1
Më ®Çu
1. TÝnh cÊp thiÕt cña ®Ò tµi
Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, sù nghiÖp c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ cña
§¶ng ta ®· ®em l¹i nh÷ng thµnh tùu kinh tÕ - x· héi to lín, gãp phÇn quan träng
trong viÖc ph¸t triÓn lùc lîng s¶n xuÊt, t¨ng n¨ng suÊt lao ®éng x· héi, n©ng cao
®êi sèng vËt chÊt, tinh thÇn cña nh©n d©n, æn ®Þnh t×nh h×nh kinh tÕ x· héi... gãp
phÇn gi÷ v÷ng ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa. Tuy nhiªn, bªn c¹nh nh÷ng t¸c ®éng
tÝch cùc mµ qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®em l¹i, cßn cã t¸c ®éng tiªu
cùc, ¶nh hëng kh«ng nhá ®Õn c¸c mÆt ®êi sèng kinh tÕ - x· héi cña níc ta. Trong
®ã, t¸c ®éng ®Õn m«i trêng lµ mét minh chøng ®iÓn h×nh.
Mét thùc tÕ vÉn ®ang diÔn ra, mÆc dï ®· cã sù lªn tiÕng, c¶nh b¸o cña
mäi n¬i, mäi ngµnh, mäi cÊp, cña mäi tÇng líp nh©n d©n...vÒ t¸c h¹i cña sù «
nhiÔm, suy tho¸i m«i trêng, nhng thùc tr¹ng ®ã vÉn hiÖn h÷u víi møc ®é ngµy
cµng trÇm träng h¬n, ¶nh hëng xÊu ®Õn m«i trêng tù nhiªn vµ x· héi, ®e däa
søc khoÎ, tÝnh m¹ng con ngêi vµ sù ph¸t triÓn bÒn v÷ng cña nÒn kinh tÕ. Dêng
nh, cµng ph¸t triÓn kinh tÕ, cµng ®Èy nhanh sù nghiÖp c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn
®¹i ho¸ ®Êt níc, th× vÊn ®Ò m«i trêng cµng trë thµnh vÊn ®Ò bøc xóc, gay g¾t
h¬n.
Tríc thùc tr¹ng ®ã, Nhµ níc ta vµ c¸c cÊp, c¸c ngµnh, c¸c ®Þa ph¬ng
trong c¶ níc ®Òu ®· ®a ra nh÷ng biÖn ph¸p kh¸c nhau nh»m ng¨n chÆn vµ kh¾c
phôc t×nh tr¹ng « nhiÔm, suy tho¸i m«i trêng, b¶o vÖ m«i trêng, nhng hiÖu qu¶
®em l¹i cha ®îc bao nhiªu. Nguån níc, mÆt ®Êt, kh«ng khÝ ë nhiÒu n¬i, nhÊt lµ
ë khu vùc thµnh phè, c¸c khu c«ng nghiÖp... vÉn tiÕp tôc bÞ « nhiÔm mét c¸ch
trÇm träng. Nh÷ng c¨n bÖnh ¸c tÝnh, hËu qu¶ tõ viÖc « nhiÔm m«i trêng ngµy
cµng xuÊt hiÖn nhiÒu h¬n, phøc t¹p h¬n, g©y hËu qu¶ nghiªm träng vÒ mÆt
kinh tÕ, x· héi. M«i trêng x· héi còng bÞ ¶nh hëng, t¸c ®éng kh«ng nhá.
Nh÷ng vÊn ®Ò vÒ viÖc lµm, di d©n tù do, tÖ n¹n x· héi, ph©n ho¸ thu nhËp... ®·
trë thµnh nh÷ng vÊn ®Ò lín, c¶n trë ®Õn qu¸ tr×nh ph¸t triÓn bÒn v÷ng cña nÒn
kinh tÕ, ¶nh hëng ®Õn ®êi sèng vËt chÊt vµ tinh thÇn cña nh©n d©n.
Lµ mét trong nh÷ng tØnh sím cã nhiÒu khu c«ng nghiÖp víi nh÷ng
ngµnh c«ng nghiÖp quan träng, tØnh Phó Thä kh«ng n»m ngoµi thùc tr¹ng ®ã.
§Ó thùc hiÖn mét c¸ch cã hiÖu qu¶ qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn
®¹i ho¸ theo xu híng ph¸t triÓn bÒn v÷ng, ®Æc biÖt tõ khi cã LuËt B¶o vÖ m«i
trêng ®Õn nay, tØnh Phó Thä ®· quan t©m ®Õn vÊn ®Ò b¶o vÖ m«i trêng, nh»m
2
ng¨n ngõa, kh¾c phôc, gi¶m thiÓu « nhiÔm m«i trêng ë tÊt c¶ c¸c khu c«ng
nghiÖp, ®« thÞ vµ n«ng th«n, ®ång thêi cã nh÷ng biÖn ph¸p h÷u hiÖu nh»m c¶i
thiÖn m«i trêng x· héi. Tuy nhiªn, do viÖc thùc thi nh÷ng gi¶i ph¸p b¶o vÖ m«i
trêng cha ®îc ®ång bé vµ triÖt ®Ó, khiÕn cho t×nh tr¹ng « nhiÔm, suy tho¸i m«i
trêng vÉn tiÕp tôc diÔn ra, ¶nh hëng lín ®Õn ®êi sèng kinh tÕ - x· héi. ThËm
chÝ ë mét sè n¬i, m«i trêng ®· trë thµnh vÊn ®Ò næi cém, g©y bøc xóc trong
nh©n d©n. Nh÷ng vÊn ®Ò x· héi ®· cã sù chuyÓn biÕn tÝch cùc, nhng vÉn cßn
nhiÒu h¹n chÕ.
Thùc hiÖn ®êng lèi c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ cña §¶ng ta, Phó
Thä ®ang phÊn ®Êu ®Õn n¨m 2020 c¬ b¶n trë thµnh tØnh c«ng nghiÖp, víi
nhiÖm vô trung t©m lµ thóc ®Èy x©y dùng c¸c khu c«ng nghiÖp tËp trung, víi hÖ
thèng c¬ së, kÕt cÊu h¹ tÇng kü thuËt ®ång bé, ®Èy m¹nh tèc ®é ®« thÞ ho¸, ph¸t
triÓn c¸c ®iÓm d©n c tËp trung ë n«ng th«n, n©ng cao chÊt lîng ®êi sèng vËt chÊt,
tinh thÇn cña nh©n d©n theo híng v¨n minh hiÖn ®¹i... Tríc t×nh h×nh ®ã, Phó Thä
cÇn ph¶i cã nh÷ng gi¶i ph¸p b¶o vÖ m«i trêng thùc sù hiÖu qu¶, ®ång bé,
nh»m ng¨n chÆn, kh¾c phôc sù « nhiÔm m«i trêng tù nhiªn, ®i ®«i víi b¶o vÖ,
c¶i thiÖn m«i trêng tù nhiªn vµ x· héi.
§Ó ®¸nh gi¸ ®óng thùc tr¹ng vÒ t¸c ®éng cña c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i
ho¸ ®Õn m«i trêng ë tØnh Phó Thä, lµ c¬ së cho viÖc tiÕp tôc hoµn thiÖn c¬ chÕ,
chÝnh s¸ch trong qu¸ tr×nh b¶o vÖ m«i trêng, ®¶m b¶o cho sù t¨ng trëng vµ ph¸t
triÓn bÒn v÷ng, t«i chän nghiªn cøu ®Ò tµi " Tác động của công nghiệp hoá, hiện
đại hoá đến môi trường ở tỉnh Phú Thọ " ®Ó nghiªn cøu LuËn v¨n th¹c sÜ Kinh
tÕ.
2. T×nh h×nh nghiªn cøu liªn quan ®Õn ®Ò tµi
Cho ®Õn thêi ®iÓm hiÖn nay, ®· cã mét sè c«ng tr×nh vµ bµi viÕt ®Ò cËp
®Õn vÊn ®Ò vÒ m«i trêng, ®Æc biÖt vÒ sù « nhiÔm m«i trêng ë níc ta. Nhng
®¸ng chó ý mét sè c«ng tr×nh sau ®©y:
- GS, TS. Lª Quý An (chñ biªn), ViÖt Nam m«i trêng vµ cuéc sèng
(tãm t¾t), Nxb ChÝnh trÞ quèc gia, Hµ Néi.
- TS Hoµng H÷u B×nh, 2005, VÊn ®Ò b¶o vÖ m«i trêng trong qu¸ tr×nh
thùc hiÖn c¸c ch¬ng tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi ë vïng d©n téc vµ miÒn
nói, Nxb Lý luËn chÝnh trÞ, Hµ Néi.
- GS. TSKH Vò Huy Ch¬ng (chñ biªn), 2007, VÊn ®Ò m«i trêng trong
qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸, Nxb Khoa häc x· héi, Hµ Néi.
3
- Ch¬ng tr×nh m«i trêng Liªn hiÖp quèc, 2001, B¸o c¸o hiÖn tr¹ng
m«i trêng ViÖt Nam.
- Lu §øc H¶i (chñ biªn), CÈm nang qu¶n lý m«i trêng, Nxb Gi¸o dôc,
Hµ Néi.
- Uû ban D©n téc, 2006, Ph¸t triÓn bÒn v÷ng vïng d©n téc thiÓu sè vµ
miÒn nói ViÖt Nam, Nxb V¨n ho¸ d©n téc, Hµ Néi.
- NguyÔn §×nh HoÌ, 2009, M«i trêng vµ ph¸t triÓn bÒn v÷ng, Nxb
Gi¸o dôc, Hµ Néi.
- TS Hµ Huy Thµnh, 2001, Bé Khoa häc - C«ng nghÖ vµ M«i trêng,
Mét sè vÊn ®Ò x· héi vµ nh©n v¨n trong viÖc sö dông hîp lý tµi nguyªn vµ b¶o
vÖ m«i trêng ë ViÖt Nam, Nxb ChÝnh trÞ quèc gia, Hµ Néi.
- TS TrÇn Thanh L©m, Quan hÖ quèc tÕ vÒ m«i trêng, ViÖn Tµi
nguyªn níc vµ M«i trêng §«ng Nam ¸, Nxb §¹i häc Kinh tÕ quèc d©n...
C¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu trªn, ®· ®Ò cËp ®Õn thùc tr¹ng vÒ m«i trêng,
®Õn nh÷ng ¸p lùc m«i trêng trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi, c¸c vÊn
®Ò m«i trêng bøc b¸ch ë ViÖt Nam hiÖn nay, ®Õn hiÖn tr¹ng c«ng t¸c b¶o vÖ
m«i trêng vµ nh÷ng gi¶i ph¸p cÇn thiÕt vÒ b¶o vÖ m«i trêng trong qu¸ tr×nh
ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi. C¸c c«ng tr×nh vµ bµi viÕt ®· cã nh÷ng c¸ch tiÕp cËn
kh¸c nhau, ë nh÷ng møc ®é kh¸c nhau, nhng ®Òu nh»m môc ®Ých nghiªn cøu vÊn
®Ò m«i trêng vµ gi¶i ph¸p nh»m b¶o vÖ m«i trêng, ng¨n chÆn « nhiÔm, suy tho¸i
m«i trêng. Tuy nhiªn phÇn lín c¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu ®ã chñ yÕu tËp trung
nghiªn cøu m«i trêng, díi gãc ®é khoa häc m«i trêng vµ kinh tÕ ph¸t triÓn, ®ång
thêi chØ nÆng vµo viÖc tËp trung nghiªn cøu sù ¶nh hëng ®Õn m«i trêng tù nhiªn,
nhng l¹i Ýt ®Ò cËp, hoÆc cha nghiªn cøu mét c¸ch hÖ thèng nh÷ng ¶nh hëng ®Õn
m«i trêng x· héi. MÆt kh¸c, cha tËp trung nghiªn cøu lµm râ t¸c ®éng hai mÆt
cña c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Õn m«i trêng, díi gãc ®é cña kinh tÕ chÝnh
trÞ. §©y lµ lý do chñ yÕu ®Ó t«i chän ®Ò tµi trªn.
