Tài liệu Dạy học theo dự án nội dung tổ hợp xác suất cho học sinh trung học phổ thông

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM –––––––––––––––––––––– NGUYỄN THỊ THƯƠNG DẠY HỌC THEO DỰ ÁN NỘI DUNG TỔ HỢP - XÁC SUẤT CHO HỌC SINH TRUNG HỌC PHỔ THÔNG LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO HỌC THÁI NGUYÊN - 2017 ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM –––––––––––––––––––––– NGUYỄN THỊ THƯƠNG DẠY HỌC THEO DỰ ÁN NỘI DUNG TỔ HỢP - XÁC SUẤT CHO HỌC SINH TRUNG HỌC PHỔ THÔNG Chuyên ngành: Lý luận và phương pháp dạy học bộ môn Toán Mã số: 60.14.01.11 LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO HỌC Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS. Trần Việt Cường THÁI NGUYÊN - 2017 LỜI CAM ĐOAN Tên tôi là Nguyễn Thị Thương, học viên cao học chuyên ngành: Lý luận và phương pháp dạy học bộ môn Toán, Trường Đại học sư phạm - Đại học Thái Nguyên, khóa học 2015 - 2017. Tôi xin cam đoan: Luận văn này là công trình nghiên cứu thực sự của cá nhân, được thực hiện dưới sự hướng dẫn khoa học của PGS.TS. Trần Việt Cường. Các số liệu có nguồn gốc rõ ràng, tuân thủ đúng nguyên tắc và kết quả trình bày trong luận văn được thu thập trong quá trình nghiên cứu là trung thực, chưa từng được ai công bố trước đây. Tôi xin chịu trách nhiệm về nghiên cứu của mình. Thái Nguyên, ngày ..... tháng ..... năm 2017 Tác giả luận văn Nguyễn Thị Thương i LỜI CẢM ƠN Đề tài "Dạy học theo dự án nội dung Tổ hợp - Xác suất cho học sinh Trung học phổ thông" là một nội dung nhỏ trong lĩnh vực khoa học tự nhiên, nhưng là kết quả của một quá trình nghiên cứu của bản thân tác giả sau một thời gian học tập và nghiên cứu chuyên ngành Lý luận và phương pháp dạy học bộ môn Toán. Để có được kết quả này, ngoài sự nỗ lực, cố gắng của bản thân, trong quá trình tiến hành nghiên cứu hoàn thiện đề tài, tôi đã nhận được sự động viên, giúp đỡ, hướng dẫn của sự tận tình của các thầy cô giáo trong Khoa Toán, Phòng Sau đại học Trường Đại học Sư phạm - Đại học Thái Nguyên và các thầy cô đã trực tiếp giảng dạy, giúp đỡ cho tôi trong quá trình học tập và nghiên cứu tại Trường. Đặc biệt, tôi xin được bày tỏ sự biết ơn sâu sắc tới PGS.TS. Trần Việt Cường - Thầy giáo đã trực tiếp giúp đỡ, hướng dẫn cho tôi trong suốt quá trình nghiên cứu và hoàn thiện bản luận văn này. Dù đã cố gắng nhiều, song vì những lý do khách quan và chủ quan, luận văn không thể tránh khỏi những thiếu xót. Rất mong nhận được sự góp ý, chỉ dẫn và giúp đỡ của quý thầy cô giáo, và các bạn đồng nghiệp. Xin trân trọng cảm ơn! Thái Nguyên, tháng 5 năm 2017 Tác giả Nguyễn Thị Thương ii MỤC LỤC Lời cam đoan ........................................................................................................ i Lời cảm ơn ........................................................................................................... ii Mục lục ............................................................................................................... iii Danh mục các bảng............................................................................................. iv Danh mục các biểu đồ ......................................................................................... v MỞ ĐẦU ............................................................................................................. 1 1. Lý do chọn đề tài ............................................................................................. 1 2. Mục đích nghiên cứu ....................................................................................... 3 3. Giả thuyết khoa học ......................................................................................... 