Đăng ký Đăng nhập
Trang chủ Giáo dục - Đào tạo Cao đẳng - Đại học đào tạo giọng soprano việt nam chất lượng cao...

Tài liệu đào tạo giọng soprano việt nam chất lượng cao

.DOC
187
566
58

Mô tả:

i LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các kết quả nghiên cứu được trình bày trong luận án là trung thực, khách quan và chưa từng để bảo vệ ở bất kỳ học vị nào, các thông tin trích dẫn trong luận án này đều được chỉ rõ nguồn gốc. Hà Nội ngày tháng năm 2019 Tác giả luận án Nguyễn Thị Tân Nhàn ii MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN................................................................................................................................................................. I MỤC LỤC............................................................................................................................................................................... II DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT SỬ DỤNG TRONG LUẬN ÁN.......................................................................................... III DANH MỤC CÁC BẢNG.................................................................................................................................................... IV BẢNG CHÚ THÍCH ÂM VỰC CÁC LOẠI GIỌNG HÁT TƯƠNG ỨNG VỚI CÁC OCTAVES CỦA ĐÀN PIANO .................................................................................................................................................................................................. V DANH MỤC CÁC THUẬT NGỮ CHUYÊN MÔN.......................................................................................................... VI MỞ ĐẦU.................................................................................................................................................................................. 1 1. LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI..............................................................................................................................................................1 2. LỊCH SỬ NGHIÊN CỨU............................................................................................................................................................3 3. MỤC TIÊU NGHIÊN CỨU.........................................................................................................................................................8 4. ĐỐI TƯỢNG NGHIÊN CỨU......................................................................................................................................................9 5. PHẠM VI NGHIÊN CỨU...........................................................................................................................................................9 6. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU..................................................................................................................................................9 7. ĐÓNG GÓP MỚI CỦA LUẬN ÁN.............................................................................................................................................10 8. BỐ CỤC LUẬN ÁN................................................................................................................................................................10 NỘI DUNG............................................................................................................................................................................ 11 CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN ĐÀO TẠO GIỌNG SOPRANO CHẤT LƯỢNG CAO..............11 1.1. VÀI NÉT VỀ ĐÀO TẠO CHẤT LƯỢNG CAO.........................................................................................................................11 1.1.1. MỘT SỐ KHÁI NIỆM....................................................................................................................................................11 1.1.2. MỤC ĐÍCH ĐÀO TẠO CHẤT LƯỢNG CAO........................................................................................................................14 1.2. KHÁI LƯỢC VỀ GIỌNG SOPRANO......................................................................................................................................16 1.2.1. ĐẶC ĐIỂM CHUNG CỦA GIỌNG SOPRANO......................................................................................................................16 1.2.2. CÁC LOẠI GIỌNG SOPRANO...........................................................................................................................................19 1.2.3. VỊ TRÍ, VAI TRÒ CỦA GIỌNG SOPRANO TRONG LỊCH SỬ PHÁT TRIỂN NGHỆ THUẬT THANH NHẠC................................22 1.3. ĐÔI NÉT VỀ ĐÀO TẠO THANH NHẠC TRÊN THẾ GIỚI VÀ VIỆT NAM.................................................................................25 1.3.1. VỀ ĐÀO TẠO THANH NHẠC TRÊN THẾ GIỚI...................................................................................................................25 1.3.2. LỊCH SỬ ĐÀO TẠO THANH NHẠC TẠI VIỆT NAM...........................................................................................................33 1.4. THỰC TRẠNG ĐÀO TẠO GIỌNG SOPRANO VIỆT NAM CHẤT LƯỢNG CAO.........................................................................46 1.4.1. NĂNG LỰC CỦA SINH VIÊN............................................................................................................................................47 1.4.2. ĐỐI VỚI GIẢNG VIÊN.....................................................................................................................................................48 1.4.3. VỀ CHƯƠNG TRÌNH, GIÁO TRÌNH...................................................................................................................................52 TIỂU KẾT CHƯƠNG 1...............................................................................................................................................................57 CHƯƠNG 2. KỸ THUẬT THANH NHẠC TRONG ĐÀO TẠO GIỌNG COLORATURE SOPRANO CHẤT LƯỢNG CAO TẠI HỌC VIỆN ÂM NHẠC QUỐC GIA VIỆT NAM...........................................................................58 2.1. NHỮNG YÊU CẦU KHI THỰC HIỆN CÁC KỸ THUẬT CỦA GIỌNG COLORRATURE SOPRANO CHẤT LƯỢNG CAO.................59 2.1.1. HƠI THỞ........................................................................................................................................................................ 59 2.1.2. KHẨU HÌNH...................................................................................................................................................................62 2.1.3. VỊ TRÍ ÂM THANH CỘNG MINH......................................................................................................................................65 2.2. MỘT SỐ KỸ THUẬT HÁT CHO GIỌNG COLORATURE SOPRANO CHẤT LƯỢNG CAO...........................................................69 2.2.1. KỸ THUẬT HÁT CANTILENA..........................................................................................................................................70 2.2.2. KỸ THUẬT HÁT STACCATO…….....................................................................................................................................74 2.2.3. KỸ THUẬT HÁT PASSAGE..............................................................................................................................................81 2.2.4. KỸ THUẬT HÁT TRILLO.................................................................................................................................................85 2.2.5. HÁT SẮC THÁI TO NHỎ..................................................................................................................................................89 TIỂU KẾT CHƯƠNG 2.............................................................................................................................................................105 CHƯƠNG 3. GIẢI PHÁP TRONG ĐÀO TẠO GIỌNG COLORATURE SOPRANO CHẤT LƯỢNG CAO TẠI VIỆT NAM............................................................................................................................................................................ 98 3.1. CHẤT LƯỢNG ĐỘI NGŨ GIẢNG VIÊN TRONG ĐÀO TẠO GIỌNG COLORATURE SOPRANO CHẤT LƯỢNG CAO.....................98 3.1.1. NĂNG LỰC CHUYÊN MÔN..............................................................................................................................................99 3.1.2. CÁC NĂNG LỰC BỔ TRỢ..............................................................................................................................................101 3.1.3. NĂNG LỰC SƯ PHẠM...................................................................................................................................................103 3.2. NHỮNG YÊU CẦU VỀ NĂNG LỰC CỦA SINH VIÊN TRONG ĐÀO TẠO GIỌNG COLORATURE SOPRANO CHẤT LƯỢNG CAO .............................................................................................................................................................................................. 