Tài liệu Nâng cao chất lượng nguồn nhân lực trong các doanh nghiệp nhỏ và vừa trên địa bàn thành phố đồng hới, tỉnh quảng bình

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO ĐẠI HỌC HUẾ TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ ----------------------------------- NGÔ VĂN SƠN NÂNG CAO CHẤT LƯỢNG NGUỒN NHÂN LỰC TRONG CÁC DOANH NGHIỆP NHỎ VÀ VỪA TRÊN ĐỊA BÀN THÀNH PHỐ ĐỒNG HỚI, TỈNH QUẢNG BÌNH Chuyên ngành: QUẢN LÝ KINH TẾ MÃ SỐ: 8340410 LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC KINH TẾ Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS NGUYỄN ĐĂNG HÀO Huế, năm 2018 LỜI CAM ĐOAN Luận văn thạc sĩ “Nâng cao chất lượng nguồn nhân lực trong các doanh nghiệp nhỏ và vừa trên địa bàn thành phố Đồng Hới, tỉnh Quảng Bình” do học viên Ngô Văn Sơn thực hiện dưới sựhướng dẫn của thầy giáo PGS.TS Nguyễn Đăng Hào. Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của bản thân tôi. Các nội dung nghiên cứu và số liệu trong luận văn là trung thực. Kết quả nghiên cứu chưa từng được công bố trong bất cứ công trình khoa học nào trước đây. Nguồn số liệu thứ cấp, sơ cấp và một số ý kiến đánh giá, nhận xét của các tác giả, cơ quan và tổ chức được thu thập từ nhiều nguồn khác nhau có ghi rõ trong phần tài liệu tham khảo. Tôi xin chịu trách nhiệm hoàn toàn trước Hội đồng về tính trung thực của Luận văn, đảm bảo không có sự gian lận nào. Tác giả Ngô Văn Sơn ii LỜI CẢM ƠN Luận văn Thạc sỹ là sự kết hợp giữa kết quả học tập, nghiên cứu ở nhà trường với kinh nghiệm thực tiễn của cá nhân trong quá trình công tác và rèn luyện. Để hoàn thành luận văn này, tôi xin chân thành cảm ơn sâu sắc đến toàn thể các thầy, cô giáo Trường Đại học kinh tế Huế, Phòng Đào tạo sau đại học Trường Đại học kinh tế Huế; đặc biệt là PGS.TS Nguyễn Đăng Hào, người đã tận tình hướng dẫn tôi trong quá trình nghiên cứu. Tôi xin chân thành cảm ơn Ban lãnh đạo cơ quan, bạn bè, đồng nghiệp đã tạo điều kiện cho tôi về thời gian, công việc để hoàn thành quá trình học tập và nghiên cứu đạt kết quả tốt. Tôi xin cảm ơn gia đình, bố mẹ và người thân đã luôn động viên, khích lệ và giúp đỡ tôi vật chất, tinh thần trong quá trình học tập. Mặc dù đã có nhiều cố gắng, nỗ lực để hoàn thành Luận văn tốt nhất theo yêu cầu, đảm bảo về chất lượng; luận văn không tránh khỏi những khiếm khuyết. Do đó, cá nhân tôi mong nhận được các ý kiến đóng góp của quý Thầy, Cô giáo, đồng nghiệp và các bạn quan tâm để bản thân tiếp tục hoàn thiện nghiên cứu của mình. Tác giả Ngô Văn Sơn iii TÓM LƯỢC LUẬN VĂN Họ và tên học viên: NGÔ VĂN SƠN Chuyên ngành: Quản lý kinh tế - Định hướng đào tạo: ứng dụng Mã số: 8340410 Niên khoá: 2016 - 2018 Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS NGUYỄN ĐĂNG HÀO Tên đề tài luận văn: “NÂNG CAO CHẤT LƯỢNG NGUỒN NHÂN LỰC TRONG CÁC DOANH NGHIỆP NHỎ VÀ VỪA TRÊN ĐỊA BÀN THÀNH PHỐ ĐỒNG HỚI, TỈNH QUẢNG BÌNH” 1. Tính cấp thiết của đề tài:DNNVV có số lượng lao động dồi dào nhưng chất lượng lao động chưa đáp ứng được nhu cầu phát triển và hội nhập; khả năng về sử dụng công nghệ, khoa học kỹ thuật còn yếu. Công tác quản trị nhân sự trong các DNNVV còn yếu kém, đặc biệt là việc đào tạo, phát triển NNL chưa được chú trọng cũng là nguyên nhân khiến cho các DNNVV gặp nhiều khó khăn, sức cạnh tranh thấp. Do vậy, nghiên cứu thực trạng, đề ra giải pháp nâng cao chất lượng nguồn nhân lực trong các DNNVV trên địa bàn thành phố Đồng Hới là việc làm cấp thiết. 2. Nguồn số liệu và phương pháp nghiên cứu: Luận văn sử dụng nguồn số liệu chủ yếu từ kết quả điều tra doanh nghiệp hàng năm ở Cục Thống kê Quảng Bình và kết quả phỏng vấn 167người quản lý trong DNNVV về việc nâng cao chất lượng nguồn nhân lực. Số liệu được tổng hợp, xử lý, phân tích bằng phần mềm chuyên ngành thống kê, phần mềm SPSS, Microsoft Excel. Các phương pháp phân tích chủ yếu được sử dụng trong đề tài là thống kê mô tả, phân tích nhân tố khám phá (EFA), và phân tích hồi quy. Bên cạnh đó, các phương pháp thảo luận nhóm phỏng vấn sâu cũng đã được sử dụng để tổng hợp ý kiến các nhà quản lý, giám đốc các doanh nghiệp về thực trạng chất lượng và các giải pháp nâng cao chất lượng nguồn nhân lực trong các DNNVV 3. Kết quả nghiên cứu và những đóng góp khoa học của luận văn: Luận văn đã hệ thống hóa lại cơ sở lý luận về NNL, chất lượng NNL, nâng cao chất lượng NNL trong các DNNVV. Các nhân tố ảnh hưởng, các tiêu chí đánh giá, các hoạt động nâng cao chất lượng NNL trong DNNVV. Phân tích, đánh giá chi tiết thực trạng chất lượng, các hoạt động nâng cao chất lượng NNL trong các DNNVV trên địa bàn thành phố Đồng Hới, tỉnh Quảng Bình. Qua đó