê phÈm h¹nh cña ngêi phô n÷ nhng còng kh«ng lÝ gi¶i næi chuyÖn g× ®· x¶y ra vµ v× sao ®øa bÐ l¹i nãi nh vËy. §©y còng lµ mét yÕu tè chøng tá nghÖ thuËt kÓ chuyÖn cña t¸c gi¶. Thñ ph¸p "®Çu cuèi t¬ng øng" ®îc vËn dông. §øa trÎ ng©y th¬ lµ nguyªn nh©n dÉn ®Õn bi kÞch th× còng chÝnh nã trë thµnh nh©n tè th¸o gì m©u thuÉn mét c¸ch t×nh cê. Sau khi vî mÊt, mét ®ªm kia, ®øa trÎ l¹i nãi:  Cha §¶n l¹i ®Õn kia k×a! Chµng hái ®©u. Nã chØ bãng chµng ë trªn v¸ch:  §©y nµy! M©u thuÉn ®îc th¸o gì còng bÊt ngê nh khi nã ph¸t sinh. §øa trÎ cã biÕt ®©u r»ng, nã ®· g©y ra mét sù hiÓu lÇm khñng khiÕp ®Ó råi khi ngêi chång hiÓu ra, hèi hËn th× ®· qu¸ muén. Ngay c¶ b¹n ®äc còng ph¶i s÷ng sê: sù thËt gi¶n ®¬n ®Õn thÕ mµ còng ®ñ ®Èy mét con ngêi vµo c¶nh tuyÖt väng. Ai lµ ngêi cã lçi? §øa trÎ ®¬ng nhiªn lµ kh«ng v× nã vÉn cßn qu¸ nhá, chØ biÕt th¾c m¾c v× nh÷ng lêi nãi ®ïa cña mÑ. Vî Sinh còng kh«ng cã lçi v× nµng biÕt ®©u r»ng nh÷ng lêi nãi ®ïa víi con ®Ó vîi nçi nhí chång l¹i g©y ra hËu qu¶ ®Õn thÕ! Cã tr¸ch ch¨ng lµ tr¸ch Tr¬ng Sinh v× sù ghen tu«ng ®Õn mÊt c¶ lÝ trÝ. Chi tiÕt nµy gîi lªn nhiÒu suy nghÜ: gi¸ nh kh«ng ph¶i ë trong x· héi phong kiÕn träng nam khinh n÷, gi¸ nh ngêi vî cã thÓ tù b¶o vÖ cho lÏ ph¶i cña m×nh th× nµng ®· kh«ng ph¶i chän c¸i chÕt th¶m th¬ng nh vËy. TÝnh ®a nghi cña Sinh ®· kh«ng g©y nªn hËu qu¶ xÊu nÕu nh nã kh«ng ®îc nu«i dìng trong mét m«i trêng mµ ngêi phô n÷ lu«n lu«n ph¶i nhËn phÇn thua thiÖt vÒ m×nh. ý nghÜa nµy cña t¸c phÈm hÇu nh kh«ng ®îc t¸c gi¶ tr×nh bµy trùc tiÕp nhng qua hÖ thèng c¸c biÕn cè, sù kiÖn ®îc s¾p xÕp hîp lÝ, ®a b¹n ®äc tõ bÊt ngê nµy ®Õn bÊt ngê kh¸c, t¸c gi¶ ®· thÓ hiÖn mét c¸ch tinh tÕ sù c¶m th«ng s©u s¾c cña m×nh ®èi víi nh÷ng sè phËn bÊt h¹nh, ®Æc biÖt lµ cña ngêi phô n÷ trong x· héi phong kiÕn. NÕu c©u chuyÖn dõng l¹i ë ®©y th× cã thÓ cho r»ng nã ®· ®îc s¸ng t¹o theo mét lçi viÕt kh¸ míi mÎ vµ hiÖn ®¹i. Nhng NguyÔn D÷ l¹i lµ ngêi næi tiÕng víi nh÷ng c©u chuyÖn truyÒn kú. Hoang ®êng, k× ¶o lµ nh÷ng yÕu tè kh«ng thÓ thiÕu trong nh÷ng s¸ng t¸c thuéc lo¹i nµy. MÆt kh¸c, tuy lµ mét t¸c gi¶ cña v¨n häc viÕt trung ®¹i nhng h¼n NguyÔn D÷ còng chÞu ¶nh hëng Ýt nhiÒu tõ t tëng "ë hiÒn gÆp lµnh" cña nh©n d©n lao ®éng. B¶n th©n «ng còng lu«n ®øng vÒ phÝa nh©n d©n, ®Æc biÖt lµ nh÷ng ngêi phô n÷ cã hoµn c¶nh Ðo le, sè phËn oan nghiÖt trong x· héi cò. Bëi vËy, t¸c gi¶ ®· t¹o cho c©u chuyÖn mét lèi kÕt thóc cã hËu. Tuy kh«ng ®îc ho¸ PhËt ®Ó råi sèng ë miÒn cùc l¹c nh ThÞ KÝnh nhng ngêi phô n÷ trong truyÖn còng ®îc thÇn rïa cøu tho¸t, tr¸nh khái mét c¸i chÕt th¶m th¬ng. 9 PhÇn cuèi truyÖn cßn ®îc cµi thªm nhiÒu yÕu tè k× ¶o kh¸c n÷a. VÝ dô nh chi tiÕt chµng Phan Lang trë thµnh ©n nh©n cña rïa, sau l¹i ®îc rïa ®Òn ¬n. Trªn ®êng ch¹y giÆc, bÞ ®¾m thuyÒn, d¹t lªn ®¶o vµ ®îc chÝnh con rïa n¨m xa cøu tho¸t. §ã cã thÓ coi lµ sù "®Òn ¬n tr¶ nghÜa"  nh÷ng hµnh ®éng rÊt phï hîp víi lÝ tëng thÈm mÜ cña nh©n d©n. ViÖc ngêi phô n÷ trë vÒ gÆp chång nhng kh«ng ®ång ý trë l¹i chèn nh©n gian cã lÏ còng nh»m kh¼ng ®Þnh t tëng nh©n nghÜa Êy. MÆc dï ®· ®îc cøu tho¸t, ®îc gi¶i oan nhng v× lêi thÒ víi vî vua biÓn Nam H¶i, nµng quyÕt kh«ng v× h¹nh phóc riªng mµ bá qua tÊt c¶. Nh÷ng chi tiÕt ®ã cµng chøng tá vÎ ®Ñp trong tÝnh c¸ch cña ngêi phô n÷, ®ång thêi còng cho thÊy th¸i ®é ngìng mé, ngîi ca cña t¸c gi¶ ®èi víi ngêi phô n÷ trong c©u chuyÖn nµy nãi riªng vµ ngêi phô n÷ ViÖt Nam nãi chung. 10 chuyÖn cò trong phñ chóa trÞnh (TrÝch Vò trung tuú bót - Ph¹m §×nh Hæ) I- Gîi ý 1. T¸c gi¶: T¸c gi¶ cña Vò trung tuú bót lµ Ph¹m §×nh Hæ (1768-1839), quª huyÖn CÈm B×nh, tØnh H¶i D¬ng. ¤ng sinh trong mét gia ®×nh khoa b¶ng, tõng d¹y häc ë nhiÒu n¬i. Nh÷ng t¸c phÈm mµ Ph¹m §×nh Hæ ®Ó l¹i gåm nhiÒu lo¹i, nhiÒu lÜnh vùc, tõ biªn so¹n cho ®Õn kh¶o cøu (triÕt häc, lÞch sö, ®Þa lÝ...), s¸ng t¸c v¨n häc. Riªng s¸ng t¸c v¨n häc cã: Vò trung tuú bót, Tang th¬ng ngÉu lôc (viÕt chung víi NguyÔn ¸n), §«ng d· häc ng«n thi tËp, Tïng cóc liªn mai tø h÷u , tÊt c¶ ®Òu ®îc viÕt b»ng ch÷ H¸n. 2. T¸c phÈm: Tuy chØ lµ mét t¸c phÈm tuú bót víi ý nghÜa lµ nh÷ng ghi chÐp t¶n m¹n nhng Vò trung tuú bót l¹i cã gi¸ trÞ v¨n häc lín. Mét mÆt, t¸c phÈm ph¬i bµy hiÖn thùc x· héi ®en tèi lóc bÊy giê ®ång thêi víi nçi thèng khæ cña nh©n d©n, mÆt kh¸c, t¸c phÈm thÓ hiÖn tµi n¨ng cña t¸c gi¶. Dï t¸c gi¶ kh«ng chñ ý xo¸y s©u vµo mét vÊn ®Ò nµo nhng qua nh÷ng tõ ng÷ gîi