Tài liệu đánh giá hiện trạng môi trường mỏ sắt hòa bình xã cây thị, huyện đồng hỷ, tỉnh thái nguyên

. ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƢỜNG ĐẠI HỌC NÔNG LÂM NGUYỄN THỊ HẢI YẾN ĐÁNH GIÁ HIỆN TRẠNG MÔI TRƢỜNG MỎ SẮT HÒA BÌNH XÃ CÂY THỊ, HUYỆN ĐỒNG HỶ, TỈNH THÁI NGUYÊN Chuyên ngành: Khoa học môi trƣờng Mã số:60.44.03.01 LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC MÔI TRƢỜNG NGƢỜI HƢỚNG DẪN KHOA HỌC: PGS.TS. Lƣơng Văn Hinh Thái Nguyên – 2015 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn i LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu riêng của tôi. Các số liệu, kết quả nghiên cứu nêu trong luận văn là trung thực và chưa từng được ai công bố trong bất kì công trình nào khác. Tôi xin cam đoan rằng, mọi sự giúp đỡ cho việc thực hiện luận văn này đã được cảm ơn, các thông tin trích dẫn trong luận văn đều được chỉ rõ nguồn gốc. Tác giả luận văn NGUYỄN THỊ HẢI YẾN Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn ii LỜI CẢM ƠN Trong suốt quá trình học tập và thực hiện đề tài, tôi đã nhận được sự giúp đỡ tạo điều kiện thuận lợi nhất, những ý kiến đóng góp và những lời chỉ bảo quý báu. Tôi xin bày tỏ sự biết ơn sâu sắc của mình tới PGS.TS. Lƣơng Văn Hinh, công tác tại bộ môn Khoa học và Công nghệ Khoa Môi trường, Trường Đại học Nông Lâm Thái Nguyên đã tận tình hướng dẫn và tạo mọi điều kiện cho tôi trong quá trình thực tập và hoàn thành luận văn này. Đồng thời tôi cũng xin gửi lời cảm ơn chân thành nhất tới các thầy cô Khoa Tài nguyên Môi trường, Trường Đại học Nông Lâm Thái Nguyên và đặc biệt là các thầy cô và các cán bộ giảng dạy, những người đã luôn dạy bảo hướng dẫn động viên, giúp đỡ tôi trong suốt quá trình học tập nghiên cứu tại trường. Tôi xin trân trọng cảm ơn sự giúp đỡ nhiệt tình của Trung tâm quan trắc tỉnh Thái Nguyên, ủy ban nhân dân huyện Đồng Hỷ và các ban ngành khác có liên quan tạo điều kiện cho tôi thu thập số liệu, những thông tin cần thiết để thực hiện luận văn này. Cuối cùng, tôi cũng xin bày tỏ lòng biết ơn tới gia đình và các bạn bè đã luôn góp ý, động viên và tạo điều kiện cho tôi trong suốt những năm qua. Tôi xin chân thành cảm ơn. Tác giả luận văn NGUYỄN THỊ HẢI YẾN Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn iii DANH MỤC BẢNG ảng 1.1. Tổng vốn đầu tư trong khai thác các kim loại trọng điểm năm 2009 .......13 ảng 1.2. Quy mô khai thác một số mỏ sắt lộ thiên lớn ...........................................19 ảng 1.3. Trữ lượng các mỏ sắt trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên ..............................24 ảng 3.1. Toạ độ các điểm góc ranh giới mỏ ...........................................................38 ảng 3.2 Tọa độ ranh giới bãi thải ............................................................................39 ảng 3.3 Tọa độ các điểm góc của khu văn phòng...................................................40 ảng 3.4. Nhiệt độ không khí trung bình tháng ........................................................43 ảng 3.5. Đặc trưng nhiệt độ không khí năm 2013 ..................................................43 ảng 3.6. Độ m không khí trung bình các tháng trong năm ...................................44 ảng 3.7. Tổng lượng mưa các tháng trong năm ......................................................45 ảng 3.8. Tổng giờ nắng trong tháng .......................................................................46 ảng 3.9. Thống kê tính chất cơ lý toàn thân quặng.................................................51 ảng 3.10. Chương trình quản lý môi trường của khu mỏ sắt Hòa ình .................52 ảng 3.11. Kết quả đo nhanh điều kiện vi khí hậu của môi trường không khí khu vực dự án năm 2014 ..................................................................................................55 ảng 3.12. Kết quả đo và phân tích chất lượng môi trường không khí tại khu vực dự án ..........................................................................................................................56 ảng 3.13. Chất lượng môi trường nước dưới đất khu vực thực hiện dự án ............58 ảng 3.14. Kết quả đo đạc và phân tích chất lượng nước mặt khu vực dự án .........60 ảng 3.15. Kết quả phân tích mẫu đất khu vực thực hiện dự án ..............................62 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn iv MỤC LỤC MỞ ĐẦU .......................................................................................................... 1 1. Tính cấp thiết của đề tài ................................................................................ 1 2. Mục tiêu của đề tài ........................................................................................ 3 2.1. Mục tiêu tổng quát ..................................................................................... 3 2.2. Mục tiêu cụ thể ........................................................................................... 3 3. Ý nghĩa của đề tài .......................................................................................... 3 CHƢƠNG 1. TỔNG QUAN TÀI LIỆU ........................................................ 4 1.1. Cơ sở khoa học của đề tài .......................................................................... 4 1.2. Tổng quan về chất thải công nghiệp .......................................................... 7 1.2.1. Định nghĩa ............................................................................................... 7 1.2.2. Phân loại chất thải công nghiệp .............................................................. 8 1.2.3. Ảnh hưởng của chất thải công nghiệp đến sức khỏe con người và môi trường .............................................................................................................. 13 1.2.4. Chiến lược quản lý chất thải công nghiệp............................................. 14 1.3. Hoạt động khai thác và chế biến quặng sắt trong nước và thế giới ......... 14 1.4. Cơ sở pháp lý của đề tài ........................................................................... 30 CHƢƠNG 2. NỘI DUNG VÀ PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ............ 32 2.1. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu............................................................ 32 2.2. Địa điểm và thời gian tiến hành ............................................................... 32 2.3. Nội dung nghiên cứu và các chỉ tiêu theo dõi .......................................... 32 2.4. Phương pháp nghiên cứu.......................................................................... 32 2.4.1. Phương pháp thu thập tài liệu, số liệu, thông tin thứ cấp ..................... 32 2.4.2. Phương pháp điều tra khảo sát thực địa ................................................ 33 2.4.3. Phương pháp thu thập mẫu nghiên cứu; đo đạc, phân tích mẫu và đánh giá kết quả ....................................................................................................... 33 2.4.4. Phương pháp thống kê và xử lý số liệu ................................................. 37 CHƢƠNG 3. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN .................... 38 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn v 3.1. Điều kiện tự nhiên, kinh tế - xã hội về khu mỏ sắt Hòa Bình.................. 38 3.1.1. Điều kiện tự nhiên ................................................................................. 38 3.1.2. Điều kiện kinh tế - xã hội ...................................................................... 47 3.1.3. Đặc điểm địa chất thủy văn - địa chất công trình ................................. 49 3.2. Công tác quản lý và bảo vệ môi trường ................................................... 51 3.3. Đánh giá hiện trạng môi trường khu vực mỏ ........................................... 