3 4. Nhiệm vụ nghiên cứu ...................................................................................... 4 5. Phương pháp nghiên cứu ................................................................................. 4 6. Cấu trúc của luận văn ...................................................................................... 4 Chương 1: CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN.............................................. 5 1.1. Tổng quan về Dạy học theo dự án ................................................................ 5 1.1.1. Một số khái niệm cơ bản............................................................................... 5 1.1.2. Đặc điểm của dạy học theo dự án................................................................. 7 1.1.3. Vai trò của giáo viên và học sinh trong dạy học theo dự án...................... 10 1.1.4. So sánh hình thức dạy học dự án với dạy học truyền thống ...................... 10 1.1.5. Ưu điểm và hạn chế của dạy học theo dự án ............................................. 12 1.1.6. Phân loại dự án học tập ............................................................................... 14 1.1.7. Các hoạt động cơ bản trong dạy học theo dự án ........................................ 15 1.2. Thực trạng dạy học Tổ hợp - Xác suất ở trường phổ thông ....................... 19 1.2.1. Nội dung Tổ hợp - Xác suất lớp 11 ở trường phổ thông ........................... 19 1.2.2. Mục đích, yêu cầu khi dạy học nội dung Tổ hợp - Xác suất ở trường phổ thông ............................................................................................................... 24 1.2.3. Thực trạng dạy học Tổ hợp - Xác suất ở trường phổ thông ...................... 25 iii 1.3. Kết luận chương 1....................................................................................... 28 Chương 2: TỔ CHỨC DẠY HỌC THEO DỰ ÁN NỘI DUNG TỔ HỢP - XÁC SUẤT CHO HỌC SINH TRUNG HỌC PHỔ THÔNG ........ 30 2.1. Định hướng tổ chức dạy học theo dự án nội dung Tổ hợp - Xác suất cho học sinh Trung học phổ thông………………………………………………...30 2.2. Tiêu chí lựa chọn nội dung để tổ chức dạy học theo dự án cho học sinh Trung học phổ thông.......................................................................................... 33 2.3. Tổ chức dạy học theo dự án nội dung Tổ hợp - Xác suất cho học sinh Trung học phổ thông ............................................................................................. 38 2.4. Kết luận chương 2....................................................................................... 65 Chương 3: THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM ...................................................... 66 3.1. Mục đích thực nghiệm sư phạm ................................................................. 66 3.2. Đối tượng thực nghiệm ............................................................................... 66 3.3. Nội dung và hình thức thực nghiệm sư phạm ............................................ 67 3.3.1. Nội dung thực nghiệm sư phạm ................................................................. 67 3.3.2. Hình thức thực nghiệm ............................................................................... 67 3.4. Đánh giá thực nghiệm sư phạm .................................................................. 68 3.4.1. Phân tích định lượng ................................................................................... 68 3.4.2. Phân tích định tính ...................................................................................... 75 3.5. Kết luận chương 3....................................................................................... 