VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM
HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI
NGUYỄN THỊ TƯỜNG LINH
HOẠT ĐỘNG GIÁM SÁT CỦA HỘI ĐỒNG
NHÂN DÂN CẤP TỈNH TỪ THỰC TIỄN
TỈNH GIA LAI
LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC
ĐẮK LẮK – Năm 2019
VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM
HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI
NGUYỄN THỊ TƯỜNG LINH
HOẠT ĐỘNG GIÁM SÁT CỦA HỘI ĐỒNG
NHÂN DÂN CẤP TỈNH TỪ THỰC TIỄN
TỈNH GIA LAI
Ngành: Luật Hiến pháp – Luật Hành chính
Mã số: 8.38.01.02
LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC
NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC:
TS. TRẦN VĂN DUY
ĐẮK LẮK – Năm 2019
LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan luận văn này là công trình nghiên cứu khoa học độc
lập của cá nhân tôi.
Nội dung cũng như các số liệu trình bày trong luận văn hoàn toàn trung
thực. Những kết luận khoa học của luận văn chưa từng được công bố trong
bất kỳ các công trình nghiên cứu khoa học nào khác.
Tác giả luận văn
Nguyễn Thị Tường Linh
LỜI CẢM ƠN
Tôi xin gửi lời cảm ơn chân thành đến Học viện khoa học xã hội, các
quý Thầy Cô đã trang bị tri thức cho tôi, tạo môi trường thuận lợi, điều kiện
tốt nhất trong suốt quá trình học tập và thực hiện luận văn này.
Với lòng kính trọng và biết ơn, tôi xin được bày tỏ lời cảm ơn chân
thành tới TS. Trần Văn Duy đã khuyến khích, chỉ dẫn tận tình cho tôi trong
suốt thời gian thực hiện nghiên cứu này.
Tôi xin gửi lời cảm ơn sâu sắc đến gia đình và những người bạn đã động
viên, hỗ trợ tôi rất nhiều trong suốt quá trình học tập, làm việc và hoàn thành luận
văn.
Tác giả luận văn
Nguyễn Thị Tường Linh
MỤC LỤC
MỞ ĐẦU ..................................................................................................................... 1
1. Tính cấp thiết của đề tài ................................................................................ 1
2. Tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài .................................................... 2
3. Mục đích nghiên cứu của luận văn ............................................................... 4
4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ................................................................. 4
4.1. Đối tượng nghiên cứu................................................................................. 4
4.2. Phạm vi nghiên cứu ................................................................................... 4
5. Cơ sở lý luận và phương pháp nghiên cứu luận văn ..................................... 5
6. Ý nghĩa đóng góp mới về khoa học của luận văn ......................................... 5
7. Kết cấu của luận văn ..................................................................................... 5
Chương 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ PHÁP LÝ VỀ HOẠT ĐỘNG GIÁM SÁT
CỦA HỘI ĐỒNG NHÂN DÂN CẤP TỈNH .................................................... 7
1.1. Khái niệm, vai trò hoạt động giám sát của Hội đồng nhân dân cấp tỉnh ... 7
1.1.1. Khái niệm hoạt động giám sát của Hội đồng nhân dân cấp tỉnh ............ 7
1.1.2. Vai trò hoạt động giám sát của Hội đồng nhân dân cấp tỉnh ................ 11
1.2. Những yếu tố ảnh hưởng đến hoạt động giám sát của Hội đồng nhân dân
cấp tỉnh ............................................................................................................ 14
1.2.1. Yếu tố thể chế pháp luật ........................................................................ 14
1.2.2. Yếu tố ý thức pháp luật của những cán bộ, công chức được tham gia
hoạt động giám sát .......................................................................................... 17
1.2.3. Yếu tố sự tham gia ủng hộ của các chủ thể chịu sự giám sát ............... 18
1.2.4. Yếu tố khác............................................................................................ 20
1.3. Chủ thể, đối tượng, hình thức giám sát của Hội đồng nhân dân tỉnh ...... 20
1.3.1. Chủ thể giám sát của Hội đồng nhân dân cấp tỉnh................................ 20
1.3.2. Đối tượng giám sát của Hội đồng nhân dân cấp tỉnh ............................ 21
1.3.3. Hình thức giám sát của Hội đồng nhân dân cấp tỉnh ............................ 23
Tiểu kết chương 1............................................................................................ 27
Chương 2: THỰC TRẠNG HOẠT ĐỘNG GIÁM SÁT CỦA HỘI ĐỒNG
NHÂN DÂN TỈNH TỪ THỰC TIỄN TỈNH GIA LAI .................................. 28
2.1. Điều kiện tự nhiên và tình hình kinh tế - xã hội tỉnh Gia Lai .................. 28
2.2. Cơ cấu tổ chức của Hội đồng nhân dân tỉnh Gia Lai ............................... 30
2.3. Thực trạng hoạt động giám sát của Hội đồng nhân dân tỉnh Gia Lai trong
thời gian qua .................................................................................................... 32
2.3.1. Thực trạng hoạt động giám sát của Hội đồng nhân dân tỉnh ................ 32
2.3.2. Thực trạng hoạt động giám sát của Thường trực, các Ban, các Tổ đại
biểu và các đại biểu Hội đồng nhân dân tỉnh .................................................. 42
2.4. Đánh giá chung về hoạt động giám sát của Hội đồng nhân dân tỉnh Gia
Lai trong thời gian qua .................................................................................... 46
2.4.1. Những ưu điểm về hoạt động giám sát của Hội đồng nhân dân tỉnh Gia
Lai trong thời gian qua .................................................................................... 46
2.4.2. Những tồn tại vướng mắc trong hoạt động giám sát của HĐND tỉnh Gia
Lai trong thời gian qua .................................................................................... 49
2.4.3. Những nguyên nhân dẫn đến những ưu điểm và hạn chế trong hoạt
động giám sát của HĐND tỉnh Gia Lai trong thời gian qua ........................... 53
Tiểu kết chương 2............................................................................................ 58
Chương 3: MỘT SỐ GIẢI PHÁP NÂNG CAO CHẤT LƯỢNG HOẠT
ĐỘNG GIÁM SÁT CỦA HỘI ĐỒNG NHÂN DÂN CẤP TỈNH ................. 59
TỪ THỰC TIỄN TỈNH GIA LAI ................................................................... 59
3.1. Quan điểm tăng cường chất lượng hoạt động giám sát của HĐND cấp
tỉnh ................................................................................................................... 59
3.1.1. Đổi mới và tăng cường hiệu quả giám sát của HĐND cấp tỉnh ........... 59
3.1.2. Nâng cao vai trò của hoạt động giám sát của Hội đồng nhân dân tỉnh,
thúc đẩy pháp chế xã hội chủ nghĩa và là công cụ quản lý quan trọng của
chính quyền địa phương .................................................................................. 62
3.1.3. Tiếp thu có chọn lọc pháp luật về tổ chức bộ máy nhà nước và hoạt
động giám sát của Hội đồng nhân dân tỉnh, kinh nghiệm giám sát của cơ quan
dân cử địa phương một số nước trên thế giới ................................................. 63
3.1.4. Hoàn thiện pháp luật về hoạt động giám sát của Hội đồng nhân dân tỉnh
phải phù hợp với xu hướng phát triển pháp luật toàn bộ hệ thống pháp luật,
đặc biệt hệ thống pháp luật về tổ chức và hoạt động hệ thống chính trị......... 64
3.2. Những giải pháp nâng cao hiệu quả hoạt động giám sát của Hội đồng
nhân dân cấp tỉnh............................................................................................. 65
3.2.1. Nhóm giải pháp thể chế......................................................................... 65
3.2.2. Nhóm giải pháp nâng cao năng lực các chủ thể thực hiện chức năng
hoạt động giám sát của Hội đồng nhân dân tỉnh Gia Lai ................................ 71
3.2.3. Nhóm giải pháp khác nhằm nâng cao chất lượng hoạt động giám sát của
Hội đồng nhân dân tỉnh Gia Lai ...................................................................... 74
Tiểu kết chương 3............................................................................................ 75
KẾT LUẬN CHUNG ...................................................................................... 76
DANH MỤC TÀI LIỆU KHAM KHẢO
DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT
Tên viết tắt
Tên gốc
BCH
Ban chấp hành
HĐND
Hội đồng nhân dân
TAND
Tòa án nhân dân
TANDTC
Toàn án nhân dân tối cao
UBMTTQVN
Ủy ban Mặt trận Tổ quốc Việt Nam
UBND
Ủy ban nhân dân
VBQPPL
Văn bản quy phạm pháp luật
VKSND
Viện Kiểm sát nhân dân
VKSNDTC
Viện kiểm soát nhân dân tối cao
MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài
Nhằm thực hiện vai trò là cơ quan quyền lực nhà nước ở địa phương ,
thực hiện nguyên tắc tất cả quyền lực nhà nước thuộc về nhân dân thì hoạt
động giám sát Hội đồng nhân dân (HĐND) là một trong những nhiệm vụ,
quyền hạn quan trọng nhất của (HĐND).