t¶, qua nh÷ng lêi b×nh luËn tëng nh rÊt b©ng qu¬, hiÖn thùc cuéc sèng cø hiÓn hiÖn ch©n thùc, sèng ®éng tríc m¾t ®éc gi¶. Trong bµi v¨n nµy, phÇn ®Çu t¸c gi¶ miªu t¶ cung c¸ch ¨n ch¬i xa hoa cña ®¸m quan qu©n trong phñ chóa TrÞnh, phÇn sau t¸c gi¶ ®Ò cËp ®Õn nçi khæ së cña d©n chóng tríc sù nhòng nhiÔu cña ®¸m quan qu©n. PhÇn cuèi, t¸c gi¶ ®iÓm qua mét vµi ý vÒ gia ®×nh m×nh. Mäi chi tiÕt ®Òu cã t¸c dông ph¬i bµy sù môc rçng cña chÝnh quyÒn phong kiÕn Lª  TrÞnh ë vµo thêi k× s¾p suy tµn. 3. ThÓ lo¹i: Nãi tuú bót lµ thÓ v¨n ghi chÐp sù viÖc mét c¸ch cô thÓ, sinh ®éng nhng tuú høng kh«ng cã nghÜa lµ bµi v¨n ®îc s¾p xÕp lén xén, kh«ng theo trËt tù nµo. Thùc ra, ®iÒu ®ã chØ cã nghÜa r»ng v¨n tuú bót kh«ng phô thuéc vµo mét khu«n mÉu cè ®Þnh nµo ®ã (vÝ dô nh th¬ §êng luËt). Tuú theo tõng hoµn c¶nh cô thÓ, t¸c gi¶ lùa chän, s¾p xÕp c¸c chi tiÕt, sù kiÖn theo nh÷ng trËt tù nhÊt ®Þnh nh»m lµm næi bËt vÊn ®Ò. 4. Tãm t¾t: §o¹n trÝch ChuyÖn cò trong phñ chóa TrÞnh miªu t¶ cuéc sèng xa hoa ¨n ch¬i xa xØ, kh«ng mµng ®Õn quèc gia ®¹i sù, ¸p bøc, bãc lét nh©n d©n,... cña vua chóa, quan l¹i phong kiÕn thêi ThÞnh V¬ng TrÞnh S©m. II- Gi¸ trÞ t¸c phÈm Kho¶ng cuèi thÕ kØ XVIII, tuy ngoµi biªn giíi kh«ng cã giÆc ngo¹i x©m nhng trong níc l¹i v« cïng rèi ren. C¸c thÕ lùc phong kiÕn chia bÌ kÐo c¸nh thao tóng quyÒn hµnh, võa s¸t h¹i lÉn nhau võa ra søc bãc lét cña c¶i khiÕn ®êi sèng nh©n d©n v« cïng cùc khæ. Ngoµi B¾c, vua Lª chØ lµ bï nh×n, quyÒn hµnh thùc tÕ n»m c¶ trong tay chóa TrÞnh. TrÞnh S©m lµ ngêi næi tiÕng hoang d©m v« ®é. CËy thÕ lÊn ¸t vua, «ng ta th¶ søc cho x©y hµng lo¹t cung ®iÖn, ®Òn ®µi nh»m phôc vô cho nhu cÇu ¨n ch¬i hoang phÝ. Trong bµi v¨n nµy, tuy t¸c gi¶ kh«ng béc lé trùc tiÕp c¶m xóc, th¸i ®é cña m×nh nhng qua hµng lo¹t chi tiÕt, qua nh÷ng c¶nh, nh÷ng viÖc tëng nh ®îc tr×nh bµy hÕt søc ngÉu høng cña t¸c gi¶, b¹n ®äc cã thÓ hiÓu ®îc phÇn nµo cuéc sèng xa hoa, l·ng phÝ cña ®¸m quan qu©n phong kiÕn thêi bÊy giê, ®ång thêi còng cã thÓ c¶m nhËn ®îc Ýt nhiÒu sù phÉn né cña t¸c gi¶ trong hoµn c¶nh Êy. 11 Mét ®iÓm rÊt ®¸ng lu ý khi ®äc bµi v¨n nµy chÝnh lµ giäng ®iÖu cña t¸c gi¶  mét giäng ®iÖu hÇu nh kh¸ch quan, kh«ng thÓ hiÖn mét chót c¶m xóc, th¸i ®é nµo. Khi cÇn gäi tªn ®¸m quan qu©n trong phñ chóa, tõ chóa TrÞnh S©m, c¸c quan ®¹i thÇn cho ®Õn bän ho¹n quan trong cung gi¸m, t¸c gi¶ lu«n tá th¸i ®é cung kÝnh. Thñ ph¸p quen thuéc thêng ®îc sö dông lµ liÖt kª, hÕt chóa ®Õn quan, tõ quan lín ®Õn quan bÐ, tõ sù viÖc nµy sang sù viÖc kh¸c. NÕu kh«ng tinh ý, thËt khã cã thÓ x¸c ®Þnh ®îc môc ®Ých cña t¸c gi¶ khi viÕt ®o¹n nµy lµ g×. Tuy nhiªn, qua hµng lo¹t sù kiÖn tëng chõng ®îc liÖt kª mét c¸ch tuú høng, cã thÓ ph¸t hiÖn ra nh÷ng chi tiÕt gióp chóng ta hiÓu ®îc néi dung t tëng cña bµi. PhÇn ®Çu viÕt vÒ c¸c cuéc d¹o ch¬i cña chóa TrÞnh. T¸c gi¶ kh«ng t¶ cô thÓ, còng kh«ng ®a ra mét lêi b×nh luËn nµo, nhng c¸c chi tiÕt, c¸c sù kiÖn cø nh tù biÕt nãi. Chóng ph« bµy mét cuéc sèng phï phiÕm, xa hoa víi nh÷ng cuéc d¹o ch¬i liªn miªn, råi th× ®×nh ®µi x©y dùng hÕt c¸i nµy ®Õn c¸i kh¸c. Theo nh÷ng cuéc du ngo¹n cña chóa lµ ®Çy ®ñ c¸c quan ®¹i thÇn, binh lÝnh, ngêi phôc dÞch... Nh thÕ ®ñ thÊy nh÷ng sinh ho¹t ®ã tèn kÐm ®Õn møc nµo. Cíp bãc cña c¶i lµ viÖc lµm quen thuéc cña quan qu©n thêi bÊy giê. Nh©n d©n ta tõng cã c©u: Con ¬i nhí lÊy c©u nµy Cíp ®ªm lµ giÆc, cíp ngµy lµ quan. T¸c gi¶ viÕt rÊt râ: "Buæi Êy, bao nhiªu nh÷ng loµi tr©n cÇm dÞ thó, cæ méc qu¸i th¹ch chËu hoa c©y c¶nh ë chèn nh©n gian, Chóa ®Òu søc thu lÊy, kh«ng thiÕu mét thø g×". ThËt lµ sù cíp bãc tr¾ng trîn cña mét vÞ chóa. BÊt cø thø g× chóa muèn, kÓ c¶ c©y ®a to ®Õn hµng mÊy tr¨m ngêi khiªng còng ®îc ®a vÒ phñ... ThËt trí trªu khi ngêi ®øng ®Çu triÒu ®×nh l¹i kh«ng hÒ biÕt tiÕc søc ngêi søc cña, kh«ng biÕt ch¨m lo cho níc, cho d©n, chØ biÕt cíp bãc, v¬ vÐt ®Ó tho¶ lßng tham kh«ng ®¸y. LiÖt kª ra nh vËy nhng t¸c gi¶ vÉn kh«ng ®a ra bÊt cø mét lêi b×nh luËn nµo. ThËm chÝ «ng cßn viÕt c¶ mét ®o¹n v¨n dµi nh lµ ca ngîi vÎ ®Ñp cña phñ chóa. MÆc dï vËy, c¸ch miªu t¶ cña t¸c gi¶ thËt ®Æc biÖt: võa míi viÕt "h×nh nói non bé tr«ng nh bÕn bÓ ®Çu non", t¸c gi¶ l¹i bæ sung: "Mçi khi ®ªm thanh c¶nh v¾ng, tiÕng chim kªu vîn hãt vang kh¾p bèn bÒ, hoÆc nöa ®ªm ån µo nh trËn ma sa giã t¸p, vì tæ tan ®µn, kÎ thøc gi¶ biÕt ®ã lµ triÖu bÊt têng". C©u v¨n tuy ®Ñp, lêi v¨n tëng nh m¹nh mÏ nhng l¹i nhuèm mµu u ¸m, nh b¸o tríc nh÷ng ®iÒu ch¼ng lµnh. Vua chóa ®· vËy, bän quan l¹i còng tha hå "®ôc níc bÐo cß". Võa ¨n c¾p võa la lµng, chóng kh«ng nh÷ng lÊy ®i nh÷ng thø quý mµ cßn lËp mu vu v¹ nh»m do¹ n¹t ®Ó lÊy tiÒn. T¸c gi¶ gäi chóng lµ "c¸c cËu" ra vÎ tr©n träng nhng nh÷ng hµnh vi cña chóng th× thËt bØ æi, t¸ng tËn l¬ng t©m. T¸c gi¶ kh«ng nãi g× th× b¹n ®äc còng biÕt: mét x· héi mµ tõ vua chóa ®Õn quan l¹i ®Òu kh«ng ch¨m lo g× ®Õn viÖc níc, chØ biÕt t×m c¸ch cíp ®o¹t cña c¶i cña nh©n d©n th× x· héi Êy hçn lo¹n, bÊt an ®Õn thÕ nµo. Trong phÇn cuèi, t¸c gi¶ ®a ra nh÷ng chi tiÕt vÒ nçi khæ cña nh©n d©n còng nh cña chÝnh gia ®×nh m×nh: "C¸c nhµ giµu bÞ hä vu cho lµ giÊu vËt cung phông, thêng ph¶i bá cña ra kªu van chÝ chÕt, cã khi ph¶i ®Ëp bá nói non bé, hoÆc ph¸ bá c©y c¶nh ®Ó tr¸nh khái tai v¹,... §ã lµ c¶nh chung, cßn trong ng«i nhµ cña t¸c gi¶, nh÷ng c©y c¶nh ®Ñp còng ®îc sai chÆt ®i. §ã lµ nh÷ng chi tiÕt rÊt ®¾t gi¸. T¸c gi¶ kh«ng t¶ ®¸m quan qu©n cíp bãc cña c¶i mµ chØ nãi vÒ c©y c¶nh. ViÖc nh©n d©n tù chÆt c©y c¶nh, ®Ëp bá hßn non bé ®· cho thÊy mét x· héi ®Çy nh÷ng bÊt tr¾c, ngêi d©n ph¶i ph¸ bá chÝnh tµi s¶n cña m×nh ®Ó khái bÞ liªn luþ, phiÒn hµ víi ®¸m quan l¹i xÊu xa, tµn ¸c. HÖ qu¶ ®îc 12 rót ra ë ®©y lµ: ®Õn nh÷ng thø phï phiÕm nh hßn non bé hay c©y c¶nh mµ chóng cßn ngang nhiªn cíp ®o¹t nh vËy th× nh÷ng thø quý, h¼n chóng còng kh«ng bá qua mét c¬ héi nµo. Bµi tuú bót ®îc trÝch t¬ng ®èi ng¾n, nhng qua nh÷ng chi tiÕt, nh÷ng sù viÖc ®îc chän läc, ®îc s¾p xÕp hîp lÝ, qua c¸ch hµnh v¨n, sö dông nh÷ng c©u v¨n ®a nghÜa cña t¸c gi¶, b¹n ®äc hiÓu ®îc rÊt nhiÒu ®iÒu vÒ thùc tr¹ng x· héi phong kiÕn lóc bÊy giê. hoµng lª nhÊt thèng chÝ (TrÝch Håi thø mêi bèn - Ng« gia v¨n ph¸i) I- Gîi ý 1. T¸c gi¶: T¸c gi¶ cña Hoµng Lª nhÊt thèng chÝ lµ Ng« gia v¨n ph¸i, mét tËp thÓ t¸c gi¶ thuéc dßng hä Ng« Th×, ë lµng T¶ Thanh Oai, nay thuéc huyÖn Thanh Oai, tØnh Hµ T©y. Hai t¸c gi¶ chÝnh lµ Ng« Th× ChÝ vµ Ng« Th× Du. - Ng« Th× ChÝ (1753-1788) lµ em ruét Ng« Th× NhËm, tõng lµm quan díi thêi Lª Chiªu Thèng. ¤ng tuyÖt ®èi trung thµnh víi nhµ Lª, tõng ch¹y theo Lª Chiªu Thèng khi NguyÔn HuÖ sai Vò V¨n NhËm ra B¾c diÖt NguyÔn H÷u ChØnh, d©ng Trung hng s¸ch bµn kÕ kh«i phôc nhµ Lª. Sau ®ã «ng ®îc Lª Chiªu Thèng cö ®i L¹ng S¬n chiªu tËp nh÷ng kÎ lu vong, lËp nghÜa binh chèng T©y S¬n, nhng trªn ®êng ®i «ng bÞ bÖnh, mÊt t¹i huyÖn Gia B×nh (B¾c Ninh). NhiÒu tµi liÖu nãi «ng viÕt b¶y håi ®Çu cña t¸c phÈm. - Ng« Th× Du (1772-1840) lµ anh em chó b¸c ruét víi Ng« Th× ChÝ, häc giái nhng kh«ng ®ç ®¹t g×. Díi triÒu T©y S¬n, «ng Èn m×nh ë vïng Kim B¶ng (Hµ Nam). Thêi nhµ NguyÔn, «ng ra lµm quan, ®îc bæ §èc häc H¶i D¬ng, ®Õn n¨m 1827 th× vÒ nghØ. ¤ng lµ t¸c gi¶ b¶y håi tiÕp theo cña Hoµng Lª nhÊt thèng chÝ. 2. T¸c phÈm: V¨n b¶n bµi häc ®îc trÝch tõ Håi 14  tiÓu thuyÕt ch¬ng håi cña Ng« gia v¨n ph¸i  t¸i hiÖn l¹i nh÷ng diÔn biÕn quan träng trong cuéc ®¹i ph¸ qu©n Thanh cña vua Quang Trung  NguyÔn HuÖ. MÆc dï lµ mét tiÓu thuyÕt lÞch sö nhng Hoµng Lª nhÊt thèng chÝ (biÓu hiÖn cô thÓ ë ®o¹n trÝch nµy) kh«ng chØ ghi chÐp l¹i c¸c sù viÖc, sù kiÖn mµ ®· t¸i hiÖn kh¸ sinh ®éng h×nh ¶nh cña vÞ anh hïng d©n téc NguyÔn HuÖ, sù th¶m b¹i cña qu©n x©m lîc cïng víi sè phËn bi ®¸t cña ®¸m vua t«i nhµ Lª ph¶n d©n, h¹i níc. 3. ThÓ lo¹i: - Hoµng Lª nhÊt thèng chÝ lµ cuèn s¸ch viÕt theo thÓ chÝ (mét thÓ v¨n võa cã tÝnh chÊt v¨n häc võa cã tÝnh chÊt lÞch sö), ghi chÐp vÒ sù thèng nhÊt cña v¬ng triÒu nhµ Lª, vµo thêi ®iÓm anh em NguyÔn Nh¹c, NguyÔn HuÖ l·nh ®¹o n«ng d©n T©y S¬n næi dËy khëi nghÜa, tiªu diÖt nhµ TrÞnh, tr¶ l¹i B¾c Hµ cho vua Lª. ý nghÜa tiªu ®Ò cña t¸c phÈm lµ nh thÕ nhng sau khi vua Lª dµnh l¹i ®îc quyÒn thÕ tõ tay chóa TrÞnh, rÊt nhiÒu biÕn cè lÞch sö ®· diÔn ra, trong ®ã cã cuéc tÊn c«ng thÇn tèc cña nghÜa qu©n T©y S¬n, díi sù thèng lÜnh cña vua Quang Trung (tøc NguyÔn HuÖ) ®¸nh tan hai m¬i v¹n qu©n Thanh x©m lîc. TÊt c¶ ®· ®îc ghi chÐp l¹i mét c¸ch kh¸ ®Çy ®ñ vµ kh¸ch quan trong t¸c phÈm. 4. Tãm t¾t: §îc tin b¸o qu©n Thanh vµo Th¨ng Long, B¾c B×nh V¬ng rÊt giËn, liÒn häp c¸c tíng sÜ råi tÕ c¸o trêi ®Êt, lªn ng«i hoµng ®Õ, h¹ lÖnh xuÊt qu©n ra B¾c, th©n hµnh cÇm qu©n, võa ®i võa tuyÓn qu©n lÝnh. Ngµy ba m¬i th¸ng ch¹p, ®Õn nói Tam §iÖp, vua më tiÖc khao qu©n, hÑn mïng b¶y n¨m míi vµo thµnh Th¨ng Long më tiÖc ¨n mõng. B»ng tµi chØ huy thao lîc