Díi gãc ®é kinh tÕ chÝnh trÞ, ®Ò tµi lùa chän ®Ó nghiªn cøu kh«ng
trïng lÆp víi c¸c c«ng tr×nh ®· ®îc c«ng bè.
3. Môc tiªu vµ nhiÖm vô nghiªn cøu cña luËn v¨n
* Môc tiªu:
Ph©n tÝch lµm râ sù t¸c ®éng cña c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Õn
m«i trêng ë tØnh Phó Thä. Tõ ®ã ®Ò xuÊt quan ®iÓm vµ gi¶i ph¸p nh»m ph¸t
huy nh÷ng t¸c ®éng tÝch cùc, ng¨n chÆn, kh¾c phôc nh÷ng t¸c ®éng tiªu cùc
cña qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®èi víi m«i trêng ë tØnh Phó Thä,
b¶o ®¶m gi÷ g×n mét m«i trêng trong s¹ch, lµnh m¹nh phôc vô cho con ngêi,
thùc hiÖn môc tiªu ph¸t triÓn kinh tÕ bÒn v÷ng.
4
* NhiÖm vô:
- Lµm râ nh÷ng vÊn ®Ò lý luËn vµ thùc tiÔn vÒ t¸c ®éng cña c«ng
nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Õn m«i trêng.
- Lµm râ nh÷ng t¸c ®éng tÝch cùc vµ tiªu cùc tõ qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp
ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Õn m«i trêng tù nhiªn vµ x· héi ë tØnh Phó Thä.
- §a ra mét sè nh÷ng gi¶i ph¸p c¬ b¶n, nh»m b¶o vÖ, c¶i thiÖn m«i trêng cña tØnh Phó Thä díi t¸c ®éng cña c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸.
4. §èi tîng vµ ph¹m vi nghiªn cøu cña luËn v¨n
- §èi tîng nghiªn cøu:
§Ò tµi tËp trung nghiªn cøu, ®¸nh gi¸ thùc tr¹ng t¸c ®éng tÝch cùc vµ
tiªu cùc cña c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Õn m«i trêng tù nhiªn vµ x· héi ë
tØnh Phó Thä.
- Ph¹m vi nghiªn cøu:
VÒ kh«ng gian: §Ò tµi híng vÒ viÖc nghiªn cøu t¸c ®éng cña c«ng
nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Õn m«i trêng (Bao gåm nh÷ng t¸c ®éng ®Õn c¶ m«i
trêng tù nhiªn vµ m«i trêng x· héi ë tØnh Phó Thä. Trong ®ã chñ yÕu lµ c¸c t¸c
®éng ®Õn m«i trêng tù nhiªn).
VÒ thêi gian: §Ò tµi tËp trung nghiªn cøu vÊn ®Ò trong nh÷ng n¨m tõ
2000 ®Õn 2008, ®©y chÝnh lµ giai ®o¹n c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ cña tØnh
®îc ®Èy m¹nh trªn mäi lÜnh vùc, t¸c ®éng lín ®Õn m«i trêng cña tØnh.
5. C¬ së lý luËn vµ ph¬ng ph¸p nghiªn cøu cña luËn v¨n
- C¬ së lý luËn:
LuËn v¨n nghiªn cøu dùa trªn c¬ së lý luËn kinh tÕ chÝnh trÞ M¸cLªnin vµ t tëng Hå ChÝ Minh; nh÷ng quan ®iÓm, chñ tr¬ng, ®êng lèi cña §¶ng
vµ chÝnh s¸ch cña Nhµ níc vÒ vÊn ®Ò b¶o vÖ m«i trêng trong sù nghiÖp c«ng
nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸.
- Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu:
LuËn v¨n sö dông c¸c ph¬ng ph¸p nghiªn cøu kinh tÕ chÝnh trÞ M¸cLªnin, ®ång thêi sö dông c¸c ph¬ng ph¸p kh¸c nh ph¬ng ph¸p lý luËn kÕt hîp
víi thùc tiÔn, ph¬ng ph¸p ®iÒu tra, kh¶o s¸t, so s¸nh, ph©n tÝch vµ tæng hîp, l«gÝc
vµ lÞch sö, thèng kª... ®Ó ®¹t môc ®Ých nghiªn cøu.
6. §ãng gãp vÒ khoa häc cña luËn v¨n
- HÖ thèng ho¸, ph©n tÝch lµm râ c¬ së lý luËn vµ thùc tiÔn vÒ nh÷ng
t¸c ®éng cña c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Õn m«i trêng tù nhiªn vµ x· héi.
- §¸nh gi¸, ph©n tÝch thùc tr¹ng nh÷ng t¸c ®éng cña c«ng nghiÖp ho¸,
hiÖn ®¹i ho¸ ®Õn m«i trêng ë tØnh Phó Thä tõ n¨m 2000 ®Õn n¨m 2008.
5
- §a ra nh÷ng quan ®iÓm ®Þnh híng vµ ®Ò xuÊt mét sè gi¶i ph¸p nh»m
b¶o vÖ, c¶i thiÖn m«i trêng ë tØnh Phó thä trong thêi kú c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn
®¹i ho¸.
7. ý nghÜa lý luËn vµ thùc tiÔn cña luËn v¨n
LuËn v¨n cã thÓ dïng lµm tµi liÖu tham kh¶o trong ho¹ch ®Þnh chÝnh
s¸ch kinh tÕ x· héi cña tØnh Phó Thä, trong lÜnh vùc qu¶n lý m«i trêng.
8. KÕt cÊu cña luËn v¨n
Ngoµi phÇn më ®Çu, kÕt luËn, danh môc tµi liÖu tham kh¶o vµ phô lôc,
luËn v¨n ®îc kÕt cÊu gåm 3 ch¬ng, 9 tiÕt:
Ch¬ng 1: Mét sè vÊn ®Ò lý luËn vµ thùc tiÔn vÒ t¸c ®éng cña c«ng
nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Õn m«i trêng.
Ch¬ng 2: Thùc tr¹ng t¸c ®éng cña c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Õn
m«i trêng trªn ®Þa bµn tØnh Phó Thä, giai ®o¹n tõ n¨m 2000 ®Õn n¨m 2008.
Ch¬ng 3: Quan ®iÓm vµ gi¶i ph¸p c¬ b¶n, nh»m ph¸t huy t¸c ®éng tÝch
cùc vµ h¹n chÕ t¸c ®éng tiªu cùc cña c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Õn m«i
trêng ë tØnh Phó Thä.
6
Ch¬ng 1
Mét sè vÊn ®Ò lý luËn vµ thùc tiÔn vÒ t¸c ®éng
cña c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Õn m«i trêng
1.1. C«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ vµ t¸c ®éng cña nã
®Õn m«i trêng
1.1.1. Kh¸i niÖm c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸
C«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i (CNH, H§H) ho¸ ®· trë thµnh ph¬ng thøc
h÷u hiÖu cho qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña mçi quèc gia. BÊt kÓ níc nµo, ®Ó ph¸t
triÓn kinh tÕ - x· héi th× ®Òu cÇn thiÕt thùc hiÖn CNH, H§H. Tuy nhiªn, ë
nh÷ng níc kh¸c nhau, trong nh÷ng ®iÒu kiÖn kinh tÕ - x· héi kh¸c nhau, CNH,
H§H còng cã nh÷ng ®Æc ®iÓm riªng biÖt.
NÕu t¸ch riªng, th× c«ng nghiÖp ho¸, theo nghÜa kh¸i qu¸t nhÊt, lµ qu¸
tr×nh biÕn ®æi x· héi tõ mét x· héi n«ng nghiÖp (hay tiÒn c«ng nghiÖp), l¹c
hËu lªn x· héi c«ng nghiÖp. Qu¸ tr×nh biÕn ®æi ®ã g¾n liÒn víi qu¸ tr×nh ®æi
míi kü thuËt, c«ng nghÖ, chñ yÕu lµ g¾n víi cuéc c¸ch m¹ng kü thuËt. Hay
nãi mét c¸ch kh¸c, c«ng nghiÖp ho¸ lµ qu¸ tr×nh biÕn lao ®éng thñ c«ng thµnh
lao ®éng m¸y mãc. §ã lµ qu¸ tr×nh trang bÞ kü thuËt vµ c«ng nghÖ hiÖn ®¹i
cho nÒn kinh tÕ quèc d©n.
HiÖn ®¹i ho¸ lµ qu¸ tr×nh thêng xuyªn ®a tr×nh ®é kü thuËt vµ c«ng
nghÖ s¶n xuÊt lªn tr×nh ®é tiªn tiÕn cña thêi ®¹i. C«ng nghÖ míi chÝnh lµ
nguån gèc, lµ ®iÒu kiÖn tån t¹i, ®ång thêi lµ yÕu tè then chèt thóc ®Èy hiÖn ®¹i
ho¸. Víi nh÷ng c«ng nghÖ míi, con ngêi sÏ n©ng cao ®îc n¨ng lùc cña m×nh,
ph¸t triÓn nh÷ng ý tëng míi, thóc ®Èy x· héi ph¸t triÓn.
§¸nh gi¸ chung nhÊt, CNH, H§H thùc chÊt lµ sù thay thÕ kü thuËt thñ
c«ng, l¹c hËu thµnh kü thuËt m¸y mãc hiÖn ®¹i, trªn ph¹m vi toµn bé nÒn kinh
tÕ, nh»m ®¹t tíi n¨ng suÊt lao ®éng cao. §ã cßn lµ qu¸ tr×nh thay ®æi c¨n b¶n,
toµn diÖn c¸ch thøc tæ chøc s¶n xuÊt, kinh doanh, ho¹t ®éng qu¶n lý trong nÒn
kinh tÕ, dùa trªn sù øng dông cao vÒ c«ng nghÖ hiÖn ®¹i. Trªn c¬ së ®ã, sÏ t¹o
®iÒu kiÖn ®Ó thay thÕ nÒn v¨n minh n«ng nghiÖp b»ng v¨n minh c«ng nghiÖp,
x©y dùng mét x· héi c«ng nghiÖp hiÖn ®¹i, t¹o nÒn t¶ng cho ph¸t triÓn nhanh vµ
bÒn v÷ng. Nh vËy, thùc hiÖn CNH, H§H sÏ t¹o ®iÒu kiÖn ®Ó n©ng cao n¨ng suÊt
lao ®éng x· héi, n©ng cao hiÖu qu¶ kinh tÕ - x· héi, n©ng cao d©n trÝ, thóc ®Èy lùc
lîng s¶n xuÊt ph¸t triÓn, n©ng cao ®êi sèng vËt chÊt, tinh thÇn cña nh©n d©n…
Tuy nhiªn, hiÖu qu¶ kinh tÕ - x· héi cña CNH, H§H mang l¹i ®¹t ®Õn møc ®é
nµo, cßn phô thuéc vµo tÝnh u viÖt trong môc tiªu vµ c¸ch thøc tiÕn hµnh CNH,
7
H§H cña mçi níc. Nhng, dï ®¹t ®îc ®Õn ®©u ®i n÷a th× tÝnh u viÖt cña CNH,
H§H còng ®· ®îc kh¼ng ®Þnh. Mét nÒn kinh tÕ tiÕn hµnh CNH, H§H sÏ cã bíc
ph¸t triÓn h¬n nhiÒu so víi nÒn kinh tÕ cha thùc hiÖn CNH, H§H.