tác giả đã đề xuất một số giải pháp nhằm nâng cao chất lượng NNL để giải quyết các hạn chế, tồn tại về mặt chất lượng, cũng như các hoạt động nâng cao chất lượng NNLtrong các DNNVVtrên địa bàn thành phố Đồng Hới, tỉnh Quảng Bình trong thời gian tới. iv DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT VÀ KÝ HIỆU CN - XD: Công nghiệp - Xây dựng DN: Doanh nghiệp DNNVV: Doanh nghiệp nhỏ và vừa ĐT: Đào tạo GDP: Tổng sản phẩm trong nước HĐ: Hoạt động NNL: Nguồn nhân lực NLNTS: Nông, lâm nghiệp, thủy sản TNHH: Trách nhiệm hữu hạn UBND: Ủy ban nhân dân v MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN ....................................................................................................... i LỜI CẢM ƠN ........................................................................................................... iii TÓM LƯỢC LUẬN VĂN ........................................................................................ iv DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT VÀ KÝ HIỆU .................................................v MỤC LỤC................................................................................................................. vi DANH MỤC CÁC BẢNG..........................................................................................x DANH MỤC CÁC SƠ ĐỒ, BIỂU ĐỒ.................................................................... xii PHẦN I. MỞ ĐẦU .....................................................................................................1 1. Tính cấp thiết của đề tài nghiên cứu .......................................................................1 2. Mục tiêu nghiên cứu................................................................................................2 2.1. Mục tiêu chung.....................................................................................................2 2.2. Mục tiêu cụ thể.....................................................................................................2 3. Đối tượng, phạm vi nghiên cứu ..............................................................................3 3.1. Đối tượng nghiên cứu...........................................................................................3 3.2. Phạm vi nghiên cứu..............................................................................................3 4. Phương pháp nghiên cứu.........................................................................................3 4.1. Phương pháp thu thập số liệu thứ cấp, sơ cấp; chọn mẫu, điều tra......................3 4.2. Phương pháp tổng hợp, phân tích dữ liệu ............................................................5 4.3. Công cụ xử lý số liệu ...........................................................................................5 5. Hạn chế của đề tài nghiên cứu ................................................................................5 6. Kết cấu của luận văn ...............................................................................................5 PHẦN II. NỘI DUNG NGHIÊN CỨU ......................................................................6 CHƯƠNG 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỀN VỀ NÂNG CAO CHẤT LƯỢNG NGUỒN NHÂN LỰC TRONG CÁC DOANH NGHIỆP NHỎ VÀ VỪA6 1.1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ NÂNG CAO CHẤT LƯỢNG NGUỒN NHÂN LỰC TRONG CÁC DOANH NGHIỆP NHỎ VÀ VỪA ....................................................6 1.1.1. Khái niệm nguồn nhân lực ................................................................................6 1.1.2. Nâng cao chất lượng nguồn nhân lực................................................................8 vi 1.1.3. Khái niệm và tiêu chí xác định DNNVV ........................................................11 1.1.4. Nâng cao chất lượng nguồn nhân lực trong các DNNVV ..............................14 1.2. NHỮNG NHÂN TỐ ẢNH HƯỞNG ĐẾN CHẤT LƯỢNG NGUỒN NHÂN LỰC TRONG CÁC DOANH NGHIỆP NHỎ VÀ VỪA .........................................15 1.2.1. Những nhân tố bên trong doanh nghiệp ảnh hưởng đến chất lượng nguồn nhân lực trong các DNNVV......................................................................................15 1.2.2. Những nhân tố bên ngoài doanh nghiệp ảnh hưởng đến chất lượng NNL trong các DNNVV ..............................................................................................................16 1.3. CÁC TIÊU CHÍ ĐÁNH GIÁ CHẤT LƯỢNG NGUỒN NHÂN LỰC TRONG CÁC DOANH NGHIỆP NHỎ VÀ VỪA .................................................................18 