Tài liệu Chính sách tạo động lực làm việc cho viên chức đơn vị sự nghiệp nghiên cứu khoa học trực thuộc viện hàn lâm khoa học và công nghệ việt nam tại vùng duyên hải miền trung

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ NỘI VỤ HỌC VIỆN HÀNH CHÍNH QUỐC GIA ĐỖ VĂN DŨNG CHÍNH SÁCH TẠO ĐỘNG LỰC LÀM VIỆC CHO VIÊN CHỨC ĐƠN VỊ SỰ NGHIỆP NGHIÊN CỨU KHOA HỌC TRỰC THUỘC VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC VÀ CÔNG NGHỆ VIỆT NAM TẠI VÙNG DUYÊN HẢI MIỀN TRUNG LUẬN VĂN THẠC SĨ QUẢN LÝ CÔNG TP. HỒ CHÍ MINH - NĂM 2017 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ NỘI VỤ HỌC VIỆN HÀNH CHÍNH QUỐC GIA ĐỖ VĂN DŨNG CHÍNH SÁCH TẠO ĐỘNG LỰC LÀM VIỆC CHO VIÊN CHỨC ĐƠN VỊ SỰ NGHIỆP NGHIÊN CỨU KHOA HỌC TRỰC THUỘC VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC VÀ CÔNG NGHỆ VIỆT NAM TẠI VÙNG DUYÊN HẢI MIỀN TRUNG LUẬN VĂN THẠC SĨ QUẢN LÝ CÔNG Mã số: 60 34 04 03 NGƢỜI HƢỚNG DẪN KHOA HỌC: PGS.TS. ĐINH THỊ MINH TUYẾT TP. HỒ CHÍ MINH - NĂM 2017 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu khoa học của bản thân tôi. Các số liệu và thông tin đƣợc sử dụng trong Luận văn này có xuất xứ rõ ràng và kết quả nghiên cứu là do quá trình lao động trung thực của bản thân. Tôi xin chịu hoàn toàn trách nhiệm trƣớc pháp luật và Lãnh đạo Học viện Hành chính Quốc gia về Luận văn cao học này. Học viên Đỗ Văn Dũng i LỜI CẢM ƠN Để hoàn thành luận văn, bản thân tôi đã nhận đƣợc sự giúp đỡ nhiệt tình của các thầy, cô giáo của Học viện Hành chính Quốc gia, các đồng nghiệp và bạn bè. Xin trân trọng cảm ơn Ban Giám đốc, các thầy, cô giáo của Học viện Hành chính Quốc gia đã tận tình, chu đáo trong quá trình tham gia giảng dạy và truyền đạt kiến thức cho tôi. Xin đƣợc bày tỏ lời cảm ơn chân thành đến các cán bộ, công chức, viên chức của Học viện Hành chính Quốc gia và cơ sở của Học viện Hành chính Quốc gia tại Thành phố Hồ Chí Minh đã tạo điều kiện thuận lợi nhất cho tôi trong thời gian học tập, nghiên cứu và hoàn thành chƣơng trình cao học cũng nhƣ hoàn thành Luận văn này. Với tình cảm trân trọng nhất, tôi xin gửi lời cảm ơn tới PGS.TS. Đinh Thị Minh Tuyết - Khoa Quản lý nhà nƣớc về xã hội, Học viện Hành chính Quốc gia đã tận tình hƣớng dẫn, giúp đỡ tôi trong quá trình thực hiện và hoàn thành Luận văn. Xin cảm ơn các đồng nghiệp làm việc tại Phòng Quản lý Tổng hợp và các nhà khoa học của các viện nghiên cứu khoa học chuyên ngành thuộc Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam tại vùng duyên hải miền Trung, những nơi mà tôi đã đến khảo sát, lấy số liệu phục vụ cho việc hoàn thành Luận văn này. Kính mong nhận đƣợc sự góp ý của quý thầy, cô giáo, đồng nghiệp và các học viên cao học - Học viện Hành chính Quốc gia để Luận văn đƣợc hoàn thiện và hữu ích hơn. Xin trân trọng cảm ơn! Học viên Đỗ Văn Dũng ii MỤC LỤC MỞ ĐẦU ........................................................................................................... 1 CHƢƠNG 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ CHÍNH SÁCH TẠO ĐỘNG LỰC LÀM VIỆC CHO VIÊN CHỨC ĐƠN VỊ SỰ NGHIỆP NGHIÊN CỨU KHOA HỌC................................................................................................................... 9 1.1. Một số khái niệm cơ bản liên quan đến đề tài luận văn............................ 9 1.1.1. Viên chức và viên chức đơn vị sự nghiệp NCKH .................................... 9 1.1.2. Chính sách tạo động lực làm việc ......................................................... 14 1.1.3. Chính sách tạo động lực làm việc cho viên chức đơn vị sự nghiệp ..... 19 1.1.3.1. Khái niệm ........................................................................................... 