76 KẾT LUẬN CHUNG....................................................................................... 77 TÀI LIỆU THAM KHẢO............................................................................... 78 iv DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 2.1. Tần số - tần suất xuất hiện 2 con bài khác loại (bảng nhóm) ........... 43 Bảng 2.2. Tần số - tần suất xuất hiện 2 con bài khác loại (bảng tổng hợp) ...... 43 Bảng 2.3. Thống kê số người vi phạm giao thông tại chốt… ........................... 57 Bảng 3.1. Kết quả kiểm tra khảo sát chất lượng môn Toán đầu năm học......... 67 Bảng 3.2. Bảng phân bố tầ n số kết quả kiểm tra 45 phút của học sinh ............. 73 iv DANH MỤC HÌNH, BIỂU ĐỒ VÀ SƠ ĐỒ Hình 1.1. Đặc điểm của dạy học theo dự án. ....................................................... 9 Biểu đồ 1.1. Tỉ lệ vận dụng dạy học theo dự án của giáo viên. ........................ 25 Biểu đồ 1.2. Thái độ của học sinh khi học nội dung Tổ hợp - Xác suất. .......... 27 Biểu đồ 1.3. Thái độ học tập của học sinh với hình thức dạy học theo dự án .. 27 Sơ đồ 2.1. Quy trình tổ chức dạy học theo dự án cho học sinh. ........................ 38 . v MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài 1.1. Giáo dục và đào tạo, khoa học và công nghệ luôn được Đảng và Nhà nước đưa lên quốc sách hàng đầu, là nền tảng và động lực thúc đẩy sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước. Sự phát triển của đất nước trong giai đoạn mới hiện nay sẽ tạo ra nhiều cơ hội, đồng thời cũng đặt ra những thách thức không nhỏ đối với sự nghiệp giáo dục. Nghị quyết Trung ương 2 khoá VIII của Ban Chấp hành Trung ương Đảng cộng sản Việt Nam đã khẳng định [1]: “Phải đổi mới phương pháp giáo dục đào tạo, khắc phục lối truyền thụ một chiều, rèn luyện thành nếp tư duy sáng tạo của học sinh. Từng bước áp dụng các phương pháp tiên tiến và phương tiện hiện đại vào quá trình dạy học, đảm bảo điều kiện và thời gian tự học, tự nghiên cứu cho học sinh...”. Định hướng này đã được pháp chế hóa theo mục 2 điều 28, Luật Giáo dục Việt Nam năm 2005 [12]:“Phương pháp giáo dục phổ thông phải phát huy tính tích cực, tự giác, chủ động, sáng tạo của học sinh; phù hợp với đặc điểm của từng lớp học, môn học, bồi dưỡng phương pháp tự học; khả năng làm việc theo nhóm, rèn luyện kỹ năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn, tác động đến tình cảm đem lại niềm vui hứng thú học tập của học sinh.” Nghị quyết số 29/NQ-TW của Ban Chấp hành Trung ương Đảng cộng sản Việt Nam khóa XI cũng nhấn mạnh [2]: “Tiếp tục đổi mới mạnh mẽ phương pháp dạy và học theo hướng hiện đại; phát huy tích cực, chủ động sáng tạo và vận dụng kiến thức, kỹ năng của người học; khắc phục lối truyền thụ áp đặt một chiều, ghi nhớ máy móc. Tập trung dạy cách học, cách nghĩ, khuyến khích tự học, tạo cơ sở để người học tự cập nhật và đổi mới tri thức, kỹ năng, phát triển năng lực. Chuyển từ học chủ yếu trên lớp sang tổ chức hình thức học tập đa dạng, chú ý các hoạt động xã hội, ngoại khóa, nghiên cứu khoa học. Đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin và truyền thông trong dạy học”. 1 1.2. Vấn đề đổi mới phương pháp dạy học luôn có ý nghĩa quan trọng trong mục tiêu giáo dục rèn luyện kiến thức, kĩ năng thực hành thành thạo; khả năng làm việc độc lập, sáng tạo cho học sinh. Từ đó, định hướng đổi mới phương pháp dạy học trong giai đoạn hiện nay là: Dạy học cần hướng vào việc tổ chức cho học sinh học tập trong hoạt động và bằng hoạt động tự giác, tích cực và sáng tạo. Theo đó đã có nhiều phương pháp dạy học truyền thống và hiện đại đươc nghiên cứu lựa chọn và áp dụng, trong đó dạy học theo dự án đang được nhiều nước trên thế giới