Quyết định những vấn đề quan trọng của địa phương và hoạt động giám
sát là hai chức năng chủ yếu và cơ bản nhất của HĐND cấp tỉnh. Trong hai
chức năng đó, giám sát có một vị trí, vai trò rất quan trọng bảo đảm HĐND
thực sự là cơ quan đại diện cho ý chí và nguyện vọng của nhân dân, thực hiện
đúng nguyên tắc quyền lực nhà nước thuộc về nhân dân. Thực hiện tốt chức
năng giám sát là một trong những yêu cầu cơ bản để nâng cao hiệu quả hoạt
động của HĐND.
Trong những năm gần đây, HĐND tỉnh Gia Lai đã không ngừng đổi
mới nâng cao phương thức hoạt động, nâng cao chất lượng để ngày càng thực
hiện tốt hơn chức năng, nhiệm vụ của mình theo quy định của pháp luật, đóng
góp tích cực vào sự phát triển kinh tế- xã hội, an ninh quốc phòng của tỉnh
Gia Lai; phát huy vai trò làm chủ của nhân dân cũng như ngày càng củng cố
niềm tin, thu hút sự quan tâm, theo dõi và tham gia tích cực của nhân dân vào
các hoạt động giám sát của HĐND, góp phần đảm bảo cho hiệu lực, hiệu quả
hoạt động giám sát của HĐND tỉnh.
Tuy nhiên, bên cạnh những kết quả, thành tích đạt được thì bên cạnh đó
hoạt động giám sát của HĐND tỉnh Gia Lai cũng còn bộc lộ những bất cập
hạn chế nhất định; trong thực tiễn, năng lực giám sát đối với việc tổ chức triển
khai thực hiện các quyết định quan trọng của HĐND tỉnh trên từng lĩnh vực
vẫn chưa thật sự hiệu quả, vẫn còn hạn chế; việc xây dựng chương trình, cách
thức tổ chức giám sát chưa thật sự khoa học;một số vụ việc tiêu cực của các
1
cơ quan, tổ chức, cá nhân ở địa phương chưa được phát hiện kịp thời; phương
thức, nội dung giám sát chưa được đổi mới toàn diện, khả năng phát hiện vấn
đề trong quá trình giám sát của đại biểu HĐND tỉnh còn yếu. Việc theo dõi,
đôn đốc các cơ quan chức năng liên quan trong việc thực hiện các kết luận,
kiến nghị sau giám sát của HĐND tỉnh thiếu tính quyết liệt, chưa có sự theo
đuổi đến cùng, thiếu hẳn chế tài dẫn đến vẫn còn hiện tượng sau giám sát đâu
lại vào đấy; kỹ năng giám sát của đại biểu HĐND tỉnh còn nhiều bất
cập…Chính vì vậy, hiệu quả hoạt động giám sát của HĐND hiện nay còn
thấp.
Việc ra đời Luật hoạt động giám sát của Quốc hội và Hội đồng nhân
dân 2015 là yêu cầu cần đặt ra nhằm xây dựng nội dung cụ thể quy định chặt
chẽ về hoạt động giám sát của HĐND theo tinh thần bản Hiến pháp 2013.
Đặt ra yêu cầu hoạt động giám sát HĐND ngày càng phải hiệu lực, hiệu quả
là một đòi hỏi tất yếu và quan trọng trong giai đoạn hiện nay.
Chính vì vậy, việc nghiên cứu lý luận và thực tiễn về hoạt động giám
sát của HĐND nói chung, của HĐND cấp tỉnh nói riêng là nhu cầu cấp thiết.
Đặc biệt, việc đi sâu nghiên cứu thực trạng hoạt động giám sát của HĐND tại
một địa bàn như tỉnh Gia Lai - tỉnh nghèo, có nhiều đồng bào dân tộc, có diện
tích lớn thứ 2 Việt Nam và là một tỉnh miền núi nằm ở khu vực phía bắc của
vùng Tây Nguyên lại càng có ý nghĩa thực tiễn hết sức quan trọng. Chính vì
thế, tôi lựa chọn đề tài: “Hoạt động giám sát của Hội đồng nhân tỉnh từ
thực tiễn tỉnh Gia Lai” làm luận văn thạc sỹ luật học. Để góp phần nâng cao
hiệu lực, hiệu quả hoạt động giám sát, trách nhiệm của cơ quan, tổ chức, cá
nhân chịu sự giám sát.
2. Tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài
Vấn đề giám sát và nâng cao chất lượng, hiệu quả giám sát của HĐND
cấp tỉnh ở nước ta đã được đề cập nhiều trên sách báo, tạp chí, có những đề
tài, công trình khoa học nghiên cứu về vấn đề này, cụ thể như:
2
- Nâng cao năng lực giám sát của HĐND cấp tỉnh trong điều kiện đổi
mới ở Việt Nam hiện nay, luận văn của Thạc sĩ Luật học Lê Minh Hậu, Học
viện Hành chính Quốc gia Hồ Chí Minh, 2018 [15]
- Quyền giám sát của HĐND và kỹ năng giám sát cơ bản, TS Phạm
Ngọc Ký (2011), Nxb. Tư pháp, Hà Nội.[20]
- Năng lực thực hiện chức năng giám sát của HĐND tỉnh Hải Dương đối với
quản lý hành chính nhà nước về đất đai, Luận văn Thạc sĩ Luật học, Nguyễn
Quang Hưng, Học viện Chính trị Quốc gia Hồ Chí Minh 2017 [18].