55 3.3.1. Hiện trạng môi trường không khí.......................................................... 55 3.3.2. Hiện trạng môi trường nước .................................................................. 58 3.3.3. Hiện trạng môi trường đất ..................................................................... 61 3.3.4. Đa dạng sinh học ................................................................................... 63 3.3.5. Dự báo rủi ro, sự cố môi trường trong giai đoạn khai thác mỏ ............ 65 3.4. Đề xuất giải pháp cải tạo môi trường ....................................................... 68 3.4.1. Các biện pháp giảm thiểu tác động tới môi trường không khí ............. 68 3.4.2. Biện pháp đối với nước thải, tiêu thoát nước mưa chảy tràn ................ 69 3.4.3. Biện pháp giảm thiểu tác động của chất thải rắn .................................. 70 KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ ...................................................................... 72 1. Kết luận ....................................................................................................... 72 2. Kiến nghị ..................................................................................................... 72 TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................ 74 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn vi DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT Ký hiệu Tiếng Anh Tiếng Việt BOD Biochemical Oxygen Demand Nhu cầu oxy hóa sinh hóa BPSi Bụi phổi Silic COD Chemical Oxygen Demand Nhu cầu oxy hóa hóa học CV Coefficient of variation Hệ số biến động CTNH Chất thải nguy hại DO Dissolved Oxygen Oxy hòa tan LSD Least significant difference Sai khác nhỏ nhất MTLĐ QCVN Môi trường lao động National Technical Regulation on industrial wastewater Qui chu n Việt Nam TCVN Tiêu chu n Việt Nam TCCP Tiêu chu n cho phép TSS Total Suspended Solids Hàm lượng chất rắn lơ lửng TNMT Resources - Environment Tài nguyên - Môi trường VSMT Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN Vệ sinh môi trường http://www.lrc.tnu.edu.vn 1 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Việt Nam nằm ở vị trí giao nhau của 2 vành đai sinh khoáng: vành đai Tây Thái ình Dương và vành đai Địa Trung Hải, vì vậy tài nguyên khoáng sản của Việt Nam đa dạng về chủng loại và tương đối phong phú. Theo kết quả điều tra đánh giá, thăm dò khoáng sản ở nước ta đến nay đã phát hiện được trên 5.000 mỏ và điểm quặng với trên 60 loại khoáng sản khác nhau [5]. Thái Nguyên là một tỉnh có nhiều mỏ quặng sắt, trên địa bàn tỉnh có khoảng 27 mỏ sắt với trữ lượng từ vài trăm đến vài chục triệu tấn. Trong đó, các mỏ có trữ lượng lớn phải đa phần có chủ đầu tư là Công ty CP Gang thép Thái Nguyên) như mỏ sắt Trại Cau có trữ lượng 13.852.587 tấn, mỏ sắt Tiến Bộ có trữ lượng 19.218.300 tấn... Các mỏ nhỏ có các chủ đầu tư gồm Công ty CP gang thép Gia Sàng (chủ đầu tư mỏ Đại Khai), Công ty cổ phần luyện kim đen Thái Nguyên (mỏ Chỏm Vung Tây)... Hiện nay, trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên đã phát hiện hơn 176 các điểm mỏ, điểm khoáng sản của 24 loại khoáng sản rắn thuộc 4 nhóm (Nhiên liệu khoáng; khoáng sản kim loại; khoáng chất công nghiệp và vật liệu xây dựng) [12]. Có một số mỏ lớn đã đi vào hoạt động khai thác như ở huyện Đồng Hỷ có: mỏ sắt Trại Cau, mỏ sắt Hóa Trung, mỏ sắt Tương Lai, mỏ sắt Hoan, mỏ sắt Linh Nham, mỏ sắt San Chi Cóc, mỏ sắt Chỏm Vung Tây; huyện Phú Lương có: mỏ sắt Phố Giá; huyện Võ Nhai có mỏ sắt Bồ Cu, mỏ sắt đang hoạt động khai thac với quy mô lớn nhất trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên hiện nay là mỏ sắt Trại Cau. Nhìn chung hoạt động khai thác quặng sắt trên địa bàn đã được bắt đầu từ khá lâu. 2 Mỏ sắt Trại Cau được khởi công xây dựng từ cuối năm 1959 với sự giúp đỡ về kỹ thuật và thiết bị của nước Cộng hòa Dân chủ Nhân dân Trung Hoa và khánh thành đi vào hoạt động sản xuất từ ngày 16 tháng 12 năm 1963 với công suất thiết kế ban đầu là 150 ngàn tấn quặng sạch/năm. Với công nghệ khai thác lộ thiên mỏ khai thác lộ thiên phục vụ cho công nghệ luyện kim, một ngành công nghệ mũi nhọn đang được chú trọng đầu tư. Mỏ sắt Trại Cau là nơi cung cấp nguyên liệu chính cho khu công nghiệp gang thép Thái Nguyên, khu vực này có 9 điểm quặng bao gồm: Mỏ quạng Trung Bắc, Quang Trung Nam, Núi Đ, Thác Lạc 1, Thác Lạc 2, Thác Lạc 3, Núi Quặng, chỏm vung, Hàm Chim. Qua mấy trục năm khai thác, trữ lượng ở một số khai trường đã hết và những khai trường này đang trong giai đoạn hoàn thổ. Hiện nay mỏ đang triển khai sản xuất trên 2 khai trường chính là: mỏ mỏ Núi Đ, mỏ Quang Trung Bắc. Việc phát triển khai thác khoáng sản góp phần không nhỏ cho sự phát triển nền kinh tế đất nước, nhưng tại nhiều địa phương, vấn đề bảo vệ, cải tạo và phục hồi môi trường trong khai thác khoáng sản chưa được quan tâm và đầu tư, gây nên những tiêu cực đến môi trường, làm cạn kiệt tài nguyên, Nhiều khu vực khai thác đã làm biến đổi nặng nề bề mặt địa hình, thảm thực vật bị suy thoái, tốc độ rửa trôi, xói mòn tăng nhanh; môi trường nước đất bị xáo trộn và ô nhiễm kim loại nặng, gây ảnh hưởng không tốt đến sức khỏe và an toàn của người lao động [5]. Trước thực tế trên, tôi tiến hành đề tài “Đánh giá hiện trạng môi trường mỏ sắt Hòa Bình xã Cây Thị, huyện Đồng Hỷ, tỉnh Thái Nguyên” nhằm mục đích đánh giá hiện trạng môi trường, đề xuất các giải pháp quản lý môi trường giúp cải thiện môi trường khu vực mỏ và nâng cao hiệu quả quản lý môi trường mỏ sắt Hòa Bình xã Cây Thị, huyện Đồng Hỷ, tỉnh Thái Nguyên. 3 2. Mục tiêu của đề tài 2.1. Mục tiêu tổng quát Đánh giá hiện trạng môi trường khu vực mỏ sắt Hòa Bình xã Cây Thị, huyện Đồng Hỷ, tỉnh Thái Nguyên. Từ đó đưa ra các giải pháp và công tác quản lý môi trường do hoạt động khi thác. 2.2. Mục tiêu cụ thể - Đánh giá hiện trạng môi trường (môi trường không khí, nước, đất) mỏ sắt khu vực Hòa Bình xã Cây Thị, huyện Đồng Hỷ, tỉnh Thái Nguyên - Đề xuất giải pháp và công tác quản lý nhằm bảo vệ môi trường, an toàn cho khu vực dân cư và các hoạt động khác diễn ra quanh khu vực mỏ đáp ứng được các tiêu chu n, quy chu n. 3. Ý nghĩa của đề tài - Ý nghĩa thực tiễn + Tạo cơ sở đề xuất được mô hình quản lý với các biện pháp phù hợp nhất với điều kiện của đại phương, đem lại hiệu quả cao. + Nâng cao nhận thức, tuyên truyền và giáo dục về bảo vệ môi trường cho nhân dân địa phương. - Ý nghĩa khoa học: + Vận dụng nâng cao kiến thức vào đời sống và thực tiễn. + Củng cố kiến thức cơ sở cũng như kiến thức chuyên ngành, tạo điều kiện tốt hơn để phục vụ cho công tác BVMT sau này. + Rèn luyện kĩ năng thực tế, đúc rút kinh nghiệm. + Kết quả nghiên cứu sẽ là nguồn tư liệu quý, có độ tin cậy cao cho học tập Cao học và Đại học chuyên ngành Khoa học môi trường. 4 CHƢƠNG 1. TỔNG QUAN TÀI LIỆU 1.1. Cơ sở khoa học của đề tài Luật Bảo vệ môi trường đã được Quốc hội nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam khoá XIII, kỳ họp thứ 7 thông qua ngày 23 tháng 6 năm 2014, có hiệu lực từ ngày 01 tháng 01 năm 2015 định nghĩa như sau: * Môi trường: Là hệ thống các yếu tố vật chất tự nhiên và nhân tạo, có tác động đối với sự tồn tại và phát triển của con người và sinh vật. * Quy chuẩn kỹ thuật môi trường: Là mức giới hạn của các thông số về chất lượng môi trường xung quanh, hàm lượng của các chất gây ô nhiễm có trong chất thải, các yêu cầu kỹ thuật và quản lý được cơ quan nhà nước có th m quyền ban hành dưới dạng văn bản bắt buộc áp dụng để bảo vệ môi trường. * Tiêu chuẩn môi trường: Là mức giới hạn của các thông số về chất lượng môi trường xung quanh, hàm lượng của chất gây ô nhiễm trong chất thải, các yêu cầu kỹ thuật và quản lý được cơ quan nhà nước và các tổ chức công bố dưới dạng văn bản tự nguyện áp dụng để bảo vệ môi trường. * Ô