Tài liệu đánh giá hiệu quả kinh tế của hoạt động sản xuất lúa tại xã thủy thanh, thị xã hương thủy, tỉnh thừa thiên huế

ĐẠI HỌC HUẾ TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ KHOA KINH TẾ VÀ PHÁT TRIỂN  KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC ĐÁNH GIÁ HIỆU QUẢ KINH TẾ CỦA HOẠT ĐỘNG SẢN XUẤT LÚA TẠI XÃ THỦY THANH, THỊ XÃ HƯƠNG THỦY, TỈNH THỪA THIÊN HUẾ ` Sinh viên thực hiên: Hồ Thị Uyên Giáo viên hướng dẫn: Th.S. Nguyễn Thị Thanh Bình Lớp: K43A - KTNN Niên khóa: 2009-2013 Huế, tháng 5 năm 2013 Khóa luận tốt nghiệp GVHD: Nguyễn Thị Thanh Bình Lời Cảm Ơn Sau quá trình thực tập tại Hợp tác xã nông nghiệp Thủy Thanh II cùng với sự tích lũy kiến thức trong suốt thời gian học tập tại trường Đại Học Kinh Tế Huế em đã hoàn thành được khóa luận tốt nghiệp của mình. Để hoàn thành bài chuyên đề này ngoài sự nỗ lực của bản thân em còn nhận được rất nhiều sự giúp đỡ của quý thầy cô, các cô chú, anh chị trong cơ quan cùng toàn thể bà con nông dân. Nhân dịp này, em xin chân thành cảm ơn: Quý thầy cô giáo trường Đại Học Kinh Tế Huế đã tận tình giảng dạy em trong thời gian qua, đã trang bị cho em những kiến thức cần thiết cho việc hoàn thành bài chuyên đề. Đặc biệt, em xin gửi lời cảm ơn sâu sắc đến cô giáo - Thạc sĩ Nguyễn Thị Thanh Bình, người đã trực tiếp tận tình hướng dẫn, chỉ bảo, giúp đỡ em hoàn thành bài chuyên đề này. Hợp tác xã nông nghiệp Thủy Thanh II, Thị xã Hương Thủy, tỉnh Thừa Thiên Huế đã tạo điều kiện thuận lợi, giúp đỡ em trong suốt quá trình tìm hiểu thực tế và hoàn thành đề tài. Song thời gian tìm hiểu thực tế có hạn, kiến thức của bản thân còn nhiều hạn chế nên bài viết còn nhiều thiếu sót. Kính mong quý thầy cô cùng ban lãnh đạo phê SVTH: Hồ Thị Uyên i Khóa luận tốt nghiệp GVHD: Nguyễn Thị Thanh Bình bình, đóng góp ý kiến để đề tài của em được hoàn thiện hơn. Huế, tháng 5 năm 2013 Sinh viên Hồ Thị Uyên SVTH: Hồ Thị Uyên ii Khóa luận tốt nghiệp GVHD: Nguyễn Thị Thanh Bình MỤC LỤC PHẦN I: ĐẶT VẤN ĐỀ..................................................................................................1 1.Lý do chọn đề tài ..........................................................................................................1 2.Mục đích nghiên cứu ....................................................................................................2 3.Đối tượng, nội dung và phạm vi nghiên cứu ................................................................2 4.Phương pháp nghiên cứu ..............................................................................................3 PHẦN II: NỘI DUNG NGHIÊN CỨU VÀ KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU .......................4 CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN VỀ VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU...........................................4 1.1.Cơ sở khoa học của vấn đề nghiên cứu .....................................................................4 1.1.1.Cơ sở lý luận...........................................................................................................4 1.1.1.1.Khái niệm và bản chất của hiệu quả kinh tế........................................................4 1.1.1.2.Khái quát chung về hộ nông dân .........................................................................6 1.1.1.3.Nguồn gốc, đặc điểm và giá trị kinh tế của cây lúa.............................................7 1.1.1.4.Các yếu tố ảnh hưởng tới kết quả và hiệu quả sản xuất lúa ................................9 1.1.1.5.Các chỉ tiêu đánh giá kết quả và hiệu quả sản xuất lúa .....................................11 1.1.2.Cơ sở thực tiễn......................................................................................................12 1.1.2.1.Tình hình sản xuất lúa gạo trên thế giới ............................................................12 1.1.2.2.Tình hình sản xuất lúa gạo ở Việt Nam và tỉnh Thừa Thiên Huế .....................14 1.2.Tình hình cơ bản của xã Thủy Thanh, Thị xã Hương Thủy, tỉnh Thừa Thiên Huế 17 1.2.1.Vị trí địa lý............................................................................................................17 1.2.2.