- Trần Lan Anh (2018), Nâng cao hiệu lực giám sát của HĐND cấp
tỉnh trong điều kiện đổi mới ở Việt Nam hiện nay, Đại học Luật thành phố Hồ
Chí Minh [29]
- Nguyễn Hải Long (2016), Đổi mới hoạt động giám sát của HĐND
cấp tỉnh, Luận văn Thạc sỹ luật học, Khoa Luật - ĐHQGHN [17].
- Nguyễn Văn Thái (2014), Nâng cao hiệu quả giám sát của HĐND
tỉnh Bạc Liêu trong giai đoạn hiện nay, Đại học Luật thành phố Hồ Chí Minh
[19].
- Đề tài nghiên cứu khoa học của HĐND tỉnh Gia Lai(2014), Thực
trạng và những giải pháp nâng cao chất lượng giám sát của Thường trực
HĐND các cấp ở Gia Lai [8].
........
Tình hình trên cho thấy việc nghiên cứu hoạt động giám sát của HĐND
các tỉnh trong những năm qua đã được chú trọng và có bước phát triển đáng
kể. Nhìn chung, các đề tài dưới nhiều góc độ khác nhau đã đề cập đến các vấn
đề lý luận và thực tiễn trong hoạt động giám sát của HĐND như chủ thể giám
sát, đối tượng giám sát, hình thức giám sát..Tuy nhiên, Các công trình nghiên
cứu trên đã cung cấp một lượng kiến thức và thông tin khá đồ sộ về HĐND từ
góc độ tổ chức đến hoạt động. Tuy nhiên, những công trình nghiên cứu trên
mới nêu ra những nhận định khái quát, chưa nêu được những giải pháp phù
3
hợp cho từng địa phương cụ thể vì tình hình kinh tế, xã hội của mỗi vùng là
khác nhau. Đặc biệt, chưa có công trình nghiên cứu nào đề cập đến hoạt động
giám sát của HĐND tỉnh Gia Lai.
Như vậy, đề tài này tuy không phải là một lĩnh vực mới, song với việc
đi sâu tìm hiểu cụ thể tại một địa phương là tỉnh Gia Lai, đề tài này vẫn sẽ có
những đóng góp về phương diện lý luận chung, cũng như về mặt quản lý nhà
nước ở địa phương, thông qua việc đề xuất những giải pháp phù hợp trên địa
bàn tỉnh. Vì vậy, nghiên cứu đề tài này vẫn là cần thiết và thiết thực. Đề tài sẽ
phân tích toàn diện về thực tiễn hoạt động đồng thời nêu ra những nhận xét
đánh giá và đề xuất những giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động giám
sát của HĐND cấp tỉnh Gia Lai trong thời gian tới. Do vậy, để nâng cao chất
lượng, hiệu quả hoạt động giám sát của Hội đồng nhân dân nói chung và Hội
đồng nhân dân cấp tỉnh trên địa bàn tỉnh Gia Lai nói riêng là việc làm cần
thiết.
3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu
* Mục đích của việc nghiên cứu đề tài là tìm ra những ưu điểm cũng
như những hạn chế, bất cập của pháp luật về hoạt động giám sát của HĐND
cấp tỉnh Việt Nam và những vướng mắc trên thực tế để có thể đưa ra những
phương hướng hoàn thiện các quy định của pháp luật cũng như tăng cường
hiệu quả thực thi pháp luật hoạt động giám sát của HĐND cấp tỉnh trên
thực tế.
Với đề tài “Hoạt động giám sát của HĐND cấp tỉnh từ thực tiễn
tỉnh Gia Lai”, đề tài hướng tới mục đích nghiên cứu như sau:
- Làm rõ cơ sở lý luận của pháp luật về hoạt động giám sát HĐND.
- Qua đó, phân tích thực trạng quy định pháp luật và việc thực hiện
pháp luật về hoạt động giám sát của HĐND cấp tỉnh nói chung và ở tỉnh Gia
Lai nói riêng.
4
- Từ đó chỉ ra những hạn chế, bất cập trong những quy định pháp luật;
Đề ra những phương hướng, giải pháp hoàn thiện pháp luật về hoạt động giám
sát của HĐND.
