Tài liệu Hiệp định đầu tư quốc tế

CHƯƠNG  5:  HIỆP  ĐỊNH  ĐẦU  TƯ  QUỐC  TẾ   •  Bản  chất  và  các  loại  hình  IIAs  chủ  yếu  trên  thế  giới   •  Nội  dung/  các  điều  khoản  chủ  yếu  của  IIAs   •  Vai  trò  của  việc  tham  gia  ký  kết    IIAs   •  Xu  hướng  phát  triển  gần  đây  của  các  loại  hình  IIAs     •  Sự    đảm  bảo  gắn  kết  giữa  các  mục  Uêu  phát  triển,  các   chính  sách  quốc  gia  và  các  cam  kết  quốc  tế     1   5.1.  Khái  niệm  Hiệp  định  đầu  tư  quốc  tế   Hiệp  định  đầu  tư  quốc  tế  -­‐  IIAs  (Interna(onal  Investment   Agreements)  là  các  thoả  thuận  giữa  các  nước  đề  cập  đến   nhiều  vấn  đề  liên  quan  đến  đầu  tư  quốc  tế  và  điều  chỉnh   hoạt  động  này,  trong  đó  có  FDI.  IIAs  thường  được  áp  dụng   đối  với  hoạt  động  đầu  tư  trên  lãnh  thổ  của  một  quốc  gia  do   các  nhà  đầu  tư  của  quốc  gia  khác  Uến  hành,  các  quy  định  mà   chúng  thiết  lập  có  ảnh  hưởng  đến  nhà  đầu  tư  khi  Uến  hành   đầu  tư  tại  quốc  gia  khác,  nước  chủ  đầu  tư  và  nước  chủ  nhà   nơi  hoạt  động  đầu  tư  diễn  ra     2       Vai  trò  của  việc  kí  kết  IIA:     Giúp  cho  các  nước  Uếp  nhận  đầu  tư  có  khả  năng  thu  hút  và  sử   dụng  có  hiệu  quả  các  nguồn  vốn  đầu  tư  trực  Uếp  nước  ngoài   thông  qua  thực  hiện  hàng  loạt  các  biện  pháp  hỗ  trợ  thúc  đẩy   đầu  tư.       3   Cụ  thể,  IIA  sẽ:   •  Tạo  lập  khung  pháp  lý  liên  quan  đến  hoạt  động  FDI  hoàn  thiện   hơn,  từ  đó  tăng  ynh  hấp  dẫn  của  môi  trường  đầu  tư.  Đối  với   các  chủ  đầu  tư  nước  ngoài,  IIAs  chủ  yếu  tạo  ra  những  quy   định  minh  bạch,  ổn  định  hơn  và  an  toàn  hơn  đối  với  hoạt   động  FDI  tại  nước  nhận  đầu  tư,  giảm  sự  cản  trở  đối  với  dòng   vốn  FDI  trong  tương  lai.   •  Tạo  lập  được  sự  Un  tưởng  của  các  doanh  nghiệp  nước  ngoài   khi  Uến  hành  đầu  tư  tại  nước  Uếp  nhận,  đây  chính  là  yếu  tố   tâm  lý  quan  trọng  đối  với  những  quyết  định  đầu  tư.   •  Hỗ  trợ  hoạt  động  kinh  doanh  của  chủ  đầu  tư  nước  ngoài   thông  qua  những  khuyến  khích  hay  ưu  đãi  đầu  tư     4   5.2.  Nội  dung  Hiệp  định  đầu  tư  quốc  tế   Các  điều  khoản  của  IIAs  phải  được  soạn  thảo  phù  hợp  với  chính   sách  và  pháp  luật  của  các  nước  ký  kết.  Những  điều  khoản  của  IIAs   tập  trung  vào  hai  vấn  đề  cơ  bản  sau  đây     •  Một  là,  những  điều  khoản  nhằm  mục  đích  tự  do  hoá  đầu  tư,   giảm  hoặc  loại  bỏ  dần  các  biện  pháp  hạn  chế  hoạt  động  của  các   doanh  nghiệp  FDI,  xoá  bỏ  sự  phân  biệt  đối  xử  đối  với  các  doanh   nghiệp  nước  ngoài  và  thúc  đẩy  sự  vận  hành  đúng  hướng  của  thị   trường.     •  Hai  là,  những  điều  khoản  nhằm  mục  đích  bảo  hộ  các  nhà  đầu   tư  nước  ngoài.  