Điều kiện tự nhiên ................................................................................................17 1.2.2.1 Địa hình, đất đai ................................................................................................17 1.2.2.2. Khí hậu, thời tiết ...............................................................................................17 1.2.2.3. Chế độ thủy văn................................................................................................18 1.2.3.Điều kiện kinh tế xã hội........................................................................................18 1.2.3.1.Tình hình nhân khẩu và lao động của xã Thủy Thanh ......................................18 1.2.3.2.Tình hình sử dụng đất đai của xã Thủy Thanh năm 2012 .................................19 1.2.3.3.Cơ sở hạ tầng và cơ sở vật chất kĩ thuật của xã Thủy Thanh ............................21 1.2.3.4.Tình hình sản xuất kinh doanh của xã Thủy Thanh năm 2012 .........................23 1.2.4.Đánh giá chung tình hình cơ bản của xã Thủy Thanh..........................................24 SVTH: Hồ Thị Uyên iii Khóa luận tốt nghiệp GVHD: Nguyễn Thị Thanh Bình 1.2.4.1.Thuận lợi............................................................................................................24 1.2.4.2.Khó khăn............................................................................................................24 CHƯƠNG 2: ĐÁNH GIÁ HIỆU QUẢ SẢN XUẤT LÚA CỦA XÃ THỦY THANH, THỊ XÃ HƯƠNG THỦY, TỈNH THỪA THIÊN HUẾ................................................26 2.1. Tình hình sản xuất lúa của xã Thủy Thanh. ...........................................................26 2.1.1. Diện tích, năng suất và sản lượng lúa của xã Thủy Thanh..................................26 2.1.2. Tình hình sử dụng giống lúa trên địa bàn xã Thủy Thanh ..................................27 2.1.3. Thời vụ gieo trồng lúa trên địa bàn xã Thủy Thanh............................................28 2.2. Thực trạng sản xuất lúa của các hộ điều tra ...........................................................29 2.2.1. Giới thiệu phương pháp điều tra..........................................................................29 2.2.2. Nguồn lực của các hộ điều tra năm 2012 ............................................................29 2.2.2.1. Tình hình nhân khẩu và lao động của các hộ điều tra năm 2012 .....................29 2.2.2.2. Tình hình sử dụng đất đai của các hộ điều tra năm 2012 .................................31 2.2.2.3. Tình hình tư liệu sản xuất và nguồn vốn trồng lúa của các hộ điều tra năm 2012 .......................................................................................................................32 2.2.Kết quả và hiệu quả sản xuất lúa của các hộ điều tra ..............................................33 2.3.1. Kết quả sản xuất lúa của các hộ điều tra .............................................................33 2.3.1.1. Tập hợp chi phí sản xuất lúa của các hộ điều tra..............................................33 2.3.1.2. Giá trị sản xuất lúa của các hộ điều tra.............................................................36 2.3.1.3. Kết quả sản xuất lúa của các hộ điều tra ..........................................................38 2.2.2.Hiệu quả sản xuất lúa của các hộ điều tra ............................................................39 2.3.Các nhân tố ảnh hưởng tới kết quả và hiệu quả sản xuất lúa của các hộ điều tra ...40 2.3.1. Ảnh hưởng của quy mô diện tích đến kết quả và hiệu quả sản xuất lúa của các hộ điều tra năm 2012 (tính bình quân/sào).........................................................................40 2.3.2.Ảnh hưởng của chi phí trung gian tới kết quả và hiệu quả sản xuất lúa của các hộ điều tra năm 2012 ..........................................................................................................41 2.4.Thị trường tiêu thụ lúa của các hộ điều tra..............................................................42 CHƯƠNG 3: ĐỊNH HƯỚNG VÀ GIẢI PHÁP ...........................................................44 3.1.