Trªn thÕ giíi, CNH, H§H lµ hai qu¸ tr×nh võa nèi tiÕp, võa ®an xen
nhau. Nh÷ng níc ®i sau kh«ng nhÊt thiÕt chØ thùc hiÖn nh÷ng bíc ®i tuÇn tù,
mµ cã thÓ ¸p dông chiÕn lîc ph¸t triÓn “rót ng¾n”, tranh thñ c¬ héi ®i t¾t ®ãn
®Çu, ®Ó ®ãn nh÷ng c«ng nghÖ tiªn tiÕn nhÊt cña thÕ giíi. Thùc chÊt cña CNH,
H§H rót ng¾n trong giai ®o¹n hiÖn nay lµ tËn dông tri thøc cña nh©n lo¹i, lÊy
c«ng nghÖ cao lµm cèt lâi, trªn c¬ së nguån nh©n lùc thÝch hîp, ®Ó ph¸t triÓn
kinh tÕ - x· héi. Tuy nhiªn kh«ng ph¶i níc nµo còng thµnh c«ng trong chiÕn lîc nµy.
Trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn, c¨n cø vµo ®iÒu kiÖn lÞch sö cô thÓ vµ ®Æc
®iÓm kinh tÕ - x· héi cña tõng quèc gia, sù nghiÖp CNH, H§H cña c¸c níc sÏ
®îc tiÕn hµnh víi nh÷ng c¸ch thøc, bíc ®i kh¸c nhau cho phï hîp. ë nh÷ng níc ph¸t triÓn, hiÖn ®¹i ho¸ lµ qu¸ tr×nh chuyÓn dÞch tõ x· héi dùa trªn kinh tÕ
c«ng nghiÖp, sang x· héi tri thøc. Nhng ®èi víi c¸c níc ®ang ph¸t triÓn, hiÖn
®¹i ho¸ ë møc ®é thÊp h¬n, lµ ®ång thêi võa c«ng nghiÖp ho¸, võa tiÕp cËn víi
c«ng nghÖ hiÖn ®¹i, ®Èy nhanh qu¸ tr×nh ph¸t triÓn, ®Ó ®uæi kÞp c¸c níc ph¸t
triÓn.
Trong ®iÒu kiÖn bïng næ cña cuéc c¸ch m¹ng khoa häc- c«ng nghÖ
hiÖn ®¹i vµ xu thÕ ph¸t triÓn nhanh chãng cña qu¸ tr×nh toµn cÇu ho¸, trªn c¬
së kÕ thõa cã chän läc nh÷ng nhËn thøc cña nh©n lo¹i vÒ CNH, H§H, xuÊt
ph¸t tõ t×nh h×nh thùc tÕ cña nÒn kinh tÕ, §¶ng ta ®· ®a ra quan niÖm vÒ CNH,
H§H:
C«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ lµ qu¸ tr×nh chuyÓn ®æi c¨n b¶n,
toµn diÖn c¸c ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh, dÞch vô vµ qu¶n lý
kinh tÕ - x· héi tõ sö dông lao ®éng thñ c«ng lµ chÝnh, sang sö dông
mét c¸ch phæ biÕn søc lao ®éng, cïng víi c«ng nghÖ, ph¬ng tiÖn vµ
ph¬ng ph¸p tiªn tiÕn, hiÖn ®¹i, dùa trªn sù ph¸t triÓn cña c«ng
nghiÖp vµ tiÕn bé khoa häc c«ng nghÖ, t¹o ra n¨ng suÊt lao ®éng x·
héi cao [16].
Trªn c¬ së kinh nghiÖm cña thÕ giíi, vËn dông vµo thùc tiÔn cña ViÖt
Nam, §¶ng ta ®· x¸c ®Þnh CNH, H§H lµ nhiÖm vô trung t©m trong suèt thêi
kú qu¸ ®é lªn chñ nghÜa x· héi. Tõ §¹i héi §¶ng lÇn thø III, khi ®Êt níc ta ®·
8
ra khái cuéc khñng ho¶ng kinh tÕ x· héi, §¶ng ta ®· kh¼ng ®Þnh, cÇn chuyÓn
sang thêi kú míi ®Èy m¹nh CNH, H§H ®Êt níc.
Môc tiªu cña CNH, H§H ë níc ta hiÖn nay lµ x©y dùng níc ta thµnh
mét níc c«ng nghiÖp cã c¬ së vËt chÊt, kü thuËt hiÖn ®¹i, cã c¬ cÊu kinh tÕ
hîp lý, víi quan hÖ s¶n xuÊt tiÕn bé, phï hîp víi qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt, cã ®êi sèng vËt chÊt, tinh thÇn cao, quèc phßng, an ninh v÷ng
ch¾c, d©n giµu, níc m¹nh, x· héi c«ng b»ng, d©n chñ, v¨n minh; PhÊn ®Êu ®Õn
n¨m 2020, ViÖt Nam trë thµnh mét níc c«ng nghiÖp theo híng hiÖn ®¹i.
Tríc nh÷ng biÕn ®æi cña nÒn kinh tÕ toµn cÇu vµ ®iÒu kiÖn cô thÓ cña
®Êt níc, V¨n kiÖn §¹i héi ®¹i biÓu toµn quèc lÇn thø X cña §¶ng ta ®· x¸c
®Þnh: “®Èy m¹nh c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ g¾n víi kinh tÕ tri thøc, chóng ta
tranh thñ c¸c c¬ héi thuËn lîi do bèi c¶nh quèc tÕ t¹o ra vµ tiÒm n¨ng, lîi thÕ cña
níc ta, ®Ó rót ng¾n qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt níc, theo ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa g¾n víi ph¸t triÓn kinh tÕ tri thøc"[18, tr.87]. CNH, H§H
g¾n víi kinh tÕ tri thøc ë níc ta, thùc chÊt ®ã lµ c«ng nghiÖp ho¸ rót ng¾n, cã
môc ®Ých lµ kÕt hîp nguån vèn tri thøc tiªn tiÕn cña nh©n lo¹i, víi nguån vèn
tri thøc cña d©n téc. Trªn c¬ së ®ã, mét mÆt sö dông tri thøc ®Ó ®æi míi, n©ng
cao hiÖu qu¶ c¸c ngµnh truyÒn thèng, mÆt kh¸c tËp trung ph¸t triÓn m¹nh c¸c
ngµnh, s¶n phÈm kinh tÕ cã gi¸ trÞ gia t¨ng cao, dùa nhiÒu vµo tri thøc, t¹o ra
nh÷ng bíc ®ét ph¸ míi, nh÷ng bíc t¨ng trëng cao. Nh vËy CNH, H§H g¾n
víi kinh tÕ tri thøc, ®ã lµ bíc ®i ®óng, phï hîp víi thùc tiÔn níc ta vµ phï hîp
víi thÕ giíi trong giai ®o¹n hiÖn nay.
Qu¸ tr×nh CNH, H§H ®· cã t¸c ®éng, ¶nh hëng lín ®Õn nh÷ng nh©n
tè quyÕt ®Þnh sù ph¸t triÓn bÒn v÷ng cña c¸c quèc gia vµ c¸c vïng, miÒn trong
l·nh thæ. Mét trong nh÷ng yÕu tè chÞu sù t¸c ®éng lín, ®ã lµ m«i trêng. M«i trêng ®îc coi lµ kh¸ch thÓ chÞu sù t¸c ®éng trùc tiÕp vµ gi¸n tiÕp tõ qu¸ tr×nh c«ng
nghiÖp ho¸. §ång thêi m«i trêng còng ®îc coi lµ nh©n tè quan träng, t¸c ®éng
®Õn qu¸ tr×nh CNH, H§H. NÕu biÕt c¸ch xö lý mèi quan hÖ nµy, th× sÏ ph¸t huy
®îc t¸c ®éng tÝch cùc, vµ kh¾c phôc nh÷ng t¸c ®éng tiªu cùc cña CNH, H§H ®Õn
m«i trêng. Trong viÖc b¶o vÖ vµ c¶i thiÖn m«i trêng, nÕu kh«ng cã c¸ch xö lý
hiÖu qu¶ th× hËu qu¶ m«i trêng g¸nh chÞu lµ rÊt lín.
1.1.2. M«i trêng vµ t¸c ®éng hai mÆt cña c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn
®¹i ho¸ ®Õn m«i trêng
1.1.2.1. Kh¸i niÖm, chøc n¨ng cña m«i trêng
* Kh¸i niÖm m«i trêng:
9
§Ó ®Þnh nghÜa vÒ m«i trêng, ngêi ta ®a ra nhiÒu kh¸i niÖm kh¸c nhau.
B¸ch khoa toµn th vÒ m«i trêng (1994) ®a ra ®Þnh nghÜa vÒ m«i trêng:
"M«i trêng lµ tæng thÓ c¸c thµnh tè sinh th¸i tù nhiªn, x· héi- nh©n
v¨n vµ c¸c ®iÒu kiÖn t¸c ®éng trùc tiÕp hay gi¸n tiÕp lªn ph¸t triÓn, lªn ®êi
sèng vµ ho¹t ®éng cña con ngêi trong thêi gian bÊt kú” [56, tr.7].
Liªn minh ch©u ¢u ®Þnh nghÜa "m«i trêng (environment) lµ sù kÕt
hîp c¸c yÕu tè cã mèi quan hÖ phô thuéc phøc t¹p, t¹o nªn nh÷ng khu«n khæ,
nh÷ng m«i trêng xung quanh (surroundings) vµ nh÷ng ®iÒu kiÖn sèng cho c¸c
c¸ nh©n vµ x· héi, tån t¹i trong thùc tÕ hay trong ý nghÜ” [55, tr.212].
Nh vËy, m«i trêng theo c¸ch hiÓu ë ®©y lµ tÊt c¶ nh÷ng g× ¶nh hëng
®Õn con ngêi, xung quanh con ngêi, t¹o nªn nh÷ng ®iÒu kiÖn sèng cho con ngêi. §ã lµ c¸c yÕu tè tù nhiªn, c¸c yÕu tè x· héi, c¸c yÕu tè do con ng êi t¹o ra,
h×nh thµnh nªn m«i trêng tù nhiªn, m«i trêng x· héi, m«i trêng nh©n t¹o...