Bên  cạnh  đó,  một  số  IIA  còn  đề  cập  những  vấn   đề  không  được  coi  là  trọng  tâm  nhưng  có  liên  quan  đến  hoạt   động  FDI,  ví  dụ  như  vấn  đề  đánh  thuế,  môi  trường,  việc  làm  và   lao  động     5   Hiệp  định  Đầu  tư  Quốc  tế  thông  thường    bao  gồm  những   nội  dung  cụ  thể  sau:   •  Định  nghĩa  đầu  tư  và  nhà  đầu  tư   •  Các  điều  khoản  nhằm  mục  đích  tự  do  hóa  đầu  tư,  qui   định  áp  dụng  đối  xử  tối  huệ  quốc  (MFN),  đối  xử  quốc  gia   (NT)  và  đối  xử  công  bằng  và  thoả  đáng  đối  với  các  hoạt   động  của  các  doanh  nghiệp  nước  ngoài     •  Các  điều  khoản  nhằm  mục  đích  bảo  hộ  đầu  tư       6   Các  điều  khoản  nhằm  mục  đích  bảo  hộ  đầu  tư  gồm:   Ø Quốc  hữu  hoá  và  trưng  thu  tài  sản  (NaUonalizaUon  and   expropriaUon.     Bằng  cách  thiết  lập  một  số  Uêu  chuẩn,  điều  khoản  này  giới   hạn  quyền  lực  của  nhà  nước  trong  việc  tước  đoạt  quyền  sở   hữu  của  các  nhà  đầu  tư  nước  ngoài.  Điều  kiện  để  một  hành  vi   tước  đoạt  quyền  sở  hữu  được  coi  là  hợp  pháp  theo  luật  pháp   quốc  tế  phải  thoả  mãn  4  điều  kiện:  việc  tước  đoạt  quyền  sở   hữu  vì  mục  đích  công  cộng;  không  phân  biệt  đối  xử;  có  bồi   thường  và  việc  tước  đoạt  quyền  sở  hữu  phải  tuân  theo  “thủ   tục  hợp  lệ”     7   Ø Điều  khoản  về  chuyển  Uền  ra  nước  ngoài:  đảm  bảo  cho   nhà  đầu  tư  nước  ngoài  được  hưởng  lợi  nhuận  từ  thành   công  của  hoạt  động  đầu  tư     Ø Điều  khoản    về  giải  quyết  tranh  chấp  (Dispute   se‘lement).  Trước  đây,  tranh  chấp  giữa  nhà  đầu  tư  nước   ngoài  và  nước  Uếp  nhận  đầu  tư  luôn  được  giải  quyết  tại   toà  án  của  nước  Uếp  nhận  đầu  tư  và  theo  luật  của  nước   Uếp  nhận  đầu  tư  à  bất  đồng  giữa  các  bên.  Hiện  nay,  hầu   hết  IIAs  đều  ghi  nhận  các  điều  khoản  cho  phép  giải  quyết   tranh  chấp  theo  cơ  chế  trọng  tài  quốc  tế       8   5.3.  Phân  loại  Hiệp  định  ĐTQT   Xét  về  vấn  đề  mà  Hiệp  định  điều  chỉnh,  IIA  được  phân  thành:   •  Hiệp  định  quốc  tế  dành  cho  đầu  tư.  Nó  thể  hiện  ở  ba  cấp   độ  là  hiệp  định  đầu  tư  đa  phương,  khu  vực  và  song   phương     •  Các  thoả  thuận  quốc  tế  khác  có  liên  quan  đến  đầu  tư.  Vd:   các  thoả  thuận  song  phương  trong  các  lĩnh  vực  liên  quan   đến  đầu  tư  như  hiệp  định  tránh  đánh  thuế  hai  lần  (DTTs);   các  thoả  thuận  song  phương  hoặc  khu  vực  điều  chỉnh  các   lĩnh  vực  rộng,  trong  đó  có  đầu  tư,  vd  các  thoả  thuận  về  hội   nhập  kinh  tế  (EIAs).  Cuối  cùng,  là  các  thoả  thuận  đa   phương  về  các  lĩnh  vực  cụ  thể,  ví  dụ  như  hiệp  định  TRIM   của  WTO  hay  Hiến  chương  Năng  lượng       9   5.3.1.  