Định hướng chung ...................................................................................................44 3.2.Các giải pháp chủ yếu nhằm nâng cao hiệu quả sản xuất lúa của xã Thủy Thanh .45 SVTH: Hồ Thị Uyên iv Khóa luận tốt nghiệp GVHD: Nguyễn Thị Thanh Bình 3.2.1.Giải pháp chung....................................................................................................45 3.2.1.1.Giải pháp về đất đai ...........................................................................................45 3.2.1.2.Giải pháp về cơ sở hạ tầng ................................................................................45 3.2.1.3.Giải pháp về giống.............................................................................................45 3.2.1.4.Giải pháp về vốn................................................................................................46 3.2.1.5.Giải pháp khác ...................................................................................................46 3.2.2.Giải pháp cho từng mùa vụ ..................................................................................47 PHẦN III: KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ.....................................................................50 KẾT LUẬN ...................................................................................................................50 KIẾN NGHỊ...................................................................................................................51 TÀI LIỆU THAM KHẢO .............................................................................................53 SVTH: Hồ Thị Uyên v Khóa luận tốt nghiệp GVHD: Nguyễn Thị Thanh Bình ĐƠN VỊ QUY ĐỔI SVTH: Hồ Thị Uyên 1 sào 500m2 1 mẫu 5000m2 = 10 sào 1ha 10000m2 = 200 sào 1 tạ 100kg vi Khóa luận tốt nghiệp GVHD: Nguyễn Thị Thanh Bình DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT BQ Bình quân BQC Bình quân chung BVTV Bảo vệ thực vật ĐVT Đơn vị tính ĐX Đông Xuân GO Gía trị sản xuất HT Hè Thu IC Chi phí trung gian LĐ Lao động NN Nông nghiệp VA Giá trị gia tăng SVTH: Hồ Thị Uyên vii Khóa luận tốt nghiệp GVHD: Nguyễn Thị Thanh Bình DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 1: Diện tích và sản lượng lúa của cả nước ......................................................15 Bảng 2: Diện tích, năng suất và sản lượng lúa của Tỉnh Thừa Thiên Huế giai đoạn 2000 – 2010.................................................................................................16 Bảng 3: Tình hình nhân khẩu và lao động của xã Thủy Thanh năm 2012...............18 Bảng 4 : Tình hình sử dụng đất đai của xã Thủy Thanh năm 2012 ..........................21 Bảng 5: Diện tích, năng suất và sản lượng của xã Thủy Thanh qua 3 năm (2010 – 2012) ............................................................................26 Bảng 6: Quy mô và cơ cấu giống lúa sử dụng của xã Thủy Thanh năm 2012.........28 Bảng 7: Lịch thời vụ gieo trồng lúa trên địa bàn xã Thủy Thanh ............................28 Bảng 8: Tình hình nhân khẩu và lao động của các hộ điều tra năm 2012................29 Bảng 9: Tình hình sử dụng đất đai của các hộ trồng lúa điều tra năm 2012 ............31 Bảng 10: Tình hình tư liệu sản xuất và nguồn vốn trồng lúa của các hộ điều tra năm 2012 ....................................................................................................32 Bảng 11: Chi phí trung gian cho sản xuất lúa của các hộ điều tra năm 2012 ............34 Bảng 12: Giá trị sản xuất lúa của các hộ điều tra năm 2012 ......................................37 Bảng 13: Kết quả sản xuất lúa của các hộ điều tra năm 2012 ...................................38 Bảng 14: Hiệu quả sản xuất lúa của các hộ điều tra năm 2012 ..................................39 Bảng 15: Ảnh hưởng của quy mô diện tích đến kết quả và hiệu quả sản xuất lúa của các hộ điều tra năm 2012 ...........................................................................40 Bảng 16: Ảnh hưởng của chi phí trung gian tới kết quả và hiệu quả sản xuất lúa của các hộ điều tra năm 2012 ............................................................................41 SVTH: Hồ Thị Uyên viii Khóa luận tốt nghiệp GVHD: Nguyễn Thị Thanh Bình TÓM TẮT NGHIÊN CỨU Thủy Thanh là một trong những xã đi đầu trong hoạt động sản xuất lúa. Sản lượng lúa thu được chiếm một phần không nhỏ trong tổng sản lượng trên địa bàn Thị xã Hương Thủy, tuy nhiên, sản lượng lúa tăng lên còn chưa cao do còn gặp nhiều khó khăn và chua tận dụng được những thế mạnh sẵn có. Chính vì lẽ đó, tôi đã chọn đề tài: “Đánh giá hiệu quả kinh tế của hoạt động sản xuất lúa tại xã Thủy Thanh, thị xã Hương Thủy, tỉnh Thừa Thiên Huế”.  