cña Quang Trung, ®¹o qu©n cña T©y S¬n 13 tiÕn lªn nh vò b·o, qu©n giÆc thua ch¹y t¸n lo¹n. T«n SÜ NghÞ sî mÊt mËt, ngùa kh«ng kÞp ®ãng yªn, ngêi kh«ng kÞp mÆc ¸o gi¸p, chuån th¼ng vÒ biªn giíi phÝa B¾c, khiÕn tªn vua bï nh×n Lª Chiªu Thèng còng ph¶i ch¹y th¸o th©n. II - Gi¸ trÞ t¸c phÈm Mét nh©n tè quan träng cÇn ph¶i xem xÐt tríc hÕt trong v¨n b¶n nµy lµ t¸c gi¶. Khi s¸ng t¹o t¸c phÈm, t¸c gi¶ kh«ng chØ t¸i hiÖn hiÖn thùc kh¸ch quan mµ cßn thÓ hiÖn nh÷ng t tëng, t×nh c¶m, quan ®iÓm chÝnh trÞ, x· héi... cña m×nh. T¸c gi¶ cña Hoµng Lª nhÊt thèng chÝ lµ Ng« gia v¨n ph¸i  mét nhãm t¸c gi¶ rÊt trung thµnh víi nhµ Lª. NÕu xÐt theo quan ®iÓm phong kiÕn th× trong con m¾t cña Ng« gia, vua Quang Trung lµ kÎ nghÞch tÆc. ThÕ nhng trong t¸c phÈm, h×nh ¶nh Quang Trung  NguyÔn HuÖ l¹i ®îc miªu t¶ kh¸ s¾c nÐt víi tµi cÇm qu©n "b¸ch chiÕn b¸ch th¾ng", tÝnh quyÕt ®o¸n cïng nhiÒu phÈm chÊt tèt ®Ñp kh¸c. §iÒu ®ã mét phÇn bëi triÒu ®¹i nhµ Lª khi ®ã ®· qu¸ suy yÕu, môc n¸t, dï cã lµ bÒ t«i trung thµnh ®Õn mÊy th× c¸c t¸c gi¶ trong Ng« gia v¨n ph¸i còng khã cã thÓ phñ nhËn. MÆt kh¸c, cã thÓ chÝnh tµi n¨ng vµ ®øc ®é cña vua Quang Trung ®· khiÕn cho c¸c t¸c gi¶ nµy thay ®æi quan ®iÓm cña m×nh, tõ ®ã ®· t¸i hiÖn l¹i c¸c sù kiÖn, nh©n vËt,... mét c¸ch ch©n thùc. C¸c chi tiÕt, sù kiÖn trong phÇn ®Çu ®o¹n trÝch nµy cho thÊy vua Quang Trung lµ ngêi rÊt m¹nh mÏ, quyÕt ®o¸n nhng kh«ng hÒ ®éc ®o¸n, chuyªn quyÒn. ¤ng s½n sµng l¾ng nghe vµ lµm theo ý kiÕn cña thuéc h¹, lªn ng«i vua ®Ó gi÷ lßng ngêi råi míi xuÊt qu©n ra B¾c. Ngay khi ®Õn NghÖ An, «ng l¹i cho vêi mét ngêi Cèng sÜ ®Õn ®Ó hái vÒ viÖc ®¸nh qu©n Thanh nh thÕ nµo. Chi tiÕt nµy cho thÊy Quang Trung lu«n quan t©m ®Õn ý d©n, lßng d©n. Khi vÞ Cèng sÜ nãi: "Chóa c«ng ®i ra chuyÕn nµy, kh«ng qu¸ mêi ngµy, qu©n Thanh sÏ bÞ dÑp tan", «ng "mõng l¾m", kh«ng chØ v× ngêi Cèng sÜ nãi ®óng ý m×nh mµ chñ yÕu lµ v× chñ tr¬ng cña «ng, quyÕt t©m cña «ng ®· ®îc nh©n d©n ®ång t×nh ñng hé. B»ng chøng lµ ngay sau ®ã «ng cho tuyÓn qu©n, "cha mÊy lóc, ®· ®îc h¬n mét v¹n qu©n tinh nhuÖ". C¸ch ¨n nãi cña vua Quang Trung còng rÊt cã søc thuyÕt phôc, võa khÐo lÐo, mÒm máng võa rÊt kiªn quyÕt, hîp t×nh hîp lÝ. Khi nãi víi binh sÜ, «ng ®· cho hä ngåi (mét cö chØ biÓu lé sù gÇn gòi mÆc dï «ng ®· xng v¬ng), tõng lêi nãi ®Òu gi¶n dÞ, dÔ hiÓu. Sau khi lÊy lÞch sö tõ c¸c triÒu ®¹i tríc ra ®Ó cho binh sÜ thÊy nçi khæ cña nh©n d©n díi ¸ch thèng trÞ ngo¹i bang, «ng kh«ng quªn tuyªn bè sÏ trõng ph¹t nh÷ng kÎ ph¶n béi, ¨n ë hai lßng. §iÒu ®ã khiÕn cho binh sÜ thªm ®ång lßng, quyÕt t©m chèng giÆc. §ã còng lµ c¸ch øng xö cña «ng ®èi víi c¸c tíng lÜnh. Khi qu©n ®Õn Tam §iÖp, hai tíng Së vµ L©n mang g¬m trªn lng ®Õn xin chÞu téi, «ng th¼ng th¾n chØ ra téi cña hä nhng l¹i cho mäi ngêi hiÓu hä còng lµ ngêi ®· cã c«ng lín trong viÖc b¶o toµn ®îc lùc lîng, chê ®îi thêi c¬  ®iÒu ®ã kh«ng nh÷ng khiÕn cho qu©n ta tr¸nh ®îc nh÷ng th¬ng vong v« Ých mµ cßn lµm cho giÆc trë nªn kiªu ng¹o, chñ quan, t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi ®Ó ta ®¸nh chóng sau nµy. Nh÷ng lêi nãi, viÖc lµm cña vua Quang Trung thËt hîp t×nh, hîp lÝ vµ trªn hÕt lµ hîp víi lßng ngêi. Võa mÒm dÎo võa kiªn quyÕt, xÐt ®óng c«ng, ®óng téi, ®Æt lîi Ých cña quèc gia vµ cña d©n chóng lªn trªn hÕt, «ng ®· khiÕn cho binh sÜ thªm c¶m phôc, cµng quyÕt t©m chèng giÆc. §ã lµ mét yÕu tè rÊt quan träng t¹o nªn nh÷ng chiÕn th¾ng liªn tiÕp cña qu©n T©y S¬n díi sù thèng lÜnh cña vua Quang Trung. Cuéc tiÕn qu©n ra B¾c ®¹i ph¸ qu©n Thanh cña vua Quang Trung thùc sù chØ cã thÓ diÔn t¶ b»ng tõ "thÇn tèc". ë phÇn tiÕp theo cña ®o¹n trÝch, ®Ó diÔn t¶ kh«ng khÝ chiÕn trËn rÊt khÈn tr¬ng, quyÕt liÖt, c¸c t¸c gi¶ ®· chó träng nhiÒu h¬n ®Õn c¸c sù kiÖn nhng kh«ng v× thÕ mµ lµm mê nh¹t h×nh ¶nh tµi n¨ng cña vÞ 14 thèng lÜnh. Lêi høa ch¾c ch¾n tríc lóc xuÊt qu©n cña «ng ®· ®îc ®¶m b¶o b»ng tµi thao lîc, xö trÝ hÕt søc nh¹y bÐn, mu trÝ trong nh÷ng t×nh huèng cô thÓ: ®¶m b¶o bÝ mËt hµnh qu©n, nghi binh tÊn c«ng lµng Hµ Håi, dïng v¸n phñ r¬m ít ®Ó tÊn c«ng ®ån Ngäc Håi,... Tµi dïng binh kh«n khÐo ®ã khiÕn cho qu©n Thanh hoµn toµn bÞ bÊt ngê, khi chóng biÕt ®îc tin tøc th× ®· kh«ng thÓ chèng cù l¹i ®îc n÷a, chØ cßn c¸ch dÉm ®¹p lªn nhau mµ ch¹y. PhÇn cuèi cña ®o¹n trÝch chñ yÕu diÔn t¶ cuéc th¸o ch¹y hçn lo¹n, nhôc nh· cña ®¸m quan qu©n nhµ Thanh. Ra ®i "binh hïng tíng m¹nh", vËy mµ cha ®¸nh ®îc trËn nµo ®· ph¶i tan t¸c vÒ níc. RÊt cã thÓ sau khi b¹i trËn, qu©n sè cña T«n SÜ NghÞ (tríc ®ã lµ hai m¬i v¹n) vÉn cßn ®«ng h¬n qu©n cña vua Quang Trung nhng tríc søc tÊn c«ng nh vò b·o cña qu©n T©y S¬n, díi sù chØ huy cña mét vÞ tíng tµi ba vµ quyÕt ®o¸n, chóng ®· kh«ng cßn hån vÝa nµo ®Ó nghÜ ®Õn chuyÖn chèng tr¶. Trong ®o¹n nµy, giäng ®iÖu cña c¸c t¸c gi¶ tá ra v« cïng h¶ hª, vui síng. Khi miªu t¶ tµi "xuÊt quû nhËp thÇn" cña qu©n T©y S¬n, c¸c t¸c gi¶ viÕt: "ThËt lµ: "Tíng ë trªn trêi xuèng, qu©n chui díi ®Êt lªn"... Ngîc l¹i, khi viÕt vÒ T«n SÜ NghÞ th×: "T«n SÜ NghÞ sî mÊt mËt, ngùa kh«ng kÞp ®ãng yªn, ngêi kh«ng kÞp mÆc ¸o gi¸p...". §ã kh«ng cßn lµ giäng cña mét ngêi ghi chÐp l¹i c¸c sù kiÖn mét c¸ch kh¸ch quan mµ lµ giäng ®iÖu s¶ng kho¸i cña nh©n d©n, cña d©n téc sau khi ®· khiÕn cho bän x©m lîc ngo¹i bang, vèn tríc ng¹o nghÔ lµ thÕ, giê ®©y ph¶i rót ch¹y nhôc nh·. §o¹n nãi vÒ vua t«i nhµ Lª cµng kh¼ng ®Þnh th¸i ®é cña c¸c t¸c gi¶ khi viÕt t¸c phÈm nµy. MÆc dï lu«n ®Ò cao t tëng trung nghÜa nhng tríc sù nhu nhîc, hÌn h¹ cña ®¸m vua t«i nhµ Lª, c¸c t¸c gi¶ vÉn thÓ hiÖn Ýt nhiÒu th¸i ®é mØa mai, ch©m biÕm. Sè phËn nh÷ng kÎ ph¶n d©n, h¹i níc còng th¶m h¹i ch¼ng kÐm g× nh÷ng kÎ cËy ®«ng, ®em qu©n ®i x©m lîc níc kh¸c. §ã lµ sè phËn chung mµ lÞch sö giµnh cho lò b¸n níc vµ lóc cíp níc. Cuéc ®¹i ph¸ qu©n Thanh x©m lîc lµ mét mèc son chãi läi trong lÞch sö ®Êu tranh b¶o vÖ Tæ quèc cña d©n téc ta. Ngêi lµm nªn k× tÝch Êy lµ Quang Trung  NguyÔn HuÖ, vÞ "anh hïng ¸o v¶i" võa cã tµi thao lîc võa lu«n hÕt lßng v× d©n, v× níc. Trang sö hµo hïng Êy ®· ®îc ghi l¹i bëi Ng« gia v¨n ph¸i  nhãm t¸c gi¶ ®· vît qua nh÷ng t tëng phong kiÕn cè h÷u ®Ó t¸i hiÖn l¹i lÞch sö mét c¸ch ch©n thùc. chÞ em thuý kiÒu (TrÝch TruyÖn KiÒu - NguyÔn Du) I - Gîi ý 1. T¸c gi¶: - NguyÔn Du (1765-1820) tªn ch÷ lµ Tè Nh, hiÖu lµ Thanh Hiªn; quª lµng Tiªn §iÒn, huyÖn Nghi Xu©n, tØnh Hµ TÜnh; sinh trëng trong mét gia ®×nh ®¹i quÝ téc, nhiÒu ®êi lµm quan vµ cã truyÒn thèng vÒ v¨n häc. Cha lµ NguyÔn NghiÔm, ®ç tiÕn sÜ, tõng gi÷ chøc TÓ tíng, anh cïng cha kh¸c mÑ lµ NguyÔn Kh¶n còng tõng lµm quan to díi triÒu Lª - TrÞnh. NguyÔn Du sèng trong mét thêi ®¹i cã nhiÒu biÕn ®éng: cuèi thÕ kØ XVIII - nöa ®Çu thÕ kØ XIX, chÕ ®é phong kiÕn ViÖt Nam khñng ho¶ng trÇm träng, b·o t¸p phong trµo n«ng d©n khëi nghÜa næi lªn kh¾p n¬i, ®Ønh cao lµ khëi nghÜa T©y S¬n ®¸nh ®æ c¸c tËp ®oµn phong kiÕn Lª, TrÞnh, NguyÔn, quÐt s¹ch hai m¬i v¹n qu©n Thanh, råi phong trµo T©y S¬n thÊt b¹i, nhµ NguyÔn ®îc thiÕt lËp. Nh÷ng biÕn cè ®ã ®· in dÊu Ên trong s¸ng t¸c cña NguyÔn Du, nh chÝnh trong TruyÖn KiÒu «ng viÕt: Tr¶i qua mét cuéc bÓ d©u - Nh÷ng ®iÒu tr«ng thÊy mµ ®au ®ín lßng. 15 NguyÔn Du tõng tr¶i mét cuéc ®êi phiªu b¹t: sèng nhiÒu n¬i trªn ®Êt B¾c, ë Èn ë Hµ TÜnh, lµm quan díi triÒu NguyÔn, ®i sø Trung Quèc. Vèn hiÓu biÕt s©u réng, phong phó vÒ cuéc sèng cña NguyÔn Du cã phÇn do chÝnh cuéc ®êi phiªu b¹t, tr¶i nghiÖm nhiÒu t¹o thµnh. 2. T¸c phÈm: - Sù nghiÖp v¨n häc cña NguyÔn Du gåm nh÷ng t¸c phÈm cã gi¸ trÞ lín, c¶ b»ng ch÷ H¸n vµ ch÷ N«m. Th¬ ch÷ H¸n cã ba tËp, gåm 243 bµi. Th¬ ch÷ N«m, xuÊt s¾c nhÊt lµ cuèn truyÖn §o¹n trêng t©n thanh, cßn gäi lµ TruyÖn KiÒu. - "Cã thÓ t×m thÊy mét sîi chØ ®á xuyªn suèt toµn bé t¸c phÈm cña NguyÔn Du tõ th¬ ch÷ H¸n ®Õn TruyÖn KiÒu, V¨n chiªu hån. NguyÔn Du vÜ ®¹i chÝnh v× NguyÔn Du lµ mét nhµ th¬ nh©n ®¹o chñ nghÜa. MÆc dï xuÊt th©n tõ giai tÇng quý téc, nhng NguyÔn Du l¨n lén nhiÒu trong cuéc sèng cña quÇn chóng, ®· l¾ng nghe ®îc t©m hån vµ nguyÖn väng cña quÇn chóng, nhµ th¬ ®· ý thøc ®îc nh÷ng vÊn ®Ò träng ®¹i cña cuéc ®êi vµ, víi mét nghÖ thuËt tuyÖt vêi, «ng ®· lµm cho nh÷ng vÊn ®Ò träng ®¹i Êy trë thµnh bøc thiÕt h¬n, da diÕt h¬n, ¸m ¶nh h¬n trong t¸c phÈm cña m×nh. Th¬ NguyÔn Du dï viÕt b»ng ch÷ N«m hay ch÷ H¸n ®Òu ®¹t ®Õn tr×nh ®é ®iªu luyÖn. Riªng nh÷ng t¸c phÈm viÕt b»ng ch÷ N«m cña «ng, ®Æc biÖt lµ TruyÖn KiÒu lµ mét cèng hiÕn to lín cña nhµ th¬ ®èi víi sù ph¸t triÓn cña ng«n ng÷ v¨n häc d©n téc. VÒ ph¬ng ph¸p s¸ng t¸c, qua TruyÖn KiÒu, chóng ta thÊy NguyÔn Du ®· ph¸ vì rÊt nhiÒu nguyªn t¾c cña mÜ häc truyÒn thèng, nh÷ng yÕu tè íc lÖ tëng tîng cña nghÖ thuËt phong kiÕn ph¬ng §«ng ®Ó ®i ®Õn chñ nghÜa hiÖn thùc. Nhng do nh÷ng giíi h¹n vÒ mÆt lÞch sö, cho nªn mÆc dï NguyÔn Du lµ mét thiªn tµi vÉn kh«ng thÓ ph¸ vì ®îc triÖt ®Ó, vÉn cha