19 1.1.3.2. Một số chính sách tạo động lực làm việc cho viên chức đơn vị sự nghiệp NCKH .................................................................................................. 20 1.2. Vai trò chính sách tạo động lực làm việc cho viên chức đơn vị sự nghiệp NCKH.............................................................................................................. 26 1.2.1. Thực hiện định hướng phát triển viên chức NCKH .............................. 26 1.2.2. Hỗ trợ và tạo điều kiện phát triển viên chức NCKH............................. 28 1.3.3. Nâng cao chất lượng và phát huy tiềm năng của viên chức NCKH ..... 28 1.3.4. Góp phần sử dụng hiệu quả đội ngũ viên chức NCKH......................... 29 1.3. Quy trình hoạch định và tổ chức thực hiện chính sách tạo động lực làm việc cho viên chức NCKH .............................................................................. 30 1.3.1. Quy trình hoạch định chính sách tạo động lực ..................................... 30 1.3.2. Quy trình tổ chức thực hiện chính sách tạo động lực cho viên chức.... 32 1.4. Các yếu tố tác động đến chính sách tạo động lực làm việc cho viên chức đơn vị sự nghiệp NCKH.................................................................................. 33 1.4.1. Thể chế và chính sách ........................................................................... 33 1.4.2. Năng lực của đội ngũ cán bộ quản lý ................................................... 34 1.4.3. Nguồn lực tài chính và vật chất ............................................................ 35 iii 1.4.4. Các yếu tố thuộc về bản thân người viên chức ..................................... 36 CHƢƠNG 2. THỰC TRẠNG CHÍNH SÁCH TẠO ĐỘNG LỰC LÀM VIỆC CHO VIÊN CHỨC ĐƠN VỊ SỰ NGHIỆP NCKH TRỰC THUỘC VIỆN HÀN LÂM KH & CN VIỆT NAM TẠI VÙNG DUYÊN HẢI MIỀN TRUNG ........................................................................................................... 39 2.1. Khái quát về điều kiện phát triển vùng và đơn vị sự nghiệp NCKH của Viện Hàn lâm KH & CN Việt Nam và tại vùng duyên hải miền Trung......... 39 2.2. Thực trạng viên chức đơn vị sự nghiệp NCKH trực thuộc Viện Hàn lâm KH&CN Việt Nam tại vùng Duyên hải miền Trung ...................................... 51 2.2.1. Số lượng................................................................................................. 51 2.2.2. Chất lượng ............................................................................................. 54 2.3. Phân tích thực trạng chính sách tạo động lực làm việc cho viên chức đơn vị sự nghiệp NCKH trực thuộc Viện Hàn lâm KH&CN Việt Nam tại Vùng duyên hải miền Trung ..................................................................................... 55 2.3.1. Thực trạng chính sách tiền lương và phụ cấp....................................... 55 2.3.2. Thực trạng chính sách y tế chăm sóc sức khỏe ..................................... 61 2.3.3. Thực trạng chính sách đào tạo và bồi dưỡng ....................................... 62 2.3.4. Thực trạng chính sách phúc lợi............................................................. 65 2.4. Đánh giá thực trạng chính sách tạo động lực làm việc cho viên chức đơn vị sự nghiệp NCKH trực thuộc Viện Hàn lâm KH&CN Việt Nam tại vùng Duyên hải miền Trung .................................................................................... 69 2.4.1. Những kết quả đạt được ........................................................................ 69 2.4.2. Những hạn chế....................................................................................... 72 2.4.3. Nguyên nhân của hạn chế ..................................................................... 