Tài liệu Chính sách phát triển đội ngũ giảng viên các trường đại học công lập ở việt nam

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ NỘI VỤ HỌC VIỆN HÀNH CHÍNH QUỐC GIA VŨ ĐỨC LỄ CHÝNH S¸CH PH¸T TRIÓN §éI NGò GI¶NG VI£N C¸C TR¦êNG §¹I HäC C¤NG LËP ë VIÖT NAM LUẬN ÁN TIẾN SĨ QUẢN LÝ CÔNG HÀ NỘI, 2017 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ NỘI VỤ HỌC VIỆN HÀNH CHÍNH QUỐC GIA VŨ ĐỨC LỄ CHÝNH S¸CH PH¸T TRIÓN §éI NGò GI¶NG VI£N C¸C TR¦êNG §¹I HäC C¤NG LËP ë VIÖT NAM Chuyên ngành: Quản lý công Mã số: 62 34 04 03 LUẬN ÁN TIẾN SĨ QUẢN LÝ CÔNG Người hướng dẫn khoa học: 1. PGS.TS. Lƣu Kiếm Thanh 2. TS. Nguyễn Minh Sản HÀ NỘI, 2017 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi, các số liệu nêu trong luận án là trung thực và có nguồn gốc, xuất xứ rõ ràng. Các kết quả nghiên cứu của luận án chưa được công bố trong bất cứ công trình khoa học nào. Tác giả luận án Vũ Đức Lễ LỜI CẢM ƠN Để hoàn thành luận án với đề tài: “Chính sách phát triển đội ngũ giảng viên các trường đại học công lập ở Việt Nam”, trước hết tôi xin đặc biệt cảm ơn đến hai thầy hướng dẫn: PGS.TS. Lưu Kiếm Thanh và TS. Nguyễn Minh Sản đã quan tâm, giúp đỡ tận tình về nội dung, phương pháp nghiên cứu trong suốt quá trình thực hiện luận án này. Tác giả luận án xin trân trọng cảm ơn Ban Giám đốc Học viện Hành chính Quốc gia, Khoa Sau đại học, Khoa Tổ chức và Quản lý nhân sự; các cán bộ lãnh đạo quản lý, chuyên viên Bộ Giáo dục và Đào tạo, giảng viên các trường đại học công lập mà đề tài đã khảo sát, phỏng vấn, đã quan tâm tạo điều kiện thuận lợi, tham gia góp ý kiến, ủng hộ, giúp đỡ nghiên cứu sinh trong suốt quá trình học tập, nghiên cứu thực tiễn phục vụ đề tài. Xin được bày tỏ lời cảm ơn đến gia đình, bạn bè, đồng nghiệp đã luôn hỗ trợ động viên, tạo điều kiện thuận lợi giúp nghiên cứu sinh vượt qua nhiều khó khăn để hoàn thành luận án này. Do nhiều điều kiện chủ quan và khách quan chắc chắn kết quả nghiên cứu của luận án còn những điểm thiếu sót. Tác giả luận án rất mong tiếp tục nhận được nhiều ý kiến đóng góp để nội dung nghiên cứu được hoàn thiện hơn. Hà Nội, ngày tháng 6 năm 2017 Tác giả luận án Vũ Đức Lễ MỤC LỤC Trang MỞ ĐẦU ....................................................................................................................1 Chƣơng 1: TỔNG QUAN VỀ TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU ................................9 1.1. Các nghiên cứu trong và ngoài nước có liên quan đến đề tài..................................... 9 1.1.1. Về chính sách và chính sách công ..............................................................9 1.1.2. Về chính sách giáo dục đại học ................................................................10 1.1.3. Về chính sách thu hút, tuyển dụng ...........................................................13 1.1.4. Về chính sách đào tạo, bồi dưỡng ............................................................15 1.1.5. Về chính sách sử dụng, đánh giá giảng viên ............................................16 1.1.6. Về chính sách đãi ngộ, tôn vinh ...............................................................19 1.2. Một số nhận xét và những vấn đề đặt ra cần tiếp tục nghiên cứu ............................21 Chƣơng 2: CƠ SỞ LÝ LUẬN CỦA CHÍNH SÁCH PHÁT TRIỂN ĐỘI NGŨ GIẢNG VIÊN CÁC TRƢỜNG ĐẠI HỌC CÔNG LẬP .......25 2.1. Lý luận cơ bản về phát triển đội ngũ giảng viên đại học công lập ..........................25 2.1.1. Khái niệm giảng viên đại học công lập ....................................................25 2.1.2. Phát triển đội ngũ giảng viên đại học công lập ........................................26 2.1.3. Vai trò của phát triển đội ngũ giảng viên đại học công lập......................32 2.2. Chính sách phát triển đội ngũ giảng viên các trường đại học công lập ................33 2.2.1. Các khái niệm cơ bản ...............................................................................33 2.2.2. Nội dung chính sách phát triển đội ngũ giảng viên đại học công lập ...........40 2.2.3. Vai trò của chính sách phát triển đội ngũ giảng viên ...............................45 2.2.4. Các yếu tố tác động, ảnh hưởng đến chính sách phát triển đội ngũ giảng viên ...........................................................................................................47 2.3. Chính sách phát triển đội ngũ giảng viên đại học ở một số quốc gia ......................54 2.3.1. Về chính sách quy hoạch ..........................................................................54 2.3.2. Về chính sách thu hút, tuyển dụng ...........................................................55 2.3.3. Chính sách sử dụng, đánh giá ...................................................................57 2.3.4. Chính sách đào tạo, bồi dưỡng .................................................................58 2.3.5. Về chính sách đãi ngộ, tôn vinh ...............................................................59 2.3.6. Một số bài học kinh nghiệm có thể áp dụng cho chính sách phát triển đội ngũ giảng viên đại học công lập ở Việt Nam.......................................61 Kết luận chƣơng 2 ...................................................................................................63 Chƣơng 3: THỰC TRẠNG CHÍNH SÁCH PHÁT TRIỂN ĐỘI NGŨ GIẢNG VIÊN CÁC TRƢỜNG ĐẠI HỌC CÔNG LẬP Ở VIỆT NAM..........................................................................................64 3.1. Khái quát quá trình phát triển và đổi mới chính sách về giáo dục đại học..............64 3.2. Thực trạng phát triển đội ngũ giảng viên đại học công lập ở Việt Nam .................69 3.2.1. Đánh giá chung .........................................................................................69 3.2.2. Về số lượng đội ngũ giảng viên đại học công lập ....................................70 3.2.3. Về chất lượng đội ngũ giảng viên đại học công lập .................................72 3.2.4. Về tỷ lệ, cơ cấu đội ngũ giảng viên đại học công lập ..............................74 3.3. Phân tích thực trạng chính sách phát triển đội ngũ giảng viên đại học công lập ở Việt Nam ...........................................................................................................76 3.3.1. Quy hoạch đội ngũ giảng viên đại học công lập ......................................77 3.3.2. Chính sách thu hút, tuyển dụng ................................................................78 3.3.3. Về chính sách sử dụng, đánh giá ..............................................................81 3.3.4. Về chính sách đào tạo, bồi dưỡng ............................................................84 3.3.5. Về chính sách đãi ngộ và tôn vinh giảng viên..........................................88 3.4. Đánh giá thực trạng chính sách phát triển đội ngũ giảng viên ở Việt Nam ..........91 3.4.1. Kết quả đạt được của chính sách phát triển đội ngũ giảng viên đại học công lập........................................................................................................91 3.4.2. Những hạn chế, bất cập ............................................................................96 3.4.3. Nguyên nhân của những hạn chế ...........................................................110 Kết luận chƣơng 3 .................................................................................................113 Chƣơng 4: GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN CHÍNH SÁCH PHÁT TRIỂN ĐỘI NGŨ GIẢNG VIÊN CÁC TRƢỜNG ĐẠI HỌC CÔNG LẬP Ở VIỆT NAM ...........................................................................115 4.1. Mục tiêu .....................................................................................................................115 4.2. Quan điểm, định hướng về chính sách phát triển đội ngũ giảng viên các trường đại học công lập ở Việt Nam.......................................................................115 4.2.1. Quan điểm, định hướng của Đảng ..........................................................115 4.2.2. Quan điểm của luận án về chính sách phát triển đội ngũ giảng viên đại học công lập ................................................................................................117 4.3. Nguyên tắc hoàn thiện chính sách phát triển đội ngũ giảng viên ..........................119 4.4. Giải pháp hoàn thiện chính sách phát triển đội ngũ giảng viên .............................122 4.4.1. Giải pháp