111 3.2.1. VỀ NĂNG LỰC CHUYÊN MÔN.......................................................................................................................................111 3.2.2. VỀ NĂNG LỰC CÁC MÔN BỔ TRỢ.................................................................................................................................112 3.2.3. NĂNG LỰC XỬ LÝ TÁC PHẨM VÀ BIỂU DIỄN...............................................................................................................113 3.3. CHƯƠNG TRÌNH, GIÁO TRÌNH ĐÀO TẠO GIỌNG COLORATURE SOPRANO CHẤT LƯỢNG CAO.........................................120 3.4. TIÊU CHÍ KIỂM TRA ĐÁNH GIÁ TRONG ĐÀO TẠO GIỌNG COLORATURE SOPRANO CHẤT LƯỢNG CAO...........................133 3.5. HỘI NHẬP QUỐC TẾ TRONG ĐÀO TẠO GIỌNG COLORATURE SOPRANO CHẤT LƯỢNG CAO............................................135 3.5.1. NHỮNG MẶT THUẬN LỢI TRONG CÔNG TÁC HỘI NHẬP QUỐC TẾ................................................................................135 3.5.2. MỘT SỐ HẠN CHẾ TRONG HỘI NHẬP QUỐC TẾ.............................................................................................................139 3.5.3. ĐỀ XUẤT MỘT SỐ ĐỊNH HƯỚNG NHẰM NÂNG CAO HIỆU QUẢ ĐÀO TẠO GIỌNG COLORATURE SOPRANO TRONG HỘI NHẬP QUỐC TẾ.......................................................................................................................................................................142 TIỂU KẾT CHƯƠNG 3.............................................................................................................................................................158 KẾT LUẬN......................................................................................................................................................................... 147 TÀI LIỆU THAM KHẢO..................................................................................................................................................151 iii DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH CÔNG BỐ...............................................................................................................171 MỤC LỤC CỦA PHỤ LỤC...............................................................................................................................................159 PHỤ LỤC............................................................................................................................................................................ 160 DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT SỬ DỤNG TRONG LUẬN ÁN CS GD&ĐT CLC GS GV HV HVANQGVN NS NGND NSND NSUT NGUT PGS SV QĐ TN TS VH-TT-DL Ca sĩ Giáo dục và Đào tạo Chất lượng cao Giáo sư Giảng viên Học viên Học viện âm nhạc quốc gia Việt Nam Nghệ sĩ Nhà giáo nhân dân Nghệ sĩ nhân dân Nghệ sĩ ưu tú Nhà giáo ưu tú Phó giáo sư Sinh viên Quyết định Thanh nhạc Tiến sĩ Văn hóa, thể thao, du lịch iv DANH MỤC CÁC BẢNG BẢNG 1: SO SÁNH ĐÀO TẠO ĐẠI TRÀ VÀ ĐÀO TẠO CHẤT LƯỢNG CAO ĐỐI VỚI GIỌNG COLORATURE SOPRANO CLC.........................15 BẢNG 2: SO SÁNH MỘT SỐ KỸ THUẬT ĐẶC TRƯNG CỦA GIỌNG COLORATURE SOPRANO TRONG ĐÀO TẠO ĐẠI TRÀ VÀ ĐÀO TẠO CLC.....................................................................................................................95 Bảng 3: Bảng đánh giá năng lực học tập SV.....................................................134 v BẢNG CHÚ THÍCH ÂM VỰC CÁC LOẠI GIỌNG HÁT TƯƠNG ỨNG VỚI CÁC OCTAVES CỦA ĐÀN PIANO vi DANH MỤC CÁC THUẬT NGỮ CHUYÊN MÔN Cantilena Liền âm, tuôn trào, liên tục Colorature Màu sắc Colorature Soprano Nữ cao màu sắc Crescendo Từ nhỏ đến to Diminuendo Từ to đến nhỏ Dramatic Soprano Nữ cao kịch tính Forte To Gruppetto Láy chùm Legato Liền âm, liền từ Lirico Soprano Nữ cao trữ tình Passage Lướt nhanh Piano Nhỏ Potamento Trượt vuốt Soprano Nữ cao Spinto Soprano Nữ cao trữ tình kịch tính Staccato Trillo Âm nảy Rung láy Tenor Nam cao Vocalise Luyện thanh 1 MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Bộ môn đào tạo thanh nhạc (TN) chuyên nghiệp Việt Nam ra đời cùng với sự thành lập Trường Âm nhạc Việt Nam năm 1956, đến nay đã phát triển thành Học Viện Âm nhạc Quốc gia Việt Nam (HVANQGVN). Đây là một trong những trung tâm đào tạo âm nhạc lớn nhất cả nước bao gồm đào tạo một hệ thống các ngành biểu diễn âm nhạc trong đó có đào tạo thanh nhạc biểu diễn chuyên nghiệp và những ngành đào tạo lý luận, sáng tác, chỉ huy... Cũng như HVANQGVN, Nhạc viện TP Hồ Chí Minh ra đời tháng 71976 (Tiền thân là Trường Quốc gia Âm nhạc và Kịch nghệ Sài Gòn -1956) và Học viện Âm nhạc Huế (tiền thân là Trường Quốc gia Âm nhạc và Kịch nghệ Huế - 1962), Khoa thanh nhạc được thành lập cùng với sự ra đời trên. Cả hai cơ sở đào tạo âm nhạc, thanh nhạc lớn nhất Miền Nam, Miền Trung Việt Nam này với mô hình đào tạo có nhiều nét tương đồng với HVANQGVN. Cho đến nay, phần lớn nguồn giảng viên (GV) có trình độ cao được phân bổ về các cơ sở đào tạo âm nhạc, thanh nhạc này là do HVANQGVN cung cấp. Các mô hình đào tạo chuyên ngành nói chung, thanh nhạc nói riêng thống nhất theo mô hình của HVANQGVN. Nghiên cứu những thành quả trong công tác đào tạo hơn 60 năm qua chúng tôi thấy sự vượt trội cả về mặt chất lượng và số lượng những diễn viên, cán bộ giảng dạy là nữ. Riêng tại HVANQGVN số giảng viên thanh nhạc là 19 người, trong số đó có 14 người là nữ. Tại Nhạc viện thành phố Hồ Chí Minh số giảng viên thanh nhạc là 20, trong số đó có 15 giảng viên là nữ. Những giảng viên vừa giảng dạy tốt vừa biểu diễn tốt đa số cũng là nữ. Những Nghệ sĩ nhân dân (NSND) tiêu biểu được đào tạo tại Trường Âm nhạc Việt Nam, Nhạc viện Hà Nội và nay là HVANQGVN chỉ tính những gương mặt nữ đã có: NSND Lê Dung, NSND Tường Vi, NSND Thanh Huyền, NSND Thanh Hoa, Nghệ sĩ ưu tú (NGUT) Diệu