73 CHƢƠNG 3. PHƢƠNG HƢỚNG VÀ GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN CHÍNH SÁCH TẠO ĐỘNG LỰC LÀM VIỆC CHO VIÊN CHỨC ĐƠN VỊ SỰ iv NGHIỆP NCKH TRỰC THUỘC VIỆN HÀN LÂM KH&CN VIỆT NAM TẠI VÙNG DUYÊN HẢI MIỀN TRUNG .................................................... 77 3.1. Quan điểm và định hƣớng tạo động lực cho đội ngũ viên chức .............. 77 3.1.1. Quan điểm của Đảng về tạo động lực làm việc cho viên chức ............. 77 3.1.2. Định hướng của Viện Hàn lâm KH&CN Việt Nam về tạo động lực làm việc cho viên chức ........................................................................................... 81 3.2. Giải pháp hoàn thiện chính sách tạo động lực làm việc cho viên chức đơn vị sự nghiệp NCKH trực thuộc Viện Hàn lâm KH&CN Việt Nam tại Vùng duyên hải miền Trung ..................................................................................... 89 3.2.1. Rà soát và cung cấp thông tin về những chính sách tạo động lực hiện hành không còn phù hợp cho các cơ quan hoạch định chính sách ................ 89 3.2.2. Thực hiện đúng quy trình tổ chức thực hiện chính sách tạo động lực làm việc cho viên chức .................................................................................... 95 3.2.3. Bồi dưỡng năng lực cho đội ngũ viên chức quản lý và thực hiện chính sách ................................................................................................................. 97 3.2.4. Hỗ trợ và đa dạng hóa các hình thức thu hút nguồn lực tài chính để thực hiện chính sách tạo động lực làm việc .................................................... 98 3.2.5. Xây dựng và thực hiện tốt quy chế phối hợp trong thực hiện chính sách tạo động lực làm việc cho viên chức……………………………........................99 KẾT LUẬN ................................................................................................... 102 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ...................................................... 104 PHỤ LỤC 2.2 PHIẾU ĐIỀU TRA VỀ CHÍNH SÁCH TẠO ĐỘNG LỰC LÀM VIỆC CHO VIÊN CHỨC NGHÀNH KH&CN ................................. 109 PHỤ LỤC 2.3. BẢNG LƢƠNG, PHỤ CẤP MỘT PHẦN VIÊN CHỨC CỦA VIỆN NITRA TÍNH ĐẾN 12/2016 .............................................................. 115 v DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT BHTN : Bảo hiểm thất nghiệp BHXH: Bảo hiểm xã hội BHYT: Bảo hiểm y tế CBCC: Cán bộ công chức CNH-HĐH: Công nghiệp hóa hiện đại hóa HTQT: Hợp tác quốc tế KKT,KCN: Khu kinh tế, khu công nghiệp KH&CN: Khoa học và công nghệ KT-XH: Kinh tế xã hội MISR: Viện Nghiên cứu Khoa học miền Trung NSNN: Ngân sách nhà nƣớc NITRA: Viện Nghiên cứu và Ứng dụng công nghệ Nha Trang UBND : Ủy ban nhân dân VAST: Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam VBQPPL : Văn bản quy phạm pháp luật VNIO: Viện Hải dƣơng học vi DANH MỤC BẢNG, BIỂU ĐỒ Bảng 2.1. Cơ cấu theo giới và độ tuổi viên chức các đơn vị sự nghiệp nghiên cứu khoa học trực thuộc Viện HL KH&CN Việt Nam tại vùng duyên hải miền Trung năm 2016 ..................................................................................... 50 Bảng 2.2. Cơ cấu chất lƣợng viên chức các đơn vị sự nghiệp nghiên cứu khoa học trực thuộc Viện HL KH&CN Việt Nam tại vùng Duyên hải miền Trung năm 2016.... ..................................................................................................... 52 Bảng 2.3. Đánh giá mức độ hài lòng của viên chức tại các viện…………………………………………………………………………..53 Bảng 2.4. Bảng lƣơng chuyên môn, nghiệp vụ đối với cán bộ, viên chức trong các đơn vị sự nghiệp của nhà nƣớc theo Nghị định 117/2016 ....................... 