Mục đích nghiên cứu - Hệ thống hóa cơ sở lý luận về hiệu quả kinh tế trong sản xuất nông nghiệp nói chung và sản xuất lúa nói riêng. - Đánh giá tình hình sản xuất lúa ở các nông hộ trên địa bàn xã Thủy Thanh - Đề xuất một số giải pháp nhằm nâng cao năng suất lúa của các nông hộ.  Số liệu nghiên cứu - Sơ cấp: số liệu sơ cấp được thu thập thông qua việc thiết kế phiếu điều tra phỏng vấn và tiến hành phỏng vấn trực tiếp 40 hộ được lựa chọn ngẫu nhiên - Thứ cấp: số liệu thứ cấp được thu thập từ Hợp tác xã nông nghiệp Thủy Thanh, Ủy ban nhân dân xã Thủy Thanh, sách, báo, internet…  Phương pháp nghiên cứu - Phương pháp duy vật biện chứng và duy vật lịch sử - Phương pháp điều tra thu thập số liệu - Phương pháp phân tổ - Phương pháp phân tích thống kê - Phương pháp chuyên gia chuyên khảo  Kết quả nghiên cứu Bằng các phương pháp nghiên cứu trên, đề tài đã chỉ ra được hiệu quả sản xuất và các nhân tố ảnh hưởng tới năng suất lúa, từ đó đưa ra những giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả sản xuất và năng suất lúa của các hộ nông dân trên địa bàn xã Thủy Thanh. SVTH: Hồ Thị Uyên ix Khóa luận tốt nghiệp GVHD: Nguyễn Thị Thanh Bình PHẦN I: ĐẶT VẤN ĐỀ 1. Lý do chọn đề tài Thế giới hiện nay đang không ngừng phát triển, hòa mình vào đó, mỗi quốc gia đều có những chiến lược phát triển của đất nước mình. Hầu hết mọi quốc gia đều đi theo con đường công nghiệp hóa, tăng tỉ trọng đóng góp của ngành công nghiệp và dịch vụ, giảm tỉ trọng đóng góp của ngành nông nghiệp vào thu nhập của nền kinh tế quốc dân. Tuy nhiên, không vì thế mà vai trò của ngành nông nghiệp lại không còn quan trọng như trước đây. Nông nghiệp vẫn là ngành sản xuất vật chất cơ bản giữ vai trò lớn trong việc phát triển kinh tế ở hầu hết cả nước, nhất là các nước đang phát triển. Ở những nước này còn nghèo, đại bộ phận sống bằng nghề nông. Bên cạnh đó, xã hội đang ngày càng phát triển, đời sống của con người ngày càng được nâng cao thì nhu cầu của con người về lương thực, thực phẩm cũng không ngừng tăng về cả số lượng, chất lượng và chủng loại. Vì vậy, bất cứ một quốc gia nào muốn phát triển nền kinh tế một cách nhanh chóng thì quốc gia đó phải đảm bảo được an ninh lương thực. Cũng như mọi quốc gia khác, Việt Nam cũng không thể vượt ra khỏi quy luật này. Dù đang trong quá trình tiến hành công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước, nhưng Việt Nam vẫn rất chú trọng vào việc đảm bảo an ninh lương thực cho toàn quốc gia, từ một nước phải đi xin viện trợ lương thực, thực phẩm ở quốc gia khác, ngày nay, Việt Nam đã trở thành nước xuất khẩu lúa gạo đứng nhất nhì trên thế giới. Góp phần tạo nên thành tựu ấy là chính nhờ nỗ lực sản xuất nông nghiệp ở các tỉnh, địa phương, trong đó có tỉnh Thừa Thiên Huế. Tuy nằm ở miền Trung có thời tiết khắc nghiệt nhưng sản xuất nông nghiệp ở tỉnh không vì thế mà giảm đi. Đặc biệt là một xã nằm bên cạnh thành phố Huế, thuộc thị xã Hương Thủy, xã Thủy Thanh. Người dân nơi đây đã gắn bó và có truyền thống sản xuất nông nghiệp từ lâu đời và cây lúa là cây trồng gắn bó với họ từ trước đến nay. Sản lượng lúa người dân ở xã sản xuất ra chiếm một phần không nhỏ vào sản lượng lúa toàn tỉnh đồng thời mang lại thu nhập đáng kể cho người dân ở xã, góp phần nâng cao đời sống cả về vật chất lẫn tinh thần. SVTH: Hồ Thị Uyên 1 Khóa luận tốt nghiệp GVHD: Nguyễn Thị Thanh Bình Tuy nhiên sản xuất lúa nói riêng, sản xuất nông nghiệp nói chung vẫn còn gặp một số trở ngại, khó khăn nhất định bởi trong khi giá vật tư biến động, chi phí dành cho các dịch vụ thuê ngoài tăng cao thì giá lúa lại không ổn định và có xu hướng giảm, đồng thời, vốn sản xuất còn thiếu, trình độ lao động nông nghiệp vẫn còn hạn chế, số lượng lao động nông nghiệp đang giảm dần do chuyển sang các ngành nghề, lĩnh vực khác, bên cạnh đó, đất sản xuất nông nghiệp đang bị Nhà nước thu hồi nhằm xây dựng nhà ở, các khu quy hoạch và các công trình khác và một số khó khăn khác như sức khỏe, tuổi tác… của lao động nông nghiệp. Chính vì lẽ đó, tôi đã chọn đề tài: “Đánh giá hiệu quả kinh tế của hoạt động sản xuất lúa tại xã Thủy Thanh, thị xã Hương Thủy, tỉnh Thừa Thiên Huế” nhằm đánh giá hiệu quả