nhiễm môi trường: Là sự biến đổi của các thành phần môi trường không phù hợp với quy chu n kỹ thuật môi trường và tiêu chu n môi trường, gây ảnh hưởng xấu đến con người và sinh vật. - Nguyên nhân gây ô nhiễm chủ yếu do các chất khí thải ra từ hoạt động công nghiệp và sinh học, do các loại hóa chất bảo vệ thực vật và chất độc hóa học, do các tác nhân phóng xạ, do các chất thải rắn, do tiếng ồn, bụi, khói, do sinh vật gây bệnh và nhiều nguyên nhân khác....Ngoài ra, ô nhiễm còn do một số hoạt động của tự nhiên: núi lửa phun nham thạch gây nhiễu bụi bặm, thiên tai....tạo điều kiện cho nhiều loại vi sinh vật gây bệnh phát triển. * Chất gây ô nhiễm: Là các chất hóa học, các yếu tố vật lý và sinh học khi xuất hiện trong môi trường cao hơn ngưỡng cho phép làm môi trường bị ô nhiễm. 5 * Quản lý môi trường: Là tổng hợp các biện pháp, luật pháp, chính sách kinh tế, kỹ thuật, xã hội thích hợp nhằm bảo vệ chất lượng môi trường sống và phát triển bền vững kinh tế xã hội quốc gia. Các mục tiêu chủ yếu của công tác quản lý môi trường bao gồm:  Khắc phục và phòng chống suy thoái, ô nhiễm môi trường phát sinh trong hoạt động sống của con người.  Phát triển bền vững kinh tế và xã hội quốc gia theo 9 nguyên tắc của một xã hội bền vững do hội nghị Rio-92 đề xuất. Các khía cạnh của phát triển bền vững bao gồm: Phát triển bền vững kinh tế, bảo vệ các nguồn tài nguyên thiên nhiên, không tạo ra ô nhiễm và suy thoái chất luợng môi trường sống, nâng cao sự văn minh và công bằng xã hội.  Xây dựng các công cụ có hiệu lực quản lý môi trường quốc gia và các vùng lãnh thổ. Các công cụ trên phải thích hợp cho từng ngành, từng địa phương và cộng đồng dân cư. * Công cụ quản lý môi trường: Là các biện pháp hành động thực hiện công tác quản lý môi trường của nhà nước, các tổ chức khoa học và sản xuất. Mỗi một công cụ có một chức năng và phạm vi tác động nhất định, liên kết và hỗ trợ lẫn nhau. Công cụ quản lý môi trường có thể phân loại theo chức năng gồm: Công cụ điều chỉnh vĩ mô, công cụ hành động và công cụ hỗ trợ. Công cụ điều chỉnh vĩ mô là luật pháp và chính sách. Công cụ hành động là các công cụ có tác động trực tiếp tới hoạt động kinh tế - xã hội, như các quy định hành chính, quy định xử phạt, ... và công cụ kinh tế. Công cụ hành động là vũ khí quan trọng nhất của các tổ chức môi trường trong công tác bảo vệ môi trường. Thuộc về loại này có các công cụ kỹ thuật như: GIS, mô hình hoá, đánh giá môi trường, kiểm toán môi trường, quan trắc môi trường. Công cụ quản lý môi trường có thể phân loại theo bản chất thành các loại cơ bản sau: 6  Công cụ luật pháp chính sách bao gồm các văn bản về luật quốc tế, luật quốc gia, các văn bản khác dưới luật, các kế hoạch và chính sách môi trường quốc gia, các ngành kinh tế, các địa phương.  Các công cụ kinh tế gồm các loại thuế, phí đánh vào thu nhập bằng tiền của hoạt động sản xuất kinh doanh. Các công cụ này chỉ áp dụng có hiệu quả trong nền kinh tế thị trường. - Sức khỏe môi trường: là trạng thái của những yếu tố vật chất tạo thành môi trường có tác động đến sức khỏe và bệnh tật của con người. - Suy thoái môi trường: là sự suy giảm về chất lượng và số lượng của thành phần môi trường, gây ảnh hưởng xấu đối với con người và sinh vật. - Sự cố môi trường: là sự cố xảy ra trong quá trình hoạt động của con người hoặc biến đổi của tự nhiên, gây ô nhiễm, suy thoái hoặc biến đổi môi trường nghiêm trọng. - Kiểm soát ô nhiễm: là quá trình phòng ngừa, phát hiện, ngăn chặn và xử lý ô nhiễm. - Quan trắc môi trường: là quá trình theo dõi có hệ thống về thành phần môi trường, các yếu tố tác động lên môi trường nhằm cung cấp thông tin đánh giá hiện trạng, diễn biến chất lượng môi trường và các tác động xấu đối với môi trường - Đánh giá tác động môi trường: là việc phân tích, dự báo tác động đến môi trường của dự án đầu tư cụ thể để đưa ra biện pháp bảo vệ môi trường khi triển khai dự án đó. - Khủng hoảng môi trường: là suy thoái chất lượng môi trường sống ở quy mô toàn cầu, đe dọa cuộc sống loài người trên Trái Đất như sa mạc hóa, nguồn nước và biển bị ô nhiễm nghiêm trọng. - Tai biến môi trường: là quá trình gây hại vận hành trong hệ thống môi trường, phản ánh tính nhiễu loạn và tính bất ổn của hệ thống. Có 3 giai đoạn: Nguy cơ (hiểm họa): Đã tồn tại các yếu tố gây hại nhưng chưa gây mất ổn định cho hệ thống. 