55 Bảng 2.5. Mức tiền lƣơng bình quân của viên chức tại các đơn vị ................ 56 Bảng 2.6. Đào tạo, bồi dƣỡng của 3 viện VNIO, MISR, NITRA giai đoạn 2013 - 2016...................................................................................................... 59 Bảng 2.7. Kết quả hoạt động nổi bật của 3 viện VNIO, MISR, NITRA giai đoạn 2014 - 2016 ............................................................................................. 61 Bảng 2.8. Tổng hợp số lƣợng viên chức đƣợc hỗ trợ kinh phí nghiên cứu trẻ tại VNIO, MISR, NITRA giai đoạn 2013 - 2016 ........................................... 62 Bảng 2.9. Mức thƣởng bình quân của viên chức tại các đơn vị năm 2016 .... 63 Biểu đồ 2.1: Diễn biến đội ngũ nhân lực 3 viện giai đoạn 2007 - 2016 ........ 49 vii MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài luận văn Toàn cầu hóa mạnh mẽ đang là xu thế tất yếu hiện nay và Việt Nam muốn phát triển thì càng phải hội nhập sâu rộng hơn nữa với thế giới. Hội nhập với thế giới mang lại nhiều cơ hội và thách thức, vì vậy Việt Nam phải có những chính sách hợp lý để có thể hội nhập và phát triển một cách toàn diện. Trong nhiều chính sách thì con ngƣời là một nguồn lực không thể thiếu, quyết định sự phát triển của các nguồn lực khác. Và quản trị nguồn nhân lực là một hoạt động hết sức quan trọng đóng vai trò là chìa khóa thành công. Đảng, Nhà nƣớc ta đã xác định khoa học và công nghệ sẽ đóng một vai trò rất lớn trong công cuộc công nghiệp hóa, hiện đại hóa, xây dựng và phát triển đất nƣớc hiện nay. Ở nƣớc ta từ trƣớc đến nay khoa học và công nghệ vốn chƣa phải là thế mạnh của Việt Nam. Tuy nhiên trong thời gian qua khoa học và công nghệ của Việt Nam cũng đã có những bƣớc chuyển mình mạnh mẽ, đáng khích lệ, thu đƣợc những thành công nhất định. Một trong những nhân tố quan trọng giúp cho nền khoa học công nghệ nƣớc nhà phát triển đó chính là động lực làm việc của các nhà khoa học. Động lực làm việc nó là đòn bẩy mạnh mẽ để thúc đẩy các nhà khoa học tích cực làm việc, cống hiến hết mình cho khoa học, đƣa nền khoa học công nghệ quốc gia phát triển, góp phần vào sự phát triển chung của đất nƣớc. Chính sách tạo động lực làm việc cho các nhà khoa học, các viên chức làm khoa học công nghệ ở các đơn vị sự nghiệp nghiên cứu khoa học hiện nay là một vấn đề đƣợc lãnh đạo Đảng, Nhà nƣớc, các lãnh đạo những đơn vị này hết sức quan tâm trong nhiều năm qua. Tuy nhiên những chính sách tạo động lực làm việc cho đội ngũ các nhà khoa học vẫn còn gặp nhiều trở ngại nhất định, nhƣ kết quả hoạt động khoa học công nghệ của chúng ta vẫn còn yếu, chƣa có nhiều đột phá, ngành chƣa thu hút đƣợc ngƣời tài, không giữ 1 chân đƣợc những nhà khoa học trẻ tài năng, nhiều ngƣời làm khoa học nhƣng vẫn chân trong chân ngoài, chƣa toàn tâm toàn ý cống hiến cho khoa học công nghệ của đất nƣớc, và cho đến nay trăn trở này vẫn là mối quan tâm lớn, là vấn đề đặt ra cấp bách cần đƣợc giải quyết đối với ngành khoa học và công nghệ nƣớc nhà nói chung, và đối với Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam, đặc biệt là đối với những đơn vị sự nghiệp nghiên cứu khoa học trực thuộc tại vùng duyên hải miền Trung nói riêng. Trên cơ sở những vấn đề xuất phát từ thực tiễn đơn vị mà tác giả đang công tác và cũng xuất phát từ lý do trên mà học viên đã lựa chọn đề tài: “Chính sách tạo động lực làm việc cho viên chức đơn vị sự nghiệp nghiên cứu khoa học trực thuộc Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam tại vùng duyên hải miền Trung” để thực hiện luận văn tốt nghiệp của mình. 2. Tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài luận văn Đội ngũ các nhà khoa học và công nghệ cũng nhƣ các kết quả làm việc của họ không còn là đề vấn đề mới, nhƣng luôn là đề tài có tính thời sự không kém phần hấp dẫn. Đến nay đã có nhiều công trình đƣợc công bố dƣới những góc độ, mức độ, khía cạnh, hình thức thể hiện khác nhau đã đƣợc đăng tải và công bố trên một số sách, báo, tạp chí ở trung ƣơng và địa phƣơng. Dƣới đây là một số công trình nghiên cứu liên quan mà tác giả tham khảo phục vụ cho việc nghiên cứu vấn đề chính sách tạo động lực làm việc cho viên chức đơn vị sự nghiệp nghiên cứu khoa học trực thuộc Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam tại vùng duyên hải miền Trung. - PGS. Nguyễn Phú Trọng, Trần Xuân Sầm (2001), “Luận cứ khoa học cho việc nâng cao chất lượng đội ngũ cán bộ trong thời kỳ đẩy mạnh công nghiệp hoá - hiện đại hoá đất nước”. Đề tài đã đánh giá thực trạng chất lƣợng cán bộ, công tác cán bộ, phân tích nguyên nhân, kinh nghiệm, từ đó đƣa ra giải pháp. Cụ thể đã đề xuất về cơ cấu, tiêu chuẩn của việc sắp xếp, bố trí, sử 2 dụng, luân chuyển cán bộ. Đƣa ra các giải pháp thích hợp về chế độ đãi ngộ đối với cán bộ trên các địa bàn, các vùng miền khác nhau trong cả nƣớc [20]. - TS. Nguyễn Thị Hồng Hải, (2013) “Quản lý nguồn nhân lực chiến lược trong khu vực công và vận dụng vào thực tiễn Việt Nam” – Sách chuyên khảo. Nxb Lao động, Hà Nội. - ThS. Nguyễn Thị Bích Lan - Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh (2016) “Về động lực làm việc cho đội ngũ cán bộ, công chức, viên chức của Việt Nam hiện nay” - Tạp chí Tổ chức Nhà nƣớc, Hà Nội. - Lê Thị Trâm Oanh (2009), Tạo động lực làm việc cho công chức hành chính Nhà nước, Luận văn thạc sĩ Quản lý hành chính công, Học viện Chính trị - Hành chính Quốc gia Hồ Chí Minh, Hà Nội. Tác giả đã phân tích những yếu tố có ảnh hƣởng trực tiếp đến động lực làm việc của công chức hành chính và đề xuất giải pháp tạo động lực làm việc đối với công chức hành chính nhà nƣớc nói chung. - Đỗ Thị Lâm Thanh, (2015) “Xây dựng chính sách thu hút nhân lực khoa học và công nghệ chất lượng cao trong điều kiện tự chủ, tự chịu trách nhiệm tại Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam”, Luận văn Thạc sĩ Quản lý KH&CN, Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn, Hà Nội. Đề tài đã đƣa ra đƣợc một số giải pháp thu hút nhân tài cho Viện Hàn lâm KH&CN Việt Nam, tuy nhiên chính sách tạo động lực làm việc cho viên chức tại các viện chuyên ngành vùng duyên hải miền Trung cần những giải pháp phù hợp hơn. - Trƣơng Ngọc Hùng (2012), giải pháp tạo động lực cho cán bộ, công chức xã, phường thành phố Đà Nẵng, Luận văn Thạc sĩ Kinh tế phát triển, Đại học Đà Nẵng. Đề tài đã phân tích những yếu tố có ảnh hƣởng trực tiếp đến động lực của công chức xã, phƣờng của thành phố Đà Nẵng và đề xuất giải pháp tạo động lực. Tuy nhiên những giải pháp đƣa ra mang tính đặc thù 3 và phù hợp với thành phố Đà Nẵng, thành phố có điều kiện kinh tế - xã hội đang phát triển cao thuộc vùng duyên hải miền Trung, nhƣng lại khó có thể áp dụng đối với các đơn vị sự nghiệp là các viện nghiên cứu khoa học trong vùng. - Nguyễn Thị Thu Mai (2013), Chính sách tạo động lực cho nguồn nhân lực Bảo hiểm xã hội tỉnh Ninh Bình, Luận văn Thạc sĩ, Đại học Lao động Xã hội. Đề tài đã nêu lên những yếu tố ảnh hƣởng cũng nhƣ thực trạng chính sách tạo động lực cho nguồn nhân lực và đề xuất các giải pháp, tuy nhiên nó mang tính đặc thù cho nguồn nhân lực của BHXH hơn, ít có thể áp dụng đối với các viên chức khoa học. Các tác giả đều đã phân tích một cách hệ thống, khá toàn diện về cán bộ, công chức, về thực trạng động lực làm việc. Trên cơ sở đó các tác giả đã đề cập đến những phƣơng hƣớng, giải pháp nhằm nâng cao chất lƣợng cán bộ, công