quan tâm. 1.3. Dạy học theo dự án có nhiều ưu điểm, theo phương pháp dạy học này người học có cơ hội thực hiện một nhiệm vụ học tập phức hợp có sự gắn kết giữa lý thuyết và thực hành và đòi hỏi sự kết hợp kiến thức, kỹ năng và kinh nghiệm ở nhiều lĩnh vực khác nhau. Khi đó người học phải tự lập kế hoạch, thực hiện, đánh giá kết quả, cuối cùng tạo ra được những sản phẩm phù hợp với mu ̣c đích và yêu cầ u đã đề ra. Dạy học theo dự án mang đến cơ hội để học sinh mở rộng kiến thức không chỉ trong toán mà còn trong các lĩnh vực khoa học khác đồng thời phát triển kỹ năng giải quyết vấn đề, hợp tác, giao tiếp, nghiên cứu và tự học. Đây là những kiến thức và kỹ năng cần thiết để người học thích ứng với những thay đổi diễn ra hàng ngày trong thời buổi bùng nổ thông tin để đáp ứng nhiệm vụ học tập và lao động sau này. Do đó, dạy học theo dự án là tiếp cận dạy học cần được phổ biến trong các trường phổ thông để hình thành và phát triển năng lực toán học cho người học nhằm đáp ứng định hướng đổi mới giáo dục theo hướng phát triển năng lực của người học. 1.4. Ở Việt Nam gần đây, đã có một số tác giả nghiên cứu về dạy học theo dự án như luận án tiến sĩ của Nguyễn Thị Diệu Thảo (2007) về đề tài “Dạy học theo dự án và vận dụng trong đào tạo giáo viên môn Công nghệ (phần Kinh tế gia đình)”, Luận án tiến sĩ của Trần Việt Cường (2012) về đề tài “Tổ chức dạy học theo dự án học phần Phương pháp dạy học môn Toán góp phần rèn luyện năng lực sư phạm cho sinh viên khoa Toán”, Luận án tiến sĩ của Trần Hoàng 2 Yến (2012) về đề tài “Vận dụng dạy học theo dự án trong môn Xác suất và thống kê ở trường Đại học (chuyên ngành kinh tế và kỹ thuật)”, Luận văn thạc sĩ của Nguyễn Phúc Bình về đề tài “Tổ chức dạy học theo dự án một số nội dung Đại số lớp 10 cho học sinh Trung học phổ thông”, Luận văn thạc sĩ của Nguyễn Đắc Thắng về đề tài “Vận dụng dạy học theo dự án trong dạy học môn toán cho học sinh lớp 10-11 Trung học phổ thông (ban cơ bản)”... Tuy nhiên, việc tổ chức dạy học theo dự án trong dạy học môn Toán ở trường Trung học phổ thông vẫn còn chưa được quan tâm nhiều. Nội dung Tổ hơp - Xác suất trong chương trình Đại số và Giải tích 11 là một trong những nội dung chứa đựng các kiến thức toán học có mối liên hệ với thực tiễn, nội dung này phù hợp để có thể tổ chức dạy học theo dự án. Do đó, việc nghiên cứu và vận dụng dạy học theo dự án vào giảng dạy nội dung này có ý nghĩa cả về mặt lý luận và thực tiễn. Xuất phát từ những lý do trên, chúng tôi chọn đề tài nghiên cứu “Dạy học theo dự án nội dung Tổ hợp - Xác suất cho học sinh Trung học phổ thông”. 2. Mục đích nghiên cứu Trên cơ sở nghiên cứu lý luận và thực tiễn về dạy học theo dự án, tổ chức dạy học theo dự án nội dung Tổ hợp - Xác suất nhằm giúp học sinh không những nắm vững được các kiến thức cần thiết của nội dung này mà còn phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo của học sinh, phát triển kỹ năng tư duy, rèn luyện khả năng giải quyết các vấn đề thực tiễn cho học sinh Trung học phổ thông. 3. Giả thuyết khoa học Dựa trên cơ sở lý luận và thực tiễn về dạy học theo dự án nếu giáo viên tổ chức dạy học theo dự án nội dung Tổ hợp – Xác suất một cách phù hợp thì sẽ góp phần giúp học sinh nắm vững kiến thức nội dung này, phát triển được các kỹ năng cần thiết cho bản thân, nâng cao hiệu quả dạy học môn Toán ở trường Trung học phổ thông. 3 4. Nhiệm vụ nghiên cứu - Tìm hiểu, nghiên cứu tổng quan về dạy học theo dự án. - Tìm hiểu, nghiên cứu về thực trạng dạy học nội dung Tổ hợp - Xác suất ở trường phổ thông nói chung và dạy học theo dự án nói riêng. - Nghiên cứu việc tổ chức dạy học theo dự án nội dung Tổ hợp - Xác suất cho học sinh Trung học phổ thông. - Thực nghiệm sư phạm nhằm kiểm định tính khả thi và hiệu quả của việc dạy học theo dự án trong dạy học nội dung Tổ hợp - Xác suất ở trường Trung học phổ thông. 