chung......................................................................................123 4.4.2. Nhóm giải pháp cụ thể............................................................................126 Kết luận chƣơng 4 .................................................................................................143 KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ ..............................................................................145 DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH CỦA TÁC GIẢ Đà CÔNG BỐ LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI LUẬN ÁN ...............................................................149 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO .............................................................150 PHỤ LỤC ...............................................................................................................158 DANH MỤC KÝ HIỆU CÁC CHỮ VIẾT TẮT Chữ viết tắt Viết đầy đủ CNH - HĐH Công nghiệp hóa, hiện đại hóa ĐHCL Đại học công lập ĐNGV Đội ngũ giảng viên GD&ĐT Giáo dục và Đào tạo GDĐH Giáo dục đại học GS.TS Giáo sư tiến sĩ GVĐH Giảng viên đại học NCKH Nghiên cứu khoa học NNL Nguồn nhân lực PGS.TS Phó Giáo sư tiến sĩ QLNN Quản lý nhà nước XHCN Xã hội chủ nghĩa DANH MỤC BẢNG Trang Bảng 3.1. So sánh chính sách quốc gia về giáo dục và đào tạo đại học ...................67 Bảng 3.2. Chất lượng đội ngũ giảng viên đại học công lập giai đoạn 2006 - 2015 .......... 73 Bảng 3.3. Số lượng trường đại học công lập, giảng viên và sinh viên 2006 - 2016 ........75 Bảng 3.4. Tổng hợp các văn bản liên quan đến chính sách phát triển đội ngũ giảng viên đại học công lập (từ năm 1986 - 2016) ...................................93 DANH MỤC BIẾU ĐỒ Trang Biểu đồ 3.1. Số lượng trường đại học, sinh viên và giảng viên ................................71 Biểu đồ 3.2. Trình độ đội ngũ giảng viên từ 1986 - 2016 .........................................72 Biểu đồ 3.3. Quy mô trường, giảng viên sinh viên đại học công lập 1986 - 2016 ........76 Biểu đồ 3.4. Ý kiến cán bộ quản lý nhà nước về tuyển dụng giảng viên ...............102 Biểu đồ 3.5. Ý kiến cán bộ lãnh đạo, quản lý trường đại học công lập về tuyển dụng giảng viên .......................................................................103 Biểu đồ 3.6. Ý kiến cán bộ lãnh đạo, quản lý trường đại học công lập về chính sách sử dụng giảng viên ..........................................................104 Biểu đồ 3.7. Ý kiến đội ngũ giảng viên đại học công lập về đào tạo, bồi dưỡng ........105 Biểu đồ 3.8. Ý kiến đội ngũ giảng viên đại học công lập về chính sách đãi ngộ ........107 Biểu đồ 3.9. Ý kiến đội ngũ giảng viên đại học công lập về chính sách tôn vinh .......107 MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Trong bối cảnh toàn cầu hóa, sự thịnh vượng của mỗi quốc gia ngày càng phụ thuộc vào tri thức và kỹ năng đổi mới, sáng tạo. Khác với nguồn tài nguyên thiên nhiên, càng khai thác càng cạn kiệt, thì tài nguyên tri thức càng sử dụng càng tăng trưởng mạnh mẽ. Giáo dục đại học có vai trò rất quan trọng, là nền tảng để phát triển quốc gia. Muốn hoàn thành sứ mệnh lịch sử của mình, mỗi cơ sở giáo dục đại học phải là trung tâm tri thức, không chỉ truyền bá mà còn kiến tạo, định hướng các tri thức mới cho hiện tại và tương lai. Điều này phụ thuộc trước hết và trực tiếp vào đội ngũ giảng viên. Để nâng cao chất lượng giáo dục đại học thì nhiệm vụ tiên quyết và quan trọng nhất là phát triển đội ngũ giảng viên. Với các cơ sở giáo dục đại học công lập, những chủ thể quan trọng nhất của hệ thống giáo dục đại học ở Việt Nam hiện nay trong việc đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao đáp ứng yêu cầu Công nghiệp hóa - Hiện đại hóa và hội nhập quốc tế, thì việc phát triển nâng cao chất lượng đội ngũ giảng viên càng trở nên cấp bách, đặc biệt trong bối cảnh giáo dục đại học Việt Nam là một vùng trũng trong các trụ cột về năng lực cạnh tranh toàn cầu. Trước sức ép ngày càng tăng của thị trường lao động về số lượng nhân lực trình độ cao và nhu cầu học tập của xã hội, giáo dục đại học nước ta còn bất cập cả về quy mô, chất lượng đào tạo và cơ cấu ngành nghề. Trong khi đó việc phát triển đội