Hiệp  định  đầu  tư  đa  phương  (Multilateral   Agreement  on  Investment-­‐  MAI)   •  Hiệp  định  đầu  tư  đa  phương  là  hiệp  định  được  ký  kết  giữa  các   chính  phủ  của  một  nhóm  nước  với  nhau,  không  giới  hạn  cho   các  nước  hay  các  khu  vực  cụ  thể  nào  và  có  thể  kết  nạp  tất  cả   các  bên  với  điều  kiện  chấp  nhận  các  quy  định  của  thoả  thuận.   à  thể  hiện  quá  trình  tự  do  hoá  đầu  tư  ở  cấp  độ  đa  phương   •   Tuy  nhiên,  vì  phải  đạt  được  sự  nhất  trí  giữa  số  lượng  lớn  các   quốc  gia,  với  các  lợi  ích  và  chính  sách  khác  nhau  về  FDI,  các   hiệp  định  đa  phương  về  FDI  khó  được  thông  qua,  do  đó  không   có  hiệu  lực.  Hiện  nay,  không  có  thoả  thuận  có  giá  trị  nào  chỉ   điều  chỉnh  đầu  tư,  mặc  dù  đã  có  nhiều  sáng  kiến  về  vấn  đề   này.  Ví  dụ  như  thoả  thuận  đa  phương  về  đầu  tư  (MAI)  của   OECD.     •  Hiện  nay  chỉ  có  một  số  hiệp  định  của  WTO  có  liên  quan  trực   Uếp  hoặc  gián  Uếp  đến  FDI  như  HIệp  định  TRIMs,  TRIPs  GATS   10   5.3.2.  Hiệp  định  đầu  tư  khu  vực  (Regional   Investment  Agreements)     •  Các  hiệp  định  đầu  tư  khu  vực  thường  gắn  liền  với  Uến  trình  hội  nhập   kinh  tế  ở  các  khu  vực,  do  đó  các  hiệp  định  theo  kiểu  này  thường  đạt   được  sự  thống  nhất  và  hợp  tác  rất  cao  giữa  các  thành  viên.     •  Những  nội  dung  của  tự  do  hoá  đầu  tư  thường  được  gắn  kết  với  các   chương  trình  liên  kết  khu  vực  như  chương  trình  liên  kết  của  EU,   Hiệp  định  đầu  tư  giữa  các  quốc  gia  liên  minh  châu  Âu.  Có  những  khu   vực  có  hiệp  định  về  đầu  tư  riêng  như  Hiệp  định  khung  về  thiết  lập   Khu  vực  đầu  tư  chung  ASEAN,  còn  trong  khuôn  khổ  APEC  có  chương   žnh  thuận  lợi  hoá  đầu  tư   •  Xu  hướng  hiện  nay  là  hướng  tới  các  hiệp  định  khu  vực  toàn  diện  bao   gồm  cả  các  điều  khoản  liên  quan  đến  cả  thương  mại  và  đầu  tư,  thậm   chí  cũng  mở  rộng  đối  với  lĩnh  vực  dịch  vụ,  quyền  sở  hữu  trí  tuệ  và   cạnh  tranh.  Hơn  nữa,  phần  lớn  các  hiệp  định  thương  mại  tự  do  khu   vực  cũng  là  các  hiệp  định  đầu  tư  tự  do.  Mục  Uêu  chung  là  tạo  ra   khuôn  khổ  thương  mại  và  đầu  tư  thuận  lợi  hơn   11   5.3.3.  Hiệp  định  đầu  tư  song  phương  (Bilateral   Investment  Treaties  -­‐  BITs)     •  Khái  niệm:  Hiệp  định  đầu  tư  song  phương  là  thoả  thuận   được  ký  kết  giữa  hai  quốc  gia,  nước  đầu  tư  và  nước  nhận   đầu  tư,  nhằm  khuyến  khích,  xúc  Uến  và  bảo  hộ  đầu  tư   trên  lãnh  thổ  của  nhau.     12   Nội  dung  –  Điều  khoản  chủ  yếu   Phạm  vi  và  nội  dung  của  BITs  được  Uêu  chuẩn  hoá,  gồm  các  nội   dung  cơ  bản  sau:   •  Xác  định  đối  tượng  đầu  tư  là  các  tài  sản  hữu  hình  và  vô  hình   đang  tồn  tại  hoặc  có  thể  được  tạo  ra  trong  tương  lai.  