5. Phương pháp nghiên cứu - Nghiên cứu lý luận: Nghiên cứu một số tài liệu về lý luận dạy học, phương pháp dạy học môn Toán, các tài liệu về dạy học theo dự án nhằm hệ thống hóa cơ sở lý luận của việc tổ chức dạy học theo dự án trong dạy học môn Toán ở trường Trung học phổ thông. - Điều tra, quan sát: Dự giờ, quan sát những biểu hiện của giáo viên và học sinh (về nhận thức, thái độ, hành vi) để đánh giá thực trạng tổ chức dạy học theo dự án trong hoạt động dạy và học. - Thực nghiệm sư phạm: Tổ chức thực nghiệm sư phạm để kiểm chứng tính khả thi và hiệu quả của đề tài. 6. Cấu trúc của luận văn Ngoài phần “Mở đầu”, “Kết luận” và “Danh mục tài liệu tham khảo”, nội dung chính của luận văn được trình bày trong ba chương: Chương 1. Cơ sở lý luận và thực tiễn. Chương 2. Tổ chức dạy học theo dự án nội dung Tổ hợp - Xác suất cho học sinh trung học phổ thông. Chương 3. Thực nghiệm sư phạm. 4 Chương 1 CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN 1.1. Tổng quan về Dạy học theo dự án 1.1.1. Một số khái niệm cơ bản a) Dự án Thuật ngữ “Dự án” trong tiếng Anh là “Project” có nghĩa là “một đề án”,“một dự thảo” hay “một kế hoạch”. Khái niệm dự án ngày nay được sử dụng phổ biến trong sản xuất, doanh nghiệp, trong nghiên cứu khoa học cũng như trong quản lý xã hội... Trong quản lý, dự án là một chuỗi các hoạt động liên kết được tạo ra nhằm đạt được kết quả nhất định trong phạm vi ngân sách và thời gian xác định hay theo tiêu chuẩn Din 69901 của cộng đồng Châu Âu “Dự án là một kế hoạch, một dự tính, về cơ bản được đặc trưng bởi tính duy nhất của các điều kiện trong tính tổng thể của nó, ví dụ có mục đích định trước, giới hạn về thời gian, nhân lực và các điều kiện khác; phân biệt với các dự án khác; có tổ chức dự án chuyên biệt” [19]. Như vậy, dự án là một quá trình hoạt động của một hay một nhóm người để thực hiện một kế hoạch tự đề ra nhằm tạo ra những sản phẩm theo mục đích đề ra [theo 3]. b) Dự án học tập Ban đầu khái niệm dự án được sử dụng phổ biến trong hầu hết các lĩnh vực kinh tế xã hội như trong sản xuất, doanh nghiệp, trong nghiên cứu khoa học cũng như quản lý xã hội... Sau đó, khái niệm dự án đã chuyển từ lĩnh vực kinh tế, xã hội sang lĩnh vực giáo dục không chỉ với ý nghĩa là các dự án phát triển giáo dục nói chung mà còn được sử dụng như một hình thức dạy học của giáo viên. Do đó: “ Dự án học tập là một dự án trong đó người học thực hiện một nhiệm vụ học tập phức hợp có sự kết hợp giữa lý thuyết và thực hành; kết hợp kiến thức, kĩ năng, kinh nghiệm thực tiễn thuộc nhiều lĩnh vực khác nhau”. [4] 5 c) Quan niệm về dạy học theo dự án Dạy học theo dự án đã xuất hiện cách đây hơn hai trăm năm nhưng đến lúc này vẫn có nhiều cách định nghĩa và cách hiểu khác nhau về dạy học theo dự án. Theo K.Frey, nhà nghiên cứu giáo dục của nước Đức về dạy học dự án cho rằng “Phương pháp dự án là một con đường giáo dục. Đó là một hình thức của hoạt động học tập và có tác dụng giáo dục. Vấn đề quyết định là ở chỗ các nhóm xác định một chủ đề học tập, thống nhất về nội dung làm việc, tự lực lập kế hoạch và tiến hành công việc để dẫn đến một kết thúc có ý nghĩa, làm xuất hiện một sản phẩm ”[theo 26]. Theo tác giả Nguyễn Văn Cường [6]: “Dạy học project hay dạy học theo dự án là một hình thức dạy học, trong đó học sinh dưới sự điều khiển và giúp đỡ của giáo viên tự lực giải quyết một nhiệm vụ họ tập mang tính phức hợp không chỉ về mặt lý thuyết mà đặc biệt về mặt thực hành, thông qua đó tạo ra các sản phẩm thực hành có thể giới thiệu công bố được”. Tác giả Nguyễn Thị