7 Giai đoạn phát triển: tập trung và gia tăng các yếu tố tai biến, xuất hiện trạng thái mất ổn định nhưng chưa vượt qua ngưỡng an toàn của hệ thống môi trường. Giai đoạn sự cố: trạng thái mất ổn định đã vượt qua ngưỡng an toàn của hệ thống, gây ra các thiệt hại không mong đợi cho con người (sức khỏe, tính mang, nghề nghiệp) -> thiên tai hoặc sự cố môi trường. - An ninh môi trường: là việc bảo đảm không có tác động lớn của môi trường đến sự ổn định chính trị, xã hội và phát triển kinh tế của quốc gia. Trên thế giới có khoảng 225 người lại có một người phải tị nạn môi trường. 1.2. Tổng quan về chất thải công nghiệp 1.2.1. Định nghĩa * Chất thải: Là vật chất được thải ra từ sản xuất, kinh doanh, dịch vụ, sinh hoạt hoặc các hoạt động khác. Sự phát triển của nền sản xuất công nghiệp hiện đại cùng với quá trình đô thị hoá trên phạm vi rộng khiến cho việc khai thác và sử dụng tài nguyên của con người cũng ngày một lớn hơn do vậy làm tăng lượng chất thải thải ra môi trường. Bên cạnh đó sự tiến bộ về khoa học công nghệ đã tạo ra nhiều vật liệu mới như đồ nhựa, các loại vật liệu dẻo,… kéo theo hàng loạt chất thải mới, khó phân huỷ [1]. Tùy theo những mục đích nghiên cứu khác nhau mà người ta có thể chia chất thải ra thành nhiều loại. - Theo nguồn gốc phát sinh chất thải có thể phân ra: Chất thải sinh hoạt, chất thải công nghiệp và chất thải có nguồn gốc khác trong lĩnh vực nông - lâm - ngư nghiệp và dịch vụ. - Theo tính chất và mức độ nguy hại có thể phân thành chất thải nguy hại (CTNH) và chất thải không nguy hại. -Theo tính chất vật lý của chất thải có thể phân thành: chất thải rắn (CTR), chất thải lỏng (nước), chất thải khí. 8 * Chất thải công nghiệp: Là các chất thải phát sinh từ các hoạt động sản xuất các nhà máy, xí nghiệp. Đây là dạng chất thải cần được đặc biệt quan tâm trong phạm vi đề tài này. * Quản lý chất thải: Là quá trình phòng ngừa, giảm thiểu, giám sát, phân loại, thu gom, vận chuyển, tái sử dụng, tái chế và xử lý chất thải. 1.2.2. Phân loại chất thải công nghiệp Chất thải công nghiệp gồm: 1. Chất thải rắn nguy hại: Dễ cháy nổ, gây ngộ độc cho sức khỏe con người và dễ ăn mòn nhiều vật chất khác. 2. Chất thải rắn không nguy hại. a. Chất thải rắn công nghiệp CTR công nghiệp phát sinh từ nhiều nguồn khác nhau tùy thuộc quy mô, dây chuyền, loại hình công nghiệp, đầu vào thường được xác định là lượng chất thải phát sinh trên một tấn sản ph m. b. Chất thải nguy hại Định nghĩa: Khái niệm về thuật ngữ “Chất thải nguy hại” (Hazardous Waste) lần đầu tiên xuất hiện vào thập niên 70 của thế kỷ trước tại các nước Âu – Mỹ, sau đó mở rộng ra nhiều quốc gia. Sau một thời gian nghiên cứu phát triển, tùy thuộc vào sự phát triển khoa học kỹ thuật và xã hội cũng như quan điểm của mỗi nước mà hiện nay trên thế giới có nhiều cách định nghĩa khác nhau về chất thải nguy hại trong luật và các văn bản dưới luật về môi trường. Chẳng hạn như sau: - Định nghĩa của Philipine: Chất thải nguy hại là chất có độc tính, ăn mòn, gây kích thích, hoạt tính, có thể cháy, nổ mà gây nguy hiểm cho con người và động vật. 9 - Định nghĩa của Canada: Chất thải nguy hại là những chất mà do bản chất và tính chất của chúng có khả năng gây nguy hại đến sức khỏe con người hoặc môi trường, và những chất này yêu cầu các kỹ thuật xử lý đặc biệt để loại bỏ hoặc giảm đặc tính nguy hại của nó. - Định nghĩa theo UNEP (1985): CTNH là các chất thải (không bao gồm các chất phóng xạ) có khả năng phản ứng hóa học hoặc có