Tài liệu Luận văn thuế giá trị gia tăng đối với doanh nghiệp theo pháp luật việt nam hiện nay, từ thực tiễn thị xã quảng yên, tỉnh quảng ninh

VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI TRẦN ĐÌNH THANH THUẾ GIÁ TRỊ GIA TĂNG ĐỐI VỚI DOANH NGHIỆP THEO PHÁP LUẬT VIỆT NAM HIỆN NAY TỪ THỰC TIỄN THỊ XÃ QUẢNG YÊN, TỈNH QUẢNG NINH LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT KINH TẾ HÀ NỘI, NĂM 2019 VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI TRẦN ĐÌNH THANH THUẾ GIÁ TRỊ GIA TĂNG ĐỐI VỚI DOANH NGHIỆP THEO PHÁP LUẬT VIỆT NAM HIỆN NAY TỪ THỰC TIỄN THỊ XÃ QUẢNG YÊN, TỈNH QUẢNG NINH Ngành: Luật Kinh Tế Mã số: 8.38.01.07 NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: PGS.TS.NGUYỄN THỊ THƯƠNG HUYỀN HÀ NỘI, NĂM 2019 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu khoa học độc lập của riêng tôi. Các số liệu, kết quả nghiên cứu nêu trong luận văn là trung thực và chưa từng được ai công bố trong bất kỳ công trình nghiên cứu khoa học nào trước đây. Hà Nội, ngày 20 tháng 6 năm 2019 Tác giả Trần Đình Thanh LỜI CẢM ƠN Tác giả xin bày tỏ tình cảm trân trọng, sự cảm ơn chân thành, sâu sắc tới PGS.TS. Nguyễn Nguyễn Thị Thương Huyền, Học viện Tài chính vì sự tận tình hướng dẫn, giúp đỡ tác giả trong quá trình thực hiện luận văn. Tác giả xin bày tỏ lòng biết ơn đến Ban Giám hiệu, các Giáo sư, Phó giáo sư, Tiến sỹ, giảng viên Học viện khoa học xã hội đã nhiệt tình giảng dạy, truyền đạt kiến thức trong quá trình tác giả theo học tại Học viện. Cảm ơn toàn thể cán bộ, nhân viên Học viện khoa học xã hội đã tạo điều kiện thuận lợi nhất cho tác giả trong thời gian học tập và nghiên cứu nhằm hoàn thành chương trình Cao học. Tác giả cũng xin chân thành cảm ơn Ban lãnh đạo Cục Thuế Quảng Ninh, Chi Cục Thuế thị xã Quảng Yên (nay là Chi cục Thuế khu vực Uông Bí-Quảng Yên), cán bộ các Phòng, các Đội đã giúp đỡ và tạo điều kiện giúp tác giả trong việc thu thập số liệu để làm luận văn. Sau cùng, xin được cảm ơn các Thầy, Cô trong Hội đồng bảo vệ và kính mong nhận được sự quan tâm, nhận xét của các Thầy, Cô để tác giả có điều kiện hoàn thiện tốt hơn những nội dung của luận văn nhằm đạt được tính hiệu quả, hữu ích khi áp dụng vào trong thực tiễn. Xin trân trọng cảm ơn! Tác giả MỤC LỤC MỞ ĐẦU ...................................................................................................... 1 CHƯƠNG 1: NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ THUẾ GIA TĂNG VÀ PHÁP LUẬT THUẾ GIÁ TRỊ GIA TĂNG....................................... 7 1.1. Tổng quan về thuế giá trị gia tăng ................................................ 7 1.2. Những vấn đề lý luận cơ bản về pháp luật thuế giá trị gia tă ng .. 11 1.3. Các yếu tố ảnh hưởng tới việc thực hiện pháp luật thuế giá trị gia tăng .... 22 CHƯƠNG 2: THỰC TRẠNG THỰC HIỆN PHÁP LUẬT THUẾ GIÁ TRỊ GIA TĂNG ĐỐI VỚI DOANH NGHIỆP TRÊN ĐỊA BÀN THỊ XÃ QUẢNG YÊN, TỈNH QUẢNG NINH ............................ 29 2.1. Tổng quan về Chi cục Thuế thị xã Quảng Yên và các doanh nghiệp trên địa bàn thị xã Quảng yên, tỉnh Quảng Ninh .................... 29 2.2. Thực trạng tổ chức thực hiện nghĩa vụ thuế giá trị gia tăng đối với doanh nghiệp trên địa bàn thị xã Quảng Yên, tỉnh Quảng Ninh .. 35 2.3. Đánh giá thực trạng thực hiện pháp luật thuế GTGT trên địa bàn thị xã Quảng Yên, tỉnh Quảng Ninh ............................................................... 55 CHƯƠNG 3: MỘT SỐ GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN PHÁP LUẬT THUẾ GIÁ TRỊ GIA TĂNG VÀ TĂNG CƯỜNG QUẢN LÝ THUẾ GIÁ TRỊ GIA TĂNG ĐỐI VỚI CÁC DOANH NGHIỆP TRÊN ĐỊA BÀN THỊ XÃ QUẢNG YÊN, TỈNH QUẢNG NINH ....... 60 3.1. Định hướng, yêu cầu và giải pháp hoàn thiện pháp luật thuế giá trị gia tăng ........................................................................................................ 