chức, tạo động lực làm việc cho họ, đáp ứng yêu cầu quản lƣ nhà nƣớc trong tình hình mới - đó đều là những công trình, sản phẩm trí tuệ có giá trị, ý nghĩa lớn cả về mặt lý luận và thực tiễn, là cơ sở để kế thừa cho việc nghiên cứu tiếp theo. Tuy nhiên hầu hết chƣa lý giải đƣợc việc viên chức tại nhiều đơn vị sự nghiệp nghiên cứu khoa học chƣa có động lực mạnh mẽ để làm việc, cần những chính sách gì để giải quyết vấn đề đó, vì vậy cần có nghiên cứu sâu hơn để tìm ra nguyên nhân và giải quyết thấu đáo vấn đề này. 3. Mục đích và nhiệm vụ 3.1. Mục đích nghiên cứu Mục đích nghiên cứu của luận văn nhằm góp phần hoàn thiện chính sách tạo động lực làm việc cho viên chức đơn vị sự nghiệp nghiên cứu khoa học trực thuộc Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam tại vùng duyên hải miền Trung. 3.2. Nhiệm vụ 4 Tìm hiều các vấn đề về lý thuyết về viên chức, về viên chức đơn vị sự nghiệp nghiên cứu khoa học cũng nhƣ các vấn đề về chính sách tạo động lực làm việc cho đội ngũ viên chức khoa học và công nghệ. Phân tích thực trạng các chính sách tạo động lực làm việc cho viên chức đơn vị sự nghiệp nghiên cứu khoa học trực thuộc Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam tại vùng duyên hải miền Trung. Đề xuất một số giải pháp nhằm hoàn thiện những chính sách tạo động lực làm việc cho viên chức đơn vị sự nghiệp nghiên cứu khoa học trực thuộc Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam tại vùng duyên hải miền Trung, góp phần nâng cao hiệu quả của hoạt động khoa học công nghệ tại các đơn vị này. 4. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu 4.1. Đối tƣợng nghiên cứu Đối tƣợng nghiên cứu của luận văn là chính sách tạo động lực làm việc cho viên chức đơn vị sự nghiệp nghiên cứu khoa học trực thuộc Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam tại vùng duyên hải miền Trung. 4.2. Phạm vi nghiên cứu Về nội dung: Luận văn tập trung làm rõ động lực làm việc và chính sách tạo động lực làm việc cho viên chức đơn vị sự nghiệp nghiên cứu khoa học trực thuộc Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam tại vùng duyên hải miền Trung, những hiện trạng, tồn tại, những đánh giá cơ bản và đƣa ra những giải pháp. Về không gian: Luận văn tiến hành nghiên cứu tại 03 viện nghiên cứu khoa học chuyên ngành thuộc Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam, bao gồm các viện: + Viện Hải dƣơng học + Viện Nghiên cứu Khoa học Miền Trung 5 + Viện Nghiên cứu và Ứng dụng công nghệ Nha Trang Việc nghiên cứu chủ yếu đối với đội ngũ viên chức chuyên ngành khoa học và công nghệ tại các đơn vị này. Về thời gian: Luận văn nghiên cứu chính sách tạo động lực làm việc cho viên chức đơn vị sự nghiệp nghiên cứu khoa học trực thuộc Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam tại vùng duyên hải miền Trung trong giai đoạn từ 2013 đến 2016. 5. Phƣơng pháp luận và phƣơng pháp nghiên cứu 5.1. Phƣơng pháp luận Luận văn nghiên cứu dựa trên cơ sở phƣơng pháp luận của chủ nghĩa Mac Lênin - tƣ tƣởng Hồ Chí Minh về cán bộ và công tác cán bộ, những quan điểm, chủ trƣơng, đƣờng lối, chính sách của Đảng và Nhà nƣớc về công tác cán bộ, chính sách đối với cán bộ, công chức, viên chức trong quá trình xây dựng chủ nghĩa xã hội ở nƣớc ta. 5.2. Phƣơng pháp nghiên cứu Một số phƣơng pháp dự kiến đƣợc sử dụng + Phƣơng pháp khảo cứu tài liệu + Phƣơng pháp phỏng vấn sâu (hỏi một số viên chức khoa học công nghệ trong 03 viện nghiên cứu khoa học nêu trên trực thuộc Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam, các lãnh đạo, và các viên chức chuyên môn là đối tƣợng đƣợc hỏi). + Phƣơng pháp chuyên gia (dùng bảng hỏi hoặc phỏng vấn) + Phƣơng pháp điều tra xã hội học (có thể dụng bảng hỏi ăng két hoặc phỏng vấn viết). 