khả năng gây độc, gây cháy, ăn mòn, có khả năng gây nguy hại cho sức khỏe con người hay môi trường khi tồn tại riêng lẻ, hoặc khi tiếp xúc với các chất khác. - Trong đạo luật RCRA (Resource Conservation and Recovery Act – 1976: Đạo luật về bảo tồn và phục hồi tài nguyên) của Mỹ: CTNH là chất thải rắn hoặc tổ hợp các chất thải rắn do lượng hoặc nồng độ hay do đặc tính vật lý, hóa học hoặc truyền nhiễm mà chúng có thể: (1) Tạo ra hoặc góp phần đáng kể vào việc tăng khả năng tử vong hay là nguyên nhân dẫn đến tình trạng nguy kịch không thể cứu chữa; (2) Tạo ra sự nguy hại đến sức khỏe con người hoặc môi trường trong khi xử lý, bảo quản, vận chuyển [12, tr.767]. Công ước asel không đưa ra một định nghĩa cụ thể về CTNH mà đưa ra các phụ lục trong Công ước, trong đó xác định những chất thuộc Phụ lục I và có ít nhất một thuộc tính trong Phụ lục III, hoặc các chất do nước sở tại quy định trong luật pháp của nước đó, được coi là CTNH. Nhìn chung, định nghĩa CTNH ở các nước tuy có khác nhau về cách diễn đạt nhưng bản chất đều nhấn mạnh đến tính chất độc hại của loại chất thải này đến môi trường và sức khỏe con người. Ở Việt Nam, lần đầu tiên khái niệm CTNH được đề cập đến một cách chính thức tại quy chế quản lý CTNH ban hành kèm theo quyết định số 155/1999/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ. Tại Khoản 2, Điều 3 Quy chế quy định: CTNH là chất thải có chứa các chất hoặc hợp chất có một trong các đặc tính gây nguy hại trực tiếp (dễ cháy, dễ nổ, làm ngộ độc, dễ ăn mòn, dễ 10 lây nhiễm và các đặc tính gây hại khác), hoặc tương tác chất với chất khác gây nguy hại đến môi trường và sức khoẻ con người [5]. Đến năm 2005, định nghĩa này đã được sửa đổi và hoàn thiện hơn với cách diễn đạt rất ngắn gọn và xúc tích tại Khoản 11, Điều 3 Luật Bảo vệ môi trường 2005. Theo đó, CTNH là chất thải chứa yếu tố độc hại, phóng xạ, dễ cháy, dễ nổ, dễ ăn mòn, dễ lây nhiễm, gây ngộ độc hoặc đặc tính nguy hại khác. Định nghĩa về CTNH trong Luật Bảo vệ môi trường 2005 nhìn chung là đầy đủ và rất phù hợp trong điều kiện luận án lấy bối cảnh nghiên cứu là Việt Nam. Vì vậy, ta thống nhất sử dụng định nghĩa này làm định nghĩa chung cho CTNH trong luận án này. Để cụ thể hóa định nghĩa này, Thông tư số 12/2011/TT- TNMT đã đưa ra danh mục các CTNH theo nguồn thải. Mục 13, điều 3, Luật Bảo vệ môi trường 2014 quy định: “Chất thải nguy hại là chất thải chứa yếu tố độc hại, phóng xạ, lây nhiễm, dễ cháy, dễ nổ, gây ăn mòn, gây ngộ độc hoặc có đặc tính nguy hại khác”. Như vậy là không có sự thay đổi nhiều so với Luật Bảo vệ môi trường 2005. Nguồn phát sinh Trong sản xuât công nghiệp, chất thải nguy hại có thể phát sinh từ nhiều nguồn khác nhau. Việc phát thải có thể do bản chất của công nghệ, hay do trình độ dân trí dẫn đến việc thải chất thải có thể là vô tình hay cố ý. Tùy theo cách nhìn nhận mà có thể phân thành các nguồn thải khác nhau [5]: Phân loại * Theo TT 12/2011/BTNMT - Phân loại theo đặc tính: + Dễ nổ (N): Các chất thải ở thể rắn hoặc lỏng mà bản thân chúng có thể nổ do kết quả của phản ứng hoá học (khi tiếp xúc với ngọn lửa, bị va đập hoặc ma sát) hoặc tạo ra các loại khí ở nhiệt độ, áp suất và tốc độ gây thiệt hại cho môi trường xung quanh. + Dễ cháy (C): 11 - Chất thải lỏng dễ cháy: Các chất thải ở thể lỏng, hỗn hợp chất lỏng hoặc chất lỏng chứa chất rắn hoà tan hoặc lơ lửng, có nhiệt độ chớp cháy thấp theo QCVN 07:2009/BTNMT. - Chất thải rắn dễ cháy: Các chất thải rắn có khả năng tự bốc cháy hoặc phát lửa do bị ma sát trong các điều kiện vận chuyển. - Chất thải có khả năng tự bốc cháy: Các chất thải rắn hoặc lỏng có thể tự nóng lên trong điều kiện vận chuyển bình thường, hoặc tự nóng lên do tiếp xúc với không khí và có khả năng bốc cháy. - Chất thải tạo ra khí dễ cháy: Các chất thải khi tiếp xúc với nước có khả năng tự cháy hoặc tạo ra khí dễ cháy. + Oxy hóa (OH): Các chất thải có khả năng nhanh chóng