ngũ giảng viên chưa tương thích với sự gia tăng quy mô, ngành nghề và yêu cầu nâng cao chất lượng đào tạo. Việc quản lý, sử dụng giảng viên còn thụ động theo tình huống, tình trạng hụt hẫng giữa các thế hệ giảng viên ngày càng gia tăng. Nghị quyết Đại hội lần thứ XII của Đảng, đặc biệt Nghị quyết số 29NQ/TW ngày 04/11/2013 của Ban chấp hành Trung ương Đảng đã chỉ rõ cần phải đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục Việt Nam theo hướng chuẩn hóa, hiện đại hóa, xã hội hóa, dân chủ hóa và hội nhập quốc tế, trong đó đổi mới cơ chế quản lý giáo dục, phát triển đội ngũ giáo viên và cán bộ quản lý là khâu then chốt. Để góp phần thực hiện mục tiêu đổi mới căn bản toàn diện giáo dục đại học hiện nay, một trong 1 những nhiệm vụ cấp bách hàng đầu là phải phát triển đội ngũ giảng viên đại học cả về số lượng và chất lượng, với cơ cấu tỷ lệ hợp lý. Đội ngũ giảng viên “lực lượng sản xuất đặc biệt” đóng vai trò quan trọng trong hệ thống giáo dục đại học, là nhân tố quyết định chất lượng, hiệu quả giáo dục. Chất lượng đội ngũ giảng viên không chỉ thể hiện ở trình độ chuyên môn và năng lực giảng dạy, ngoại ngữ, tin học… không chỉ đào tạo ngành, nghề mà còn ở khả năng giáo dục nhân cách cho người học. Giảng viên phải đáp ứng những chuẩn mực cao về xã hội và đạo đức, là tấm gương mẫu mực cho sinh viên học tập, noi theo. Chính vì vậy, chính sách đối với đội ngũ giảng viên đại học công lập là một trong những công cụ chủ yếu của quản lý nhà nước về giáo dục đào tạo, là yếu tố quan trọng hàng đầu và có vai trò quyết định đối với sự phát triển đội ngũ giảng viên, góp phần phát triển các trường đại học. Một hệ thống chính sách phù hợp, đồng bộ sẽ có tác động thúc đẩy mạnh mẽ sự phát triển đội ngũ giảng viên, góp phần quyết định nâng cao chất lượng công tác đào tạo, nghiên cứu khoa học và ngược lại. Những năm qua, Nhà nước đã ban hành nhiều cơ chế, chính sách phát triển đội ngũ giảng viên các trường đại học, đã tạo điều kiện, môi trường pháp lý thuận lợi cho việc tổ chức, thực hiện có hiệu quả các hoạt động giáo dục, đào tạo. Vì vậy, đã góp phần không nhỏ vào việc thu hút nguồn nhân lực chất lượng cao, tăng quy mô, chất lượng, cơ cấu, tỷ lệ đội ngũ giảng viên đại học. Tuy nhiên, do nhiều nguyên nhân, những chính sách này vẫn chưa thực sự đáp ứng yêu cầu phát triển đội ngũ giảng viên đại học trong tình hình mới. Chính sách chưa đủ mạnh để đội ngũ giảng viên yên tâm cống hiến, chưa tạo thành động lực mạnh mẽ để thu hút giảng viên nước ngoài, các nhà doanh nghiệp thành đạt có đủ điều kiện, tiêu chuẩn về làm công tác giảng dạy, đồng thời chưa đủ sức “răn đe”, sàng lọc, chấm dứt hợp đồng đối với giảng viên không đủ trình độ, năng lực và phẩm chất. Chưa có quy hoạch tổng thể phát triển đội ngũ giảng viên đại học công lập trong quy hoạch và kế hoạch phát triển của ngành, các địa phương và cả nước. Chưa có các trường, khoa đào tạo giảng viên chuyên nghiệp. Hiệu quả công tác quản lý nhà nước về giáo dục, 2 đào tạo chưa cao, còn nặng về hành chính, chưa định hướng, kiến tạo và phát huy tính tự chủ, trách nhiệm xã hội, “quyền tự trị” của các trường đại học, chưa tạo môi trường tự do học thuật để phát huy dân chủ, tự do sáng tạo, tự khẳng định về phẩm chất, năng lực… của đội ngũ giảng viên. Có nhiều nguyên nhân, lý do dẫn đến sự bất cập, yếu kém trên, trong đó nguyên nhân chính là chính sách phát triển đội ngũ giảng viên đại học công lập chưa đầy đủ, đồng bộ, còn chồng chéo và đặc biệt còn thiếu những chính sách quan trọng, phù hợp và những cơ chế thực hiện thống nhất, năng động, linh hoạt theo hướng gắn với nhu cầu đào tạo nguồn nhân lực đại học và hội nhập quốc tế. Đây là vấn đề cần nghiên cứu cả về lý luận và thực tiễn. Đến nay chưa có công trình nào nghiên cứu một cách đầy đủ, toàn diện và giải đáp nền tảng hệ thống lý luận nào làm cơ sở lý luận cho việc nghiên cứu về chính sách phát triển đội ngũ giảng viên đại học công lập. Trong thời gian tới cần hoàn thiện mục tiêu, quan điểm, giải pháp hoàn thiện chính sách phát triển đội ngũ giảng viên các trường đại học công lập ở Việt Nam như thế nào? Vì vậy, việc lựa chọn đề tài: “Chính sách phát triển đội ngũ giảng viên các trường đại học công lập ở Việt Nam” làm đề tài