Diệu Thảo (2007) cho rằng [19]: “Dạy học theo dự án là một phương pháp dạy học, trong đó người học thực hiện một nhiệm vụ học tập phức hợp, có sự kết hợp giữa lý thuyết và thực tiễn. Nhiệm vụ này được thực hiện với tính tự lực cao trong toàn bộ quá trình học tập, từ việc xác định mục đích, lập kế hoạch đến việc thực hiện dự án, kiểm tra, điều khiển, đánh giá quá trình và kết quả thực hiện. Kết quả dự án là những sản phẩm có thể trình bày, giới thiệu”. Mặc dù các nhà nghiên cứu giáo dục có những cách định nghĩa và những cách hiểu khác nhau về dạy học theo dự án nhưng có thể thấy các tác giả này đều thống nhất ở một số điểm sau: - Dạy học theo dự án là hình thức tổ chức dạy học hướng vào người học, lấy người học làm trung tâm. - Trong dạy học theo dự án, người học tự nghiên cứu và thực hiện một nhiệm vụ học tập do giáo viên yêu cầu hoặc giáo viên cùng với người học đưa ra để hình thành các kiến thức và các kỹ năng cần thiết. 6 - Các hoạt động học tập trong dạy học theo dự án được thiết kế cẩn thận, theo sát chương trình học, có phạm vi kiến thức liên môn. - Kết quả của quá trình học tập theo dự án là tạo ra được những sản phẩm thực tế. Từ đó có thể khái quát: Dạy học theo dự án là một hình thức tổ chức những dự án học tập dưới sự hướng dẫn và điều khiển của giáo viên, ở đó người học thực hiện một nhiệm vụ học tập phức hợp có sự gắn kết giữa lý thuyết và thực hành; kết hợp kiến thức, kỹ năng và kinh nghiệm ở nhiều lĩnh vực khác nhau. Khi đó người học phải tự lập kế hoạch, thực hiện, đánh giá kết quả, cuối cùng tạo ra được những sản phẩm phù hợp với mục đích và yêu cầ u đã đề ra. Kết quả dự án là những sản phẩm có thể trình bày, giới thiệu. Dạy học theo dự án hướng người học đến việc tiếp thu các kiến thức và hình thành các kỹ năng thông qua quá trình giải quyết một vấn đề có tính chất phức hợp. Các dự án học tập cho phép tạo ra cho người học có nhiều cơ hội học tập hơn, đa dạng hơn về chủ đề và quy mô, có thể được tổ chức ở hầu hết các bậc học khác nhau. dạy học theo dự án cho phép người học đóng nhiều vai trò tích cực như người giải quyết vấn đề, điều tra viên hay người viết báo cáo... Các nhiệm vụ này được người học thực hiện với tính tự lực cao trong toàn bộ quá trình học tập. 1.1.2. Đặc điểm của dạy học theo dự án Dạy học theo dự án có các đặc điểm sau [24]: - Định hướng thực tiễn: Chủ đề của các dự án học tập xuất phát từ những tình huống của thực tiễn xã hội, thực tiễn nghề nghiệp cũng như thực tiễn đời sống. Nhiệm vụ của các dự án học tập cần chứa đựng những vấn đề phù hợp với trình độ và khả năng của người học. Các dự án học tập góp phần gắn kết việc học tập trong nhà trường với thực tiễn đời sống và xã hội. Trong những trường hợp lý tưởng, việc thực hiện các dự án học tập có thể mang lại những tác động tích cực cho xã hội. 7 - Định hướng hứng thú người học: Người học được tham gia với giáo viên lựa chọn những đề tài, những nội dung học tập phù hợp với khả năng và hứng thú học tập của cá nhân. Hứng thú của người học càng được tiếp tục phát huy trong quá trình thực hiện các dự án học tập đó. - Định hướng hành động: Trong quá trình thực hiện dự án học tập người học có sự kết hợp giữa nghiên cứu lý thuyết và vận dụng lý thuyết vào trong hoạt động thực tiễn và thực hành. Thông qua đó, kiểm tra, củng cố và mở rộng những hiểu biết về lý thuyết cũng như rèn luyện những kỹ năng hành động và kinh nghiệm thực tiễn cho bản thân. - Tính tự lực cao của người học: Trong dạy học theo dự án, người học cần tự lực và tham gia tích cực vào các giai đoạn của quá trình dạy học. Điều đó cũng đòi hỏi và khuyến khích tinh thần trách nhiệm và sự sáng tạo của người học. Giáo viên chủ yếu đóng vai trò là người