6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn 6.1. Ý nghĩa lý luận Góp phần làm rõ hơn cơ sở lý luận về động lực làm việc nói chung, 6 chính sách tạo động lực làm việc cho viên chức đơn vị sự nghiệp nghiên cứu khoa học nói riêng. Góp phần đƣa quan niệm về các chính sách tạo động lực làm việc là một hệ thống các quan điểm, mục tiêu, giải pháp nhằm thúc đẩy, khuyến khích, động viên, tạo động lực mạnh mẽ, hiệu quả để các nhà khoa học hăng say, cống hiến hết mình cho sự nghiệp. 6.2. Ý nghĩa thực tiễn Làm rõ thực trạng về chính sách tạo động lực làm việc cho viên chức đơn vị sự nghiệp nghiên cứu khoa học trực thuộc Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam tại vùng duyên hải miền Trung. Đồng thời đề xuất những giải pháp hoàn thiện chính sách tạo động lực làm việc cho đội ngũ viên chức này. Những kết luận và những giải pháp rút ra từ luận văn có thể làm tài liệu tham khảo cho việc xây dựng, hoạch định chính sách và quy hoạch, đào tạo, bồi dƣỡng cũng nhƣ những chính sách về cán bộ đối với viên chức đơn vị sự nghiệp nghiên cứu khoa học trực thuộc Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam, là tài liệu tham khảo trong nghiên cứu, giảng dạy cũng nhƣ các đề tài nghiên cứu liên quan sau này. 7. Kết cấu của luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo, kết cấu luận văn bao gồm 3 chƣơng: Chƣơng 1. Cơ sở lý luận về chính sách tạo động lực làm việc cho viên chức đơn vị sự nghiệp nghiên cứu khoa học. Chƣơng 2. Thực trạng chính sách tạo động lực làm việc cho viên chức đơn vị sự nghiệp nghiên cứu khoa học trực thuộc Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam tại vùng Duyên hải miền Trung. 7 Chƣơng 3. Phƣơng hƣớng và giải pháp hoàn thiện chính sách tạo động lực làm việc cho viên chức đơn vị sự nghiệp nghiên cứu khoa học trực thuộc Viện Hàn lâm KH&CN Việt Nam tại vùng Duyên hải miền Trung. 8 CHƢƠNG 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ CHÍNH SÁCH TẠO ĐỘNG LỰC LÀM VIỆC CHO VIÊN CHỨC ĐƠN VỊ SỰ NGHIỆP NGHIÊN CỨU KHOA HỌC 1.1. Một số khái niệm cơ bản liên quan đến đề tài luận văn 1.1.1. Viên chức và viên chức đơn vị sự nghiệp NCKH 1.1.1.1. Viên chức Trong cuộc sống, bên cạnh những nhu cầu về vật chất đảm bảo cho sự tồn tại và phát triển, con ngƣời còn có những nhu cầu về chăm sóc sức khỏe, giáo dục, thông tin, Xã hội dần hình thành một bộ phận lao động đảm nhiệm những công việc đó. Ban đầu những ngƣời làm các công việc này chỉ chiếm một số lƣợng nhỏ so với lao động tại các ngành nghề sản xuất khác. Sự phát triển của xã hội và chuyên môn hóa lao động ngày càng cao khiến cho lực lƣợng này ngày càng đông đảo và mang tính chất chuyên nghiệp hơn. Tùy từng giai đoạn, từng chế độ xã hội mà lực lƣợng này có tên gọi khác nhau hoặc có những khác biệt đôi chút trong quản lý, sử dụng và hoạt động cung cấp dịch vụ. Nhƣng có một điểm chung là những ngƣời làm công việc này có đƣợc một sự tôn trọng từ nhà nƣớc và xã hội. Khái niệm viên chức đƣợc sử dụng trong các VBQPPL thay đổi theo từng thời kỳ tùy thuộc vào quan điểm của nhà nƣớc về đội ngũ này. Hiến pháp 1992 sử dụng cụm từ “cán bộ, viên chức” để chỉ chung những ngƣời làm việc tại các cơ quan nhà nƣớc, đơn vị sự nghiệp. Theo đó viên chức là một khái niệm rất rộng, có khi dùng để chỉ một phạm vi rộng lớn những ngƣời làm việc trong cả bộ máy, tổ chức nhà nƣớc. Viên chức theo cách hiểu ở trên không đƣợc sử dụng nguyên nghĩa trong các VBQPPL có hiệu lực thấp hơn. Tại Pháp lệnh Cán bộ, công chức ban hành năm 1998, cụm từ đƣợc sử dụng là “cán bộ, công chức”. Khi pháp lệnh đƣợc sửa đổi, bổ sung năm 2003, lần đầu tiên viên chức đƣợc tách