60 3.2. Giải pháp tăng cường quản lý thuế GTGT tại Chi cục thuế Quảng yên-Quảng Ninh .................................................................... 67 KẾT LUẬN ................................................................................................ 80 TÀI LIỆU THAM KHẢO ........................................................................ 81 DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT Chữ viết tắt Chữ viết đầy đủ GTGT Giá trị gia tăng TNDN Thu nhập doanh nghiệp ĐKT Đăng ký thuế HSKT Hồ sơ kiểm tra KK&KTT Kê khai và kế toán thuế KTQM Khai thuế qua mạng NNT Người nộp thuế NQD Ngoài quốc doanh NSNN Ngân sách nhà nước NTĐT Nộp thuế điện tử DANH MỤC CÁC BẢNG TT Tên hình Trang Bảng 2.1: Kết quả thu NSNN đối với doanh nghiệp ngoài quốc doanh trên địa bàn tỉnh Quảng Ninh - theo sắc thuế .................................................. 37 Bảng 2.2: Kết quả thu NSNN đối với doanh nghiệp ngoài quốc doanh trên địa bàn thị xã Quảng Yên - theo sắc thuế................................................. 38 Bảng 2.3: Số thuế GTGT còn khấu trừ tại thời điểm 31/12 hàng năm của doanh nghiệp NQD trên địa bàn thị xã Quảng Yên .................................. 44 Bảng 2.4: Kết quả kiểm tra đối với doanh nghiệp trên địa bàn thị xã Quảng Yên ....................................................................................................... 48 Bảng 2.5: Kết quả hoàn thuế GTGT đối với doanh nghiệp trên địa bàn thị xã Quảng Yên ............................................................................................. 52 Bảng 2.6: Tình hình nợ thuế GTGT doanh nghiệp trên địa bàn thị xã Quảng Yên ....................................................................................................... 54 DANH MỤC CÁC HÌNH TT Tên hình Trang Hình 2.1: Sơ đồ bộ máy tổ chức Chi cục Thuế thị xã Quảng Yên ................. 29 Hình 2.2. Cơ cấu theo ngành kinh tế đối với doanh nghiệp tại thời điểm 31/12/2018 ....................................................................................................... 33 Hình 2.3. Cơ cấu theo lao động đối với doanh nghiệp tại thời điểm 31/12/2018 ....................................................................................................... 34 Hình 2.4: Kết quả thu thuế GTGT từ doanh nghiệp theo địa bàn ................... 39 Hình 2.5: Tỷ lệ thu thuế GTGT từ doanh nghiệp tại Quảng Yên ................... 40 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Một quốc gia phát triển có nền tài chính mạnh và bền vững thì nguồn thu NSNN phải chủ yếu từ thuế và thuế cũng phải là công cụ quản lý Nhà nước quan trọng của Nhà nước đó. Nhận thức được tầm quan trọng đó, Đảng và Nhà nước ta đã thực hiện cải cách thuế bước hai. Điểm nổi bật của cuộc cải cách này là thay thế Luật thuế doanh thu bằng Luật thuế giá trị gia tăng được thông qua tại kỳ họp thứ 11 Quốc hội khoá IX, có hiệu lực thi hành từ ngày 01/01/1999. Sự ra đời của Luật thuế giá trị gia tăng được xem là một bước ngoặc có tính đột phá trong công tác quản lý thu thuế và đã thể hiện được sự mạnh dạn, đường lối đúng đắn của Đảng và Nhà nước trong công cuộc xây dựng, đổi mới và phát triển đất nước. Theo tinh thần Nghị quyết Đại hội Đảng VI, năm 1986, trong những năm qua hệ thống chính sách thuế của nước ta đã được cải cách một cách căn bản. Bắt đầu từ năm 1990, cải cách thuế giai đoạn I được thực hiện với nội dung cơ bản là ban hành một hệ thống chính sách thuế áp dụng thống nhất trong cả nước đối với mọi thành phần kinh tế. Từ năm 1997, cải cách thuế giai đoạn II được đánh dấu bằng việc ban hành thuế Giá trị gia tăng (GTGT), thuế Thu nhập doanh nghiệp (TNDN) và các luật thuế liên quan khác nhằm làm cho hệ thống chính sách thuế phù hợp với kinh tế thị trường đã và đang hình thành ở nước ta. Những năm gần đây, số lượng các