tư vấn, hướng dẫn và trợ giúp người học. Tuy nhiên, mức độ tự lực của học sinh cần phù hợp với năng lực của người học và mức độ khó khăn của nhiệm vụ học tập. - Cộng tác làm việc: Các dự án học tập thường được thực hiện theo nhóm, trong đó có sự cộng tác làm việc và sự phân công công việc giữa các thành viên trong nhóm. Dạy học theo dự án đòi hỏi và rèn luyện tính sẵn sàng và kỹ năng làm việc hợp tác giữa các thành viên tham gia, giữa người học với giáo viên cũng như với các lực lượng xã hội khác tham gia trong dự án học tập; đặc điểm này còn được gọi là học tập mang tính xã hội. - Định hướng sản phẩm: Trong quá trình thực hiện các dự án học tập, các sản phẩm học tập sẽ được các nhóm tạo ra. Sản phẩm này không chỉ giới hạn trong phạm vi là những bài thu hoạch thiên về lý thuyết, mà trong đa số trường hợp các dự án học tập tạo ra những sản phẩm của hoạt động thực tiễn và thực hành. Những sản phẩm của các dự án học tập này có thể được sử dụng, công bố, giới thiệu. - Định hướng kĩ năng mềm: Dạy học theo dự án tạo điều kiện cho người học phát triển năng lực tư duy và các kĩ năng mềm (hay còn gọi là kĩ năng sống như các kĩ năng về giao tiếp, hợp tác, lãnh đạo, định hướng...) thông qua quá trình thực hiện dự án và tạo sản phẩm dự án. 8 - Có khả năng tích hợp cao: Trong dạy học theo dự án có thể thực hiện phối hợp với nhiều phương pháp dạy học, hình thức dạy họ hay nhiều xu hướng dạy học khác nhau như: dạy học phát hiện và giải quyết vấn đề, dạy học hợp tác, dạy học khám phá, dạy học trong môi trường công nghệ thông tin… để tổ chức các hoạt động học tập sao cho việc học tập đạt kết quả cao. Nội dung của các dự án học tập có sự kết hợp tri thức của nhiều môn học, nhiều lĩnh vực học tập khác nhau… - Không bị ràng buộc chặt chẽ về không gian, thời gian: Dạy học theo dự án có thể được tiến hành trong phạm vi một nhóm, một lớp học nhưng cũng có thể vượt ra khỏi phạm vi một lớp học. Thời gian thực hiện một dự án học tập có thể là một ngày, nhiều ngày hay hàng tuần... tuỳ thuộc vào quy mô và mức độ của từng dự án học tập. Cùng một nội dung nhưng mỗi thành viên trong nhóm có thể tiếp cận bằng những cách thức khác nhau sao cho phù hợp với năng lực, sở trường, điều kiện thực tế của từng thành viên trong nhóm. Có thể tổng hợp các đặc điểm của dạy học theo dự án bằng sơ đồ sau: Hình 1.1. Đặc điểm của dạy học theo dự án. 9 1.1.3. Vai trò của giáo viên và học sinh trong dạy học theo dự án Trong dạy học theo dự án tính chất của các hoạt động giáo dục thay đổi do vậy vai trò của người học và người dạy cũng có phần thay đổi: a) Vai trò của giáo viên - Là người hướng dẫn, định hướng, tư vấn, trợ giúp đồng hành với học sinh chứ không phải là người “cầm tay chỉ việc” cho học sinh; - Là người tạo ra các cơ hội học tập, tiếp cận với thông tin, làm mẫu, tư vấn, trợ giúp và hướng dẫn cho học sinh; - Giáo viên cần tạo ra những môi trường học tập để thúc đẩy được sự hợp tác trong học tập giữa học sinh với học sinh, giữa học sinh với giáo viên, giữa học sinh với xã hội...; - Như một đạo diễn, giáo viên tổ chức các hoạt động học tập cần thiết cho việc thực hiện dự án của học sinh; điều khiển và định hướng các hoạt động học tập của học sinh để đảm bảo dự án đi đến thành công. b) Vai trò của học sinh - Học sinh được tham gia cùng giáo viên để lựa chọn những nội dung, đề tài phù hợp với năng lực và niềm đam mê của bản thân; - Học sinh được tham gia tích cực, cộng tác với các thành viên trong nhóm để giải quyết những nội dung học tập phức hợp; - Học sinh hệ thống kiến thức và thiết lập mối liên hệ giữa các nội dung đã học trong môi trường học tập hợp tác; - Học sinh không còn hoạt động thụ động theo sự điều khiển của giáo viên mà