thực hiện phản ứng oxy hoá toả nhiệt mạnh khi tiếp xúc với các chất khác, có thể gây ra hoặc góp phần đốt cháy các chất đó. + Ăn mòn (AM): Các chất thải thông qua phản ứng hoá học gây tổn thương nghiêm trọng các mô sống hoặc phá huỷ các loại vật liệu, hàng hoá và phương tiện vận chuyển. Thông thường đó là các chất hoặc hỗn hợp các chất có tính axit mạnh hoặc kiềm mạnh theo QCVN 07:2009/BTNMT. + Có độc (Đ): - Gây kích ứng: Các chất thải không ăn mòn có các thành phần nguy hại gây sưng hoặc viêm khi tiếp xúc với da hoặc màng nhầy. - Gây hại: Các chất thải có các thành phần nguy hại gây các rủi ro sức khoẻ ở mức độ thấp thông qua đường ăn uống, hô hấp hoặc qua da. - Gây độc cấp tính: Các chất thải có các thành phần nguy hại gây tử vong, tổn thương nghiêm trọng hoặc tức thời cho sức khoẻ thông qua đường ăn uống, hô hấp hoặc qua da. - Gây độc từ từ hoặc mãn tính: Các chất thải có các thành phần nguy hại gây ảnh hưởng xấu cho sức khoẻ một cách từ từ hoặc mãn tính thông qua đường ăn uống, hô hấp hoặc qua da. 12 - Gây ung thư: Các chất thải có các thành phần nguy hại có khả năng gây ra hoặc tăng tỉ lệ mắc ung thư thông qua đường ăn uống, hô hấp hoặc qua da. - Gây độc cho sinh sản: Các chất thải có các thành phần nguy hại có khả năng gây tổn thương hoặc suy giảm khả năng sinh sản của con người thông qua đường ăn uống, hô hấp hoặc qua da. - Gây đột biến gien: Các chất thải có các thành phần nguy hại gây ra hoặc tăng tỷ lệ tổn thương gen di truyền thông qua đường ăn uống, hô hấp hoặc qua da. - Sinh khí độc: Các chất thải có các thành phần mà khi tiếp xúc với không khí hoặc với nước sẽ giải phóng ra khí độc, gây nguy hiểm đối với người và sinh vật. + Có độc tính sinh thái (ĐS): Các chất thải có các thành phần nguy hại gây tác hại nhanh chóng hoặc từ từ đối với môi trường và các hệ sinh vật thông qua tích luỹ sinh học. + Lây nhiễm (LN): Các chất thải có vi sinh vật hoặc độc tố sinh học gây nhiễm trùng hoặc bệnh tật cho người và động vật. * Theo TT 12/2011/BTNMT – Chất thải nguy hại được phân theo các nhóm nguồn hoặc dòng thải chính (19 loại): 01. Chất thải từ ngành thăm dò, khai thác, chế biến khoáng sản, dầu khí và than. 02. Chất thải từ quá trình sản xuất, điều chế, cung ứng và sử dụng hoá chất vô cơ 03. Chất thải từ quá trình sản xuất, điều chế, cung ứng và sử dụng hoá chất hữu cơ 04. Chất thải từ nhà máy nhiệt điện và các cơ sở đốt khác 05. Chất thải từ ngành luyện kim và đúc kim loại 06. Chất thải từ ngành sản xuất vật liệu xây dựng và thuỷ tinh 13 07. Chất thải từ quá trình xử lý, che phủ bề mặt, gia công kim loại và các vật liệu khác 08. Chất thải từ quá trình sản xuất, điều chế, cung ứng, sử dụng các sản ph m che phủ (sơn, véc ni, men thuỷ tinh), chất kết dính, chất bịt kín và mực in. 09. Chất thải từ ngành chế biến gỗ, sản xuất các sản ph m gỗ, giấy và bột giấy 10. Chất thải từ ngành chế biến da, lông và dệt nhuộm 11. Chất thải xây dựng và phá dỡ (Bao gồm cả đất đào từ các khu vực bị ô nhiễm) 12. Chất thải từ các cơ sở tái chế, xử lý chất thải, nước thải và xử lý nước cấp 13. Chất thải từ ngành y tế và thú y (Trừ chất thải sinh hoạt từ ngành này) 14. Chất thải từ ngành nông nghiệp 15. Thiết bị, phương tiện giao thông vận tải đã hết hạn sử dụng và chất thải từ hoạt động phá dỡ, bảo dưỡng thiết bị, phương tiện giao thông vận tải 16. Chất thải hộ gia đình và chất thải sinh hoạt từ các nguồn khác 17. Dầu thải, chất thải từ nhiên liệu lỏng, chất thải dung môi hữu cơ, môi chất lạnh và chất đ y (propellant) 18. Các loại chất thải bao bì, chất hấp thụ, giẻ lau, vật liệu lọc và vải bảo vệ 19. Các loại chất thải khác 1.2.3. Ảnh hưởng của chất thải công nghiệp đến sức khỏe con người và môi trường - Gây mùi khó chịu từ quá trình bay hơi, phân huỷ rác thải. - Quá trình phân huỷ rác thải tạo ra lượng nước rỉ rác  gây ô nhiễm đất, ô nhiễm nước ngầm ảnh hưởng đến đời sống người dân. - Làm mất mỹ quan.