4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
4.1. Đối tượng nghiên cứu
- Hoạt động giám sát của HĐND, Thường trực HĐND, các Ban của
HĐND, đại biểu HĐND cấp tỉnh tại Gia Lai.
- Các quy định của Hiến pháp 1946 - 1959 - 1980 - 1992 - Hiến pháp
sửa đổi 2002 và Hiến pháp hiện hành 2013, Luật Tổ chức chính quyền địa
phương năm 2015; Luật Hoạt động giám sát của Quốc hội và Hội đồng nhân
dân năm 2015 và Quy chế hoạt động của HĐND các văn bản có liên quan
đến tổ chức và hoạt động của HĐND cấp tỉnh.
4.2. Phạm vi nghiên cứu
Phạm vi nghiên cứu của đề tài giới hạn trong các lĩnh vực sau:
- Các tài liệu, tư liệu, văn bản pháp lý liên quan đến tổ chức và hoạt
động giám sát của HĐND từ khi ban hành Hiến pháp năm 2013.
- Các báo cáo về hoạt động giám sát của HĐND tỉnh Gia Lai và các
loại văn bản khác có liên quan từ năm 2014 cho đến tháng 7 năm 2019.
5. Cơ sở lý luận và phương pháp nghiên cứu luận văn
- Về mặt cơ sở lý luận: Luận văn được thực hiện trên cơ sở lý luận của
chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, về HĐND và chức năng giám
sát của HĐND nói chung và HĐND cấp tỉnh nói riêng.
- Phương pháp nghiên cứu cụ thể:
+ Phương pháp biện chứng, lịch sử: Xem xét pháp luật về giám sát của
HĐND theo từng thời kỳ. Mỗi giai đoạn sẽ có pháp luật phù hợp. Từ đó tìm
ra quy luật của sự phát triển pháp luật về hoạt động giám sát sao cho phù hợp
với từng giai đoạn của thực tiễn lịch sử.
5
+ Phương pháp phân tích, tổng hợp: Luận văn kế thừa, tổng kết lại
những kết quả của các công trình nghiên cứu về hoạt động giám sát HĐND.
+ Phương pháp thống kê: Từ những kết quả số liệu thống kê, điều tra,
khảo sát về thực trạng hoạt động để đề ra những giải pháp hợp lý.
+ Phương pháp hội thảo và chuyên gia.
Thông qua những kết quả thu được của các cuộc hội thảo về lĩnh vực
liên quan đến đề tài và các ý kiến đóng góp của các nhà khoa học, là những
nguồn tài liệu nghiên cứu có giá trị tham khảo lớn cho luận văn.
6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận văn
Luận văn đi sâu nghiên cứu những hoạt động liên quan đến hoạt động
giám sát của HĐND tỉnh Gia Lai, luận văn có những đóng góp mới sau:
- Phân tích, đánh giá thực trạng hoạt động giám sát của HĐND tỉnh Gia
Lai - một địa phương đặc thù về điều kiện phát triển văn hóa, chính trị, kinh tế
xã hội.
- Đưa ra những giải pháp nhằm tăng cường hiệu quả hoạt động giám sát
của HĐND tỉnh Gia Lai sát với yêu cầu đặc thù, thực tiễn tại địa phương.
7. Kết cấu của luận văn
Ngoài phần mở đầu, kết luận và danh mục tài liệu tham khảo, nội dung
của luận văn gồm 3 chương:
Chương 1: Cơ sở lý luận và pháp lý về hoạt động giám sát của Hội
đồng nhân dân cấp tỉnh.
Chương 2: Thực trạng hoạt động giám sát của Hội đồng nhân dân tỉnh
từ thực tiễn tỉnh Gia Lai.
Chương 3: Một số giải pháp nâng cao chất lượng hoạt động giám sát
củaHĐND cấp tỉnh từ thực tiễn tỉnh Gia Lai
6
Chương 1
CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ PHÁP LÝ VỀ HOẠT ĐỘNG GIÁM SÁT
CỦA HỘI ĐỒNG NHÂN DÂN CẤP TỈNH
1.1. Khái niệm, đặc điểm, vai trò hoạt động giám sát của Hội đồng nhân
dân cấp tỉnh
1.1.1. Khái niệm hoạt động giám sát của Hội đồng nhân dân cấp tỉnh
Giám sát liên quan đến chức năng, nhiệm vụ quan trọng của các cơ
quan HĐND, của đại biểu HĐND nhằm bảo đảm cho các quy định pháp luật
được triển khai, thực hiện đúng, đầy đủ và nghiêm túc. Hình thức giám sát
của HĐND gồm giám sát tại kỳ họp và giám sát trong thời gian giữa hai kỳ
họp. Giám sát của HĐND tại kỳ họp được tập trung vào các hoạt động cụ thể
như xem xét và thảo luận báo cáo công tác của Thường trực HĐND, UBND,
Tòa án nhân dân,Viện kiểm sát nhân dân cùng cấp; báo cáo của UBND về
tình hình thi hành Hiến pháp, văn bản quy phạm pháp luật của cơ quan nhà
nước cấp trên và Nghị quyết của HĐND; thực hiện chất vấn và trả lời chất
vấn; lấy phiếu tín nhiệm, bỏ phiếu tín nhiệm đối với các chức danh do HĐND
bầu; xem xét báo cáo tổng hợp ý kiến kiến nghị của cử tri ở địa phương... Để
nhận thức đúng đắn bản chất, vai trò, nội dung và hình thức thực hiện chức
năng giám sát của HĐND nói chung, trước hết cần hiểu được khái niệm giám
sát. Hiện nay có rất nhiều cách hiểu khác nhau về khái niệm giám sát.