doanh nghiệp đặc biệt là doanh nghiệp vừa và nhỏ tại tỉnh Quảng Ninh đăng ký thành lập tăng nhanh đã tạo số thu về thuế ngày càng lớn. Tuy nhiên, đây cũng là bộ phận người nộp thuế có sự hiểu biết và ý thức chấp hành pháp luật về thuế chưa cao gây thất thu về thuế, đó là, doanh nghiệp lợi dụng chính sách thông thoáng của Nhà nước trong việc thành lập doanh nghiệp và tự in, đặt in hóa đơn, một bộ phận người nộp thuế, thành lập các công ty “ma” để mua, bán hóa đơn GTGT, khai khấu trừ khống thuế GTGT đầu vào, hoàn thuế và người tiêu dùng là cá nhân chưa có ý thức lấy hóa đơn khi mua hàng, doanh nghiệp chưa tự giác lập hóa đơn khi cung ứng hàng hóa, dịch vụ bên cạnh đó nhiều doanh nghiệp không khai, nộp thuế theo quy định. Tình trạng thất thu thuế, trốn thuế, nợ đọng thuế còn phổ biến, ảnh hưởng lớn đến việc phát huy tác dụng của công cụ thuế trong điều tiết vĩ mô nền kinh tế và nhất là ảnh hưởng trực tiếp đến kế hoạch thu 1 ngân sách nhà nước. Để khắc phục được những vấn đề trên, cần thiết phải có các công trình nghiên cứu khoa học để phân tích đánh giá thực trạng pháp luật thuế giá trị gia tăng cũng như việc tổ chức thực hiện pháp luật thuế giá trị gia tăng nhằm tăng cường quản lý và chống thất thu thuế giá trị gia tăng. Xuất phát từ thực tiễn đó, tác giả đã nghiên cứu, tìm hiểu để đi đến lựa chọn đề tài “Thuế Giá trị gia tăng đối với doanh nghiệp theo pháp luật Việt Nam hiện nay, từ thực tiễn thị xã Quảng Yên, tỉnh Quảng Ninh ” làm luận văn thạc sỹ. 2. Tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài luận văn Thuế giá trị gia tăng là một sắc thuế đóng vai trò quan trọng trong tổng thu NSNN cho nên các vấn đề xoay quanh sắc thuế này cũng là một mảnh đất hấp dẫn cho các nhà nghiên cứu trong đó nổi bật là những công trình sau: - Công trình được coi là sơ khai nhất nghiên cứu về thuế GTGT ở Việt Nam : “Khả năng áp dụng thuế giá trị gia tăng trong điều kiện Việt Nam hiện nay”, Luận văn thạc sỹ khoa học kinh tế, Trường Đại học Tài Chính – Kế Toán Hà Nội của tác giả Man Ngọc Lý (1996). - Trong giai đoạn ban hành thuế giá trị gia tăng thay cho thuế doanh thu tiêu biểu có công trình: “Những vấn đề pháp lý về việc áp dụng thuế giá trị gia tăng ở Việt Nam”, luận án tiến sỹ năm 2003 của Nguyễn Thị Thương Huyền; “Pháp luật thuế giá trị gia tăng - Những vấn đề lý luận và thực tiễn” NXB Tài chính năm 2003 của tác giả Trần Đình Hảo và Nguyễn Thị Thương Huyền hay công trình: “Một số vấn đề pháp lý về thuế giá trị gia tăng và việc áp dụng thuế giá trị gia tăng ở Việt Nam”. Dựa trên những nền tảng những công trình này, nhiều công trình khác được phát triển: “Cải cách thuế GTGT của Việt Nam”, Viện nghiên cứu Luật thuế và chính sách, tác giả: Richard Krever GS (2001), ĐH DEAKIN, “Thuế giá trị gia tăng cần tiếp tục nghiên cứu hoàn thiện” của tác giả Nguyễn Văn Đậu… Trong thời gian qua đã có nhiều đề tài, bài viết nghiên cứu về công tác quản lý thu thuế, cụ thể : - Nguyễn Thị Lệ Thúy (2009) đề tài Luận án Tiến sĩ của Trường Đại học kinh tế quốc dân, “Hoàn thiện quản lý thu thuế của Nhà nước nhằm tăng cường sự tuân thủ thuế của doanh nghiệp”. Đóng góp chủ yếu của đề tài là đã hệ thống những công trình nghiên cứu về sự tuân thủ thuế và Quản lý thuế của Nhà nước đối với 2 doanh nghiệp của các tác giả nước ngoài và trong nước. Đề tài đã làm rõ bản chất mới của quản lý thuế cần được thể hiện đầy đủ trong các chiến lược quản lý sự nộp thuế của từng nhóm người nộp thuế ở từng cấp độ tuân thủ thuế khác nhau. - Lê Thị Hồng Lũy (2012) đề tài Luận văn thạc sỹ, “Tăng cường kiểm soát thuế giá trị gia tăng tại cục thuế tỉnh Bình Định”. Luận văn đã làm rõ việc kiểm soát thuế giá trị gia tăng ở các khâu trong quá trình thu thuế giá trị gia tăng nhưng các giải pháp đưa ra chủ yếu bám theo các quy trình quản lý thuế, chưa có những giải pháp mang