Thúy, NSUT Thu Lan, PGS.TS.NSUT Ngọc Lan, NSUT Măng Thị Hội, NSUT Hà Thủy, NSUT Kim Phúc, NSUT Mỹ An, NSUT Mai Tuyết... Ngoài ra còn rất nhiều NSUT là nữ ở các trường Văn hóa Nghệ thuật, ở các đơn vị nghệ thuật chuyên 2 nghiệp trong cả nước. Trong số các giọng nữ đó, giọng Soprano, cụ thể là giọng Colorature Soprano chiếm tỷ lệ vượt trội, trong đội ngũ những ca sĩ thành danh đa số cũng là giọng Colorature Soprano. Ở Việt Nam việc đào tạo giọng Soprano đạt nhiều thành công và tích lũy kiến thức học thuật tốt hơn, thuận lợi hơn so với kiến thức đào tạo các loại giọng khác. Mặc dù có sự nổi trội về mặt số lượng, ưu thế ở màu sắc, âm vực và chất giọng, nhưng lượng sinh viên, ca sĩ đạt khả năng vượt trội trong học tập, biểu diễn còn ở mức hạn chế. Thực tế, để tiến hành đào tạo giọng Colorature Soprano chất lượng cao (CLC) thì sự đổi mới một cách đồng bộ từ cơ sở vật chất, chương trình, giáo trình, nội dung, trình độ giảng viên, tiêu chí đối với sinh viên, phương pháp dạy học... cần được rà soát theo lộ trình phù hợp với đào tạo chất lượng cao. Hiện nay, Khoa Thanh nhạc tại HVANQGVN đã đáp ứng được những tiêu chuẩn cơ bản chung trong đào tạo, đa số sinh viên giọng Soprano nói chung và Colorature Soprano nói riêng sau khi tốt nghiệp đã làm tốt nhiệm vụ của mình, nhiều ca sĩ đã thành danh, nổi tiếng trong một dòng nhạc cụ thể mà họ lựa chọn, phần lớn họ là những nghệ sĩ, ca sĩ, giảng viên có uy tín. Mặc dù vậy, số lượng SV giọng Colorature Soprano để chọn lựa với tiêu chí đào tạo chất lượng cao lại đang ở mức độ hạn chế cả về số lượng và chất lượng. Không nhiều nghệ sĩ, ca sĩ có đủ khả năng, trình độ để tham gia biểu diễn trong các chương trình ca nhạc mang tính chuyên nghiệp đỉnh cao, ít xuất hiện những gương mặt mới, đặc biệt rất hạn chế số lượng sinh viên, học viên có khả năng tham gia các chương trình ở quy mô quốc tế... Thấy rõ sự bất cập này, năm 2009 HVANQGVN hoàn thành đề tài “… Đa dạng hóa mô hình đào tạo âm nhạc đáp ứng với tình hình mới” đề tài do GS.NSND Trung Kiên làm chủ nhiệm. Năm 2011, HVANQGVN tiếp tục hoàn thành đề tài cấp Bộ “Đào tạo tài năng âm nhạc đỉnh cao ở Việt Nam” do GS.TS.NGND Trần Thu Hà làm chủ nhiệm trong đó có nhánh nghiên cứu “Đào tạo tài năng đỉnh cao TN” do GS.NSND Nguyễn Trung Kiên là tác giả. Dựa trên Thông tư số 23/2014/TT-BGDĐT Về đào tạo CLC trình độ đại học với mục đích: “Nâng cao chất lượng đào tạo trình độ đại học ở những cơ sở đào tạo có đủ điều kiện nhằm đào tạo nguồn nhân lực có tính 3 cạnh tranh cao trên thị trường lao động trong thời kỳ hội nhập kinh tế khu vực và thế giới” [5, tr. 2]. Dựa vào Quyết định 1341/QĐ-TTg của Thủ tướng chính phủ ngày 08/07/2016 về việc phê duyệt đề án “Đào tạo tài năng trong lĩnh vực văn hóa nghệ thuật giai đoạn 2016 - 2025, tầm nhìn đến năm 2030” với mục tiêu cụ thể: “Phát hiện, đào tạo học sinh, SV có năng khiếu vượt trội để trở thành những nghệ sĩ tài năng trong biểu diễn, sáng tác, giảng dạy; tham gia biểu diễn, dự thi các chương trình, cuộc thi nghệ thuật chuyên nghiệp trong nước và quốc tế”...[10, tr. 1]. Như vậy, việc định hướng đào tạo TN chuyên nghiệp để phát triển và xứng tầm với các nước trong khu vực và thế giới là việc làm cấp thiết hiện nay. Nối tiếp những hướng nghiên cứu đã nêu trên cùng mong muốn sớm có những giải pháp trong đào tạo nguồn nhân lực ngành TN CLC nhằm góp phần phát huy tiềm năng của giọng Soprano nói chung, giọng Colorature Soprano Việt Nam nói riêng. Chúng tôi lựa chọn đề tài “Đào tạo giọng Soprano Việt Nam CLC” làm đề tài nghiên cứu. 2. Lịch sử nghiên cứu Chúng tôi đã tìm hiểu một số công trình chuyên khảo là sách trong và ngoài nước, một số luận án, bài báo khoa học về chuyên ngành thanh nhạc. Là những công trình nghiên cứu về lịch sử chuyên ngành, sư phạm thanh nhạc; nghiên cứu chuyên khảo về đào tạo giọng Soprano... nhằm mục đích tìm ra những vấn đề còn bỏ ngỏ, từ đó xây dựng hướng nghiên cứu của luận án. Dưới đây là một số công trình đáng chú ý. Sách nước ngoài Nghiên cứu về lịch sử chuyên ngành và phương pháp sư phạm TN “Những vấn đề cơ bản của phương pháp thanh nhạc” của L.B.Dimiriev (1963), Nxb Matxcơva. Cuốn sách giới thiệu lịch sử phát triển trường phái thanh nhạc Nga và nghệ thuật thanh nhạc Xô Viết; Hoạt động của cơ quan giọng hát trong ca hát; Một số vấn đề làm việc thực hành với học sinh... Đây là tài liệu quý, giới thiệu đầy đủ những vẫn đề về lý thuyết cũng như thực hành trong phương pháp sư phạm, giúp người đọc có thể hiểu sâu sắc những vấn đề của TN cần quan tâm. 4 Học hát (2003) của tác giả O.V.Dalexky, Nxb Matxcơva. Cuốn sách nêu những vấn đề cơ bản cần chú ý khi học hát. Nghệ thuật hát và phương pháp thanh nhạc của Enrico Caruso (2005) của tác giả Salvatore Fustrito - Barnet Beler, Nxb Saint Peterburg... Cuốn sách nói về kinh nghiệm ca hát và những phương pháp sư phạm thanh nhạc của Caruso... On the Art of Singing (2011), tạm dịch “Nghệ thuật ca hát”. của tác giả Richard Miller, Nxb Đại học Oxford. Cuốn sách chứa đựng nhiều thông tin cần thiết cho người học hát. Từ sinh lý học