kinh tế sản xuất lúa ở xã và tìm hiểu những khó khăn, nguyên nhân gây ra khó khăn đó để đưa ra một số giải pháp chủ yếu khắc phục góp phần nâng cao năng suất lúa cũng như nâng cao thu nhập cho người dân nơi đây. 2. Mục đích nghiên cứu - Hệ thống hóa cơ sở lý luận về hiệu quả kinh tế trong sản xuất nông nghiệp nói chung và sản xuất lúa nói riêng. - Đánh giá tình hình sản xuất lúa ở các nông hộ trên địa bàn xã Thủy Thanh - Đề xuất một số giải pháp nhằm nâng cao năng suất lúa của các nông hộ. 3. Đối tượng, nội dung và phạm vi nghiên cứu - Đối tượng nghiên cứu: các hộ sản xuất lúa ở xã Thủy Thanh, Thị xã Hương Thủy, tỉnh Thừa Thiên Huế. - Nội dung nghiên cứu: kết quả và hiệu quả kinh tế sản xuất lúa hai vụ Đông Xuân và Hè Thu của các nông hộ xã Thủy Thanh, Thị xã Hương Thủy, tỉnh Thừa Thiên Huế. - Giới hạn về không gian: các hộ sản xuất lúa ở các thôn Thanh Thủy Chánh và thôn Lang Xá Bàu của xã Thủy Thanh, Thị xã Hương Thủy, tỉnh Thừa Thiên Huế - Giới hạn về thời gian: tình hình cơ bản của xã Thủy Thanh qua ba năm 2010 -2012, tình hình sản xuất lúa của các hộ điều tra năm 2012. SVTH: Hồ Thị Uyên 2 Khóa luận tốt nghiệp GVHD: Nguyễn Thị Thanh Bình 4. Phương pháp nghiên cứu - Phương pháp duy vật biện chứng và duy vật lịch sử Phương pháp này nhằm xây dựng tiền đề lý luận cho đề tài. Trên cơ sở đó, xem xét các sự vật hiện tượng, sự vận động và biến đổi của nó trong mối quan hệ và liên hệ chặt chẽ với nhau. Thông qua cách nhìn nhận vấn đề đó để có cơ sở đánh giá bản chất các sự vật, hiện tượng trong điều kiện cụ thể tại xã Thủy Thanh. - Phương pháp điều tra thu thập số liệu + Chọn địa điểm điều tra: căn cứ vào tình hình thực tế của địa phương, tôi đã chọn điều tra ở các thôn Thanh Thủy Chánh và thôn Lang Xá Bầu. + Chọn mẫu điều tra: Tổng số mẫu điều tra là 40 tương ứng với 40 hộ được phân thành 2 nhóm hộ:  Hộ sản xuất lúa ở thôn Thanh Thủy Chánh (20 hộ)  Hộ sản xuất lúa ở thôn Lang Xá Bàu (20 hộ) +Thu thập số liệu  Sơ cấp: số liệu sơ cấp được thu thập thông qua việc thiết kế phiếu điều tra phỏng vấn và tiến hành phỏng vấn trực tiếp 40 hộ được lựa chọn ngẫu nhiên  Thứ cấp: số liệu thứ cấp được thu thập từ Hợp tác xã nông nghiệp Thủy Thanh, Ủy ban nhân dân xã Thủy Thanh, sách, báo, internet… - Phương pháp phân tổ: căn cứ vào các tiêu thức khác nhau như mức đầu tư, chi phí, quy mô đất đai,… của các hộ điều tra mà tiến hành phân tổ có tính chất khác nhau. - Phương pháp phân tích thống kê: từ các số liệu thu thập được, vận dụng các phương pháp số tuyệt đối, số tương đối, số bình quân, phương pháp so sánh để phân tích sự khác biệt giữa mức đầu tư, năng suất lúa thu được các vụ sản xuất. - Phương pháp chuyên gia chuyên khảo: để có thể thực hiện và hoàn thành đề tài này tôi đã trao đổi, tham khảo ý kiến, kinh nghiệm của các cán bộ Hợp tác xã Thủy Thanh 2. SVTH: Hồ Thị Uyên 3 Khóa luận tốt nghiệp GVHD: Nguyễn Thị Thanh Bình PHẦN II: NỘI DUNG NGHIÊN CỨU VÀ KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN VỀ VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU 1.1. Cơ sở khoa học của vấn đề nghiên cứu 1.1.1. Cơ sở lý luận 1.1.1.1. Khái niệm và bản chất của hiệu quả kinh tế Hiệu quả kinh tế - một phạm trù có ý nghĩa rất quan trọng về mặt lý luận và thực tiễn, là chỉ tiêu hàng đầu đánh giá chất lượng hoạt động kinh tế - xã hội. Mọi lĩnh vực sản xuất đều lấy hiệu quả kinh tế làm tiêu chuẩn đánh giá hoạt động sản xuất của mình bởi với họ, hiệu quả kinh tế là thước đo chính xác và khách quan nhất. Tìm hiểu khái niệm hiệu quả kinh tế ta sẽ hiểu được vì sao hiệu quả kinh tế lại mang một tầm quan trọng đến thế. Hiện nay có rất nhiều quan điểm khác nhau về hiệu quả kinh tế: Tiến sĩ Nguyễn Mạnh Tiến đã đưa ra khái niệm hiệu quả kinh tế như sau: “Hiệu quả kinh tế là một phạm trù hiệu quả khách quan phản ánh trình độ lợi dụng các nguồn lực để đạt được mục tiêu đã xác định”. Theo GS.TS Ngô Đình Giao thì: “Hiệu quả kinh tế là tiêu chuẩn cao nhất của mọi sự lựa chọn kinh tế của các doanh nghiệp trong nền kinh tế thị trường có sự quản lý của Nhà nước”. Bàn về hiệu quả sản xuất trong nông nghiệp, có rất nhiều tác giả đã đưa ra quan điểm thống nhất với nhau, đó là các tác giả Farrel (1957), Schultz (1964), Rizzo (1979), Ellis (1993). Các tác giả cho rằng: “Hiệu quả kinh tế được xác định bởi việc so sánh