tính thực tế. Đối với nhóm giải pháp hoàn thiện công tác bộ máy, đẩy mạnh công tác tuyên truyền hỗ trợ người nộp thuế, công tác thanh tra, kiểm tra và phân tích các chỉ tiêu đánh giá, mặc dù tác giả đã có ý tưởng hoàn thiện về trình độ cán bộ công chức thuế và công tác phân tích đánh giá các chỉ tiêu kê khai, tuy nhiên tác giả chưa đề xuất được các giải pháp về bố trí sắp xếp lại các Phòng, Đội cho phù hợp với thực tế hiện nay và các chỉ tiêu phân tích chỉ mang nặng tính lý thuyết. - Nguyễn Thành Công (2014) đề tài Luận văn thạc sỹ “Nâng cao chất lượng quản lý thu thuế giá trị gia tăng đối với các doanh nghiệp trên địa bàn tỉnh Quảng Ninh”. Tác giả đã làm rõ cơ sở lý luận về công tác quản lý thuế đối với thuế giá trị gia tăng. Phân tích, đánh giá thực trạng công tác quản lý thuế giá trị gia tăng tại Quảng Ninh giai đoạn 2011-2013, chỉ ra được những tồn tại trong công tác quản lý thuế giá trị gia tăng đối với các doanh nghiệp trên địa bàn tỉnh Quảng Ninh. Từ đó tác giả đã đề xuất các giải pháp khả thi, nhằm tăng cường quản lý thuế giá trị gia tăng góp phần tăng nguồn thu ngân sách của tỉnh Quảng Ninh trong thời gian tới. - Trương Thị Tiểu Quỳnh (2018), đề tài luận văn thạc sỹ luật học “Pháp luật thuế giá trị gia tăng đối với doanh nghiệp vừa và nhỏ từ thực tiễn thành phố Hồ Chí Minh”. Tác giả đã làm rõ một số vấn đề lý luận về thuế GTGT và pháp luật thuế GTGT. Phân tích, đánh giá thực trạng thuế giá trị gia tăng đối với doanh nghiệp vừa và nhỏ trên địa bàn TP, Hồ Chí Minh, chỉ ra được những tồn tại trong công tác quản lý thuế giá trị gia tăng đối với các doanh nghiệp trên địa bàn TP, Hồ Chí Minh. Từ đó tác giả đã đề xuất các giải pháp hoàn thiện pháp luật thuế GTGT và các giải pháp tăng cường quản lý thuế giá trị gia đối với các doanh nghiệp vùa và nhỏ trên địa bàn TP, Hồ Chí Minh trong thời gian tới. 3 Từ trước đến nay, trên địa bàn thị xã Quảng Yên, chưa có một công trình nào nghiên cứu về thuế Giá trị gia tăng đối với doanh nghiệp theo pháp luật Việt Nam hiện nay, từ thực tiễn thị xã Quảng Yên, tỉnh Quảng Ninh. Các công trình nêu trên đây đã được các nhà khoa học nghiên cứu phân tích rõ thực trạng pháp luật thuế giá trị gia tăng về các phương diện kinh tế, phương diện quản lý và cả phương diện pháp lý. Các đề tài nêu rõ những ưu điểm, thành tựu đạt được cũng như những vướng mắc trên thực tế và chỉ ra nguyên nhân của những tồn tại, vướng mắc đó. Để từ đó xác định phương hướng và giải pháp hoàn thiện luật nhắm nâng cao hiệu quả quản lý thuế GTGT ở Việt Nam. Nâng cao được hiệu lực thực thi pháp luật thuế giá trị gia tăng ở Việt Nam hoặc một địa phương cụ thể, giúp cho nhà sản xuất, người tiêu dùng và các chủ thể quản lý nhận thức rõ vai trò và vị trí của thuế, tự nguyện thực hiện và đảm bảo thực hiện đúng đắn pháp luật về loại thuế này. 3. Mục đích, nhiệm vụ nghiên cứu Mục đích nghiên cứu của đề tài là đưa ra các giải pháp, kiến nghị hoàn thiện pháp luật thuế GTGT góp phần tăng cường quản lý thuế GTGT đối với doanh nghiệp trên địa bàn thị xã Quảng Yên và tỉnh Quảng Ninh nhằm chống thất thu thuế GTGT. Để thực hiện mục đích nghiên cứu nêu trên, luận văn tập trung giải quyết các nhiệm vụ chủ yếu sau: - Hệ thống hóa cơ sở lý luận về thuế giá trị gia tăng và pháp luật thuế giá trị gia tăng đối với doanh nghiệp; - Phân tích, đánh giá thực trạng pháp luật thuế giá trị gia tăng đối với doanh nghiệp qua thực tiễn thị xã Quảng Yên, tỉnh Quảng Ninh; - Đề xuất giải pháp hoàn thiện pháp luật thuế GTGT và tăng cường công tác quản lý thuế giá trị gia tăng đối với doanh nghiệp trên địa bàn thị xã Quảng Yên, tỉnh Quảng Ninh. 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu - Đối tượng nghiên cứu: Thuế GTGT và pháp luật thuế GTGT đối với các doanh nghiệp. 