và âm thanh của tiếng hát đến việc xây dựng sự nghiệp. Cuốn sách chia làm bốn phần chính: Kỹ thuật TN, phong cách và giải thích, sự chuẩn bị chuyên nghiệp và phương pháp sư phạm TN. Những công trình kể trên đã nghiên cứu một cách sâu rộng nhiều vấn đề quan trọng trong đào tạo TN chuyên nghiệp dành cho tất cả các loại giọng hát. Đây là nguồn tư liệu lớn, là cơ sở giúp chúng tôi nghiên cứu những vấn đề về lịch sử chuyên ngành và phương pháp sư phạm thanh nhạc nói chung. Nghiên cứu chuyên khảo về đào tạo cho giọng Soprano bao gồm: Kinh nghiệm dạy giọng Soprano trong tạp chí “Những vấn đề Sư phạm TN” (1967) của tác giả T.D.Smelkova, In.V.Xaveliev, Nxb Matxcơva. Những bài tập nhằm phát triển giọng nữ (1994) của tác giả Rojdextvenskaia, Nxb Matxcơva. Bao gồm những tác phẩm thanh nhạc dành rieeg trong đào tạo giọng nữ. Training Soprano Voices (2000), tạm dịch “Đào tạo giọng Soprano” của tác giả Richard Miller, Nxb Đại học Oxford. Cuốn sách cung cấp một hệ thống những vấn đề về đào tạo giọng Soprano bao gồm: các kỹ thuật quản lý hơi thở, rung, cân bằng cộng hưởng, phát âm, nhanh nhẹn giọng hát, đăng ký giọng hát thích hợp và điều khiển giọng hát. Cuốn sách đúc kết một chế độ phát triển thanh nhạc hàng ngày để hát lành mạnh và trình diễn nghệ thuật... Chúng tôi nhận thấy, một số nghiên cứu trên đã đề cập tương đối nhều về giọng Soprano nói chung, đã đưa ra những kinh nghiệm trong đào tạo loại giọng này. Tuy nhiên, công trình chuyên khảo về loại giọng Colorature 5 Soprano, đặc biệt, nghiên cứu đào tạo chất lượng cao đối với loại giọng này thì tới thời điểm hiện tại chúng tôi chưa thấy công trình nào đề cập. Sách trong nước Sách chuyên khảo thuộc lĩnh vực lịch sử chuyên ngành: “Nghệ thuật opera” (2004) của tác giả Nguyễn Trung Kiên, Nxb Viện Âm nhạc. Cuốn sách giới thiệu những điều cơ bản về opera; Những giai đoạn cơ bản của lịch sử nghệ thuật Opera; Nhà hát Opera... Đây là cuốn sách không lớn, nhưng đã giới thiệu những nét cơ bản nhất về opera. “Lịch sử nghệ thuật thanh nhạc phương tây” (2005) của tác giả Hồ Mộ La, Nxb Từ điển Bách Khoa. Cuốn sách giới thiệu quá trình hình thành và phát triển nghệ thuật thanh nhạc từ thời kỳ Trung Cổ, Phục Hưng, Tiền cổ điển, Cổ điển, Lãng mạn. “Lược sử Opera và 50 vở Opera chọn lọc” (2011) của tác giả Nguyễn Trung Kiên, Nxb Từ điển Bách Khoa. Cuốn sách giúp cho các giảng viên và sinh viên nắm được lược sử tác giả và tác phẩm những Opera nổi tiếng, bên cạnh đó cuốn sách giới thiệu 50 vở opera chọn lọc một cách tương đối chi tiết. Đây là tài liệu tham khảo hữu dụng trong học tập và đào tạo thanh nhạc. Có thể thấy, những cuốn sách này đã nêu bật lịch sử nghệ thuật thanh nhạc phương Tây nói chung và nghệ thuật Opera nói riêng. Đây là nguồn tư liệu quan trọng để chúng tôi tìm hiểu về lĩnh vực này trong luận án. Sách nghiên cứu về sư phạm thanh nhạc Sách học thanh nhạc (1997), Nxb Trẻ của tác giả Mai Khanh. Cuốn sách trang bị kiến thức cơ bản nhất về lĩnh vực thanh nhạc như: Bộ máy phát âm, phương pháp sử dụng hơi thở, các kỹ thuật hát cơ bản cho tới cách phát âm nhả chữ... Giúp người học nắm được cách hát đúng và phương pháp sư phạm cần thiết khi dạy học. Phương pháp sư phạm TN (2001), Nxb Âm nhạc của tác giả Nguyễn Trung Kiên. Là cuốn sách đầu tiên tại Việt Nam đưa ra những nguyên tắc sư phạm TN, những vẫn đề cơ bản trong kỹ thuật, nghệ thuật ca hát. Cuốn sách trình bày một cách hệ thống các phương pháp học hát, bao gồm cả lý thuyết 6 và thực hành với nhiều phần khác nhau, của nhiều trường phái TN khác nhau. Cuốn sách là cơ sở lý luận quan trọng đối với ngành sư phạm TN nói chung. Giáo trình đại học TN (2007), Bộ VHTTDL do tác giả Nguyễn Trung Kiên biên soạn gồm các trích đoạn Opera cho các giọng Soprano (nữ cao 122 tác phẩm), giọng Tenor (nam cao 112 tác phẩm), Bas Bariton (nam trầm trung 116 tác phẩm). Đây là giáo trình đầu tiên tại Việt Nam có sự phân chia tác phẩm nhằm phù hợp cho từng loại giọng hát khác nhau. Mỗi giai đoạn đào tạo đều có những mục đích, yêu cầu rất cụ thể. Đây cũng là giáo trình đang hiện hành tại Khoa TN, HVANQGVN. Phương pháp dạy TN (2008) của tác giả Hồ Mộ La, Nxb Từ điển Bách Khoa. Cuốn sách trình bày những kiến giải khoa học về lĩnh vực TN và những kinh nghiệm sư phạm TN được tác giả đúc kết qua quá trình giảng dạy. “Những vấn đề sư phạm thanh nhạc” (2014) của tác giả Nguyễn Trung Kiên, Nxb Âm nhạc. Đây là một cuốn sách được kiến giải bằng lý luận và thực tế nhiều vấn đề về sư phạm thanh nhạc. Một số vấn đề lớn, phức tạp ở Việt Nam chưa đề cập như: Khái quát những kiến thức về âm thanh học, một số vấn đề của quá trình sư phạm thanh nhạc dưới ánh sáng học thuyết I.Palov. Nhiều vấn đề được trình bày trong 100 câu hỏi - đáp… Đây là tài liệu quý trong sư phạm thanh nhạc thực hành. “Phương pháp giữ gìn tiếng hát” (2015) của tác giả Trần Ngọc Lan và Phạm Thị Bích Đào, Nxb khoa học và kỹ thuật. Cuốn sách trình bày từ cấu tạo giải phẫu đến chức năng của từng bộ phận cấu thành của quá trình tạo âm, cơ chế hình thành lời nói, các bệnh lý thường gặp và cách phòng