Trong ngôn ngữ tiếng Việt, “giám sát” được hiểu như một động từ chỉ
“sự theo dõi và kiểm tra xem có thực hiện đúng những điều quy định
không” [33, tr.305].
Quan niệm khác coi “giám sát” là việc theo dõi và kiểm tra xem có
thực hiện đúng những điều quy định không, là chức quan thời xưa trông nom,
coi sóc một loại công việc nhất định [37,tr.389].Như vậy, khái niệm “giám
7
sát” dưới góc độ ngôn ngữ thông thường được hiểu là: việc theo dõi, xem xét,
kiểm tra của chủ thể có quyền đối với chủ thể khác để qua đó có được nhận
định về hoạt động của chủ thể này.
Theo quan điểm của nhà nghiên cứu Đặng Đình Tân quan niệm:giám
sát mang tính quyền lực nhà nước là “sự theo dõi, quan sát hoạt động của
một chủ thể quyền lực mang tính chủ động, thường xuyên, liên tục và sẵn
sàng tác động bằng các biện pháp tích cực để bắt buộc và hướng hoạt động
của các tổ chức quyền lực chịu sự giám sát đi đúng quỹ đạo, đúng quy chế
nhằm giới hạn quyền lực, đảm bảo cho pháp luật được tuân thủ nghiêm
minh”. [26, tr.14,15].
Trong từ điển tiếng Việt, giám sát là theo dõi, kiểm tra việc thực thi
nhiệm vụ. [33, tr.728].
Có quan điểm cho rằng đưa ra định nghĩa: giám sát dưới góc độ ngôn
ngữ thông thường được hiểu là: việc theo dõi, xem xét, kiểm tra của chủ thể
có quyền đối với chủ thể khác để qua đó có được nhận định về hoạt động của
chủ thể này. [32, tr.14].
Trong pháp luật Việt Nam, nội hàm thuật ngữ giám sát dần được cụ thể
hóa. Luật Tổ chức HĐND và UBND năm 1983 mới sử dụng thuật ngữ “giám
sát” để quy định hoạt động giám sát của HĐND. Đến Luật Tổ chức HĐND và
UBND năm 1994, Luật Tổ chức HĐND và UBND năm 2003, hoạt động này
một lần nữa được quy định cụ thể hơn, góp phần nâng cao vị thế, vai trò của
HĐND. Tuy nhiên, Luật Tổ chức HĐND và UBND vẫn chưa giải thích một
cách cụ thể, rõ ràng thuật ngữ này. Luật Tổ chức HĐND và UBND năm 2003
đã quy định trong chương III (từ điều 57 đến điều 81) về những vấn đề liên
quan đến giám sát của HĐND. HĐND thực hiện quyền giám sát đối với hoạt
động của các cơ quan nhà nước ở địa phương, giám sát việc tuân theo Hiến
pháp, pháp luật và nghị quyết HĐND... Luật tổ chức HĐND và UBND năm
2003 tuy không có điều khoản nào giải thích "giám sát của HĐND", nhưng
8
liên quan đến chức năng giám sát của HĐND, Luật có riêng một chương
(Chương III từ Điều 57 đến Điều 81) để quy định về hoạt động giám sát của
HĐND.