4 - Phạm vi nghiên cứu: Áp dụng pháp thuế GTGT và công tác quản lý thuế GTGT của Chi cục Thuế thị xã Quảng Yên đối với các doanh nghiệp trên địa bàn thị xã Quảng Yên từ năm 2015 đến 2018. 5. Phương pháp nghiên cứu Xuất phát từ mục đích nghiên cứu của đề tài cũng như đối tượng phạm vi nghiên cứu, luận văn sử dụng tổng hợp các phương pháp nghiên cứu sau: - Phương pháp hệ thống, phân tích, tổng hợp, luận giải : Được sử dụng chủ yếu ở chương 1 để hệ thống hóa và làm rõ thêm những vấn đề lý luận về thuế Giá trị gia tăng và pháp luật thuế GTGT; - Phương pháp thu thập tài liệu thứ cấp: Tài liệu được sử dụng trong luận văn được thu thập tại các cơ quan như Cục Thuế tỉnh Quảng Ninh, Chi cục Thuế thị xã Quảng Yên và các báo cáo của cơ quan thuế trong 4 năm từ năm 2015 đến hết năm 2018. Các tài liệu này liên quan đến số lượng các doanh nghiệp; số thu ngân sách.... - Phương pháp tổng hợp và xử lý dữ liệu: Toàn bộ số liệu thu thập được tổng hợp và xử lý bằng phần mềm Excel. Đối với những thông tin là số liệu định lượng thì tiến hành tính toán các chỉ tiêu cần thiết như số tuyệt đối, số tương đối, số trung bình và lập thành các bảng biểu. - Phương pháp phân tích, tổng hợp, đối chiếu, so sánh: Phân tích, tổng hợp kết quả hoạt động các doanh nghiệp trên địa bàn thị xã Quảng Yên từ năm 2015-2018, từ đó đưa ra những giải pháp quản lý nhằm tăng cường công tác quản lý thuế giá trị gia tăng đối với các doanh nghiệp ngoài quốc doanh trên địa bàn. 6. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của luận văn - Ý nghĩa khoa học của luận văn: Hệ thống hóa cơ sở lý luận về thuế giá trị gia tăng và pháp luật thuế giá trị gia tăng đối với doanh nghiệp. - Ý nghĩa thực tiễn của luận văn: Kết quả nghiên cứu và các giải pháp được đề xuất là cơ sở cho việc hoàn thiện pháp luật thuế giá trị gia tăng cũng như tăng cường hiệu lực và hiệu quả thực hiện pháp luật thuế giá trị gia tăng đối với doanh nghiệp trên địa bàn thị xã Quảng Yên – tỉnh Quảng Ninh. 7. Kết cấu của luận văn Ngoài phần mở đầu và kết luận, luận văn được chia thành 3 chương như sau: 5 Chương 1: Những vấn đề lý luận về thuế giá trị gia tăng và pháp luật thuế giá trị gia tăng Chương 2: Thực trạng thực hiện pháp luật thuế giá trị gia tăng đối với doanh nghiệp trên địa bàn thị xã Quảng Yên, tỉnh Quảng Ninh Chương 3: Giải pháp hoàn thiện pháp luật thuế giá trị gia tăng và tăng cường quản lý thuế giá trị gia tăng đối với doanh nghiệp trên địa bàn thị xã Quảng Yên, tỉnh Quảng Ninh. 6 CHƯƠNG 1 NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ THUẾ GIA TĂNG VÀ PHÁP LUẬT THUẾ GIÁ TRỊ GIA TĂNG 1.1. Tổng quan về thuế giá trị gia tăng 1.1.1. Khái niệm, đặc điểm của thuế giá trị gia tăng Thuế giá trị gia tăng theo tiếng Pháp gọi là: Taxe Sur La Valeur Ajou tée (viết tắc là TVA), tiếng Anh gọi là Value Added Tax (viết tắt là VAT), được dịch ra tiếng Việt là thuế giá trị gia tăng. Hiện nay, thuế giá trị gia tăng đã được áp dụng rộng rãi ở nhiều nước trên thế giới và đã có khoảng 156 quốc gia áp dụng loại thuế này. Thuế giá trị gia tăng là thuế tính trên giá trị tăng thêm của hàng hóa, dịch vụ phát sinh trong quá trình từ sản xuất, lưu thông đến tiêu dùng. Giá trị gia tăng là khoản giá trị tăng thêm của hàng hóa, dịch vụ khi qua mỗi giai đoạn của quá trình sản xuất, mua bán hàng hóa, dịch vụ. Phần giá trị tăng thêm ở mỗi giai đoạn bao gồm: tiền lương, tiền công, lợi nhuận, lợi tức cổ phần, tiền lãi vay ngân hàng phải trả và các khoản chi phí phát sinh. Nói cách khác, GTGT là phần chênh lệch giữa giá đầu ra với giá đầu vào do đơn vị kinh tế tạo ra trong quá trình thực hiện sản xuất, kinh doanh hàng hóa, dịch vụ. Thuế GTGT có những đặc điểm cơ bản sau: - Thuế GTGT là một loại thuế gián thu. Tính gián thu của thuế GTGT được biểu hiện ở việc người nộp thuế và người chịu thuế không đồng nhất với nhau. Người mua hàng hóa, dịch vụ là người phải trả thuế GTGT thông