Khái   niệm  “đầu  tư”  được  định  nghĩa  rất  rộng  và  còn  để  mở  để  có   thể  đưa  vào  những  hình  thức  đầu  tư  nước  ngoài  mới.   •  Khuyến  khích  đầu  tư  vào  các  lĩnh  vực  của  nền  kinh  tế   •  Đảm  bảo  thực  hiện  các  nguyên  tắc  không  phân  biệt  đối  xử   (NT,  MFN).  Việc  quy  định  chế  độ  “đối  xử  công  bằng  và  thoả   đáng”  thường  được  xác  định  bởi  các  chuẩn  mực  cụ  thể  hơn,   quy  định  trách  nhiệm  tuân  thủ  các  cam  kết  đối  với  đầu  tư   •  Khi  có  nhiều  các  hiệp  định,  chính  sách,  luật  pháp  liên  quan   đến  đầu  tư  nước  ngoài  thì  sẽ  ưu  Uên  áp  dụng  những  điều   khoản  có  lợi  nhất  cho  các  nhà  đầu  tư     13   •  Không  tịch  thu,  quốc  hữu  hoá  tài  sản  hợp  pháp  của  các  nhà   đầu  tư  nước  ngoài.  Quy  định  quyền  của  nước  Uếp  nhận  đầu   tư  được  quốc  hữu  hoá  hoặc  trưng  thu  tài  sản  của  nhà  đầu  tư   nước  ngoài,  với  điều  kiện  việc  quốc  hữu  hoá  hoặc  trưng  thu  vì   lợi  ích  công  cộng,  không  phân  biệt  đối  xử,  theo  thủ  tục  hợp  lệ   và  phải  được  bồi  thường.     •  Tạo  điều  kiện  thuận  lợi  cho  các  nhà  đầu  tư  chuyển  vốn,  tài  sản   hợp  pháp  của  mình  về  nước.  Đảm  bảo  quyền  của  nhà  đầu  tư   nước  ngoài  được  chuyển  Uền  ra  nước  ngoài.  Tuy  nhiên,  ngoại   lệ  được  áp  dụng  trong  các  giai  đoạn  mà  dự  trữ  ngoại  tệ  của   nước  Uếp  nhận  đầu  tư  ở  mức  thấp.   •  Giải  quyết  tranh  chấp  phát  sinh  phù  hợp  với  pháp  luật  của  hai   nước.  Quy  định  về  giảI  quyết  tranh  chấp  liên  quan  đến  FDI   14   Xu  hướng  chính  của  BITs  từ  năm  1990  đến  nay     •  Số  lượng  BITs  được  kí  kết  tăng  nhanh.  Năm  1990,  số  lượng   BITs  được  ký  kết  mới  có  385,  thì  năm  2000  đã  đạt  tới  con   số  1.939  hiệp  định  và  đến  cuối  năm  2005  là  2.498.  à  trong   vòng  15  năm  từ  1990  đến  2005,  số  lượng  BITs  đã  tăng  gấp   7  lần   •  Đặc  điểm  nổi  bật  của  BITs  hiện  đại  là  chỉ  giải  quyết  các  vấn   đề  liên  quan  đến  chấp  thuận,  đối  xử  và  bảo  hộ  đầu  tư   nước  ngoài.     •  Đa  số  BITs  đã  được  ký  kết  giữa:  nước  phát  triển  &  nước   đang  phát  triển/  nền  kinh  tế  chuyển  đổi;  hoặc  giữa  các   nước  đang  phát  triển  &  các  nền  kinh  tế  chuyển  đổi  với   nhau.  BITs  hiếm  khi  được  ký  kết  giữa  các  nước  phát  triển.     15   5.3.4.  