giữa kết quả đạt được và chi phí bỏ ra (các nguồn lực, tài lực, vật lực, tiền vốn…) để đạt được kết quả đó”. Các tác giả cho rằng, cần phân biệt rõ ba khái niệm về hiệu quả: Hiệu quả kỹ thuật, Hiệu quả phân bổ các nguồn lực và Hiệu quả kinh tế. Hiệu quả kỹ thuật: là số lượng sản phẩm có thể đạt được trên một đơn vị chi phí hay nguồn lực sử dụng vào sản xuất trong điều kiện cụ thể về kĩ thuật hay công nghệ áp dụng. Hiệu quả kĩ thuật của việc sử dụng các nguồn lực thể hiện thông qua các mối quan hệ giữa đầu vào và đầu ra, giữa các đầu vào với nhau và giữa các loại sản phẩm. SVTH: Hồ Thị Uyên 4 Khóa luận tốt nghiệp GVHD: Nguyễn Thị Thanh Bình - Hiệu quả phân bổ là chỉ tiêu hiệu quả trong các yếu tố sản phẩm và giá đầu vào được tính để phản ánh giá trị sản phẩm thu thêm trên một đồng chi phí thêm về đầu vào hay nguồn lực. Thực chất của hiệu quả phân bổ là hiệu quả kỹ thuật có tính đến yếu tố về giá đầu vào và giá của đầu ra, vì thế, nó còn được gọi là hiệu quả giá. Xác định hiệu quả này giống như việc xác định các điều kiện về lý thuyết biên để tối đa hóa lợi nhuận, điều này có nghĩa là giá trị biên của sản phẩm phải bằng giá trị chi phí biên của nguồn lực sử dụng vào sản xuất. - Hiệu quả kinh tế là phạm trù kinh tế trong đó đạt cả hiệu quả kỹ thuật và hiệu quả phân bổ. Tức là cả hai yếu tố hiện vật và giá trị đều tính đến khi xem xét việc sử dụng các nguồn lực sản xuất đạt được. Từ định nghĩa về hiệu quả kinh tế như đã trình bày ở trên, chúng ta có thể hiểu rằng hiệu quả kinh tế là một phạm trù kinh tế phản ánh trình độ sử dụng các nguồn lực (nhân lực, tài lực, vật lực, tiền vốn) nhằm đạt được mục tiêu đã xác định. - Cách xác định HQKT Phương pháp 1: Hiệu quả toàn phần HQKT được xác định bằng tỷ số giữa kết quả thu được và chi phí bỏ ra. H= Q/C Trong đó: H: Hiệu quả kinh tế Q: Kết quả thu được của quá trình sản xuất C: Toàn bộ chi phí bỏ ra Phương pháp 2: Hiệu quả cận biên HQKT được xác định bằng tỷ số giữa kết quả tăng thêm và chi phí tăng thêm H = ∆Q/∆C Trong đó: H: Hiệu quả kinh tế ∆Q: Kết quả tăng thêm khi tăng thêm chi phí đầu tư ∆C: Chi phí đầu tư tăng thêm - Ý nghĩa của việc đánh giá HQKT +Biết được mức độ hiệu quả của việc sử dụng các yếu tố nguồn lực trong quá trình sản xuất, mức độ ảnh hưởng của các yếu tố sản xuất đến hiệu quả kinh tế để đưa SVTH: Hồ Thị Uyên 5 Khóa luận tốt nghiệp GVHD: Nguyễn Thị Thanh Bình ra các biện pháp tác động thích hợp, kịp thời nhằm nâng cao hiệu quả sản xuất kinh tế trong sản xuất nông nghiệp nói chung và sản xuất lúa nói riêng. +Làm căn cứ để xác định phương hướng hoạt động đạt tăng trưởn cao trong sản xuất nông nghiệp. +Làm căn cứ để đánh giá, so sánh, lựa chọn các hoạt động đầu tư hiệu quả đồng thời loại bỏ các hoạt động không hiệu quả hoặc hiệu quả thấp. 1.1.1.2. Khái quát chung về hộ nông dân Hộ nông dân là hộ gia đình mà hoạt động sản xuất chủ yếu của họ là nông nghiệp. Ngoài các hoạt động nông nghi ệp, hộ nông dân còn có thể tiến hành thêm các hoạt động khác, tuy nhiên đó chỉ là các hoạt động phụ. Nguồn lực cơ bản của hộ là những yếu tố sản xuất cơ bản mà hộ có như: - Lao động Lao động của gia đình là nguồn lực cơ sở của các hộ gia đình và nông trại, là yếu tố cơ bản nhằm phân biệt kinh tế hộ gia đình với các doanh nghiệp, công ty. Lao động gia đình của nông hộ được xác định là tất cả những người trong gia đình có khả năng lao động và sẵn sàng tham gia lao động sản xuất sản phẩm hàng hoá hay dịch vụ để cung cấp cho gia đình và xã hội. Lao động gia đình của nông hộ gồm những người trong độ tuổi lao động và c ả những người ngoài độ tuổi lao động có thể tham gia lao động khi cần thiết. Lao động của gia đình không loại trừ lao động đổi công, lao động thuê mướn hoặc đi làm thuê vào thời vụ lao động như thời điểm làm đất, thu hoạch... Xác định lao động gia đình của hộ nông dân cần chú ý đến trình độ lao động, tay nghề lao động, đặc biệt là lao động tiềm năng, tức những người đang học nghề, hoặc chưa đến tuổi lao động còn đi học... - Đất đai Bất kỳ hộ nông dân nào cũng đều có quyền sở hữu đất đai hoặc được Nhà nước phân chia đất đai để sản xuất. Việc phân chia đất đai cho người nông dân không theo một tiêu chuẩn thị trường nhất định, đây là thuộc tính quan trọng đối với mọi nông dân. Đặc điểm này phân biệt người nông dân với người lao động