Theo quy định của Luật Tổ chức chính quyền địa phương thì HĐND
các cấp là cơ quan quyền lực tại địa phương, đại diện cho ý chí, nguyện vọng
và quyền làm chủ của nhân dân, chịu trách nhiệm trước nhân dân địa phương
và cơ quan nhà nước cấp trên. Theo đó, HĐND các cấp có 3 chức năng cơ
bản là: chức năng thứ nhất: Quyết định những vấn đề cơ bản, quan trọng của
địa phương; chức năng thứ hai: Giám sát; chức năng thứ ba: Đại diện cho
nhân dân. Vì vậy, tại Điều 2 Luật Hoạt động giám sát của Quốc hội và Hội
đồng nhân dân 2015 định nghĩa như sau: Giám sát là việc chủ thể giám sát
theo dõi, xem xét, đánh giá hoạt động của cơ quan, tổ chức, cá nhân chịu sự
giám sát trong việc tuân theo Hiến pháp và pháp luật về việc thực hiện nhiệm
vụ, quyền hạn của mình, xử lý theo thẩm quyền hoặc yêu cầu, kiến nghị cơ
quan có thẩm quyền xử lý.
Giám sát của Hội đồng nhân dân bao gồm: giám sát của Hội đồng nhân
dân; giám sát của Thường trực Hội đồng nhân dân; giám sát của các Ban của
Hội đồng nhân dân, giám sát của Tổ đại biểu HĐND và giám sát của đại biểu
Hội đồng nhân dân.
Do đó, việc tiếp cận này, khái niệm “giám sát” có nội hàm gồm hai yếu
tốsau:(i) Hoạt động theo dõi, xem xét, kiểm tra của một chủ thể nhất định; (ii)
Phương thức bảo đảm cho công việc hoặc hoạt động được thực hiện đúng
theo quy định [30] .Như vậy, giám sát của HĐND cấp tỉnh là tổng thể các
hoạt động của HĐND, Thường trực HĐND, các Ban của HĐND và đại biểu
HĐND. Nhằm xem xét, theo dõi, kiểm tra, đánh giá việc chấp hành Hiến
pháp, luật, pháp lệnh, các văn bản của cơ quan nhà nước cấp trên, các Nghị
quyết của HĐND trên các lĩnh vực của địa phương đối với các đối tượng chịu
sự giám sát của HĐND. Từ đó đưa ra các kết luận và phương án xử lý phù
9
hợp để khắc phục những tồn tại, hạn chế, phát huy mọi tiềm năng của địa
phương.
1.1.2. Đặc điểm hoạt động giám sát của Hội đồng nhân dân cấp tỉnh
(i) giám sát dùng để chỉ hoạt động theo dõi, xem xét, kiểm tra đối
tượng chịu sự giám sát, qua đó đưa ra nhận định về một việc làm nào đó đã
được thực hiện đúng hay sai so với các quy định hiện hành;
(ii) để tiến hành hoạt động theo dõi, xem xét, kiểm tra thì giám sát luôn
phải gắn với một hoặc một số đối tượng cụ thể;
(iii) để có thể tiến hành được hoạt động giám sát thì chủ thể hoạt động
giám sát phải có những quyền hạn, nghĩa vụ nhất định đối với đối tượng chịu
sự giám sát;
(iv) để có thể đưa ra được nhận định về hoạt động của đối tượng chịu
sự giám sát thì việc giám sát phải được tiến hành dựa trên những quy định do
chủ thể có quyền giám sát đặt ra;
(v) giám sát luôn là hoạt động có mục đích. Mục đích của hoạt động
giám sát là đưa ra những nhận định của chủ thể có quyền giám sát đối với
hoạt động của đối tượng chịu sự giám sát, qua đó có biện pháp xử lý đối với
những việc làm trái quy định của đối tượng chịu sự giám sát, bảo đảm cho
những quy định của chủ thể có quyền giám sát được chấp hành đúng
Như vậy, giám sát của HĐND cấp tỉnh là tổng thể các hoạt động của
HĐND, Thường trực HĐND, các Ban của HĐND và đại biểu HĐND. Nhằm
xem xét, theo dõi, kiểm tra, đánh giá việc chấp hành Hiến pháp, luật, pháp
lệnh, các văn bản của cơ quan nhà nước cấp trên, các Nghị quyết của HĐND
trên các lĩnh vực của địa phương đối với các đối tượng chịu sự giám sát của
HĐND. Từ đó đưa ra các kết luận và phương án xử lý phù hợp để khắc phục
những tồn tại, hạn chế, phát huy mọi tiềm năng của địa phương.
Như vậy, giám sát của HĐND thực chất là thực hiện sự ủy quyền của
nhân dân để giám sát hoạt động của bộ máy nhà nước, là một hình thức thực
10
hiện quyền giám sát của nhân dân được thực hiện bằng pháp luật, thông qua
cơ quan quyền lực nhà nước là HĐND các cấp. Hoạt động nhằm kiểm soát
thực thi quyền lực nhà nước. Giám sát chứa đựng những yếu tố thuộc tính của
công tác kiểm tra, kiểm soát và thanh tra. Trong quá trình giám sát, chủ thể
giám sát có quyền tiếp cận mọi đối tượng, mọi văn bản, hồ sơ theo yêu cầu
giám sát.