Hiệp  định  tránh  đánh  thuế  2  lần  (Double-­‐ Taxation  Treaty  –  DTT)   •  Là  văn  kiện  pháp  lý  song  phương   •  Đưa  ra  trong  một  khuôn  khổ  để  các  nước  phân  chia  các   quyền  lợi  về  thuế  từ  các  đối  tượng  nộp  thuế  hoạt  động   qua  biên  giới   •  Có  thể  có  các  điều  khoản  xóa  bỏ  rào  cản  với  dòng  luân   chuyển  hàng  hóa,  vốn,  công  nghệ…  giữa  các  quốc  gia   16   DTT  thường  dùng  mẫu  của  OECD   •  Chương  1:  Phạm  vi  áp  dụng  của  Hiệp  định   •  Chương  2:  Các  định  nghĩa   •  Chương  3:  Thuế  đánh  trên  thu  nhập   •  Chương  4:  Thuế  đánh  trên  tài  sản   •  Chương  5:  Các  biện  pháp  tránh  đánh  thuế  2  lần  (biện   pháp  miễn,  biện  pháp  trừ)   •  Chương  6:  Các  điều  khoản  đặc  biệt     17   5.4.  Xu  hướng  của  IIAs   •  Số  lượng  IIAs  đang  có  xu  hướng  ngày  càng  gia  tăng     •  IIAs  ngày  càng  đa  dạng  hơn  về  quy  mô,  cách  Uếp  cận  và   nội  dung.  Hơn  thế,  IIAs  ngày  càng  điều  chỉnh  nhiều  giao   dịch  kinh  tế  hơn,  bao  gồm  thương  mại  hàng  hoá  và  dịch   vụ,  đầu  tư  và  dòng  chảy  vốn,  cũng  như  sự  dịch  chuyển  của   lao  động,...     •  Càng  điều  chỉnh  nhiều  vấn  đề,  các  thoả  thuận  càng  phức   tạp  và  càng  có  nhiều  nguy  cơ  chồng  chéo  và  không  thống   nhất  giữa  các  điều  khoản.  Ngoài  ra,  sự  đa  dạng  của  các   thoả  thuận  này  thể  hiện  cơ  hội  thực  hiện  chúng  bằng   những  phương  pháp  khác  nhau  nhằm  tăng  cường  các   dòng  chảy  đầu  tư  quốc  tế     18   •  Số  lượng  các  hiệp  định  đầu  tư  song  phương  (BITs)  cũng  như   hiệp  định  tránh  đánh  thuế  trùng  (DTTs)  Uếp  tục  được  mở   rộng.  Bên  cạnh  đó,  các  quy  định  đầu  tư  quốc  tế  đang  ngày   càng  được  thể  hiện  như  một  phần  của  các  thoả  thuận  điều   chỉnh  các  vấn  đề  rộng  hơn  (bao  gồm  thương  mại  hàng  hoá   dịch  vụ  và  các  nhân  tố  sản  xuất  khác)     •  Việc  tái  đàm  phán  và  kí  kết  các  IIA  nói  chung  và  BIT  nói  riêng  là   khá  phổ  biến  à  khung  quốc  tế  về  về  các  quy  định  đầu  tư  Uếp   tục  mở  rộng  trên  các  mức  độ  song  phương,  Uểu  khu  vực,  khu   vực  và  nội  khu  vực  à  hệ  thống  các  thoả  thuận  đầu  tư  hiện   nay  sẽ  trở  nên  phức  tạp  hơn  trong  tương  lai,  làm  gia  tăng  khả   năng  xung  đột  các  quy  định  và  tranh  chấp  đầu  tư,  đồng  thời,   tăng  chi  phí  tuân  thủ  theo  các  quy  định  của  cả  chính  phủ  và   doanh  nghiệp  của  các  bên  tham  gia  thoả  thuận     19   5.5.  Các  điểm  cần  lưu  ý  khi  tham  gia  IIAs   Đảm  bảo  sự  gắn  kết  của  các  khía  cạnh  chính  sách  đầu  tư   quốc  gia  và  quốc  tế:   •  Tiến  hành  các  cam  kết  quốc  tế  trong  IIAs  cũng  yêu  cầu   định  hướng  chính  sách  bền  vững:  mục  Uêu  chính  sách  ổn   định  và  rõ  ràng,  các  chiến  lược  tương  thích  với  các  mục   Uêu  này  và  với  nhau,  kế  hoạch  và  biện  pháp  thực  hiện   mang  ynh  thực  Uễn.  Sự  gắn  kết  giữa  các  quan  điểm   chính  sách  ở  cấp  độ  quốc  gia  và  quốc  tế  sẽ  giúp  tránh   những  mâu  thuẫn  có  thể  xảy  ra   20