qua giá mua hàng hóa, dịch vụ. Người bán hàng hóa, dịch vụ thực hiện nộp khoản thuế GTGT “đã được người mua trả” vào ngân sách nhà nước. - Thuế GTGT là sắc thuế tiêu dùng nhiều giai đoạn. Thuế GTGT đánh vào tất cả các giai đoạn của quá trình sản xuất kinh doanh, từ sản xuất, lưu thông đến tiêu dùng, nhưng chỉ tính trên phần giá trị tăng thêm của mỗi giai đoạn. Tổng số thuế GTGT thu được của tất cả các giai đoạn đúng bằng số thuế tính trên giá bán cho người tiêu dùng cuối cùng. - Thuế GTGT có tính trung lập kinh tế cao. Tính trung lập biểu hiện ở hai khía cạnh: 7 Thuế GTGT không chịu ảnh hưởng bởi kết quả kinh doanh của người nộp thuế, do người nộp thuế chỉ là người “thay mặt” người tiêu dùng nộp hộ khoản thuế này vào ngân sách nhà nước. Do vậy thuế GTGT không phải là yếu tố của chi phí sản xuất mà chỉ đơn thuần là một khoản thu được cộng thêm vào giá bán của người cung cấp hàng hóa, dịch vụ. Thuế GTGT không bị ảnh hưởng bởi quá trình tổ chức và phân chia quá trình sản xuất kinh doanh, bởi tổng số thuế ở tất cả các giai đoạn luôn bằng số thuế tính trên giá bán ở giai đoạn cuối cùng bất kể số giai đoạn nhiều hay ít. - Thuế GTGT có tính chất lũy thoái so với thu nhập, vì nó không tính đến khả năng thu nhập của người chịu thuế, người có thu nhập cao hay thấp đều phải chịu thuế như nhau nếu cùng mua một loại hàng hoá, dịch vụ. Tuy nhiên, tỷ lệ thu nhập nộp thuế của những người có thu nhập thấp sẽ cao hơn tỷ lệ nộp thuế của người có thu nhập cao nếu so với tổng thu nhập trong kỳ, bởi lẽ tốc độ tăng tiêu dùng bao giờ cũng thấp hơn tốc độ tăng thu nhập. - Về phạm vi đánh thuế, thuế GTGT chỉ đánh vào hoạt động tiêu dùng diễn ra trong phạm vi lãnh thổ, không đánh vào hành vi tiêu dùng ngoài lãnh thổ. Đặc điểm này tạo ra sự công bằng trong những giao dịch quốc tế thông qua việc không thu thuế đối với hàng hóa, dịch vụ xuất khẩu và đánh thuế đối với hàng hóa, dịch vụ nhập khẩu. 1.1.2. Vai trò của thuế giá trị gia tăng Trong nền kinh tế hiện đại, thuế không chỉ là công cụ thu ngân sách nhà nước mà còn là công cụ quan trọng của Nhà nước để quản lý, kiểm soát, điều tiết vĩ mô nền kinh tế. Nhà nước sử dụng công cụ thuế nhằm hướng dẫn, điều tiết các lĩnh vực sản xuất, kinh doanh, tiêu dùng, thực hiện chính sách phân phối và phân phối lại, điều tiết thu nhập, giải quyết công bằng xã hội… Trong đó, với vị thế là một khoản thu chiếm tỷ trọng lớn trong số thu ngân sách nhà nước, thuế GTGT có vai trò rất to lớn, tác động đến mọi lĩnh vực kinh tế, chính trị, xã hội. Có thể khái quát các vai trò đó thành ba vai trò cơ bản như sau: Thứ nhất, thuế GTGT là nguồn thu quan trọng của ngân sách nhà nước. Thuế GTGT là công cụ tập trung, huy động đầy đủ, kịp thời nguồn thu cho ngân sách nhà nước. Thuế GTGT tập trung thu ngay từ khâu đầu (sản xuất hoặc 8 nhập khẩu) nên đảm bảo nguồn thu cho ngân sách nhà nước, hạn chế thất thu. Thuế GTGT được tính và thu vào từng khâu, từng giai đoạn của quá trình sản xuất, kinh doanh nên làm tăng nguồn thu và đảm bảo huy động kịp thời cho ngân sách nhà nước. Việc khấu trừ thuế GTGT được thực hiện căn cứ trên hoá đơn mua hàng đã thúc đẩy người mua phải đòi hỏi người bán xuất hoá đơn, ghi đúng doanh thu với giá trị thực của hoạt động mua bán, góp phần khắc phục được tình trạng thông đồng giữa người mua và người bán để trốn lậu thuế, giảm thất thu cho ngân sách nhà nước. Ở Việt Nam, tỷ lệ thuế GTGT trong tổng số thu ngân sách nhà nước hàng năm (trừ dầu thô) chiếm khoảng 26%. Thứ hai, thuế GTGT là công cụ điều tiết vĩ mô và vi mô nền kinh tế. - Thuế GTGT điều tiết sản xuất và tiêu dùng. Luật thuế GTGT quy định đánh thuế hoặc không đánh thuế, đánh thuế với thuế suất cao hay thấp vào các mặt hàng cụ thể, thông qua đó tác động và làm thay đổi mối quan hệ giữa cung và cầu trên thị trường, tác động tới việc lựa chọn những