riêng thành một nhóm, phân biệt với công chức. 9 Điểm d, điều 1 pháp lệnh quy định viên chức là “những ngƣời đƣợc tuyển dụng, bổ nhiệm vào một ngạch viên chức hoặc đƣợc giao giữ một nhiệm vụ thƣờng xuyên trong đơn vị sự nghiệp của nhà nƣớc, tổ chức chính trị, tổ chức chính trị - xã hội”. Theo quy định này, viên chức là một nhóm nhỏ thuộc một tập hợp lớn hơn là cán bộ, công chức. Hai đối tƣợng công chức và viên chức tiếp tục có sự thay đổi tại hai đạo luật mới ban hành là Luật Cán bộ, công chức năm 2008 và Luật Viên chức năm 2010. Đối tƣợng là công chức đƣợc liệt kê rõ ràng hơn tại Nghị định 06/2010/NĐ-CP ngày 25/01/2010 của Chính phủ. Những ngƣời là lãnh đạo đơn vị sự nghiệp trƣớc đây là viên chức thì nay chuyển sang nhóm đối tƣợng là công chức. Từ nhiều cách tiếp cận khác nhau cũng nhƣ các quy định hiện hành thì có thể khái quát nhƣ sau: “Viên chức là công dân Việt Nam được tuyển dụng theo vị trí việc làm, làm việc tại đơn vị sự nghiệp công lập theo chế độ hợp đồng làm việc, hưởng lương từ quỹ lương của đơn vị sự nghiệp công lập theo quy định của pháp luật” [18, Đ 2]. Từ định nghĩa này, viên chức bao gồm những đặc điểm sau đây: Thứ nhất, phải là công dân Việt Nam. Thứ hai, về chế độ tuyển dụng: Viên chức phải là ngƣời đƣợc đƣợc tuyển dụng theo vị trí việc làm. Theo đó, căn cứ đầu tiên để tuyển dụng viên chức là vị trí việc làm. Ngoài ra, theo Điều 20 quy định cụ thể hơn về chế độ tuyển dụng nhƣ sau:“Việc tuyển dụng viên chức phải căn cứ vào nhu cầu công việc, vị trí việc làm, tiêu chuẩn chức danh nghề nghiệp và quỹ tiền lương của đơn vị sự nghiệp công lập”. Vị trí việc làm đƣợc hiểu là “công việc hoặc nhiệm vụ gắn với chức danh nghề nghiệp hoặc chức vụ quản lí tương ứng, là căn cứ xác định số lượng người làm việc, cơ cấu viên chức để thực hiện việc tuyển dụng, sử dụng và quản lí viên chức trong đơn vị sự nghiệp công lập”. Vị trí việc làm có thể 10 có một hoặc nhiều công việc, có tính thƣờng xuyên, liên tục chứ không bao gồm những công việc thời vụ, tạm thời. Để đƣợc tuyển dụng vào vị trí việc làm thì phải thông qua một trong hai phƣơng thức tuyển dụng Viên chức: thi tuyển hoặc xét tuyển [18]. Thứ ba, về nơi làm việc: Viên chức làm việc tại Đơn vị sự nghiệp công lập. Đơn vị sự nghiệp công lập theo quy định đƣợc hiểu là “…tổ chức do cơ quan có thẩm quyền của Nhà nước, tổ chức chính trị, tổ chức chính trị - xã hội thành lập theo quy định của pháp luật, có tư cách pháp nhân, cung cấp dịch vụ công, phục vụ quản lý nhà nước” [5]. Đơn vị sự nghiệp công lập bao gồm: - Đơn vị sự nghiệp công lập đƣợc giao quyền tự chủ hoàn toàn về thực hiện nhiệm vụ, tài chính, tổ chức bộ máy, nhân sự (sau đây gọi là đơn vị sự nghiệp công lập đƣợc giao quyền tự chủ); - Đơn vị sự nghiệp công lập chƣa đƣợc giao quyền tự chủ hoàn toàn về thực hiện nhiệm vụ, tài chính, tổ chức bộ máy, nhân sự (sau đây gọi là đơn vị sự nghiệp công lập chƣa đƣợc giao quyền tự chủ). Thứ tư, về thời gian làm việc: Thời gian làm việc của viên chức đƣợc tính kể từ khi đƣợc tuyển dụng, Hợp đồng làm việc có hiệu lực cho đến khi chấm dứt hợp đồng làm việc hoặc đủ tuổi nghỉ hƣu theo quy định của Bộ luật Lao động. Thứ năm, về chế độ lao động: viên chức làm việc theo chế độ Hợp đồng làm việc và hƣởng lƣơng từ quỹ lƣơng của đơn vị sự nghiệp công lập theo quy định của pháp luật. Điều đó có nghĩa giữa viên chức và bên tuyển dụng có sự thỏa thuận về vị trí việc làm, tiền lƣơng, chế độ đãi ngộ, quyền và nghĩa vụ của mỗi bên. Hợp đồng làm việc là cơ sở pháp lí để sau này xử lí các việc liên quan đến việc vi phạm quyền hay các vấn đề khác phát sinh giữa hai bên. Lƣơng của viên chức đƣợc nhận từ quỹ của Đơn vị sự nghiệp công lập 11