không có đất đai hoặc công nhân đô thị. Sự cần thiết đối với hộ nông dân là phải hiểu rõ từng loại ruộng đất cụ thể, diện tích, chất đất, vị trí địa lý, địa hình, điều kiện các yếu tố phục vụ như thuỷ SVTH: Hồ Thị Uyên 6 Khóa luận tốt nghiệp GVHD: Nguyễn Thị Thanh Bình lợi, giao thông, thời tiết khí hậu, quản lý... Xác định rõ từng thửa đất mà hộ nông dân đang và sẽ sử dụng là rất quan trọng trong việc bố trí sản xuất kinh doanh của hộ. - Vốn sản xuất Tiền vốn và trang thiết bị phục vụ sản xuất kinh doanh là một trong 3 yếu tố nguồn lực quan trọng trong sản xuất kinh doanh của nông hộ. Tuy nhiên, đối với các hộ nông dân, việc phân biệt rõ ràng lượng tiền vốn và trang thi ết bị phục vụ sản xuất kinh doanh và phục vụ tiêu dùng gia đình là rất khó, đặc biệt là việc xác định lợi nhuận trong sản xuất kinh doanh của các hộ gia đình do sự khó xác định công lao động của gia đình bỏ vào sản xu ất kinh doanh. Đây là một đặc điểm nữa để phân biệt hộ nông dân với các doanh nghiệp hoặc công ty. Cần phải xác định rõ lượng tiền vốn và trang thiết bị phục vụ sản xuất kinh doanh của h ộ. Trên cơ sở đó, xác định chính xác và đầy đủ các yếu tố nguồn lực phục vụ sản xuất, từ đó xây dựng được kế hoạch sản xuất kinh doanh chính xác và hợp lý. - Kỹ thuật tay nghề 1.1.1.3. Nguồn gốc, đặc điểm và giá trị kinh tế của cây lúa Nguồn gốc Nghề trồng lúa ở Việt Nam có lịch sử lâu đời nhất so với nghề trồng lúa ở các nước châu Á. Theo các tài liệu khảo cổ ở Trung Quốc, Ấn Độ, Việt Nam… cây lúa đã có mặt từ 3000-2000 năm trước công nguyên. Tổ tiên chúng ta đã thuần hóa cây lúa dại thành cây lúa trồng và đã phát triển nghề trồng lúa đạt được những tiến bộ như ngày nay. Trước năm 1945, diện tích trồng lúa ở hai đồng bằng Bắc bộ và Nam bộ là 1.8 triệu và 2.7 triệu ha với năng suất bình quân 13 tạ/ha và sản lượng thóc tương ứng 2.4 – 3.0 triệu tấn. Trong thời gian này chủ yếu là các giống lúa cũ, ở miền Bắc sử dụng các giống lúa cao cây, ít chịu thâm canh, dễ đổ, năng suất thấp. Nhà nông có câu “Nhất thì, nhì thục”. Từ năm 1963 – 1965, ở những vùng chuyên canh lúa do diện tích nhiều, thường có một số diện tích cấy chậm, bị muộn vụ. Nhờ tiến bộ kỹ thuật đã đưa vào một số giống lúa xuân thấp cây, ngắn ngày đã đảm bảo được thời vụ. Đã chuyển vụ lúa chiêm thành vụ lúa xuân, chuyển từ xuân sớm thành xuân chính vụ (80 – 90%) diện tích và thời kì 1985 – 1990 sang xuân sớm (5 SVTH: Hồ Thị Uyên 7 Khóa luận tốt nghiệp GVHD: Nguyễn Thị Thanh Bình 10%) và 70 – 80% là xuân muộn. Một số giống lúa xuân đã có năng suất cao hơn hẳn lúa chiêm, có thể cấy được cả hai vụ chiêm xuân và vụ mùa. Do thay đổi cơ cấu sản xuất lúa, kết hợp với áp dụng hàng loạt các tiến bộ kỹ thuật mới nên sản xuất lúa ở Việt Nam ngày càng phát triển và đạt được những thành tựu đáng kể. Từ năm 1979 đến 1985, sản lượng lúa cả nước tăng từ 11.8 lên 15.9 triệu tấn, nguyên nhân là do ứng dụng giống mới, tăng diện tích và năng suất. Tính riêng hai năm 1988 và 1989 sản lượng lương thực tăng thêm 2 triệu tấn/năm. Từ khi thực hiện đổi mới (năm 1986) đến nay, Việt Nam đã có những tiến bộ vượt bậc trong sản xuất lúa, đưa nước ta từ chỗ là nước thiếu ăn triền miên đã không những đảm bảo đủ lương thực cho nhu cầu trong nước mà còn xuất khẩu từ 5 – 7 triệu tấn gạo/năm, đứng thứ 2 trên thế giới về các nước xuất khẩu gạo. Giá trị kinh tế của cây lúa Giá trị kinh tế mà cây lúa đem đến cho con người là rất lớn bởi nó là nguồn cung cấp năng lượng lớn nhất cho con người, bình quân tại các nước châu Á sử dụng 180 – 200 kg gạo/người/năm, tại các nước châu Mỹ khoảng 10 kg/người/năm. Với dân số trên 80 triệu người, Việt Nam là một trong những nước sử dụng lúa gạo số lượng lớn bởi 100% người dân Việt Nam sử dụng lúa gạo làm lương thực chính. Sản phẩm chính của cây lúa: Sản phẩm chính của cây lúa là gạo, dùng làm lương thực. Từ gạo có thể chế biến được rất nhiều món, món ăn không thể thiếu hàng ngày đối với người dân Việt Nam là cơm, ngoài ra còn có thể chế biến thành các loại món ăn khác như bún, phở, bánh đa nem, bánh đa, bánh chưng, rượu gạo, bánh tráng, bánh tét, bánh giò và còn hàng chục loại thực phẩm khác từ gạo. Sản phẩm phụ của cây lúa: Trấu: sản xuất nấm men làm thứ ăn gia súc, vật liệu đóng lót hàng, vật liệu độn cho phân chuồng, hoặc làm chất đốt… Tấm: dùng để sản xuất