hàng hoá, dịch vụ để sản xuất, kinh doanh và tiêu dùng, góp phần thực hiện điều tiết vĩ mô nền kinh tế. - Thuế GTGT khuyến khích hoạt động đầu tư mở rộng sản xuất. Trong hoạt động đầu tư tài sản cố định, toàn bộ số thuế GTGT mà doanh nghiệp phải trả khi mua sắm tài sản cố định sẽ được Nhà nước cho khấu trừ hoặc hoàn lại. Còn khi nhập khẩu máy móc thiết bị, phương tiện vận tải chuyên dùng nằm trong dây chuyền công nghệ và vật tư xây dựng thuộc loại trong nước chưa sản xuất được cần nhập khẩu để tạo tài sản cố định cho doanh nghiệp thì doanh nghiệp cũng không phải nộp thuế GTGT. Đồng thời việc thuế GTGT không đánh vào vốn đầu tư đã làm cho giá thành các công trình đầu tư trong nước giảm rất nhiều. Do đó, thuế GTGT đã góp phần khuyến khích đầu tư đổi mới công nghệ, thúc đẩy phát triển sản xuất, kinh doanh và lưu thông hàng hoá. - Thuế GTGT khuyến khích xuất khẩu và hạn chế nhập khẩu, góp phần bảo hộ sản xuất trong nước. Hàng hoá xuất khẩu được áp dụng thuế suất thuế GTGT 0%, số thuế GTGT đầu vào mà doanh nghiệp đã nộp thì sẽ được Nhà nước cho khấu trừ hoặc hoàn lại, nên có tác dụng giảm chi phí, hạ giá thành sản phẩm, tăng khả năng cạnh tranh về giá hàng hóa, dịch vụ xuất khẩu trên thị trường quốc tế. 9 Thuế GTGT là động lực khuyến khích sản xuất các mặt hàng xuất khẩu, tăng cường sự hợp tác thương mại giữa Việt Nam với các nước trên thế giới. - Thuế GTGT góp phần điều tiết thu nhập, thực hiện công bằng xã hội trong phân phối. Một trong những khiếm khuyết của nền kinh tế thị trường là có sự chênh lệch lớn về mức sống, về thu nhập giữa các tầng lớp dân cư trong xã hội. Kinh tế thị trường càng phát triển thì khoảng cách giàu - nghèo giữa các tầng lớp dân cư ngày càng có xu hướng gia tăng. Thuế GTGT áp dụng mức thuế suất cao đối với các loại hàng hoá, dịch vụ cao cấp mà chỉ những người có thu nhập cao mới sử dụng hoặc sử dụng nhiều hơn, còn đối với các hàng hoá thông thường hoặc có tính chất thiết yếu thì thuế GTGT quy định mức thuế suất thấp hơn, qua đó điều tiết một phần thu nhập của họ. - Thuế GTGT khuyến khích tăng hiệu quả sản xuất. Trong nền kinh tế thị trường, giá cả hàng hoá được bán ra phụ thuộc rất nhiều vào yếu tố cung cầu, nó phải được người tiêu dùng chấp nhận, người sản xuất khó có thể thay đổi giá cả theo ý mình. Do đó việc Nhà nước đánh thuế sẽ làm giảm doanh thu thuần của doanh nghiệp nếu doanh nghiệp không cố gắng nâng cao hiệu quả sản xuất để giảm bớt chi phí. Điều đó đã thúc đẩy các doanh nghiệp phải luôn luôn cải tiến kỹ thuật, khuyến khích chuyên môn hoá, hợp tác hoá sản xuất, nâng cao năng suất, thúc đẩy nền sản xuất phát triển. - Thuế GTGT thúc đẩy các doanh nghiệp thực hiện chế độ hạch toán, kế toán, phát triển quan hệ thanh toán. Việc doanh nghiệp được phép khấu trừ thuế GTGT của hàng hoá, dịch vụ mua vào cùng với việc thực hiện hoàn thuế GTGT của Nhà nước đã khuyến khích các doanh nghiệp tự giác ghi chép, quản lý, sử dụng hoá đơn, chứng từ, thúc đẩy việc hoàn thiện công tác hạch toán, kế toán tại đơn vị. Ngoài ra, việc thuế GTGT đòi hỏi những doanh nghiệp có hàng hoá xuất khẩu phải thanh toán qua ngân hàng thì mới được hoàn thuế đã thúc đẩy các doanh nghiệp thực hiện thanh toán qua hệ thống ngân hàng, góp phần phát triển hệ thống thanh toán. Thứ ba, thuế GTGT là công cụ kiểm soát các hoạt động sản xuất, kinh doanh của các thành phần kinh tế. Vai trò này hình thành ngay trong quá trình tổ chức thực hiện Luật thuế GTGT trong thực tế. Để đảm bảo thu được thuế và thực hiện đúng các quy định của 10 chính sách thuế đã ban hành, cơ quan thuế và các cơ quan liên quan phải bằng mọi biện pháp nắm vững số lượng, quy mô các cơ sở sản xuất, kinh doanh, ngành nghề và lĩnh vực kinh doanh, mặt hàng họ được phép kinh doanh cũng như các định mức chi tiêu đặc thù và các phương thức hạch toán riêng có. Từ công