Mét kh¸i niÖm kh¸c vÒ m«i trêng - Theo t¸c gi¶ Lª V¨n Khoa,
(1995): M«i trêng theo nghÜa réng nhÊt lµ tæng hîp c¸c ®iÒu kiÖn bªn ngoµi cã
¶nh hëng tíi mét vËt thÓ hoÆc mét sù kiÖn. BÊt cø mét vËt thÓ, hay mét sù kiÖn
nµo còng tån t¹i vµ diÔn biÕn trong mét m«i trêng. §èi víi c¬ thÓ sèng, th×
m«i trêng sèng lµ tæng hîp nh÷ng ®iÒu kiÖn bªn ngoµi cã ¶nh hëng tíi ®êi
sèng vµ sù ph¸t triÓn cña c¬ thÓ [54, tr.5].
Nh vËy, kh¸i niÖm m«i trêng rÊt réng, phøc t¹p vµ thùc tÕ ®· cã nhiÒu
quan niÖm kh¸c nhau vÒ m«i trêng. Tuy nhiªn ë nh÷ng kh¸i niÖm trªn ®Òu ®i
®Õn sù thèng nhÊt: m«i trêng kh«ng chØ lµ nh÷ng yÕu tè tù nhiªn t¸c ®éng trùc
tiÕp ®Õn con ngêi, mµ cßn lµ nh÷ng yÕu tè x· héi, ë bªn ngoµi lu«n ¶nh hëng
dÇn dÇn ®Õn cuéc sèng con ngêi, gãp phÇn h×nh thµnh nªn ý thøc, nh©n c¸ch
con ngêi. §ã thùc chÊt chØ tÊt c¶ nh÷ng g× xung quanh con ngêi, ¶nh hëng ®Õn
sù sinh tån vµ ph¸t triÓn cña con ngêi, cho con ngêi c¬ së sèng vµ ph¸t triÓn.
GÇn ®©y, theo LuËt B¶o vÖ M«i trêng ViÖt Nam n¨m 2006 ®· ®a ra
®Þnh nghÜa sau vÒ m«i trêng: "M«i trêng bao gåm c¸c yÕu tè tù nhiªn vµ vËt
chÊt nh©n t¹o bao quanh con ngêi, cã ¶nh hëng ®Õn ®êi sèng, s¶n xuÊt, sù tån
t¹i, ph¸t triÓn cña con ngêi vµ sinh vËt”.
"Thµnh phÇn m«i trêng lµ c¸c yÕu tè vËt chÊt t¹o thµnh m«i trêng nh:
§Êt, níc, kh«ng khÝ, ©m thanh, ¸nh s¸ng, sinh vËt, hÖ sinh th¸i vµ c¸c h×nh
th¸i vËt chÊt kh¸c” [8, tr.7-8].
NÕu quan niÖm nh vËy, th× c¸c yÕu tè x· héi cã ¶nh hëng ®Õn cuéc
sèng con ngêi cha ®îc coi lµ yÕu tè m«i trêng. §ång thêi, m«i trêng ë ®©y chØ
10
®îc hiÓu lµ m«i trêng tù nhiªn, chø cha thÊy cã m«i trêng x· héi. Theo c¸ch
hiÓu nh vËy cha ®Çy ®ñ. Bëi, trªn thùc tÕ, trong nh÷ng yÕu tè ¶nh hëng ®Õn
con ngêi, kh«ng chØ cã nh÷ng yÕu tè cña m«i trêng tù nhiªn, mµ cßn cã c¸c
yÕu tè x· héi, ¶nh hëng s©u s¾c vµ l©u dµi ®Õn cuéc sèng con ngêi, gãp phÇn
h×nh thµnh ý thøc, nh©n c¸ch con ngêi. NÕu thiÕu ®i viÖc nghiªn cøu vÒ m«i trêng x· héi víi nh÷ng t¸c ®éng, ¶nh hëng cña nã ®Õn con ngêi, th× nhËn thøc
vÒ m«i trêng sÏ bÞ lÖch l¹c, kh«ng ®Çy ®ñ, toµn diÖn, dÉn ®Õn viÖc t×m ra
nh÷ng gi¶i ph¸p lµ kh«ng ®ång bé.
Theo luËn v¨n, ®Ó nhËn thøc ®Çy ®ñ vÒ m«i trêng, cÇn hiÓu m«i trêng nh sau: "M«i trêng sèng cña con ngêi lµ tÊt c¶ c¸c nh©n tè tù nhiªn vµ
x· héi cÇn thiÕt cho sù sinh sèng, s¶n xuÊt cña con ngêi nh tµi nguyªn thiªn
nhiªn, kh«ng khÝ, ®Êt níc, ¸nh s¸ng, c¶nh quan, quan hÖ x· héi…" [5, tr.6].
Theo gãc ®é nghiªn cøu nµy, m«i trêng cã thÓ ®îc chia thµnh c¸c lo¹i
nh sau:
* C¸c lo¹i m«i trêng:
Cã nhiÒu c¸ch ®Ó ph©n lo¹i m«i trêng. NÕu ph©n theo chøc n¨ng th×
m«i trêng sèng cña con ngêi thêng ®îc ph©n thµnh c¸c lo¹i sau:
+ M«i trêng tù nhiªn: Bao gåm c¸c nh©n tè thiªn nhiªn nh vËt lý, ho¸
häc, sinh häc tån t¹i ngoµi ý muèn cña con ngêi, nhng còng chÞu sù t¸c ®éng
cña con ngêi. §ã lµ ¸nh s¸ng mÆt trêi, nói s«ng, biÓn c¶, kh«ng khÝ, ®éng,
thùc vËt, ®Êt níc…
M«i trêng tù nhiªn cã t¸c ®éng ®èi víi con ngêi. M«i trêng cho ta
kh«ng khÝ ®Ó thë, ®Êt ®Ó x©y nhµ cöa, trång cÊy, níc ®Ó phôc vô cho nhu cÇu
tiªu dïng sinh ho¹t ¨n uèng, s¶n xuÊt... cña con ngêi, cung cÊp c¸c lo¹i tµi
nguyªn, kho¸ng s¶n cho s¶n xuÊt vµ tiªu thô. Nã cßn lµ n¬i chøa ®ùng, ®ång
ho¸ c¸c chÊt th¶i cho con ngêi.
+ M«i trêng x· héi: Lµ tæng thÓ c¸c quan hÖ gi÷a con ngêi víi con ngêi. §ã lµ nh÷ng luËt lÖ, thÓ chÕ, cam kÕt, quy ®Þnh, íc ®Þnh…ë c¸c cÊp kh¸c
nhau.
M«i trêng x· héi ®Þnh híng ho¹t ®éng cña con ngêi theo mét khu«n
khæ nhÊt ®Þnh. Tõ ®ã t¹o nªn søc m¹nh tËp thÓ, thuËn lîi cho sù ph¸t triÓn. Do
vËy, nã lµm cho cuéc sèng con ngêi kh¸c víi c¸c sinh vËt kh¸c.
Ngoµi hai lo¹i m«i trêng chñ yÕu trªn, ngêi ta cßn ph©n biÖt kh¸i niÖm
m«i trêng nh©n t¹o.
+ M«i trêng nh©n t¹o: Bao gåm tÊt c¶ c¸c nh©n tè do con ngêi t¹o nªn.
Trªn c¬ së ®ã lµm thµnh nh÷ng tiÖn nghi trong cuéc sèng. ThÝ dô nh « t«, m¸y
11
bay, nhµ ë, c¸c khu ®« thÞ…[5, tr.8]. M«i trêng nµy thùc chÊt lµ sù kÕt hîp cña
hai lo¹i m«i trêng trªn. ChÝnh v× vËy, khi nghiªn cøu ta chñ yÕu nghiªn cøu hai
lo¹i m«i trêng tù nhiªn vµ x· héi.
Ta cã thÓ ph©n tÝch mét c¸ch cô thÓ vÒ ®Þnh nghÜa m«i trêng nh sau:
+ C¸c thµnh tè sinh th¸i tù nhiªn bao gåm: §Êt, níc, kh«ng khÝ, ®éng
thùc vËt, hÖ sinh th¸i…
+ C¸c thµnh tè x· héi bao gåm: LuËt, chÝnh s¸ch, h¬ng íc, quy íc;
phong tôc, tËp qu¸n, v¨n ho¸, lèi sèng; d©n sè, chÊt lîng sèng, sù ph©n ho¸
giµu nghÌo…
* Chøc n¨ng cña m«i trêng:
+ M«i trêng lµ kh«ng gian sèng cña con ngêi vµ c¸c loµi sinh vËt.
§Ó tån t¹i vµ ho¹t ®éng, con ngêi cÇn mét kh«ng gian nhÊt ®Þnh, nh
nhµ ®Ó ë, níc dïng cho sinh ho¹t vµ s¶n xuÊt, nh÷ng quy íc, thiÕt chÕ... ¶nh hëng chi phèi cuéc sèng con ngêi, b¾t con ngêi ph¶i tu©n thñ. Chøc n¨ng nµy
®ßi hái m«i trêng cÇn ph¶i t¹o mét kh«ng gian thÝch hîp ®¶m b¶o nh÷ng yªu
cÇu nhÊt ®Þnh vÒ quy m« vµ chÊt lîng, cho sù tån t¹i vµ ph¸t triÓn cña con ngêi. ThÝ dô, cÇn ph¶i ®¶m b¶o diÖn tÝch kh«ng gian sèng hîp lý cho mçi ngêi;
Kh«ng gian nµy l¹i ph¶i ®¶m b¶o nh÷ng tiªu chuÈn nhÊt ®Þnh vÒ vËt lý, ho¸
häc, sinh häc, c¶nh quan, c¸c mèi quan hÖ x· héi nhÊt ®Þnh.
+ M«i trêng lµ n¬i chøa ®ùng c¸c nguån tµi nguyªn, lµm thµnh c¸c nguån
lùc cÇn thiÕt cho qu¸ tr×nh s¶n xuÊt vµ ®êi sèng sinh ho¹t cña con ngêi.
§Ó s¶n xuÊt ra cña c¶i vËt chÊt, con ngêi ph¶i lÊy tõ trong tù nhiªn
nh÷ng nguån tµi nguyªn thiªn nhiªn cÇn thiÕt. §ã lµ nh÷ng nguån vËt liÖu,
n¨ng lîng, th«ng tin cÇn cho ho¹t ®éng sinh sèng, s¶n xuÊt vµ qu¶n lý cña con
ngêi. Chøc n¨ng nµy cßn gäi lµ nhãm chøc n¨ng s¶n xuÊt tù nhiªn.VÝ dô nh
rõng tù nhiªn cã chøc n¨ng cung cÊp níc, gç dîc liÖu, kh«ng khÝ, n¨ng lîng
mÆt trêi, nhiÖt ®é gióp cho ta hÝt thë; ®éng thùc vËt cung cÊp l¬ng thùc, thùc
phÈm; c¸c lo¹i quÆng, dÇu má cung cÊp n¨ng lîng, nguyªn liÖu cho c¸c ho¹t
®éng s¶n xuÊt…Tuy nhiªn, cïng víi tèc ®é ph¸t triÓn cña kinh tÕ - x· héi, nhu
cÇu cña con ngêi ®èi víi c¸c nguån tµi nguyªn ngµy cµng lín c¶ vÒ chÊt lîng
vµ sè lîng. Møc ®é, c¸ch thøc viÖc sö dông nguån tµi nguyªn ®ã, ®Òu ¶nh hëng ®Õn chÊt lîng m«i trêng.