luận án tiến sĩ quản lý công là vấn đề có ý nghĩa lý luận và thực tiễn cấp thiết hiện nay. 2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu 2.1. Mục đích nghiên cứu Nghiên cứu làm rõ cơ sở lý luận về chính sách phát triển đội ngũ giảng viên (ĐNGV) đại học công lập. Phân tích, đánh giá thực trạng chính sách đối với giảng viên đại học công lập, đề xuất các giải pháp hoàn thiện nội dung chính sách phát triển ĐNGV đại học công lập ở Việt Nam hiện nay. 2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu - Luận giải và hệ thống hóa những nội dung cơ sở lý luận cơ bản về chính sách phát triển ĐNGV các trường đại học công lập. - Nghiên cứu thực trạng chính sách phát triển ĐNGV các trường đại học công lập ở Việt Nam hiện nay. Phân tích, đánh giá nội dung các chính sách hiện hành về phát triển ĐNGV (quy hoạch; thu hút, tuyển dụng; đánh giá, sử dụng; đào tạo, bồi dưỡng; đãi ngộ, tôn vinh giảng viên) các trường đại học công lập, phát hiện 3 các vấn đề đặt ra cần giải quyết về nội dung, việc hoạch định, thực thi, đánh giá chính sách đối với ĐNGV đại học công lập hiện nay. - Đề xuất mục tiêu, quan điểm, định hướng, nguyên tắc và các giải pháp hoàn thiện nội dung chính sách phát triển ĐNGV các trường đại học công lập ở Việt Nam. 3. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu 3.1. Đối tượng nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu của đề tài là nội dung các chính sách ban hành của Trung ương đối với ĐNGV các trường đại học công lập ở Việt Nam (không bao gồm các chính sách của tỉnh đối với các trường đại học trực thuộc tỉnh; chính sách của các đại học, các trường đại học;các chính sách đặc thù đối với đội ngũ giảng viên thuộc lĩnh vực quân sự,công an, thể dục thể thao, văn hóa nghệ thuật, y tế). Việc hoạch định, thực thi và đánh giá chính sách phát triển ĐNGV đại học công lập ở Việt Nam hiện nay. 3.2. Phạm vi nghiên cứu - Về không gian: Phạm vi cả nước. - Về thời gian: Nội dung các chính sách đã ban hành của Trung ương có liên quan đến ĐNGV các trường đại học công lập ở Việt Nam, giới hạn thời gian từ năm 1986 đến năm 2016. Định hướng nghiên cứu đến 2020 và tầm nhìn 2030. - Nội dung: Nghiên cứu nội dung chính sách phát triển ĐNGV các trường đại học công lập ở Việt Nam có phạm vi rộng. Luận án tiếp cận các nội dung chính của chính sách phát triển ĐNGV về: quy hoạch; thu hút và tuyển dụng giảng viên; đánh giá và sử dụng giảng viên; chính sách đào tạo và bồi dưỡng giảng viên; chính sách đãi ngộ và tôn vinh giảng viên. Việc hoạch định, thực thi, đánh giá thực trạng chính sách phát triển ĐNGV đại học công lập hiện nay. 4. Phƣơng pháp luận và phƣơng pháp nghiên cứu 4.1. Phương pháp luận nghiên cứu Tiếp cận dựa trên cơ sở những nguyên lý và phương pháp luận duy vật biện chứng của chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, quan điểm, đường lối, chủ trương của Đảng, được thể chế bằng chính sách pháp, luật của Nhà nước về 4 giáo dục đào tạo nói chung và giáo dục đại học nói riêng, đặc biệt về ĐNGV đại học công lập… để nhìn nhận, đánh giá khách quan và định hướng về những nội dung nghiên cứu. Kết hợp lý thuyết về chính sách công và quản lý hành chính công theo mô hình cải cách và phát triển với nghiên cứu thực tế về khả năng cung ứng dịch vụ công của Nhà nước và các nguồn lực xã hội. Lựa chọn cách tiếp cận thực tiễn dựa trên kết quả điều tra, khảo sát, phỏng vấn chuyên gia, nghiên cứu đại diện để phân tích, đánh giá các nội dung của luận án. 4.2. Phương pháp nghiên cứu 4.2.1. Nhóm phương pháp nghiên cứu tài liệu Phương pháp phân tích, tổng hợp, so sánh, hệ thống hóa, khái quát hóa các tài liệu, sách, báo, tạp chí, các thông tin khoa học về kết quả nghiên cứu cụ thể có liên quan đến đề tài đã được công bố trên các ấn phẩm và báo cáo khoa học; các văn bản chủ yếu về chủ trương, đường lối của Đảng và chính sách, pháp luật của Nhà nước về phát triển ĐNGV đại học công lập, làm cơ sở nghiên cứu, luận giải những vấn đề của luận án. 4.2.2. Nhóm phương pháp điều tra, khảo sát - Phương pháp điều tra xã hội học: Xây dựng các phiếu điều tra, khảo sát thực tế; điều tra bằng bảng hỏi và phỏng vấn sâu. - Phương pháp chuyên gia: Trao đổi, thảo luận, xin ý kiến các nhà khoa học, quản