tránh, điều trị. Cuốn sách là tài liệu hữu ích giúp người dạy và người học hiểu hơn về cách giữ gìn giọng hát. Luận án có liên quan tới lĩnh vực nghiên cứu như: Luận án “Quá trình hình thành và phát triển ca hát chuyên nghiệp Việt Nam” của tác giả Trương Ngọc Thắng (2008) đề cập đến quá trình hình thành và phát triển ca hát chuyên nghiệp Việt Nam qua các giai đoạn trong lĩnh vực đào tạo, biểu diễn, các cuộc thi hát. 7 Luận án tiến sĩ “Opera trong sự phát triển nền âm nhạc chuyên nghiệp Việt Nam” (2010) của tác giả Nguyễn Thị Tố Mai. Luận án đã nghiên cứu phương thức xây dựng khúc mở màn và các tiết mục TN, làm rõ những đóng góp của Opera Châu Âu, Việt Nam và đề xuất hướng phát triển Opera Việt Nam. Luận án tiến sĩ “Đào tạo ca sĩ hát Opera tại HVANQGVN” (2017) của tác giả Đỗ Quốc Hưng. Luận án đã nêu nguồn gốc, sự hình thành, phát triển của Opera, nêu mô hình đạo tạo opera trên thế giới, ở Việt Nam và đưa ra những giải pháp nâng cao chất lượng đào tạo ca sĩ hát Opera tại HVANQGVN. Luận án tiến sĩ “Âm nhạc Mozart trong đào tạo TN chuyên nghiệp Việt Nam” (2017) của tác giả Nguyễn Thị Phương Nga. Luận án đã nêu ảnh hưởng của nhạc sĩ Mozart đối với văn hóa thời đại, khái quát đặc điểm chung trong tác phẩm của Mozart, đưa ra một số giải pháp kỹ thuật sử dụng trong các tác phẩm của Mozart. Luận án “Nâng cao chất lượng đào tạo hát tiếng Việt trong nghệ thuật hát mới” (2010) của tác giả Trần Thị Ngọc Lan. Là công trình nghiên cứu chuyên sâu đầu tiên về tìm hiểu cách xử lý ngôn ngữ tiếng Việt trong nghệ thuật ca hát truyền thống vào trong đào tạo thanh nhạc. Luận án “Phát âm tiếng Việt trong TN” của tác giả Võ Văn Lý (2011) phân tích sâu về phát âm tiếng Việt, cấu tạo của tiếng Việt, sự phát âm theo các phương ngữ, thổ ngữ, đưa ra tiêu chí phát âm tiếng Việt trong nghệ thuật ca hát, hệ thống âm chuẩn và phương pháp phát âm theo hệ thống âm chuẩn trong nghệ thuật ca hát, đề ra một số giải pháp nâng cao chất lượng hát tiếng Việt trong việc đào tạo TN tại các trường sư phạm. Luận án “Một số giải pháp nâng cao hiệu quả đào tạo TN chuyên nghiệp trong giai đoạn mới” của tác giả Lê Thị Minh Xuân (2015) bước đầu tổng kết một cách khái quát quá trình hình thành và phát triển nền sư phạm TN Châu Âu và tổng kết hệ thống những vấn đề công tác đào tạo TN chuyên 8 nghiệp ở Việt Nam nói chung và chủ yếu là tại HVANQGVN nói riêng. Tác giả đã phân tích thực trạng, đề xuất các giải pháp giúp nâng cao hiệu quả đào tạo TN chuyên nghiệp Việt Nam trong giai đoạn mới. Có thể thấy, những luận án trên đây đã đề cập tương đối rộng các khía cạnh trong đào tạo TN chuyên nghiệp nói chung. Nhiều đề tài nghiên cứu các biện pháp nhằm nâng cao chất lượng đào tạo ca sĩ hiện nay. Tóm lại, các công trình nghiên cứu nêu trên đã nghiên cứu khái quát về lịch sử thanh nhạc, những vấn đề cơ bản và những kinh nghiệm quý báu về sư phạm thanh nhạc. Các sách cũng đề cập tương đối nhiều về giọng Soprano nói chung. Tuy nhiên, nghiên cứu chuyên sâu về lý luận và thực hành trong đào tạo giọng Colorature Soprano Việt Nam đặc biệt là đào tạo CLC thì các công trình trên chưa đề cập tới. Như vậy, khoảng trống kiến thức về lĩnh vực luận án nghiên cứu còn tương đối nhiều. Tuy nhiên, trong phạm vi của luận án, chúng tôi sẽ tập chung nghiên cứu các vấn đề sau: Về cơ sở lý luận, chúng tôi nghiên cứu chương trình đào tạo CLC nói chung nhằm đưa ra tiêu chí trong đào tạo giọng Colorature Soprano CLC; Nghiên cứu sâu loại giọng Colorature Soprano; Khái quát đôi nét về đào tạo TN trên thế giới và ở Việt Nam, đặc biệt là những phương pháp khoa học, tiên tiến về đào tạo giọng Soprano làm cơ sở đề xuất những kỹ thuật TN dành riêng cho đào tạo giọng Colorature Soprano CLC. Chúng tôi cũng đề xuất những giải pháp có tính quyết định mang lại hiệu quả cao trong nhiệm vụ đào tạo loại giọng này theo tiêu chí CLC tại Việt Nam. 3. Mục tiêu nghiên cứu Làm rõ quá trình lịch sử hình thành và phát triển nghệ thuật và sư phạm TN gắn với giọng Soprano tại Việt Nam. Nghiên cứu, những đặc điểm của giọng Soprano Việt Nam, những thành công, hạn chế trong công tác đào tạo, biểu diễn, hội nhập quốc tế. Xác định rõ vai trò quan trọng của giọng Soprano trong lĩnh vực nghệ thuật TN. 9 Nghiên cứu, tìm hiểu về mô hình đào tạo CLC, phân tích những kỹ thuật đặc trưng ứng dụng trong đào tạo giọng Colorature Soprano CLC. Đề xuất một số giải pháp trong đào tạo giọng Colorature Soprano CLC Việt Nam trong giai đoạn hiện nay. 4. Đối tượng nghiên cứu Luận án xác định đối tượng nghiên cứu là những vấn đề về chương trình, giáo trình, phương pháp giảng dạy, đội ngũ sinh viên và giảng viên, cơ sở vật chất trong đào tạo giọng Colorature Soprano CLC ở bậc Đại học tại HVANQGVN. 5. Phạm vi nghiên cứu Về giọng Soprano chúng tôi nghiên cứu sâu về loại giọng Colorature Soprano. Đây là giọng chiếm tỉ lệ vượt trội cả về số lượng và chất lượng so với các loại giọng Soprano khác tại Việt Nam nói chung, HVANQGVN nói riêng. Về địa điểm triển khai: Kể từ năm 1956 tới nay, phần lớn nguồn GV có trình độ cao được phân bổ về các cơ sở đào tạo âm nhạc, TN trên cả nước đều xuất phát từ HVANQGVN. Các mô hình đào tạo chuyên ngành nói chung, TN nói riêng thống nhất theo mô hình của HVANQGVN. Vì vậy, phạm vi nghiên cứu chính của luận án là HVANQGVN. 