1.1.3. Vai trò hoạt động giám sát của Hội đồng nhân dân cấp tỉnh
- Đánh giá việc thi hành Hiến pháp, pháp luật nhà nước, nghị quyết
HĐND của cơ quan nhà nước ở địa phương.
Thông qua hoạt động giám sát mà HĐND kịp thời phát hiện những yếu
kém, trì trệ trong tổ chức và hoạt động của các cơ quan, tổ chức, các ban
ngành ở địa phương do HĐND thành lập ra. Ví dụ: thông qua hoạt động giám
sát, HĐND có quyền bãi bỏ các văn bản của UBND, Chủ tịch UBND cùng
cấp trái pháp luật, trái nghị quyết HĐND nhằm bảo đảm trật tự pháp luật, bảo
đảm lợi ích của Nhà nước, các quyền và lợi ích hợp pháp của cơ quan, tổ chức
và nhân dân ở địa phương. Hoạt động giám sát của HĐND, trong nhiều
trường hợp, góp phần quan trọng vào việc đấu tranh chống tham nhũng,
chống những biểu hiện của thái độ quan liêu, hách dịch, cửa quyền của những
cán bộ, công chức, kịp thời loại ra khỏi các cơ quan công quyền ở địa phương
những cán bộ, công chức thoái hoá, biến chất này để lấy lại niềm tin của nhân
dân đối với Nhà nước, đối với chính quyền.
- Làm cơ sở thẩm tra báo cáo, dự thảo nghị quyết, tham mưu HĐND có
những quyết sách khả thi, giải quyết bức xúc trong nhân dân, thể hiện trách
nhiệm của người đại biểu dân cử.
Hiến pháp 1946 đến Hiến pháp 2013 tiếp tục khẳng định: Tất cả
quyền lực thuộc về nhân dân. Nhân dân thực hiện quyền lực của mình thông
qua cơ quan đại diện từ Quốc hội đến HĐND các cấp. HĐND là cơ quan đại
diện, cơ quan nhà nước ở địa phương, thay mặt nhân dân thực hiện quyền lực
11
nhà nước bằng cách căn cứ vào Hiến pháp, luật, tình hình thực tế địa phương
mà quyết định các biện pháp tổ chức thực hiện Hiến pháp, luật. Nghị quyết
của HĐND vừa mang tính đại diện vừa mang tính quyền lực nhà nước, có giá
trị bắt buộc chung cho mọi cơ quan, tổ chức và công dân ở địa phương. Như
vậy, giám sát việc tuân theo Hiến pháp, pháp luật của HĐND cấp tỉnh là một
trong những biện pháp cần thiết và không thể thiếu, đóng vai trò quan trọng
trong việc đảm bảo quyền lực nhà nước thuộc về nhân dân.
Nếu mọi hoạt động của cơ quan nhà nước, cán bộ nhân viên nhànước
được đặt dưới sự giám sát của cơ quan dân cử HĐND, thì khi ấy quyền lực
nhà nước mới thực sự thuộc về nhân dân mới phát huy được sức mạnh dân
chủ nhân dân ở địa phương. Ngược lại, nếu quyền giám sát của Quốc hội,
HĐND bị xem nhẹ hoặc chỉ coi là hình thức thì khi ấy quyền của nhân dân
không được đảm bảo, nhân dân không được phát huy quyền làm chủ của
mình.
- Bảo đảm cho Hiến pháp, pháp luật, nghị quyết của HĐND được chấp
hành, thực hiện nghiêm chỉnh trên phạm vi địa phương.
Hiến pháp Việt Nam năm 2013, với những tư tưởng về nền pháp chế xã
hội chủ nghĩa vẫn được thể hiện một cách đậm nét trong Hiến pháp ở quy
định: Nhà nước được tổ chức và hoạt động theo Hiến pháp và pháp luật, quản
lý xã hội bằng Hiến pháp và pháp luật, thực hiện nguyên tắc tập trung dân
chủ.
Thông qua hoạt động giám sát của HĐND tỉnh giúp phát hiện kịp thời
những việc làm trái quy định pháp luật của các cơ quan nhà nước, của cán bộ,
công chức nhà nước... làm thiệt hại đến lợi ích của nhà nước, của tập thể và
của công dân. Từ đó kịp thời sửa chữa, khắc phục sai phạm, bảo đảm quyền,
lợi ích của cá nhân, tổ chức, nhà nước, xã hội. Bên cạnh đó, thông qua hoạt
động giám sát của HĐND tỉnh kịp thời phát hiện những VBQPPL do chính
quyền địa phương ban hành trái với Hiến pháp, pháp luật và nghị quyết của
12
- Xem thêm -