thÓ thùc sù ®Õn ®îc víi chñ nghÜa hiÖn thùc. Cuèi cïng, NguyÔn Du vÉn lµ mét nhµ th¬ dõng l¹i tríc ngìng cöa cña chñ nghÜa hiÖn thùc. (NguyÔn Léc - Tõ ®iÓn v¨n häc, NXB ThÕ giíi, 2005). - Khi viÕt TruyÖn KiÒu, NguyÔn Du ®· mîn cèt truyÖn tõ mét cuèn tiÓu thuyÕt (Kim V©n KiÒu truyÖn) cña Thanh T©m Tµi Nh©n, mét nhµ v¨n Trung Quèc. Khi s¸ng t¸c, NguyÔn Du ®· thay ®æi, bæ sung nhiÒu yÕu tè trong cèt truyÖn cho phï hîp víi hoµn c¶nh x· héi ViÖt Nam lóc bÊy giê. T¸c phÈm ®îc viÕt l¹i b»ng ch÷ N«m, gåm 3524 c©u, theo thÓ th¬ lôc b¸t truyÒn thèng. Ngoµi c¸c yÕu tè nh ng«n ng÷, thÓ lo¹i (vèn ®· lµ nh÷ng s¸ng t¹o ®Æc s¾c, ®ãng gãp lín cña NguyÔn Du vµo qu¸ tr×nh ph¸t triÓn ng«n ng÷ d©n téc), t¸c phÈm cßn thÓ hiÖn rÊt râ hiÖn thùc cuéc sèng ®¬ng thêi, ®»ng sau ®ã lµ "con m¾t tr«ng thÊu s¸u câi, tÊm lßng nghÜ tíi mu«n ®êi" cña nhµ v¨n. Cã thÓ tãm t¾t TruyÖn KiÒu theo bè côc ba phÇn: - GÆp gì vµ ®Ýnh íc: KiÒu xuÊt th©n nh thÕ nµo? Cã ®Æc ®iÓm g× vÒ tµi s¾c? KiÒu gÆp Kim Träng trong hoµn c¶nh nµo? Mèi t×nh gi÷a KiÒu vµ Kim Träng ®· n¶y në ra sao? Hä kiÕm lÝ do g× ®Ó gÇn ®îc nhau? KiÒu vµ Kim Träng ®Ýnh íc. - Gia biÕn vµ lu l¹c: Gia ®×nh KiÒu bÞ m¾c oan ra sao? KiÒu ph¶i lµm g× ®Ó cøu cha? Lµm g× ®Ó kh«ng phô t×nh Kim Träng? KiÒu bÞ bän M· Gi¸m Sinh, Tó Bµ, Së Khanh lõa g¹t, ®Èy vµo cuéc sèng lÇu xanh; KiÒu ®îc Thóc Sinh cøu ra khái lÇu xanh; KiÒu trë thµnh n¹n nh©n cña sù ghen tu«ng, bÞ Ho¹n Th ®µy ®o¹; KiÒu trèn ®Õn n¬ng nhê cöa PhËt, Gi¸c Duyªn v« t×nh göi nµng cho B¹c Bµ - KiÒu r¬i vµo lÇu xanh lÇn thø ha i; Thuý KiÒu ®· gÆp Tõ H¶i nh thÕ nµo? T¹i sao Tõ H¶i bÞ giÕt? KiÒu bÞ Hå T«n HiÕn lµm nhôc ra sao? KiÒu trÉm m×nh xuèng s«ng TiÒn §êng, ®îc s Gi¸c Duyªn cøu. -§oµn tô: Kim Träng trë l¹i t×m KiÒu nh thÕ nµo? Tuy kÕt duyªn cïng Thuý V©n nhng Kim Träng ch¼ng thÓ ngu«i ®îc mèi t×nh víi KiÒu; Kim Träng lÆn léi ®i t×m KiÒu, gÆp Gi¸c Duyªn, gÆp l¹i KiÒu, gia ®×nh ®oµn tô; ChiÒu ý mäi ngêi, Thuý KiÒu nèi l¹i duyªn víi Kim Träng nhng c¶ hai cïng nguyÖn íc ®iÒu g×? 16 §o¹n trÝch ChÞ em Thuý KiÒu n»m ë phÇn më ®Çu t¸c phÈm. §o¹n th¬ nµy miªu t¶ vÎ ®Ñp cña hai chÞ em Thuý KiÒu vµ Thuý V©n. Víi ngßi bót tµi hoa, kh¶ n¨ng vËn dông khÐo lÐo ng«n ng÷ d©n téc kÕt hîp víi c¸c ®iÓn tÝch, ®iÓn cè, cã thÓ nãi NguyÔn Du ®· gióp b¹n ®äc h×nh dung ®îc nh÷ng chuÈn mùc vÒ vÎ ®Ñp cña ngêi phô n÷ trong x· héi xa, ®ã còng cã thÓ coi lµ chuÈn mùc cña c¸i ®Ñp trong cña v¨n häc trung ®¹i. Kh«ng chØ miªu t¶ nh÷ng h×nh mÉu, ch©n dung Thuý KiÒu vµ Thuý V©n trong t¸c phÈm cßn thÓ hiÖn nh÷ng dông ý nghÖ thuËt s©u xa cña t¸c gi¶. MÆc dï "Mçi ngêi mét vÎ, mêi ph©n vÑn mêi" nhng víi mçi nh©n vËt, sù miªu t¶ cña NguyÔn Du dêng nh ®· dù b¸o nh÷ng sè phËn kh¸c nhau cña hai chÞ em. §iÒu ®ã võa thÓ hiÖn bót ph¸p miªu t¶ nh©n vËt kh¸ s¾c s¶o cña NguyÔn Du nhng ®ång thêi còng cho thÊy quan niÖm "tµi mÖnh t¬ng ®è" cña «ng. II- Gi¸ trÞ t¸c phÈm Khi nãi ®Õn t¸c gi¶ cña TruyÖn KiÒu, kh«ng chØ nh©n d©n lao ®éng mµ tÊt c¶ c¸c nhµ v¨n, nhµ nghiªn cøu ®Òu thèng nhÊt tªn gäi: "§¹i thi hµo d©n téc". Víi "con m¾t tr«ng thÊu s¸u câi vµ tÊm lßng nghÜ tíi mu«n ®êi" (Méng Liªn §êng), NguyÔn Du næi tiÕng tríc hÕt bëi c¸i t©m cña mét ngêi lu«n nghÜ ®Õn nh©n d©n, lu«n bªnh vùc cho nh÷ng cuéc ®êi, nh÷ng sè phËn Ðo le, oan tr¸i, ®Æc biÖt lµ th©n phËn ngêi phô n÷ trong x· héi cò. MÆt kh¸c, nh÷ng c©u th¬ cña NguyÔn Du së dÜ cã thÓ kh¾c s©u trong lßng nh©n d©n nh vËy cßn bëi trong TruyÖn KiÒu, «ng ®· béc lé sù tµi hoa, s¾c s¶o trong viÖc miªu t¶ nh©n vËt, trong viÖc kh¾c ho¹ nh÷ng nÐt t©m lÝ nhÊt qu¸n ®Õn tõng chi tiÕt... Trong phÇn më ®Çu t¸c phÈm, ®o¹n miªu t¶ hai chÞ em Thuý KiÒu, Thuý V©n cã thÓ coi lµ mét vÝ dô tiªu biÓu. Trong nh÷ng c©u miªu t¶ kh¸i qu¸t, vÎ ®Ñp cña chÞ em Thuý KiÒu ®· cã thÓ xÕp vµo hµng "tuyÖt thÕ giai nh©n": Mai cèt c¸ch, tuyÕt tinh thÇn Mçi ngêi mét vÎ, mêi ph©n vÑn mêi. ChØ trong mét c©u th¬ s¸u ch÷, t¸c gi¶ ®· kh¼ng ®Þnh ®îc mét vÎ ®Ñp toµn bÝch, tõ nhan s¾c cho ®Õn tÝnh t×nh cña c¶ hai chÞ em. §iÒu k× diÖu lµ c¶ hai vÎ ®Ñp ®Òu hoµn thiÖn ("mêi ph©n vÑn mêi") nhng "Mçi ngêi mét vÎ", kh«ng ai gièng ai. §äc nh÷ng c©u th¬ tiÕp theo, ta cµng cã thÓ kh¼ng ®Þnh tµi n¨ng cña NguyÔn Du trong viÖc miªu t¶ nh©n vËt. Kh«ng chØ ph©n biÖt ®îc "Mçi ngêi mçi vÎ", t¸c gi¶ cßn chØ ra sù kh¸c nhau ®ã ®îc biÓu hiÖn cô thÓ nh thÕ nµo. MÆt kh¸c, NguyÔn Du t¶ nhan s¾c nhng dêng nh môc ®Ých