thực sự trở thành tác giả của việc học tập của họ. 1.1.4. So sánh hình thức dạy học dự án với dạy học truyền thống Để hiểu rõ những đặc trưng và sự tiến bộ của hình thức dạy học dự án, ta hãy xem bảng so sánh nó với phương pháp dạy học truyền thống [11]: 10 Tiêu chí Dạy học truyền thống Dạy học theo dự án Học sinh thuộc, nhớ, biết vận Học sinh hiểu và biết vận dụng Mục tiêu dụng kiến thức để giải bài tập. kiến thức để giải quyết các tình huống thực tiễn. - Do sách giáo khoa, giáo viên - Học sinh hay giáo viên đề xuất quyết định. trên cơ sở năng lực, hứng thú của bản thân học sinh. Nội dung - Ít có tính liên môn. - Thường liên quan nhiều môn học, nhiều lĩnh vực. Phương pháp Phương tiện dạy học - Giáo viên là trung tâm, tổ chức kiến thức thành nhiệm vụ giao cho học sinh. - Giáo viên đưa ra phương pháp làm việc. Không gian làm việc: Trong lớp học. - Hiểu biết mới dẫn đến thành công. Sai lầm là không tốt - Học sinh là trung tâm, thực hiện nhiệm vụ với sự trợ giúp của giáo viên để tự xây dựng kiến thức. - Học sinh tự lựa phương pháp làm việc. Không gian làm việc: Trong hoặc ngoài nhà trường. - Thành công mới dẫn đến hiểu biết. Sai lầm là bình thường. Có sẵn, do giáo viên chọn. Học sinh tự lựa chọn và xây dựng trong quá trình học tập. Sản phẩm Không có, nếu có thì sau quá Học sinh dự tính trước về sản trình học tập. Học sinh không phẩm và hiện thực hoá nó trong có dự tính trước về sản phẩm. quá trình học tập Học nhóm Rất ít, nếu có là do giáo viên Học sinh tự chia nhóm, việc học chia nhóm. chủ yếu dựa trên hoạt động nhóm. Sự đánh giá chỉ tập trung ở kết Sự đánh giá được thể hiện trong quả cuối cùng. suốt quá trình học tập. Bao gồm: đánh giá của giáo Đánh giá Là việc của giáo viên. viên, học sinh tự đánh giá và đánh giá lẫn nhau. 11 1.1.5. Ưu điểm và hạn chế của dạy học theo dự án Dạy học theo dự án cũng giống như bất kỳ một hình thức tổ chức dạy học nào cũng có những ưu điểm và những hạn chế nhất định. Vì vậy, giáo viên cần phải biết khai thác các ưu điểm của từng phương pháp dạy học, từng hình thức tổ chức dạy học và đồng thời biết khắc phục những hạn chế của từng phương pháp dạy học, từng hình thức tổ chức dạy học đó để giúp cho giờ học đạt được kết quả cao. Có thể tóm tắt những ưu điểm và những hạn chế cơ bản sau đây của dạy học theo dự án [theo 5]: a) Ưu điểm - Đối với giáo viên: Góp phần nâng cao tính chuyên nghiệp và sự hợp tác với đồng nghiệp trong quá trình dạy học. Tạo cơ hội xây dựng các mối quan hệ với người học. Đưa ra các mô hình triển khai dạy học, cho phép hỗ trợ các đối tượng người học đa dạng bằng việc tạo ra nhiều cơ hội học tập hơn trong dạy học. - Đối với học sinh: Giúp hình thành và phát triển các kĩ năng, năng lực cần thiết trong thời đại ngày nay như: Kĩ năng giao tiếp, kĩ năng làm việc nhóm, năng lực quyết vấn đề, năng lực tổ chức, năng lực tự lập kế hoạch… Lượng kiến thức thu được tương đương hoặc nhiều hơn so với những mô hình dạy học khác do khi được tham gia vào dự án học tập người học sẽ trách nhiệm hơn trong học tập so với các hoạt động trong mô hình dạy học truyền thống. Người học tham gia cách học theo dự án có khả năng lĩnh hội được các kiến thức và phát triển được các kỹ năng cao hơn; khuyến khích người học tự giải quyết vấn đề một cách đầy đủ, tự lực và giúp cho khả năng giao tiếp của người học được phát triển. Chuyển từ nghiên cứu lý thuyết sang vận dụng lý thuyết vào hoạt động thực tiễn; hoạt động học tập không chỉ giới hạn trong một bộ môn mà liên quan đến nhiều bộ môn khác nhau, tạo nên mối liên hệ liên môn. - Đối với dạy học: Góp phần gắn lý thuyết với thực hành, tư duy và hành động, nhà trường và xã hội, giúp cho việc học tập trong nhà trường giống hơn 12