+ M«i trêng lµ n¬i chøa ®ùng c¸c chÊt phÕ th¶i do con ngêi t¹o ra.
Trong s¶n xuÊt vµ ®êi sèng, con ngêi lu«n ®µo th¶i c¸c chÊt th¶i vµo
m«i trêng. §ång thêi víi qu¸ tr×nh ®ã, m«i trêng kh«ng ngõng ph©n huû,
trung hoµ c¸c chÊt th¶i, díi t¸c ®éng cña c¸c vi sinh vËt vµ c¸c yÕu tè kh¸c,
12
th«ng qua viÖc tham gia vµo hµng lo¹t c¸c qu¸ tr×nh sinh ®Þa ho¸ phøc t¹p. Khi
lîng chÊt th¶i lín h¬n kh¶ n¨ng hÊp thô cña m«i trêng, th× chÊt lîng m«i trêng
sÏ gi¶m, m«i trêng sÏ cã thÓ bÞ « nhiÔm. Do vËy, qu¸ tr×nh nµy chØ ®îc duy tr×
mét c¸ch b×nh thêng, khi lîng chÊt th¶i kh«ng vît qu¸ møc cho phÐp kh¶ n¨ng
hÊp thô cña m«i trêng.
Sù ph¸t triÓn cña kinh tÕ - x· héi, nhÊt lµ sù t¸c ®éng cña qu¸ tr×nh
CNH, H§H khiÕn cho lîng chÊt th¶i t¨ng lªn kh«ng ngõng, trong khi ®ã kh¶
n¨ng xö lý « nhiÔm cña con ngêi cßn h¹n chÕ, dÉn ®Õn t×nh tr¹ng qu¸ t¶i ë n¬i
tiÕp nhËn nguån th¶i, g©y « nhiÔm m«i trêng.
+ Chøc n¨ng lu tr÷ vµ cung cÊp th«ng tin cho con ngêi:
M«i trêng lµ n¬i cung cÊp sù ghi chÐp vµ lu tr÷ lÞch sö cña ®Þa chÊt,
cña sù tiÕn ho¸ cña vËt chÊt vµ sinh vËt, cña sù xuÊt hiÖn vµ ph¸t triÓn v¨n ho¸
cña loµi ngêi. Trªn c¬ së ®ã, m«i trêng cung cÊp c¸c th«ng tin, tÝn hiÖu vµ b¸o
®éng sím c¸c hiÓm ho¹ ®èi víi con ngêi vµ sinh vËt sèng trªn Tr¸i ®Êt. MÆt
kh¸c, m«i trêng cßn lµ n¬i lu gi÷ vµ cung cÊp cho con ngêi sù ®a d¹ng c¸c
nguån tµi nguyªn thiªn nhiªn quý gi¸, c¸c hÖ sinh th¸i tù nhiªn vµ nh©n t¹o,
c¸c vÎ ®Ñp vÒ c¶nh quan, nÕp sèng, nh÷ng yÕu tè cã gi¸ trÞ vÒ thÈm mü, t«n
gi¸o vµ v¨n ho¸ kh¸c.
Nh vËy, víi nh÷ng chøc n¨ng trªn, m«i trêng cã vai trß v« cïng quan
träng ®èi víi con ngêi. Con ngêi kh«ng thÓ tån t¹i nÕu thiÕu m«i trêng. V×
vËy, cÇn ph¶i t¹o ra sù hoµ hîp víi m«i trêng m×nh ®ang sèng. NÕu kh«ng cã
sù phï hîp, th× cã nghÜa lµ con ngêi ®ang tù huû diÖt m×nh. Do vËy, con ngêi
cÇn gi÷ g×n vµ b¶o vÖ, c¶i thiÖn m«i trêng. NÕu lµm ®îc nh vËy, chÝnh lµ con
ngêi ®ang b¶o vÖ, c¶i thiÖn cuéc sèng cña chÝnh m×nh.
1.1.2.2. T¸c ®éng cña c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Õn m«i trêng
§èi víi mäi quèc gia trªn thÕ giíi, ®Ó t¨ng trëng vµ ph¸t triÓn bÒn
v÷ng cÇn ph¶i thùc hiÖn CNH, H§H. §ã lµ con ®êng gióp chóng ta gi¶i quyÕt
nh÷ng môc tiªu vÒ kinh tÕ, x· héi trong ph¸t triÓn, ®ång thêi còng lµ ®iÒu kiÖn
cÇn thiÕt ®Ó ®¸p øng yªu cÇu ph¸t triÓn bÒn v÷ng. Trong qu¸ tr×nh ®ã CNH,
H§H ®· t¸c ®éng tíi m«i trêng sèng, ¶nh hëng tíi cuéc sèng cña con ngêi.
Tuy nhiªn bªn c¹nh nh÷ng t¸c ®éng tÝch cùc ®Õn m«i trêng, CNH, H§H cßn
cã t¸c ®éng tiªu cùc. NÕu kh«ng cã nh÷ng gi¶i ph¸p kh¾c phôc kÞp thêi th× nã
sÏ ®Ó l¹i hËu qu¶ lín vÒ m«i trêng, ¶nh hëng xÊu ®Õn ®Õn sù ph¸t triÓn bÒn
v÷ng cña mçi quèc gia. ViÖc nghiªn cøu nh÷ng t¸c ®éng cña CNH, H§H ®Õn
13
m«i trêng gióp ta cã c¬ së khoa häc, ®Ó tõ ®ã cã thÓ t×m ra nh÷ng gi¶i ph¸p
h÷u hiÖu nh»m ph¸t huy nh÷ng t¸c ®éng tÝch cùc, h¹n chÕ t¸c ®éng tiªu cùc
®èi víi m«i trêng.
* T¸c ®éng tÝch cùc cña CNH, H§H ®Õn m«i trêng
Thø nhÊt CNH, H§H t¸c ®éng tÝch cùc ®Õn m«i trêng tù nhiªn:
CNH, H§H víi nh÷ng t duy tÝch cùc, nh÷ng tiÕn bé vÒ khoa häc kü
thuËt vµ c«ng nghÖ míi øng dông vµo trong s¶n xuÊt vµ ®êi sèng, cïng víi nh÷ng
c¸ch thøc s¶n xuÊt, tiªu thô tiªn tiÕn cña con ngêi, gióp cho viÖc ng¨n chÆn vµ
gi¶m thiÓu « nhiÔm, nh»m b¶o vÖ, c¶i thiÖn m«i trêng mét c¸ch cã hiÖu qu¶.
Thùc tÕ cho thÊy, khoa häc, c«ng nghÖ cã vai trß ngµy cµng quan
träng vµ kh«ng thÓ thiÕu trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn nãi chung vµ qu¸ tr×nh
CNH, H§H nãi riªng. Trong ®ã, c«ng nghÖ m«i trêng lµ mét trong nh÷ng
c«ng cô h÷u hiÖu cho viÖc b¶o vÖ vµ c¶i thiÖn m«i trêng.
C«ng nghÖ m«i trêng (CNMT) lµ c¸c s¶n phÈm hoÆc qu¸ tr×nh
cã thÓ h¹n chÕ, phßng ngõa, gi¶m thiÓu hoÆc xö lý c¸c t¸c ®éng cã
h¹i g©y ra, do ho¹t ®éng cña con ngêi lªn m«i trêng. CNMT cßn bao
gåm c¸c qu¸ tr×nh s¶n xuÊt hiÖu qu¶ h¬n, Ýt chÊt th¶i h¬n hoÆc tiªu
thô Ýt nguyªn liÖu h¬n. CNMT cßn bao gåm c¸c ph¬ng ph¸p lµm
s¹ch m«i trêng « nhiÔm ®ang tån t¹i hoÆc tiªu huû an toµn hoÆc t¸i
chÕ chÊt th¶i [57].
§Æc biÖt, víi nhiÒu ph¸t kiÕn khoa häc, cã thÓ tËn dông ®îc tÝnh n¨ng
cña c¸c lo¹i tµi nguyªn, lµm gi¶m lîng nguyªn liÖu tiªu dïng trong s¶n xuÊt.
MÆt kh¸c c«ng nghÖ cßn gióp con ngêi khai th¸c ®îc nguån tµi nguyªn truyÒn
thèng khã tiÕp cËn, tõ ®ã gãp phÇn lµm t¨ng sè lîng nguån nguyªn liÖu th«
[56, tr.60]. H¬n thÕ n÷a, cã thÓ t¹o ra nh÷ng tµi nguyªn míi, n¨ng lîng míi,
h÷u Ých víi m«i trêng. Trªn c¬ së ®ã, sè lîi Ých thu ®îc tõ mét ®¬n vÞ tµi
nguyªn vµ sè lîng tµi nguyªn sÏ t¨ng lªn, gãp phÇn b¶o vÖ, phôc håi m«i trêng
sinh th¸i. Víi nh÷ng c«ng nghÖ "xanh", “s¹ch", cã thÓ c¶i thiÖn ®îc m«i trêng
tù nhiªn, theo híng cã lîi cho con ngêi. HiÖn nay, c«ng nghÖ m«i trêng ®îc
ph¸t triÓn ë nhiÒu quèc gia, trong ®ã nh÷ng quèc gia ®îc ¸p dông mét c¸ch
phæ biÕn, ®ã lµ Mü, NhËt, Cana®a, §µi Loan, Hµn Quèc vµ ®· ®îc ¸p dông,
ph¸t huy cã hiÖu qu¶ ë ViÖt Nam. Cô thÓ t¸c ®éng tÝch cùc cña c«ng nghÖ ®èi
víi m«i trêng nh sau:
+ B¶o vÖ, c¶i thiÖn m«i trêng kh«ng khÝ b»ng viÖc ¸p dông c«ng nghÖ
s¹ch trong s¶n xuÊt c«ng nghiÖp, n«ng nghiÖp, giao th«ng vËn t¶i... qua viÖc
14
xö lý chÊt th¶i ®¹t tiªu chuÈn, gi¶m n¨ng lîng tiªu thô, t¸i t¹o nguån n¨ng lîng míi. Víi nh÷ng c«ng nghÖ th©n thiÖn víi m«i trêng, cã thÓ s¶n xuÊt ra
nh÷ng thiÕt bÞ kiÓm so¸t « nhiÔm kh«ng khÝ, hay phßng ngõa sù « nhiÔm
kh«ng khÝ. Hay, trªn c¬ së “nh÷ng c«ng nghÖ s¹ch” cã thÓ ng¨n chÆn tËn gèc,
hay gi¶m thiÓu møc ®é « nhiÔm m«i trêng kh«ng khÝ, nh»m b¶o vÖ m«i trêng.