lý, chuyên gia về giáo dục đại học. Thu về 277/300 phiếu điều tra, xin ý kiến đối với: Cán bộ lãnh đạo, quản lý nhà nước về giáo dục và đào tạo; Ban Giám hiệu, trưởng phó phòng khoa và tương đương; ĐNGV đại học công lập (10 trường đại học công lập trực thuộc bộ, tỉnh tại ba miền: Bắc, Trung, Nam). Cụ thể: * Về khảo sát đối với cán bộ quản lý nhà nước (QLNN) về đào tạo (Văn phòng Chính phủ, Bộ Giáo dục và Đào tạo, Bộ Nội vụ…). Tổng số tham gia khảo sát là 20 người. Kết quả thu về 17 phiếu. * Về khảo sát đối với cán bộ quản lý, lãnh đạo trường đại học công lập. Tổng số tham gia khảo sát là 60 người. Kết quả thu về 55 phiếu (Ban Giám hiệu 12 người, Trưởng khoa 14 người, Trưởng phòng 29 người). 5 * Về khảo sát xin ý kiến đối với ĐNGV các trường đại học công lập. Tổng số giảng viên tham gia khảo sát là 220 người. Kết quả thu về 205 phiếu (Giảng viên cơ hữu 189 người, Giảng viên thỉnh giảng 16 người). 4.2.3. Xử lý thông tin, số liệu - Phương pháp thống kê toán học. - Xử lý thông tin, số liệu bằng phần mềm SPSS và EXCEL. - Các phương pháp phân tích, đánh giá: Phân tích thống kê, đánh giá hệ thống chính sách, phân tích tình huống… - Mô hình hóa, sơ đồ hóa, đồ thị hóa các kết quả nghiên cứu. 5. Giả thuyết khoa học của đề tài Nghiên cứu dựa trên những giả thuyết là hiện nay chính sách phát triển ĐNGV đại học công lập (về quy hoạch; thu hút và tuyển dụng; chính sách sử dụng, đánh giá; chính sách đào tạo và bồi dưỡng; chính sách đãi ngộ và tôn vinh) còn thiếu, nội dung chồng chéo, chưa đồng bộ, chưa đủ sức hấp dẫn, chưa tạo động lực cho ĐNGV đại học công lập, chưa theo kịp với sự phát triển của xã hội. Nếu chính sách đối với ĐNGV đại học công lập được xây dựng đầy đủ, hoàn thiện, đồng bộ, sát thực, hiệu quả thì ĐNGV đại học sẽ phát triển (với số lượng, chất lượng và cơ cấu, tỷ lệ hợp lý) trong thời gian tới, góp phần quan trọng đào tạo nguồn nhân lực (NNL) chất lượng cao, đồng thời tăng cường năng lực nghiên cứu khoa học (NCKH), hoạt động dịch vụ… đáp ứng nhu cầu phát triển kinh tế - xã hội của đất nước và hội nhập quốc tế. 6. Đóng góp mới của luận án 6.1. Về lý luận Luận án tập trung nghiên cứu khái quát và hệ thống những vấn đề lý luận cơ bản, đối chứng thực tiễn và cách tiếp cận khoa học về chính sách phát triển ĐNGV đại học công lập, bổ sung về mặt học thuật các khái niệm, nội hàm về giảng viên, ĐNGV, phát triển ĐNGV, chính sách, chính sách công, tiêu chí đánh giá chính sách, chính sách phát triển ĐNGV đại học công lập, nội dung chính sách phát triển ĐNGV đại học công lập (với những chính sách thành phần: quy hoạch; thu hút, tuyển dụng; đánh giá, sử dụng; đào tạo, bồi dưỡng; đãi ngộ, tôn vinh); vai trò, các yếu tố ảnh hưởng đến chính sách phát triển ĐNGV đại học công lập. 6 Dựa trên kết quả nghiên cứu thực tiễn, phân tích, đánh giá thực trạng ĐNGV và chính sách phát triển ĐNGV đại học công lập để làm sáng tỏ thêm cơ sở lý luận của chính sách. Dựa trên quan điểm, định hướng về phát triển ĐNGV của Đảng, luận án xây dựng quan điểm, nguyên tắc và hoàn thiện nội dung chính sách phát triển ĐNGV đại học công lập phù hợp với thực tiễn hiện nay; cung cấp cơ sở khoa học cho việc hoạch định, thực thi, đánh giá chính sách phát triển ĐNGV phù hợp với chủ trương đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục đại học của Đảng và xu thế phát triển của giáo dục đại học trên thế giới. 6.2. Về thực tiễn Cung cấp thông tin về thực trạng phát triển ĐNGV các trường đại học công lập ở Việt Nam từ năm 1986 đến 2016 trên các khía cạnh: số lượng, chất lượng và cơ cấu ĐNGV, trên cơ sở đó tổng hợp ưu, nhược điểm… cần quan tâm, chú trọng trong việc hoàn thiện chính sách phát triển ĐNGV các trường đại học công lập. Phân tích, đánh giá nội dung chính sách, việc hoạch định, thực thi và đánh giá thực trạng chính sách phát triển ĐNGV trên cơ sở khách quan, toàn diện, hiệu lực, đồng bộ, phù hợp: Xác định các bất hợp lý và “lỗ hổng, khoảng trống”. Phân tích các yếu tố ảnh hưởng, các vấn đề đặt ra cần giải quyết của chính sách phát triển ĐNGV đại học công lập hiện nay. Từ mục tiêu, quan điểm, định hướng của Đảng về chính sách phát triển ĐNGV đại học công lập ở Việt Nam, chọn lọc kinh nghiệm của một số nước trên thế giới. Đề xuất các nhóm giải pháp hoàn thiện nội dung các chính sách: Quy hoạch; thu hút và tuyển dụng; đánh giá, sử dụng; đào tạo và bồi dưỡng; đãi ngộ, tôn vinh, nhằm phát triển ĐNGV đại học công lập ở Việt Nam, đáp ứng yêu cầu, nhiệm vụ đào tạo đại học trong giai đoạn hiện nay và tầm nhìn đến năm 2030. 