cña t¸c gi¶ kh«ng dõng l¹i ë ®ã. Cµng t¶ cµng gîi. Qua nh÷ng c©u th¬ cña NguyÔn Du, ngêi ®äc lu«n c¶m nhËn ®îc nh÷ng suy nghÜ tr¨n trë cña nhµ th¬ vÒ cuéc ®êi, vÒ th©n phËn ngêi phô n÷ trong x· héi phong kiÕn ®Çy dÉy nh÷ng c¹m bÉy: V©n xem trang träng kh¸c vêi Khu«n tr¨ng ®Çy ®Æn, nÐt ngµi në nang Hoa cêi, ngäc thèt, ®oan trang M©y thua níc tãc, tuyÕt nhêng mµu da. Trong phÇn t¶ kh¸i qu¸t, vÎ ®Ñp cña chÞ em Thuý KiÒu ®· ®îc miªu t¶ rÊt toµn vÑn, tëng khã cã thÓ ca ngîi h¬n n÷a. Trong bèn c©u nµy, ba c©u trªn lµ lêi kh¼ng ®Þnh vÎ ®Ñp "mêi phËn vÑn mêi" kia. ThÕ nhng c©u th¬ thø t thËt sù khiÕn b¹n ®äc bÊt ngê bëi kh¶ n¨ng sö dông ng«n ng÷ cña nhµ th¬. T¶ mét ngêi con g¸i ®Ñp mµ "Khu«n tr¨ng ®Çy ®Æn, nÐt ngµi në nang" lµ ®· ®¹t ®Õn chuÈn mùc, thªm "Hoa cêi, ngäc thèt, ®oan trang" th× nghe ch¼ng kh¸c g× nh÷ng tiÕng trÇm trå cña mét ngêi ®ang ®îc chiªm ngìng mét vÎ ®Ñp cha tõng cã. ThÕ mµ vÉn cha hÕt, ngêi con g¸i Êy cßn ®Ñp ®Õn møc "M©y thua níc tãc, tuyÕt nhêng mµu da" 17 th× vÎ ®Ñp Êy cßn vît lªn trªn c¶ vÎ ®Ñp cña thiªn nhiªn. §ã lµ mét sù kh¸c thêng bëi nÕu chóng ta ®äc l¹i th¬ ca trung ®¹i, thËm chÝ ®äc c¶ ca dao d©n ca, vÎ ®Ñp cña con ngêi cïng l¾m còng chØ s¸nh ngµng víi vÎ ®Ñp cña thiªn nhiªn mµ th«i: Cæ tay em tr¾ng nh ngµ §«i m¾t em s¾c nh lµ dao cau MiÖng cêi nh thÓ hoa ng©u C¸i kh¨n ®éi ®Çu nh thÓ hoa sen... Râ rµng lµ Thuý V©n rÊt ®Ñp, mét vÎ ®Ñp kh¸ s¾c nÐt nhng vÉn hån hËu, thuú mÞ. Gi¶ sö ®îc ng¾m mét ngêi con g¸i nh vËy, ngêi ta thêng nghÜ ®Õn h¹nh phóc, ®Õn mét cuéc sèng Êm ¸p, ªm ®Òm. §äc ®o¹n miªu t¶ Thuý V©n, ta ®· cã thÓ thÊy ®îc c¸i tµi, c¸i khÐo cña NguyÔn Du trong viÖc sö dông tõ ng÷. ThÕ nhng viÖc miªu t¶ Thuý V©n míi chØ lµ bíc ®Öm ®Ó t¸c gi¶ miªu t¶ Thuý KiÒu. Mét lÇn n÷a, t¸c gi¶ l¹i khiÕn b¹n ®äc ph¶i söng sèt v× n¨ng lùc miªu t¶ cña m×nh: KiÒu cµng s¾c s¶o mÆn mµ So bÒ tµi s¾c l¹i lµ phÇn h¬n C¸c gi¸ trÞ thÈm mÜ tëng nh ®· ®îc ®Èy lªn ®Õn tËn cïng cña c¸c giíi h¹n nhng råi l¹i cßn ®îc ®Èy lªn cao thªm n÷a: Lµn thu thuû, nÐt xu©n s¬n Hoa ghen thua th¾m, liÔu hên kÐm xanh. Héi ho¹ cæ ®iÓn ph¬ng §«ng cã nh÷ng bót ph¸p kh¸ ®éc ®¸o: "lÊy ®iÓm ®Ó t¶ diÖn", "vÏ m©y nÈy tr¨ng", ý lµ khi muèn t¶ mét ngêi con g¸i ®Ñp, kh«ng cÇn t¶ mäi ®êng nÐt, chØ chän nh÷ng nÐt tiªu biÓu nhÊt, hay nh khi muèn t¶ mét vÇng tr¨ng s¸ng cã thÓ kh«ng cÇn t¶ vÇng tr¨ng, chØ cÇn t¶ ®¸m m©y xung quanh mµ ngêi xem biÕt ngay ®ã lµ tr¨ng rÊt s¸ng. NguyÔn Du ®· t¶ Thuý KiÒu qua "Lµn thu thuû, nÐt xu©n s¬n"  nh÷ng yÕu tè nghÖ thuËt ®Çy tÝnh íc lÖ, thËt khã h×nh dung nµng KiÒu ®Ñp nh thÕ nµo nhng ai còng ph¶i thõa nhËn, t¶ nh thÕ lµ tuyÖt khÐo. L¹i thªm "Hoa ghen thua th¾m, liÔu hên kÐm xanh"  kh«ng cÇn nãi nhan s¾c cña KiÒu ra sao, chØ cÇn nãi hoa cßn ph¶i ghen, liÔu cßn ph¶i hên víi nhan s¾c cña KiÒu th× tëng nh víi nhan s¾c Êy, kh«ng lêi nµo cã thÓ diÔn t¶ næi n÷a. Tuy nhiªn, nÕu ®äc kÜ l¹i tõng c©u, tõng lêi, ta sÏ thÊy dêng nh trong vÎ ®Ñp cña KiÒu ®· Èn chøa nh÷ng mÇm tai ho¹. NÕu nh víi vÎ ®Ñp cña Thuý V©n, "M©y thua níc tãc, tuyÕt nhêng mµu da", sù "thua" vµ "nhêng" cßn rÊt hiÒn hoµ th× víi vÎ ®Ñp cña Thuý KiÒu, hoa ®· ph¶i "ghen" (tøc), liÔu ®· ph¶i "hên" (giËn). Cã thÓ nãi, vÎ ®Ñp cña Thuý V©n tuy cã phÇn tréi h¬n nhng cha t¹o ra sù ®è kÞ, trong khi ®ã vÎ ®Ñp cña Thuý KiÒu ®· vît h¼n lªn, ng¹o nghÔ th¸ch thøc víi thiªn nhiªn, vît ra khái vßng kiÒm to¶ cña t¹o ho¸. Kh«ng chØ nhan s¾c, tµi n¨ng cña KiÒu còng hµm chøa mét sù th¸ch thøc: Mét hai nghiªng níc nghiªng thµnh S¾c ®µnh ®ßi mét, tµi ®µnh ho¹ hai. Nh÷ng tõ ng÷ ®Çy tÝnh íc lÖ (lµn thu thuû, nÐt xu©n s¬n, nghiªng níc nghiªng thµnh) xuÊt hiÖn víi mËt ®é cao cµng chøng tá tµi n¨ng cña NguyÔn Du trong viÖc sö dông tõ ng÷. Mét lÇn n÷a, vÎ ®Ñp cña nµng KiÒu l¹i ®îc kh¼ng ®Þnh dï sù kh¼ng ®Þnh Êy cµng t« ®Ëm thªm sù "bÊt an" cña nhan s¾c. VËy mµ sù th¸ch thøc cña nhan s¾c vÉn cha ph¶i lµ yÕu tè duy nhÊt, tµi n¨ng cña KiÒu cßn lµ mét sù th¸ch thøc kh¸c n÷a: Th«ng minh vèn s½n tÝnh trêi 18 Pha nghÒ thi ho¹ ®ñ mïi ca ng©m Cung th¬ng, lÇu bËc ngò ©m NghÒ riªng ¨n ®øt Hå cÇm mét tr¬ng. Trong TruyÖn KiÒu, NguyÔn Du kh«ng chØ cho r»ng nhan s¾c lµ mét c¸i ho¹ tiÒm Èn ®èi víi ngêi phô n÷ ("hång nhan b¹c mÖnh") mµ cßn nhiÒu lÇn nhÊn m¹nh: tµi n¨ng còng lµ mét c¸i ho¹ kh¸c: - Tr¨m n¨m trong câi ngêi ta Ch÷ tµi, ch÷ mÖnh khÐo lµ ghÐt nhau. - Ch÷ tµi liÒn víi ch÷ tai mét vÇn.  