§iÓn h×nh, gÇn ®©y C«ng ty Sarp cña NhËt B¶n cïng víi nhiÒu c¬ quan nghiªn
cøu khoa häc trªn thÕ giíi võa ph¸t triÓn c«ng nghÖ lµm s¹ch kh«ng khÝ b»ng
i- «ng chïm plasama. Víi c«ng nghÖ nµy gióp cho viÖc cã kh¶ n¨ng tiªu diÖt
tíi 99 % virut cóm gia cÇm H5N1, ph¸t t¸n trong kh«ng khÝ. Ngoµi ra, nã cßn
t¸c dông trong viÖc lo¹i bá triÖt ®Ó 26 lo¹i vËt chÊt ®éc h¹i trong kh«ng khÝ.
C¸c nguån g©y « nhiÔm kh«ng khÝ ë níc ta chñ yÕu lµ do khÝ th¶i tõ
c¸c nhµ m¸y nh ph©n bãn, ho¸ chÊt, xi m¨ng, giÊy, nhiÖt ®iÖn…Trong thêi gian
qua, nhiÒu doanh nghiÖp ®· tÝch cùc trong viÖc ¸p dông c«ng nghÖ xö lý khÝ
th¶i cña ViÖt Nam, hay níc ngoµi, nh»m b¶o vÖ m«i trêng. VÝ dô nh hÖ thèng
xö lý khÝ th¶i cña Nhµ m¸y NhiÖt ®iÖn Formosa ë §ång Nai, hÖ thèng xö lý
khÝ th¶i lß hå quang, ë Nhµ m¸y ThÐp T©n B×nh, Nhµ m¸y ThÐp Thñ §øc, Nhµ
m¸y thÐp T©n ThuËn (Thµnh phè Hå ChÝ Minh); c«ng nghÖ xö lý bôi vµ r¸c
th¶i t¹i c¸c nhµ m¸y s¶n xuÊt ph©n bãn vµ ho¸ chÊt nh Super photphat L©m
Thao, Nhµ m¸y Ho¸ chÊt T©n B×nh, Nhµ m¸y Ho¸ chÊt Biªn Hoµ, Nhµ m¸y
Cao su Sao Vµng; hÖ thèng xö lý khÝ th¶i xi m¨ng ë Nhµ m¸y Xi m¨ng Hµ
Tiªn, Sao Mai, HiÖp Phíc... [57].
Víi nh÷ng c«ng nghÖ "th©n thiÖn”, cßn cã thÓ t¹o ra nh÷ng s¶n phÈm
tiªu dïng s¹ch, gi¶m thiÓu « nhiÔm m«i trêng kh«ng khÝ. NhiÒu doanh nghiÖp
®· ®a ra nh÷ng s¶n phÈm tèi u cho ngêi tiªu dïng trong thêi gian qua. ThÝ dô
nh c¸c s¶n phÈm cña Sam Sung, LG, Hitachi, Toshiba, Sanyo… nh m¸y giÆt, tñ
l¹nh, m¸y l¹nh…®· ®îc ¸p dông c«ng nghÖ Silver Nano. Qua kh¶o s¸t cho
thÊy, nh÷ng s¶n phÈm nµy ®Òu sö dông mµng läc khÝ ®a tÇng, kÕt hîp tia cùc
tÝm ®Ó khö mïi, vi khuÈn, hót khÝ nhiÔm khuÈn ra, ®ång thêi thu luång khÝ
s¹ch vµo phßng.
Víi c«ng nghÖ s¹ch, cã thÓ gióp cho viÖc gi¶m ®îc nguyªn liÖu, n¨ng
lîng s¶n xuÊt vµ tiªu dïng. Tõ ®ã gi¶m thiÓu sù « nhiÔm kh«ng khÝ. §iÓn
h×nh, nh c«ng nghÖ phô gia Maz- chÊt phô gia cho x¨ng dÇu (c«ng nghÖ cña
Mü). Theo thö nghiÖm cña c¸c chuyªn gia, ®èi víi phô gia MAZ trªn ®éng c¬
x¨ng (MAZ 100) ®· tiÕt kiÖm ®îc 5-10% nhiªn liÖu, c¸c khÝ ®éc h¹i CO gi¶m
5-11%, HC gi¶m 13-15%; ®èi víi ®éng c¬ diesel (MAZ 200) tiÕt kiÖm 24%
15
nhiªn liÖu; ®èi víi ®éng c¬ dÇu diesel sinh häc tiÕt kiÖm tíi 25% nhiªn liÖu…
[4]. Trong n«ng nghiÖp, sù ph¸t triÓn cña ngµnh n«ng nghiÖp h÷u c¬ víi
nh÷ng ph¬ng ph¸p canh t¸c khoa häc, ®· kh«ng nh÷ng mang l¹i ®é ph× nhiªu
cho ®Êt, t¨ng mùc níc ngÇm mµ cßn gi¶m lîng c¸c-bon vµ ®a d¹ng sinh häc.
¸p dông c«ng nghÖ míi cßn ®Ó t¸i t¹o nguån n¨ng lîng míi thay thÕ
n¨ng lîng cò, nh»m ng¨n chÆn, h¹n chÕ sù « nhiÔm kh«ng khÝ. ThÝ dô viÖc sö
dông khÝ ®èt sinh häc Biogas - nguån n¨ng lîng t¹i chç vµ rÎ tiÒn ®· ®em l¹i
hiÖu qu¶ tÝch cùc cho viÖc xö lý « nhiÔm m«i trêng tõ nguån chÊt th¶i ch¨n nu«i
t¹o ra, võa ®em l¹i hiÖu qu¶ tÝch cùc trong viÖc thay thÕ c¸c d¹ng n¨ng lîng khÝ ®èt
nh x¨ng, dÇu… phôc vô cho s¶n xuÊt vµ ®êi sèng nh©n d©n, mµ kh«ng g©y ¶nh hëng
g× tíi søc khoÎ con ngêi. Hay, nhê vµo nh÷ng øng dông c«ng nghÖ míi, ngêi ta
cã thÓ s¶n xuÊt ra nh÷ng s¶n phÈm s¹ch tõ nh÷ng nguyªn liÖu thay thÕ s¹ch.
§iÓn h×nh lµ nhiªn liÖu sinh häc (NLSH) lµ lo¹i nhiªn liÖu ®îc h×nh thµnh tõ
c¸c chÊt cã nguån gèc ®éng thùc vËt (sinh häc), nh tõ chÊt bÐo ®éng thùc vËt
(mì ®éng vËt, dÇu dõa), ngò cèc (lóa mú, ®Ëu t¬ng..), chÊt th¶i n«ng nghiÖp
(r¬m r¹, ph©n), chÊt th¶i c«ng nghiÖp (s¶n phÈm gç th¶i)...cã tÝnh chÊt th©n
thiÖn víi m«i trêng, sinh ra Ýt hµm lîng khÝ g©y hiÖu øng nhµ kÝnh, Ýt « nhiÔm.
Bªn c¹nh ®ã, viÖc t×m kiÕm, øng dông c«ng nghÖ míi nh»m khai th¸c nguån
n¨ng lîng míi nh n¨ng lîng mÆt trêi, n¨ng lîng t¹o ra tõ søc giã… nguån
n¨ng lîng s¹ch, kh«ng g©y hiÖu øng nhµ kÝnh ®· ®em l¹i hiÖu qu¶ to lín vÒ
kinh tÕ vµ m«i trêng trªn thÕ giíi vµ ®ang b¾t ®Çu ¸p dông ë ViÖt Nam…
+ øng dông c«ng nghÖ míi, ph¬ng ph¸p tiªn tiÕn ®Ó b¶o vÖ vµ c¶i
thiÖn m«i trêng níc.
Víi nh÷ng c«ng nghÖ tiªn tiÕn, ®îc ¸p dông trong viÖc xö lý chÊt th¶i
c«ng nghiÖp, ®¶m b¶o ®óng tiªu chuÈn, mµ c¸c doanh nghiÖp cã thÓ kh¾c
phôc, gi¶m thiÓu sù « nhiÔm, b¶o vÖ ®îc m«i trêng níc. Khi c«ng nghiÖp ph¸t
triÓn, nguån gèc ph¸t sinh níc th¶i cña ViÖt Nam lµ chñ yÕu tõ c«ng nghiÖp
chÕ biÕn thùc phÈm, dÖt nhuém, giÊy…Trªn c¬ së nh÷ng c«ng nghÖ míi, nhiÒu
doanh nghiÖp ®· ¸p dông hiÖu qu¶ trong qu¸ tr×nh xö lý chÊt th¶i, ng¨n chÆn
sù « nhiÔm ra m«i trêng níc. H¬n thÕ n÷a, b»ng nh÷ng c«ng nghÖ s¹ch, cã thÓ
dïng nh÷ng nguyªn liÖu thay thÕ s¹ch trong s¶n xuÊt, nh»m kh¾c phôc, gi¶m
thiÓu sù « nhiÔm. §iÓn h×nh, tõ tríc ®©y, trong ngµnh c«ng nghiÖp s¶n xuÊt g¹ch
l¸t ngêi ta vÉn hay sö dông nguyªn liÖu thuû tinh th« chøa flo vµ ch× ®Ó s¶n xuÊt
g¹ch gèm, nhng hËu qu¶ ®Ó l¹i lµ lµm chÊt th¶i ra m«i trêng ®· lµm « nhiÔm m«i
trêng trÇm träng. §Ó kh¾c phôc t×nh tr¹ng ®ã, c¸c c«ng ty s¶n xuÊt g¹ch l¸t ®·
16
lµm s¹ch nguån níc th¶i b»ng viÖc sö dông nguyªn liÖu thuû tinh kh«ng cã flo
vµ ch× thay thÕ cho lo¹i nguyªn liÖu cò [26, tr.62].
Còng nhê ¸p dông c«ng nghÖ tiªn tiÕn mµ cã thÓ gióp cho viÖc cung
cÊp nguån níc s¹ch, hîp vÖ sinh, ®¸p øng nhu cÇu sinh ho¹t cña nh©n d©n,
th«ng qua quy tr×nh tho¸t níc, xö lý níc th¶i tËp trung... phï hîp víi ®Æc ®iÓm
c¸c ®« thÞ. HiÖn nay, ë níc ta, nhiÒu ®« thÞ lín ®· vµ ®ang x©y dùng c¸c nhµ
m¸y xö lý níc th¶i, nh Hµ Néi, TP. Hå ChÝ Minh, H¹ Long, §µ N½ng, Bu«n
Mª Thuét…
MÆt kh¸c, víi nh÷ng chÕ phÈm sinh häc, cã thÓ c¶i thiÖn chÊt lîng níc trong ch¨n nu«i thuû s¶n, nh»m t¹o ra nh÷ng s¶n phÈm níc s¹ch cho m«i
trêng. ThÝ dô hiÖn nay, ngêi ta ®· sö dông chÕ phÈm BRF- 2 quakit, nh»m tiªu
thô c¸c chÊt h÷u c¬ ph¸t sinh trong qu¸ tr×nh sinh trëng cña vËt nu«i trong ao
hå, t¹o ®îc sù æn ®Þnh, duy tr× chÊt lîng níc, mµu níc trong ao hå, ®ång thêi
cßn gióp gi¶m thiÓu ®îc c¸c vi sinh vËt g©y bÖnh nh Vibri, aeromonas, E
coli…, lµm t¨ng lîng «xy hoµ tan trong níc, gi¶m thiÓu lîng níc amoniac.