7. Ý nghĩa của luận án - Luận án làm rõ và sâu sắc hơn lý luận và thực tiễn chính sách phát triển ĐNGV đại học công lập ở Việt Nam; trên cơ sở tổng hợp và hệ thống hóa các chính sách thành phần đối với ĐNGV và các số liệu thực tiễn về ĐNGV đại học công lập, luận án phân tích, đánh giá thực trạng của chính sách phát triển ĐNGV đại học công lập hiện hành , chỉ ra những nguyên nhân chủ quan và khách quan, đề xuất mục tiêu, phương hướng và các giải pháp hoàn thiện chính sách phát triển ĐNGV đại 7 học công lập trong thời gian tới hợp lý hơn, sát thực hơn, để phát triển ĐNGV đại học công lập ở Việt Nam. - Kết quả quá trình nghiên cứu của luận án có thể làm tài liệu tham khảo cho các nhà hoạch định chính sách khi xây dựng nội dung chính sách đối với ĐNGV đại học công lập ở Việt Nam. Hệ thống lý luận và thực tiễn của luận án cũng có ý nghĩa thiết thực trong quá trình nghiên cứu và giảng dạy chuyên đề QLNN về phát triển ĐNGV đại học công lập của Học viện Hành chính Quốc gia. 8. Kết cấu của luận án Ngoài phần mở đầu, kết luận, luận án chia thành 4 chương. Chương 1: Tổng quan về tình hình nghiên cứu Chương 2: Cơ sở lý luận của chính sách phát triển đội ngũ giảng viên các trường đại học công lập Chương 3: Thực trạng chính sách phát triển đội ngũ giảng viên các trường đại học công lập ở Việt Nam Chương 4: Giải pháp hoàn thiện chính sách phát triển đội ngũ giảng viên các trường đại học công lập ở Việt Nam 8 Chƣơng 1 TỔNG QUAN VỀ TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU 1.1. Các nghiên cứu trong và ngoài nước có liên quan đến đề tài 1.1.1. Về chính sách và chính sách công Trong những năm qua, các nghiên cứu liên quan đến giáo dục đại học nói chung và chính sách phát triển ĐNGV nói riêng đã được nhiều tổ chức, cá nhân trong và ngoài nước nghiên cứu. Được công bố dưới nhiều hình thức khác nhau. Chính sách là đường lối cụ thể của một chủ thể quyền lực về một lĩnh vực nhất định cùng các biện pháp, kế hoạch thực hiện đường lối ấy. Cấu trúc của chính sách: Đường lối cụ thể (nhằm thực hiện đường lối chung), biện pháp, kế hoạch thực hiện. Chủ thể ban hành chính sách: Cơ quan QLNN các cấp… Chính sách và chính sách công đã được nhiều học giả trên thế giới nghiên cứu và được tiếp cận ở các góc độ khác nhau. Các tác giả William Jenkins trong: “Policy Analysis: A Political and Organise Perspective” (1978) [80]; Thomas R.Dye trong:”Understanding Public Policy” (1972) [75]; Jame. E. Anderson trong:”Public Policy Making” (1984) đã đưa ra các quan điểm khác nhau về chính sách và chính sách công nhằm tìm kiếm một mô hình quản trị quốc gia hiệu quả. Theo James Anderson: “Chính sách là một quá trình hành động có mục đích theo đuổi bởi một hoặc nhiều chủ thể trong việc giải quyết các vấn đề mà họ quan tâm” [70]. Theo Từ điển Tiếng Việt: “Chính sách là sách lược và kế hoạch cụ thể nhằm đạt một mục đích nhất định, dựa vào đường lối chính trị chung và tình hình thực tế mà đề ra” [69, tr.56]. Ở Việt Nam, nghiên cứu về chính sách công mới được tiến hành từ những năm đầu thập kỷ chín mươi. Trong tác phẩm “Giáo trình phân tích và hoạch định chính sách công”, các tác giả của Học viện Hành chính Quốc gia đã nghiên cứu lý luận về chính sách công và quy trình hoạch định và thực thi chính sách công [31]. Theo tác giả Vũ Cao Đàm trong cuốn “Kỹ năng phân tích và hoạch định chính sách” thì chính sách là một thiết chế xã hội, bao gồm tập hợp nhiều thiết chế ngầm định [18]; “chính sách là một tập hợp biện pháp được thể chế hóa, mà một chủ thể quyền lực, hoặc chủ thể quản lý đưa ra, trong đó tạo sự ưu đãi một hoặc một số nhóm xã hội, kích thích vào động cơ hoạt động của họ nhằm thực hiện một 9 mục tiêu ưu tiên nào đó trong chiến lược phát triển của một hệ thống xã hội”. Khái niệm “hệ thống xã hội” được hiểu theo một ý nghĩa khái quát: Có thể là một quốc gia, một khu vực hành chính, một doanh nghiệp, trường học; cũng có một định nghĩa khác “chính