Tµi t×nh chi l¾m cho trêi ®Êt ghen... Thuý KiÒu võa cã tµi l¹i võa cã s¾c, h¬n n÷a, c¶ hai yÕu tè ®Òu næi bËt ®Õn møc c©y cá cßn ph¶i ghen tøc, o¸n giËn... XÐt trªn nhiÒu yÕu tè, cã thÓ nãi qua c¸ch miªu t¶, NguyÔn Du ®· ngÇm b¸o tríc nh÷ng ®iÒu kh«ng may sÏ x¶y ®Õn víi ngêi con g¸i nµy. H·y nghe tiÕng ®µn cña KiÒu, ®ã kh«ng ph¶i lµ nh÷ng ©m thanh nhµn t¶n, th¶nh th¬i: Khóc nhµ tay lùa nªn ch¬ng Mét thiªn "b¹c mÖnh" l¹i cµng n·o nh©n. Cã thÓ cho lµ KiÒu chØ v« t×nh, nhng bµi nh¹c mµ nµng ®· lùa chän, ®· thÓ hiÖn nã trong tiÕng ®µn sÇu n·o kia cho thÊy r»ng, ®ã lµ mét ngêi con g¸i rÊt ®a sÇu ®a c¶m. Theo quan niÖm tõ xa xa, ®©y còng lµ mét yÕu tè t¹o nªn sè phËn ®au khæ cña con ngêi. Nh÷ng sù biÕn sau nµy cña cuéc ®êi KiÒu (gÆp §¹m Tiªn, ph¶i b¸n m×nh chuéc cha, gÆp Thóc Sinh, gÆp Tõ H¶i,...) ®Òu chøng tá sù miªu t¶ cña NguyÔn Du vÒ Thuý KiÒu lµ hoµn toµn cã ngô ý. §o¹n cuèi nh lêi vÜ thanh, NguyÔn Du ®Ó cho lêi th¬ bu«ng tr«i, nhÊn m¹nh phÈm chÊt gia gi¸o cña Thuý KiÒu. §o¹n miªu t¶ vÎ ®Ñp cña chÞ em Thuý KiÒu, NguyÔn Du dµnh ®Õn 24 c©u th¬, trong ®ã cã bèn c©u t¶ kh¸i qu¸t, bèn c©u t¶ Thuý V©n, cßn ®Õn 16 c©u chØ ®Ó nãi vÒ Thuý KiÒu. Cã thÓ chóng ta cha hiÓu hÕt quan niÖm vÒ nh©n sinh, nhÊt lµ vÒ ngêi phô n÷ cña «ng, cã thÓ cßn nhiÒu vÊn ®Ò xung quanh t tëng "tµi mÖnh t¬ng ®è" cÇn tiÕp tôc xem xÐt nhng qua 24 c©u th¬, NguyÔn Du kh«ng chØ chøng tá mét tµi n¨ng bËc thÇy vÒ sö dông ng«n ng÷ mµ cßn cho thÊy nh÷ng nÐt rÊt ®Æc s¾c trong nghÖ thuËt miªu t¶ con ngêi. 19 c¶nh ngµy xu©n (TrÝch TruyÖn KiÒu - NguyÔn Du) I - Gîi ý 1. T¸c gi¶: (Xem bµi ChÞ em Thuý KiÒu). 2. §o¹n trÝch: §©y lµ ®o¹n trÝch ë phÇn ®Çu t¸c phÈm (sau ®o¹n t¶ tµi s¾c cña chÞ em Thuý KiÒu). C¬n tai biÕn ®èi víi gia ®×nh Thuý KiÒu cha x¶y ra. Hai chÞ em ®ang sèng nh÷ng ngµy th¸ng ªm ®Òm. Nh©n tiÕt Thanh minh, hai chÞ em ®i tr¶y héi. §o¹n trÝch gåm mêi t¸m c©u, bèn c©u th¬ ®Çu miªu t¶ c¶nh ®Ñp ngµy xu©n, t¸m c©u tiÕp theo t¶ khung c¶nh lÔ héi trong tiÕt Thanh minh, s¸u c©u cuèi t¶ c¶nh chÞ em Thuý KiÒu du xu©n trë vÒ. II - Gi¸ trÞ t¸c phÈm 1. Trong bèn c©u th¬ ®Çu, NguyÔn Du ®· sö dông rÊt Ýt tõ ng÷ mµ vÉn thÓ hiÖn ®îc rÊt nhiÒu ®iÒu, tõ phong c¶nh (®êng nÐt, mµu s¾c, khÝ trêi, c¶nh vËt) cho ®Õn t©m tr¹ng cña con ngêi tríc c¶nh vËt. §iÒu ®ã chØ cã ®îc nhê kh¶ n¨ng sö dông, phèi hîp tõ ng÷ ®Õn møc ®iªu luyÖn. Nh÷ng mµu s¾c t¬ng ph¶n ®îc ®Æt c¹nh nhau, viÖc ®a c¸c yÕu tè ng«n ng÷ d©n gian vµo t¸c phÈm khiÕn cho ng«n ng÷ th¬ thªm hµm sóc, giµu søc diÔn t¶. 2. T¸m c©u th¬ tiÕp theo, t¸c gi¶ sö dông rÊt nhiÒu tõ ghÐp ®«i, tõ l¸y ®«i ®· ®îc t¸c gi¶ sö dông trong c¸c cÊu tróc danh tõ, ®éng tõ, tÝnh tõ,... gãp phÇn ®¾c lùc trong viÖc thÓ hiÖn mét khung c¶nh lÔ héi rén rµng mµu s¾c, ©m thanh, h×nh ¶nh. HÇu hÕt c¸c c©u th¬ ®Òu ®îc ng¾t theo nhÞp ®«i (2/2) còng lµ mét yÕu tè gîi t¶ khung c¶nh nhén nhÞp, ®«ng vui cña lÔ héi. §ã lµ mét lÔ héi ®· cã tõ xa xa. MÆc dï ngµy nay ®· kh«ng cßn phæ biÕn nhng qua nh÷ng c©u th¬ t¶ c¶nh cña NguyÔn Du, ngêi ®äc cã thÓ h×nh dung rÊt râ khung c¶nh n¸o nøc, nhén nhÞp cña lÔ héi Êy. 3. S¸u c©u th¬ cuèi diÔn t¶ c¶nh chÞ em Thuý KiÒu trªn ®êng trë vÒ. Mét khung c¶nh yªn tÜnh, ªm ¶, dêng nh ®èi lËp víi c¶nh lÔ héi lóc tríc. VÉn cã nh÷ng tõ l¸y ®«i nhng hÇu nh chØ cßn lµ nh÷ng tÝnh tõ: tµ tµ, thanh thanh, nao nao, nho nhá,... Kh«ng gian v× thÕ trë nªn yªn tÜnh l¹ thêng, kh«ng cßn c¶nh ngêi ®i kÎ l¹i tÊp nËp (®îc thÓ hiÖn chñ yÕu qua nh÷ng danh tõ, ®éng tõ ë ®o¹n tríc), kh«ng cßn rÝu rÝt tiÕng nãi cêi. Thñ ph¸p t¶ ®· ®îc thay b»ng thñ ph¸p gîi. Nh÷ng tÝnh tõ tµ tµ, thanh thanh, nao nao, nho nhá kh«ng chØ gîi lªn mét kh«ng gian ªm ®Òm mµ cßn thÓ hiÖn kh¸ râ t©m tr¹ng cña chÞ em Thuý KiÒu. Cã c¸i g× m¬ hå nh lµ sù b©ng khu©ng, nuèi tiÕc. Lßng ngêi hoµ trong c¶nh vËt, nh ®ang l¾ng l¹i cïng c¶nh vËt. 4. Qua ®o¹n th¬ t¶ c¶nh chÞ em Thuý KiÒu ®i du xu©n trong tiÕt Thanh minh, ta cã thÓ thÊy rÊt râ nghÖ thuËt miªu t¶ thiªn nhiªn cña NguyÔn Du. YÕu tè quan träng trong nghÖ thuËt miªu t¶ thiªn nhiªn Êy lµ nghÖ thuËt sö dông tõ ng÷. B»ng c¸ch sö dông hÖ thèng tõ ghÐp, tõ l¸y giµu chÊt t¹o h×nh, giµu søc gîi t¶ theo nh÷ng mËt ®é kh¸c nhau vµ ph¬ng thøc kh¸c nhau, NguyÔn Du ®· ph¸c ho¹ nh÷ng bøc tranh phong c¶nh v« cïng ®Æc s¾c. kiÒu ë lÇu ngng bÝch (TrÝch TruyÖn KiÒu - NguyÔn Du) I - Gîi ý 1. T¸c gi¶: (Xem bµi ChÞ em Thuý KiÒu). 20
- Xem thêm -

Tài liệu liên quan