6. Phương pháp nghiên cứu Luận án sử dụng các phương pháp nghiên cứu như sau. Phương pháp phân tích, so sánh, tổng hợp, nghị luận. Chúng tôi tổng hợp, phân tích đồng thời so sánh những tài liệu, sách báo liên quan tới lĩnh vực nghiên cứu. Sử dụng phương pháp nghị luận để giới thiệu, giải thích, phân tích xuyên suốt các vấn đề liên quan tới luận án. Phương pháp điều tra, khảo sát. Sử dụng phiếu điều tra, câu hỏi, khảo sát ý kiến của người học: Tiến hành tham vấn, phỏng vấn SV các khóa chuyên ngành TN về hoạt động đào tạo giọng Colorature Soprano. Phỏng vấn các nghệ sĩ, ca sĩ về thực trạng công tác đào tạo, biểu diễn giọng Colorature 10 Soprano. Phỏng vấn các GV trong cơ sở đào tạo về những điểm mạnh, hạn chế và đề xuất cho hoạt động đào tạo giọng Colorature Soprano tại HVANQGVN. Phương pháp thực nghiệm. Chúng tôi tiến hành thực nghiệm, áp dụng các biện pháp được nghiên cứu vào giảng dạy để thấy được kết quả và tính khả thi của các biện pháp đưa ra. 7. Đóng góp mới của luận án Luận án đã xác định tiêu chí trong đào tạo chất lượng cao đối với đào tạo giọng Colorature Soprano. Xác định sự giống, khác nhau giữa hai mô hình đào tạo đại trà và chất lượng cao đối với ngành thanh nhạc nói chung, trong đào tạo giọng Colorature Soprano nói riêng. Luận án xác định rõ hướng phát triển của giọng Colorature Soprano Việt Nam. Nêu bật được những ưu điểm và hạn chế trong đào tạo giọng Colorature Soprano tại HVANQGVN. Bổ sung hệ thống bài tập nhằm phát triển kỹ thuật TN trong đào tạo giọng Colorature Soprano CLC. Đề xuất các tác phẩm chọn lọc quốc tế và trong nước cho đào tạo những giọng Colorature Soprano CLC. Đề xuất một số giải pháp quan trọng trong đào tạo giọng Colorature Soprano CLC tại HVANQGVN. 8. Bố cục luận án Ngoài phần mở đầu, kết luận, mục lục, tài liệu tham khảo và phụ lục, luận án được chia thành ba chương. Chương I: Cơ sở lý luận và thực tiễn đào tạo giọng Soprano chất lượng cao. Chương II: Kỹ thuật trong đào tạo giọng Colorature Soprano chất lượng cao tại Học viện Âm nhạc Quốc gia Việt Nam. Chương III: Giải pháp trong đào tạo giọng Colorature Soprano chất lượng cao tại Việt Nam. 11 NỘI DUNG CHƯƠNG 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN ĐÀO TẠO GIỌNG SOPRANO CHẤT LƯỢNG CAO 1.1. Vài nét về đào tạo chất lượng cao 1.1.1. Một số khái niệm Dựa theo Luật Giáo dục Đại học năm 2012 số 08/2012/QH13 ngày 18 tháng 6 năm 2012. Theo Thông tư số 23/2014/TT-BGDĐT “Về đào tạo chất lượng cao trình độ đại học”. Chúng tôi xây dựng cơ sở lý luận vể đào tạo chất lượng cao với đối tượng nghiên cứu của luận án như sau. Về thuật ngữ liên quan đến đào tạo như: Đào tạo, giáo dục, chương trình đào tạo… Các khái niệm này đều đề cập đến một quá trình con người tiếp thu các kiến thức, học các kỹ năng mới và thay đổi các quan điểm hay hành vi, nâng cao khả năng thực hiện công việc của các cá nhân, để hiểu rõ, chúng tôi đưa ra một số khái niệm trên như sau. Đào tạo: Là hoạt động học tập nhằm giúp cho người học tiếp thu các kiến thức, kỹ năng đặc biệt, nhằm thực hiện những công việc cụ thể một cách hoàn hảo hơn trong vị trí chuyên môn, ngành nghề của mình. Giáo dục: Được hiểu là các hoạt động học tập để chuẩn bị cho con người bước vào một nghề nghiệp mới thích hợp trong tương lai. Phát triển: Là hoạt động học tập vượt ra khỏi phạm vi công việc trước mắt, liên quan tới việc nâng cao khả năng trí tuệ và cảm xúc cần thiết để thực hiện các công việc tốt hơn hoặc mở ra cho họ những công việc mới dựa trên cơ sở những định hướng tương lai của tổ chức. Đại trà: Có nghĩ là rộng khắp, trên quy mô lớn Chương trình đào tạo: Thể hiện rõ qua “trình độ đào tạo, đối tượng đào tạo, điều kiện nhập học và điều kiện tốt nghiệp, mục tiêu đào tạo, chuẩn kiến thức, phương pháp và hình thức đào tạo; cách thức đánh giá kết quả học tập...” [2, tr. 1]. 12 Đào tạo đại trà: “Là chương trình đào tạo trình độ đại học được thực hiện hợp pháp tại cơ sở đào tạo, có mức trần học phí theo quy định hiện hành của Chính phủ đối với cơ sở đào tạo công lập” [5, tr. 2]. Như vậy, theo cách hiểu của chúng tôi, chương trình đào tạo đại trà là chương trình dành cho số đông, cung cấp nguồn nhân lực chung cho xã hội, không có sự phân chia từng đối tượng cụ thể cho mục đích đào tạo. Đào tạo chất lượng cao: Dựa trên Thông tư số 24/2014/TT-BGDĐT “Về Đào tạo Chất lượng cao trình độ đại học khái niệm chất lượng cao được định danh như sau: “Là chương trình đào tạo có các điều kiện đảm bảo chất lượng đầu ra cao hơn chất lượng đào tạo đại trà đồng thời đáp ứng tiêu chí và điều kiện đào tạo CLC” [5, tr. 2]. Nghĩa là yêu cầu về nội dung, chương trình, giáo trình, phương thức dạy học tới đối tượng người học phải cao hơn mức đào tạo đại trà. Ngoài ra, chúng tôi chưa tìm thấy khái niệm cụ thể về đào tạo CLC. Trong quá trình tìm hiểu làm rõ hơn về vấn đề này, chúng