Trªn c¬ së nh÷ng øng dông c«ng nghÖ s¹ch cßn ®em l¹i nh÷ng hiÖu qu¶
tÝch cùc trong viÖc tiÕt kiÖm nguån níc, gãp phÇn b¶o vÖ vµ c¶i thiÖn m«i trêng.
N¨m 2005, íc tÝnh ë níc ta, do øng dông c«ng nghÖ s¹ch vµ ph¬ng ph¸p s¶n xuÊt
míi, ®· tiÕt kiÖm lîng níc tiªu thô 40 % - 70%; tiÕt kiÖm tiªu thô ®iÖn 20% 50%; gi¶m c¸c chÊt ®éc h¹i 50% - 100%; gi¶m t¶i lîng BOD trong níc kho¶ng
50 - 70%; gi¶m tæng sè lu huúnh trong níc [47].
+ C«ng nghÖ hiÖn ®¹i cho phÐp ng¨n chÆn, h¹n chÕ nguån ph¸t th¶i
g©y « nhiÔm cho ®Êt, cho phÐp xö lý trùc tiÕp nh÷ng chÊt th¶i g©y « nhiÔm cho
®Êt nh chÊt th¶i r¾n c«ng nghiÖp, chÊt th¶i nguy h¹i ph¸t sinh tõ c¸c nhµ m¸y
s¶n xuÊt thuèc b¶o vÖ thùc vËt, ho¸ chÊt, s¶n xuÊt linh kiÖn ®iÖn tö…
Thiªu huû chÊt th¶i r¾n ®îc coi lµ mét ph¬ng ph¸p ®Ó kh¾c phôc sù «
nhiÔm. Trªn c¬ së c«ng nghÖ cao, cã thÓ x©y dùng nh÷ng lß ®èt r¸c cã nhiÖt
®é cao, cã thÓ ®èt ®îc chÊt th¶i r¾n th«ng thêng vµ c¶ nguy h¹i, mµ kh«ng g©y
« nhiÔm ra m«i trêng. Bªn c¹nh ®ã, cßn cã nh÷ng c«ng nghÖ ®ang ®îc triÓn
khai, nh»m gi¶m thiÓu « nhiÔm m«i trêng tõ c¸c nguån r¸c th¶i: VÝ dô nh xö
lý r¸c th¶i b»ng giun, xö lý r¸c th¶i b»ng ruåi ®en, xö lý mïi h«i sinh ra tõ b·i
r¸c, b»ng chÕ phÈm EM… Mét sè ®Þa ph¬ng, nh TP Biªn Hoµ, tØnh §ång Nai;
HuyÖn H¶i Ninh, tØnh Ninh ThuËn... ¸p dông c«ng nghÖ ñ yÕm khÝ, kÕt hîp s¶n
xuÊt ph©n bãn h÷u c¬. Nh÷ng chÊt th¶i r¾n h÷u c¬ dÔ bÞ ph©n huû nh rau, qu¶,
cá, l¸ c©y… cã thÓ chÕ thµnh ph©n compost dïng cho n«ng nghiÖp.
17
H¬n n÷a, víi nh÷ng c«ng nghÖ hiÖn ®¹i, cã thÓ ®em l¹i kh¶ n¨ng t¸i
chÕ nguyªn nhiªn vËt liÖu cao. §iÓn h×nh lµ nh÷ng c«ng nghÖ míi nh
Seraphin, T©m Sinh NghÜa, C«ng ty thuû lùc ®· ®îc ¸p dông ë mét sè thµnh
phè nh Hµ Néi, Vinh, HuÕ… ®· ®em l¹i kÕt qu¶ kh¶ quan vÒ t¸i chÕ. Tû lÖ t¸i
chÕ tíi h¬n 90%, chØ cßn díi 10% chÊt th¶i ®îc ch«n lÊp, tõ ®ã sÏ h¹n chÕ
nhiÒu sù « nhiÔm ®èi víi ®Êt... HiÖn nay ngêi ta cßn s¶n xuÊt ra ®Êt sinh häc,
mét lo¹i chÊt c¶i t¹o ®Êt, giµu chÊt h÷u c¬, vi sinh h÷u Ých… ThÝ dô nh ®Êt sinh
häc DASI, DASO - XO cña c«ng ty TNHH DASI. Nh vËy, CNH, H§H thóc
®Èy sù øng dông m¹nh mÏ c«ng nghÖ vµo s¶n xuÊt vµ ®êi sèng, thóc ®Èy viÖc
¸p dông nh÷ng ph¬ng ph¸p s¶n xuÊt tiªn tiÕn, ®©y chÝnh lµ yÕu tè gãp phÇn
quan träng trong viÖc b¶o vÖ, c¶i thiÖn m«i trêng tù nhiªn.
Bªn c¹nh ®ã, CNH, H§H gióp cho viÖc n©ng cao tr×nh ®é v¨n ho¸,
n©ng cao nhËn thøc cña con ngêi. §iÒu ®ã cã lîi cho viÖc n©ng cao ý thøc,
tr¸ch nhiÖm cña con ngêi ®èi víi viÖc b¶o vÖ m«i trêng tù nhiªn. Bëi viÖc
n©ng cao vÒ nhËn thøc khiÕn cho con ngêi trë nªn hiÓu biÕt. Tõ ®ã h×nh thµnh
mét hÖ thèng ý thøc tr¸ch nhiÖm ®èi víi cuéc sèng v¨n minh cña loµi ngêi.
Con ngêi sÏ tù gi¸c vµ biÕt c¸ch ch¨m lo, b¶o vÖ vµ c¶i thiÖn m«i trêng.
CNH, H§H khiÕn cho c¸ch thøc s¶n xuÊt vµ tiªu dïng cña con ngêi
còng thay ®æi theo híng hiÖn ®¹i. C¸ch nghÜ, c¸ch lµm cña con ngêi ®îc n©ng
lªn khoa häc, hiÖu qu¶ h¬n, theo xu híng cã lîi cho m«i trêng. Trong tiªu
dïng con ngêi sÏ cã kiÕn thøc ®Ó tiªu dïng nh÷ng mÆt hµng nµo cã chÊt lîng,
mµ kh«ng g©y « nhiÔm m«i trêng.
CNH, H§H ®îc ®Èy m¹nh, khiÕn cho quy ho¹ch vÒ c¬ së h¹ tÇng
®ång bé, hiÖn ®¹i h¬n. §êng giao th«ng ®îc n©ng cÊp, c¶i t¹o, h¹n chÕ nång
®é bôi trong kh«ng khÝ. C©y xanh ®îc trång nhiÒu, ®¶m b¶o c¶nh quan, ngay
c¶ ë nh÷ng khu ®« thÞ. Sù bè trÝ c¸c khu ë, lµm viÖc, nghØ ng¬i gi¶i trÝ cña d©n
c khoa häc h¬n, dÔ qu¶n lý h¬n… TÊt c¶ nh÷ng yÕu tè ®ã, sÏ lµm thay ®æi m«i
trêng theo híng tÝch cùc. Tõ ®ã, ng¨n chÆn, h¹n chÕ sù « nhiÔm vµ tiÕn tíi c¶i
thiÖn m«i trêng.
CNH, H§H thóc ®Èy nhanh t¨ng trëng kinh tÕ. Trong khi ®ã t¨ng trëng kinh tÕ l¹i lµ tiÒn ®Ò quan träng ®Ó b¶o vÖ m«i trêng, trªn c¬ së cung øng
c¸c yÕu tè nguån lùc nh vèn, nguån nh©n lùc, khoa häc, c«ng nghÖ... cho viÖc
thùc hiÖn c¸c nhiÖm vô ®Ó b¶o vÖ, c¶i thiÖn m«i trêng tù nhiªn.
18
Nh vËy, CNH, H§H ®· t¹o ®iÒu kiÖn quan träng cho viÖc gi¶i quyÕt
nh÷ng môc tiªu kinh tÕ - x· héi, gióp cho viÖc b¶o vÖ, c¶i thiÖn m«i trêng tù
nhiªn, tõ ®ã ®¸p øng nh÷ng yªu cÇu cña ph¸t triÓn bÒn v÷ng.
Thø hai, c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ t¸c ®éng tÝch cùc ®Õn m«i trêng x· héi:
CNH, H§H gãp phÇn hoµn thiÖn thiÕt chÕ, c¬ cÊu, c¸ch thøc vËn hµnh
x· héi. Trªn c¬ së n©ng cao chÊt lîng c¸c thiÕt chÕ, chÊt lîng c¸c ho¹t ®éng x·
héi, gãp phÇn n©ng cao chÊt lîng cuéc sèng. Nhµ níc hiÖn ®¹i, víi nh÷ng
c«ng cô qu¶n lý nh kinh tÕ, ph¸p lý, chÝnh s¸ch... cã thÓ t¸c ®éng ®Õn nÒn kinh
tÕ - x· héi mét c¸ch hiÖu qu¶ h¬n, t¹o m«i trêng x· héi tèt h¬n cho con ngêi.
Trong giai ®o¹n CNH, H§H g¾n víi ph¸t triÓn kinh tÕ tri thøc nh hiÖn nay, th×
vai trß cña tri thøc cã t¸c ®éng lín ®Õn viÖc cñng cè, hoµn thiÖn c¸c thiÕt chÕ.
M¹ng th«ng tin ®iÖn tö t¨ng cêng sù kÕt nèi gi÷a mäi tæ chøc, mäi c¸ nh©n
trong x· héi trong viÖc thùc hiÖn c¸c ho¹t ®éng qu¶n lý, ho¹t ®éng kinh tÕ,
ho¹t ®éng gi¸o dôc, v¨n ho¸ gióp cho nh÷ng ngêi thuéc nhãm l·nh ®¹o cã ®ñ
kh¶ n¨ng ®Ó gi¸m s¸t, qu¶n lý x· héi, ®ång thêi díi t¸c ®éng cña m¹ng th«ng
tin ®iÖn tö, mäi tæ chøc, mäi c¸ nh©n sÏ cã c¬ héi nhËn thøc tèt h¬n, nhanh
h¬n nh÷ng quy ®Þnh, nguyªn t¾c, vÒ quy íc thiÕt chÕ x· héi. Tõ ®ã gióp cho
viÖc ®iÒu chØnh hµnh vi cña m×nh phï hîp víi nh÷ng thiÕt chÕ ®ã, gióp cho
guång m¸y x· héi thùc hiÖn tr«i ch¶y, thuËn lîi. Trong x· héi hiÖn ®¹i,
internet gióp c¸c chñ thÓ ph¸t huy kh¶ n¨ng s¸ng t¹o cña c¸ nh©n, theo xu thÕ
tÝch cùc.