sách là chuỗi những hoạt động mà chính quyền chọn làm hay không làm với tính toán và chủ đích rõ ràng, có tác động đến người dân”. Trong nghiên cứu của tác giả Võ Kim Sơn trong cuốn “Phân tích chính sách trong quy trình chính sách và vai trò của nó trong quá trình soạn thảo luật” [54] và tác giả Lê Chi Mai trong “Những vấn đề cơ bản về chính sách công và chu trình chính sách” đã nghiên cứu với các cách tiếp cận khác nhau về chính sách công và chu trình chính sách [45]. Trong cuốn sách chuyên khảo “Tìm hiểu hành chính công Hoa Kỳ lý thuyết và thực tiễn” do tác giả Nguyễn Hữu Hải chủ biên có dành chương XI nghiên cứu về chính sách công đã phân tích khá sâu sắc về: Hoạch định, phân tích chính sách công, chủ nghĩa tự do và chính sách công, sáng kiến và nghịch lý trong chính sách công [23]. Theo các tác giả nghiên cứu về chính sách công ở Việt Nam thì chính sách khu vực nhà nước là chính sách quốc gia và phần lớn được hiểu đồng nghĩa với chính sách công và thường luận giải dưới góc độ chính trị, thể hiện tính đan xen, phức hợp của hệ thống chính sách, tương ứng với đặc điểm thể chế chính trị quốc gia. 1.1.2. Về chính sách giáo dục đại học Đỗ Minh Cương và Nguyễn Thị Doan, “Phát triển nguồn nhân lực giáo dục đại học Việt Nam” [12]. Theo hai tác giả: Giảng viên là nhân tố quan trọng có ý nghĩa quyết định đến chất lượng đào tạo NNL ở nước ta. Đã phân tích, đánh giá sâu sắc vai trò, vị trí của trí thức giáo dục, đưa ra các giải pháp xây dựng, phát triển ĐNGV trước yêu cầu hội nhập quốc tế; Nhà nước cần tạo môi trường pháp lý thuận lợi để phát triển ĐNGV các trường đại học; Lê Thị Kim Dung (2012), “Hoàn thiện pháp luật về giáo dục đại học ở Việt Nam hiện nay” [17], Luận án Tiến sĩ Luật đã xây dựng cơ sở lý luận về pháp luật giáo dục đại học và hoàn thiện pháp luật về giáo dục đại học; đề xuất các tiêu chí hoàn thiện pháp luật về giáo dục đại học. Phân tích, đánh giá các ưu điểm và hạn 10 chế của pháp luật về giáo dục đại học trong thời gian qua. Trên cơ sở lý luận được xây dựng, những đặc điểm và hạn chế của chính sách giáo dục đại học, kết hợp tham khảo pháp luật giáo dục đại học của một số nước trên thế giới, tác giả đề xuất những phương hướng và giải pháp hoàn thiện pháp luật về giáo dục đại học, nhấn mạnh tầm quan trọng của việc phát triển ĐNGV hiện nay; Nguyễn Bá Cần (2009), “Hoàn thiện chính sách phát triển giáo dục đại học Việt Nam hiện nay” [9], Luận án Tiến sĩ Kinh tế, luận án tiếp cận đặc điểm của giáo dục đại học (GDĐH) trong điều kiện kinh tế thị trường, tác giả cho rằng: Là một loại sản phẩm dịch vụ, GDĐH có đầy đủ tính chất kinh tế giống như các loại sản phẩm hàng hóa và dịch vụ khác, nhưng nó không thích hợp với việc mua - bán hàng hóa. Khi so sánh với các loại dịch vụ khác thì “sản phẩm dịch vụ GDĐH còn có tính đặc thù - đó là những người công dân có ích với chính mình, có trách nhiệm với gia đình, xã hội và quốc gia. Những sản phẩm như vậy được gọi là loại hàng hóa có ngoại biên thuận”; Đỗ Thị Hòa (2011), “Chính sách phát triển đội ngũ giảng viên các trường đại học ngoài công lập” [28], Đề tài khoa học cấp bộ, Viện Khoa học Giáo dục Việt Nam. Đề tài đã xây dựng cơ sở lý luận về chính sách phát triển ĐNGV các trường đại học ngoài công lập ở nước ta. Nghiên cứu thực trạng chính sách đối với ĐNGV cho thấy: Trên thực tế tồn tại một hệ thống khá nhiều văn bản QPPL đã được ban hành. Tuy nhiên, hệ thống chính sách này chưa đầy đủ, còn nhiều bất cập, chưa đồng bộ và đặc biệt, còn thiếu những chính sách quan trọng, phù hợp và những cơ chế thực hiện thống nhất đối với cả 2 khối trường đại học công lập (ĐHCL) và đại học ngoài công lập như: Thiếu chính sách qui hoạch ĐNGV toàn hệ thống GDĐH; chưa có chính sách thu hút những người có đủ tiêu chuẩn, trình độ cao về làm giảng viên; còn thiếu văn bản qui định về hệ thống tiêu chí đánh giá đầy đủ, toàn diện cả về phẩm chất, nhân cách, năng lực chuyên môn của giảng viên; chưa có chính sách hỗ trợ ban đầu về đào tạo giảng viên cho các trường mới thành lập; chưa có chính sách thống nhất về bồi dưỡng nghiệp vụ sư phạm cho giảng viên trường công lập và ngoài công lập; Ngoài ra, chính sách đãi ngộ, tôn vinh giảng viên hiện nay chưa phù hợp, chưa thỏa đáng; 11