tôi gặp một số ý kiến cho rằng: Ở một số trường có danh tiếng, uy tín, chương trình đào tạo của trường đó đã là đào tạo chất lượng cao nên việc xây dựng một chương trình mới cho đào tạo CLC là không cần thiết. Ở ngành âm nhạc, HVANQGVN là một trong những cơ sở đào tạo như vậy. Tuy nhiên, chiếu theo các định nghĩa đã nêu trên chúng tôi cho rằng, chương trình đào tạo TN tại HVANQGVN hiện phục vụ cho số đông và trong diện rộng, kiến thức chuẩn đầu ra SV cần đạt mức tối thiểu theo yêu cầu đào tạo... Do vậy, chương trình hiện hành vẫn được hiểu là chương trình đào tạo đại trà. Mặt khác, qua tìm hiểu, so sánh với một số cơ sở đào tạo trong khu vực và trên thế giới chúng tôi nhận thấy chương trình đào tạo hiện hành còn bộc lộ nhiều hạn chế và chưa mang nhiều tính ưu việt (điều này sẽ được chúng tôi trình bày cụ thể ở phần nghiên cứu về chương trình dạy học ở phần sau). Như vậy, việc xây dựng một chương trình đào tạo CLC dành riêng cho những SV có khả năng vượt trội, có giọng hát xuất sắc sẽ giúp họ có cơ hội phát triển xa bởi tri thức 13 họ cần lĩnh hội không phải tối thiểu cần đạt, thay vào đó là ngưỡng kiến thức tối đa bản thân có khả năng chiếm lĩnh. Chương trình đào tạo CLC “được xây dựng và phát triển trên nền của đào tạo đại trà của cơ sở đào tạo” [5, tr. 3]. Dựa trên chương trình đào tạo hiện hành, cơ sở đào tạo xây dựng một chương trình riêng cho đào tạo chất lượng cao sao cho chuẩn đầu ra: “Phải cao hơn đào tạo đại trà tương ứng” [5, tr. 3]. Cụ thể, GV có trình độ thạc sĩ trở lên, có năng lực chuyên môn, nghiên cứu khoa học đáp ứng yêu cầu của đào tạo CLC, có kinh nghiệm, phương pháp giảng dạy hiệu quả. Cơ sở vật chất, phòng học riêng cho lớp đào tạo CLC, các thiết bị hỗ trợ giảng dạy, học tập. Đủ giáo trình, tài liệu tham khảo trong, ngoài nước, được cập nhật thường xuyên và các cơ sở vật chất cần thiết khác theo yêu cầu đào tạo CLC. Dựa trên những phân tích trên, chúng tôi xây dựng khái niệm đào tạo chất lượng cao đối với giọng Colorature Soprano như sau: Là chương trình đào tạo dành riêng cho giọng Colorature Soprano xuất sắc được chọn lọc từ những giọng Soprano nói chung, giọng Colorature Soprano nói riêng có khả năng vượt trội từ chương trình đào tạo hiện hành. Những SV, học viên được chọn cần đảm bảo một số tiêu chí bắt buộc như: Âm sắc giọng hát có tính chất nhẹ, bay, vang xa (những đặc điểm điển hình của giọng Colorature Soprano), âm vực của giọng hát rộng, nắm được kỹ thuật hát căn bản, ngoại ngữ, có niềm khát khao và đam mê trong học tập... Chương trình đào tạo CLC được thiết kế theo hướng điều chỉnh, bổ sung từ chương trình đào tạo hiện hành nhằm tăng cường các kiến thức chuyên sâu ở mức cao hơn nhằm đáp ứng yêu cầu chuẩn đầu ra là những sinh viên, học viên giọng Colorature Soprano tài năng, có khả năng hát tốt những tác phẩm đòi hỏi kỹ thuật và nghệ thuật thanh nhạc phức tạp. Có khả năng tham dự những cuộc thi thanh nhạc lớn mang tầm quốc gia, quốc tế... Để đáp ứng yêu cầu đó, GV tham gia giảng dạy chương trình đào tạo CLC đối với giọng Colorature Soprano phải có trình độ chuyên môn cao, từ thạc sỹ trở lên, có thâm niên giảng dạy từ 5 năm trở lên, 14 có năng lực nghiên cứu và hiểu biết sâu, rộng về kiến thức chuyên ngành, đặc biệt phải có kinh nghiệm giảng dạy giọng Clorature Soprano. Phương pháp giảng dạy cũng yêu cầu phải cải tiến để tạo ra sự tương tác tích cực giữa giảng viên và sinh viên, phát huy tính sáng tạo, đột phá thường có ở các sinh viên xuất sắc. Cơ sở vật chất cần được đáp ứng với yêu cầu dạy và học trong đào tạo CLC. Năm 2018, Khoa thanh nhạc, HVANQGVN manh nha thực hiện lựa chọn một số sinh viên có tố chất giọng hát tốt, chọn giảng viên đồng thời hỗ trợ kinh phí cho giảng viên nhằm mục đích giúp SV có tố chất đạt chất lượng cao hơn. Tuy nhiên, việc triển khai chưa theo một lộ trình cụ thể và đồng bộ bởi các yêu tố khác như: Chương trình, giáo trình, thời gian đào tạo... Khoa còn đang thực hiện theo chương trình đào tạo hiện hành. 1.1.2. Mục đích đào tạo chất lượng cao “Nâng cao chất lượng đào tạo trình độ đại học ở những cơ sở đào tạo có đủ điều kiện nhằm đào tạo nguồn nhân lực có tính cạnh tranh cao trên thị trường lao động trong thời kỳ hội nhập kinh tế khu vực và thế giới” [5, tr. 2]. Như vậy, mục đích đào tạo CLC đối với giọng Colorature Soprano mang ý nghĩa quan trọng: Nâng cao chất lượng loại giọng này để tiếp tục phát triển cũng như hội nhập với quốc tế (tham gia các cuộc thi TN ra ngoài lãnh thổ Việt Nam, xuất khẩu được các nghệ sĩ biểu diễn cho các nhà hát, các GV cho các cơ sở đào tạo TN ra ngoài lãnh thổ Việt Nam). Có thể thấy, mục đích của hai mô hình: đào tạo TN đại trà và đào tạo giọng Colorature Soprano CLC tại HVANQGVN có sự khác nhau cơ bản giữa một bên SV cần nắm vững những kiến thức cơ bản, toàn diện với một bên là đào tạo chuyên sâu nhằm mục đích cạnh tranh, hội nhập quốc tế. Từ chương trình, giáo trình, phương pháp đào tạo, yêu cầu về đội ngũ GV, tuyển chọn SV đến cơ sở vật chất trong đào tạo đều có sự đòi hỏi cao hơn.
- Xem thêm -

Tài liệu liên quan