CNH, H§H thùc chÊt lµ chuyÓn dÞch tõ nÒn v¨n minh thÊp sang nÒn
v¨n minh cao h¬n. §ã lµ sù chuyÓn biÕn toµn diÖn, s©u réng trªn tÊt c¶ c¸c
lÜnh vùc cña ®êi sèng x· héi. Tõ thãi quen, nÕp nghÜ, t duy. §Æc biÖt ®èi víi
®êi sèng x· héi n«ng th«n. CNH, H§H gióp ®Èy lïi nh÷ng l¹c hËu, lèi sèng
tiÓu nh©n h¹n hÑp. T duy thay ®æi, thãi quen vµ t¸c phong cña con ngêi còng
thay ®æi theo, ®Ó phï hîp víi nhÞp sèng v¨n minh thêi CNH, H§H. Nh÷ng
phong tôc tËp qu¸n l¹c hËu nh bÊt b×nh ®¼ng giíi, hñ tôc ma chay, cíi xin... sÏ
dÇn bÞ xo¸ bá. Ngêi d©n ®îc trang bÞ kiÕn thøc vÒ d©n sè, giíi, søc khoÎ... do
vËy biÕt c¸ch ®Ó n©ng cao søc khoÎ b¶n th©n, gia ®×nh.
Díi t¸c ®éng cña CNH, H§H, cÊu tróc x· héi cã sù thay ®æi. Nh÷ng
ngµnh nghÒ míi ra ®êi. Ngêi phô n÷ ngµy cµng cã c¬ héi lùa chän nghÒ
nghiÖp, c¬ héi tham gia vµo c¸c ho¹t ®éng trong x· héi, nhÊt lµ ho¹t ®éng kinh
tÕ. Hä kh«ng phô thuéc hoµn toµn vµo ngêi chång nh xa n÷a. Bëi v×, hä ®· cã
19
c«ng viÖc, ®Þa vÞ, cã thu nhËp riªng, ®éc lËp. §iÒu ®ã khiÕn hä tù tin. VÞ thÕ
ngêi phô n÷ ®îc n©ng lªn. Vai trß cña hä ®îc kh¼ng ®Þnh. BÊt b×nh ®¼ng giíi
®îc gi¶m ®i nhiÒu.
CNH, H§H cßn gãp phÇn tÝch cùc trong viÖc h×nh thµnh m« h×nh gia
®×nh hiÖn ®¹i, thay thÕ cho m« h×nh gia ®×nh truyÒn thèng tríc ®©y. H×nh thøc
phæ biÕn chÕ ®é mét vî, mét chång, cïng mét ®Õn hai con, thay thÕ cho h×nh
thøc mét gia ®×nh cã nhiÒu thÕ hÖ chung sèng víi nhiÒu con. Sù thay ®æi nµy
còng ®em l¹i nh÷ng hiÖu qu¶ tÝch cùc. Khi sè lîng thµnh viªn trong gia ®×nh Ýt
®i, th× viÖc ®iÒu hoµ c¸c mèi quan hÖ gi÷a c¸c c¸ nh©n ®¬n gi¶n h¬n, gia ®×nh
cã ®iÒu kiÖn ch¨m sãc c¸c thµnh viªn tèt h¬n.
MÆt kh¸c, nh÷ng phong trµo x©y dùng lµng v¨n ho¸, côm d©n c v¨n
ho¸, gia ®×nh v¨n ho¸... gãp phÇn tÝch cùc trong viÖc ®Èy lïi nh÷ng nÕp sèng
cò l¹c hËu, x©y dùng nÕp sèng míi lµnh m¹nh v¨n minh trong gia ®×nh. Víi
nh÷ng h×nh thøc nµy, nã phï hîp víi nhÞp sèng cña thêi hiÖn ®¹i.
CNH, H§H lµm thay ®æi t¸c phong cña ngêi lao ®éng. Sù khÈn tr¬ng,
gÊp g¸p cña guång m¸y c«ng nghiÖp, ®ßi hái ngêi lao ®éng cÇn cã lèi t duy
nhanh, hµnh ®éng døt kho¸t, ý thøc lµm chñ cao, nh¹y bÐn trong giao tiÕp...
th× míi cã thÓ ®¸p øng ®îc yªu cÇu c«ng viÖc. Trªn c¬ së ®ã, t¸c ®éng ®Õn
viÖc n©ng cao hiÖu qu¶ c«ng viÖc, n©ng cao chÊt lîng cuéc sèng.
CNH, H§H ë tr×nh ®é nhÊt ®Þnh lµ viÖc chuÈn bÞ nh÷ng ®iÒu kiÖn cÇn
thiÕt vÒ c¬ së vËt chÊt, kü thuËt, con ngêi..., thóc ®Èy sù chuyÓn dÞch c¨n b¶n
trong c¬ cÊu cña nÒn kinh tÕ theo híng tÝch cùc, hiÖu qu¶, tõ c¬ cÊu kinh tÕ n«ng
nghiÖp l¹c hËu, sang c¬ cÊu c«ng nghiÖp vµ dÞch vô, thóc ®Èy nhanh sù ph¸t triÓn
cña lùc lîng s¶n xuÊt vµ ph©n c«ng lao ®éng x· héi, thóc ®Èy n©ng cao n¨ng suÊt
lao, t¹o ®iÒu kiÖn quan träng ®Ó t¨ng trëng kinh tÕ tiÕn tíi môc tiªu bÒn v÷ng. Tõ
®ã, t¹o ®iÒu kiÖn n©ng cao møc sèng cña ngêi d©n, c¶ vÒ vËt chÊt, lÉn tinh thÇn.
§êi sèng ngêi lao ®éng ®îc ®¶m b¶o, søc khoÎ cña ngêi d©n ®îc quan t©m, ®êi
sèng tinh thÇn cña ngêi lao ®éng ®îc c¶i thiÖn...
CNH, H§H ®· thóc ®Èy viÖc h×nh thµnh c¸c trung t©m c«ng nghiÖp,
c¸c ®« thÞ. §©y lµ xu híng tÝch cùc, bëi ®ã lµ mét tiªu chÝ x¸c ®Þnh tr×nh ®é
ph¸t triÓn cña mét quèc gia. NhiÒu ngµnh nghÒ míi ra ®êi, ®Æc biÖt lµ c¸c
ngµnh c«ng nghiÖp vµ dÞch vô, gãp phÇn gi¶i quyÕt viÖc lµm cho ngêi lao
®éng. H¬n thÕ n÷a sù ph¸t triÓn cña c¸c ®« thÞ ®· kÐo theo sù ph¸t triÓn cña
trung t©m v¨n ho¸, gi¸o dôc, y tÕ, khoa häc... mét c¸ch t¬ng xøng. Do t¸c
®éng m¹nh cña khoa häc vµ c«ng nghÖ, lîng tri thøc míi lu«n ®îc cËp nhËt.
20
§iÒu ®ã dÉn tíi ho¹t ®éng cña x· héi vµ c¸ nh©n lu«n cã sù biÕn ®æi víi tèc ®é
nhanh, lu«n gÊp g¸p vµ ®ßi hái sù n¨ng ®éng vµ xu thÕ ph¸t triÓn.
Nh vËy, CNH, H§H ®· thóc ®Èy nhanh sù ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n
xuÊt, n©ng cao nhËn thøc cña con ngêi, n©ng cao n¨ng suÊt lao ®éng, n©ng cao
hiÖu qu¶ kinh tÕ - x· héi, tõ ®ã thóc ®Èy x· héi ph¸t triÓn. Víi nh÷ng t¸c ®éng
tÝch cùc ®ã, lµm cho m«i trêng x· héi tèt h¬n, tõ ®ã gãp phÇn c¶i thiÖn m«i trêng x· héi.
* T¸c ®éng tiªu cùc cña c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Õn m«i trêng
Thø nhÊt, ®èi víi m«i trêng tù nhiªn:
Sù ph¸t triÓn cña qu¸ tr×nh CNH, H§H lµm n¶y sinh nhiÒu nh©n tè
g©y « nhiÔm, suy tho¸i m«i trêng tù nhiªn.
"¤ nhiÔm m«i trêng lµ sù biÕn ®æi cña c¸c thµnh phÇn m«i trêng, kh«ng phï
hîp víi tiªu chuÈn m«i trêng, g©y ¶nh hëng xÊu ®Õn con ngêi, sinh vËt”.
Suy tho¸i m«i trêng: "lµ sù suy gi¶m vÒ chÊt lîng vµ sè lîng cña thµnh
phÇn m«i trêng, g©y ¶nh hëng xÊu ®èi víi con ngêi vµ sinh vËt" [8, tr.8].
Tríc khi cã CNH, H§H th× con ngêi ®· cã t¸c ®éng ¶nh hëng tiªu cùc
®Õn m«i trêng. Nhng sù t¸c ®éng ®ã chØ ®Õn mét møc ®é nhÊt ®Þnh. Khi con
ngêi xuÊt hiÖn trªn tr¸i ®Êt, con ngêi ®· t¸c ®éng lµm thay ®æi tr¸i ®Êt. §Ó sinh
tån, con ngêi ®· khai th¸c tù nhiªn, ®Ó phôc vô cho lîi Ých nhu cÇu cña con
ngêi. Con ngêi lóc nµy ®· t¸c ®éng tiªu cùc ®Õn m«i trêng, tuy nhiªn ë møc
®é h¹n chÕ. Ph¬ng thøc s¶n xuÊt n«ng nghiÖp, dùa trªn c¬ së lao ®éng thñ
c«ng, víi nh÷ng c«ng nghÖ truyÒn thèng vµ kinh nghiÖm cæ truyÒn, khiÕn cho
n¨ng suÊt lao ®éng thÊp, n¨ng lùc khai th¸c c¸c nguån lùc trong tù nhiªn lµ rÊt
h¹n chÕ, thÊp xa so víi kh¶ n¨ng t¸i t¹o cña giíi tù nhiªn. MÆt kh¸c, trªn c¬ së
kh¶ n¨ng sö dông Ýt tµi nguyªn, nªn møc ph¸t th¶i ra tù nhiªn còng rÊt Ýt. H¬n
n÷a, xuÊt ph¸t tõ ®Æc thï cña nÒn s¶n xuÊt n«ng nghiÖp vµ v¨n minh n«ng
nghiÖp, nªn nh÷ng phÕ th¶i ®îc ®a ra m«i trêng chñ yÕu lµ phÕ th¶i h÷u c¬. Do
vËy chóng Ýt cã kh¶ n¨ng trë thµnh nh÷ng nh©n tè g©y tæn h¹i ®Õn m«i trêng.
Cã thÓ nãi ph¬ng thøc s¶n xuÊt dùa trªn n«ng nghiÖp lµ chñ yÕu Ýt g©y tæn h¹i
®Õn tù nhiªn. Nã ph¸t triÓn trong tr¹ng th¸i c©n b»ng víi kh¶ n¨ng t¸i t¹o cña
thÕ giíi tù nhiªn.
§Õn x· héi c«ng nghiÖp, con ngêi ®· chÕ t¹o ®îc nh÷ng c«ng cô s¶n
xuÊt tinh vi, hiÖn ®¹i h¬n. Kü thuËt, m¸y mãc ®· trë thµnh ph¬ng tiÖn h÷u
hiÖu, m¹nh mÏ nhÊt ®Ó n©ng cao søc s¶n xuÊt, ®Ó khai th¸c, chÕ biÕn nguån tµi
nguyªn thiªn nhiªn. Do vËy, khi c«ng nghiÖp ho¸ ®îc ®Èy m¹nh, sÏ lµm gi¶m
- Xem thêm -
.DOC 
103 
680 
81 