tinh bột, rượu cồn, axeton, phấn mịn và thuốc chữa bệnh… Cám: dùng để sản xuất thức ăn tổng hợp, sản xuất vitamin B1 để chữa bệnh tê phù, chế tạo sơn cao cấp hoặc làm nguyên liệu xà phòng… SVTH: Hồ Thị Uyên 8 Khóa luận tốt nghiệp GVHD: Nguyễn Thị Thanh Bình Rơm rạ: được sử dụng cho công nghệ sản xuất giầy, các tong xây dựng, đồ gia dụng (thừng, chão, mũ, giầy dép), hoặc làm thức ăn cho gia súc, sản xuất nấm… Như vậy, hạt lúa không những là lương thực chính mà tất cả các bộ phận khác của cây lúa đều còn được con người sử dụng phục vụ cho nhu cầu cần thiết, ngay cả bộ phận rễ lúa còn nằm trong đất sau khi thu hoạch cũng được cày bừa vùi lấp làm cho đất tơi xốp, được vi sinh vật phân giải thành nguồn dinh dưỡng bổ sung cho cây trồng vụ sau. 1.1.1.4. Các yếu tố ảnh hưởng tới kết quả và hiệu quả sản xuất lúa  Nhóm yếu tố về điều kiện tự nhiên: - Đất đai Đất đai là nhân tố chính trong sản xuất nông nghiệp nói chung và sản xuất lúa nói riêng. Đất đai cung cấp chất dinh dưỡng cho cây lúa để cây lúa có thể thực hiện những quá trình biến đổi sinh, lý, hóa. Quá trình thâm canh sản xuất ảnh hưởng rất lớn đến độ màu mỡ của đất đai, nếu thực hiện chế độ canh tác phù hợp với tính chất của đất thì không những đạt được năng suất cao mà còn cải tạo và nâng cao độ phì nhiêu của đất, ngược lại, sẽ làm cho độ màu mỡ đất đai ngày càng giảm và năng suất thu được rất thấp. Do đó, tùy vào tính chất đất đai mà hộ nông dân có biện pháp canh tác hợp lý. - Ánh sáng Ánh sáng ảnh hưởng đến cây lúa trên hai mặt: Cường độ ánh sáng ảnh hưởng đến quang hợp. Cường độ ánh sáng thuận lợi cho lúa từ 250 – 400 calo/cm2/ngày. Số giờ chiếu sáng trong ngày ảnh hưởng đến sự phát triển, ra hoa, kết quả của lúa sớm hay muộn. - Nhiệt độ Nhiệt độ ảnh hưởng rất lớn đến cây lúa, đặc biệt là tốc độ sinh trưởng nhanh hay chậm của lúa. Với mỗi mức nhiệt độ, lúa lại sinh trưởng với tốc độ khác nhau: nếu nhiệt độ thấp hơn 130C thì cây lúa ngừng sinh trưởng, nếu nhiệt độ thấp kéo dài nhiều ngày lúa có thể chết. Nhiệt độ cao hơn 400C, cây lúa sinh trưởng nhanh nhưng tình trạng sinh trưởng xấu, nếu kéo theo gió lào, ẩm độ không khí thấp thì cây chết. SVTH: Hồ Thị Uyên 9 Khóa luận tốt nghiệp GVHD: Nguyễn Thị Thanh Bình - Lượng mưa Lượng nước rất quan trọng đói với cây lúa vì vậy lúa cần nhiều nước hơn các cây trồng khác, ở từng giai đoạn sinh trưởng khác nhau, lúa cần những lượng nước khác nhau. Trong mùa mưa, lượng mưa cần thiết cho cây lúa trung bình từ 6 – 7 mm/ngày, trong mùa khô, lượng nước mà cây lúa cần nhiều hơn, khoảng 8 – 9 mm/ngày. Một tháng cây lúa cần khoảng 200 mm nước. Lượng nước rất quan trọng đối với cây lúa, sự thiếu hụt hay thừa nước đều ảnh hưởng đến sự sinh trưởng, phát triển của cây lúa.  Nhóm yếu tố về điều kiện kinh tế xã hội + Mức độ đầu tư cho sản xuất lúa Đây là yếu tố có thể coi là quan trọng nhất ảnh hưởng đến năng suất và sản lượng lúa. Việc đầu tư hợp lý sẽ tạo ra năng suất và cây trồng cao và ngược lại. Nếu đầu tư không hợp lý, không đúng quy trình sẽ làm cho năng suất giảm và hiệu quả sản xuất cũng giảm. Các yếu tố ảnh hưởng đến năng suất và sản lượng bao gồm: giống, các loại phân bón, bảo vệ thực vật, thủy lợi… + Điều kiện về chủ trương, chính sách của Nhà nước Chính sách của Nhà nước ảnh hưởng rất lớn đến hoạt động thâm canh sản xuất nông nghiệp nói chung và sản xuất lúa nói riêng. Chính sách thuế: Thuế là khoản chi phí đối với sản xuất, làm giảm thu nhập của người sản xuất. Từ đó, thúc đẩy người sản xuất sử dụng có hiệu quả chú ý đến đầu tư thâm canh để thu được địa tô chênh lệch 2, đồng thời giảm được diện tích bỏ hoang hóa, tăng diện tích đất canh tác và quy mô sản lượng qua các năm. Chính sách khuyến nông: để thúc đẩy, hỗ trợ sản xuất nông nghiệp phát triển, Nhà nước đã ban hành chính sách khuyến nông, đây là một trong những chính sách quan trọng giúp nhân dân lao động nâng cao năng suất và phẩm chất cây trồng. Trong nhiều năm qua, Nhà nước đã thực hiện tốt vai trò của người hướng dẫn, đem đến cho hộ nông dân những kiến thức mới. Lao động Lao động là yếu tố rất cần thiết, không thể thiếu được trong bất cứ ngành sản xuất nào. Quy mô của một ngành lớn hay nhỏ được biểu hiện một phần bởi số lượng và tỉ lệ lao động tham gia sản xuất trong ngành đó. Tuy nhiên, chất lượng lao động ảnh SVTH: Hồ Thị Uyên 10