tác thu thuế mà cơ quan thuế sẽ phát hiện ra những khó khăn mà họ gặp phải để giúp đỡ họ tìm mọi biện pháp tháo gỡ. Đồng thời, cũng qua công tác thu thuế, cơ quan thuế cập nhật được nhiều kiến thức quản lý kinh tế để phục vụ tốt hơn cho việc kiểm tra, kiểm soát sau này. Như vậy, qua công tác quản lý thuế mà có thể kết hợp kiểm tra, kiểm soát toàn diện các mặt hoạt động của các cơ sở kinh tế, đảm bảo thực hiện tốt quản lý Nhà nước về mọi mặt của đời sống kinh tế - xã hội. 1.2. Những vấn đề lý luận cơ bản về pháp luật thuế giá trị gia tăng 1.2.1. Khái niệm pháp luật thuế giá trị gia tăng Theo lý luận Nhà nước và pháp luật: Pháp luật được hiểu là hệ thống những qui tắc xử sự mang tính bắt buộc chung do nhà nước ban hành hoặc thừa nhận và đảm bảo thực hiện, thể hiện ý chí của giai cấp thống trị và là nhân tố điều chỉnh các quan hệ xã hội pháp triển phù hợp với lợi ích của giai cấp mình. Theo đó, pháp luật thuế giá trị gia tăng là hệ thống các quy phạm pháp luật điều chỉnh các quan hệ xã hội phát sinh trong quá trình thu nộp và quản lý thuế GTGT. Có nhiều tiêu chí khác nhau để phân nhóm các quy phạm pháp luật điều chỉnh thuế GTGT, trong đó nếu như căn cứ vào các quan hệ xã hội mà quy phạm pháp luật đó điều chỉnh thì có thể phân thành: nhóm quy phạm pháp luật về nội dung thực hiện nghĩa vụ thuế GTGT và nhóm quy phạm pháp luật về hình thức thực hiện nghĩa vụ thuế GTGT: - Nhóm quy phạm pháp luật có nội dung xác định nghĩa vụ thuế GTGT điều chỉnh các quan hệ xã hội phát sinh giữa các chủ thể có nghĩa vụ thuế GTGT với nhà nước, bao gồm những quy định về phạm vi áp dụng thuế GTGT (đối tượng chịu thuế GTGT), phạm vi không thuộc diện áp dụng thuế GTGT (đối tượng không thuộc diện chịu thuế GTGT), đối tượng nộp thuế, căn cứ và phương pháp tính thuế GTGT…. Đây là bộ phận quy phạm pháp luật giữ vai trò quan trọng trong pháp luật thuế GTGT. 11 - Nhóm quy phạm pháp luật có nội dung quản lý thuế GTGT. Nhóm các quy phạm này xác định nhiệm vụ, quyền hạn và trách nhiệm của cơ quan thuế trong việc quản lý công tác đăng ký kê khai, nộp và tiến hành thu thuế GTGT và công tác hoàn thuế, miễn giảm thuế. Bên cạnh đó, nhóm các quy phạm pháp luật về hình thức quy định về trình tự, thủ tục của việc giải quyết các tranh chấp và xử lý các vi phạm pháp luật về thuế GTGT. Ngoài ra, hệ thống quy phạm pháp luật thuế GTGT còn được phân theo cấu trúc của pháp luật thuế GTGT, cụ thể bao gồm: - Nhóm quy phạm pháp luật xác định phạm vi áp dụng thuế GTGT như đối tượng chịu thuế GTGT, đối tượng được miễn trừ thuế GTGT, đối tượng nộp thuế GTGT - Nhóm các quy phạm pháp luật quy định việc tính thuế GTGT như căn cứ tính thuế, phương pháp tính thuế, khấu trừ thuế, hoàn thuế. Xuất phát từ đặc điểm, tính chất của các quan hệ xã hội phát sinh trong quá trình nộp thuế GTGT là quan hệ bất bình đẳng, vì vậy, phương pháp điều chỉnh của pháp luật thuế GTGT là phương pháp mệnh lệnh – quyền uy. Theo phương pháp này các chủ thể tham gia quan hệ thuế GTGT có tư cách pháp lý không bình đẳng. Một bên trong mối quan hệ (các cơ quan nhà nước có thẩm quyền) có quyền đơn phương ra các quyết định thực hiện các quyền và nghĩa vu theo quy định của pháp luật mà không cần sự thỏa thuận của các chủ thể có nghĩa vụ thuế GTGT. 1.2.2. Những nội dung điều chỉnh chủ yếu của pháp luật thuế giá trị gia tăng Pháp luật thuế GTGT gồm các quy định xác định nghĩa vụ thuế GTGT và các quy định về tổ chức thực hiện nghĩa vụ thuế GTGT. 1.2.2.1. Xác định nghĩa vụ thuế GTGT Để xác định được nghĩa vụ thuế GTGT, pháp luật quy định các nội dung sau:: * Đối tượng chịu thuế GTGT: Phạm vi đối tượng chịu thuế GTGT rất rộng, bao gồm tất cả các hàng hóa, dịch vụ được sản xuất trong nước hoặc nhập khẩu phục vụ cho tiêu dùng trong nước. Hoạt động tiêu dùng trong nước có thể là tiêu dùng cho hoạt động sản xuất 12