1.3.1. Tiêu chí đánh giá về thể lực ............................................................................18 1.3.2. Tiêu chí đánh giá về trí lực .............................................................................19 1.3.3. Tiêu chí đánh giá về tâm lực ...........................................................................21 1.4. MÔ HÌNH PHÂN TÍCH CÁC HOẠT ĐỘNG NÂNG CAO CHẤT LƯỢNG NGUỒN NHÂN LỰC TRONG DOANH NGHIỆP NHỎ VÀ VỪA ......................22 1.4.1. Mô hình phân tích ...........................................................................................22 1.4.2. Phát triển tổ chức ............................................................................................22 1.4.3. Tuyển dụng và đào tạo/huấn luyện nhân sự....................................................24 1.4.4. Phát triển cá nhân ............................................................................................26 1.5. KINH NGHIỆM VỀ NÂNG CAO CHẤT LƯỢNG NGUỒN NHÂN LỰC TRONG CÁC DNNVV TRÊN THẾ GIỚI VÀ MỘT SỐ ĐỊA PHƯƠNG TRONG NƯỚC.............29 1.5.1. Kinh nghiệm của một số nước trên thế giới....................................................29 1.5.2. Kinh nghiệm của một số địa phương trong nước............................................31 1.5.3. Bài học kinh nghiệm rút ra cho quá trình nâng cao chất lượng nguồn nhân lực trong các DNNVV.....................................................................................................34 CHƯƠNG 2. THỰC TRẠNG CHẤT LƯỢNG NGUỒN NHÂN LỰC TRONG CÁC DOANH NGHIỆP NHỎ VÀ VỪA TRÊN ĐỊA BÀN THÀNH PHỐ ĐỒNG HỚI, TỈNH QUẢNG BÌNH......................................................................................36 vii 2.1. ĐIỀU KIỆN TỰ NHIÊN, KINH TẾ - XÃ HỘI TÁC ĐỘNG ĐẾN CHẤT LƯỢNG NGUỒN NHÂN LỰC TRONG CÁC DNNVV TRÊN ĐỊA BÀN THÀNH PHỐ ĐỒNG HỚI, TỈNH QUẢNG BÌNH ................................................................36 2.1.1. Điều kiện tự nhiên ...........................................................................................36 2.1.2. Điều kiện kinh tế - xã hội................................................................................38 2.1.3. Vai trò của các DNNVV đối với sự phát triển kinh tế - xã hội trên địa bàn thành phố Đồng Hới ..................................................................................................40 2.2. THỰC TRẠNG CHẤT LƯỢNG NGUỒN NHÂN LỰC TRONG CÁC DNNVV TRÊN ĐỊA BÀN THÀNH PHỐ ĐỒNG HỚI, TỈNH QUẢNG BÌNH.....42 2.2.1. Khái quát về các DNNVV trên địa bàn thành phố Đồng Hới.........................42 2.2.2. Thực trạng nguồn nhân lực trong các DNNVV trên địa bàn thành phố Đồng Hới.............................................................................................................................47 2.3. ĐÁNH GIÁ HOẠT ĐỘNG NÂNG CAO CHẤT LƯỢNG NGUỒN NHÂN LỰC TRONG CÁC DNNVV TRÊN ĐỊA BÀN THÀNH PHỐ ĐỒNG HỚI, TỈNH QUẢNG BÌNH..........................................................................................................63 2.3.1. Thông tin cơ bản về đối tượng khảo sát..........................................................64 2.3.2. Kết quả đánh giá hoạt động nâng cao chất lượng nguồn nhân lực trong các DNNVV trên địa bàn thành phố Đồng Hới ..............................................................65 2.4. Đánh giá chung về thực trạng chất lượng nguồn nhân lực và hoạt động nâng cao chất lượng nguồn nhân lực trong các DNNVV trên địa bàn thành phố Đồng Hới, tỉnh Quảng Bình ................................................................................................83 2.4.1. Kết quả đạt được .............................................................................................83 2.4.2. Hạn chế............................................................................................................85 CHƯƠNG 3. ĐỊNH HƯỚNG, GIẢI PHÁP NÂNG CAO CHẤT LƯỢNG NGUỒN NHÂN LỰC TRONG CÁC DOANH NGHIỆP NHỎ VÀ VỪA ............................87 TRÊN ĐỊA BÀN THÀNH PHỐ ĐỒNG HỚI, TỈNH QUẢNG BÌNH ....................87 3.1. ĐỊNH HƯỚNG ..................................................................................................87 3.2. GIẢI PHÁP ........................................................................................................89 3.2.1. Giải pháp chung ..............................................................................................89 viii 3.2.2. Các giải pháp cụ thể ........................................................................................91 PHẦN III. KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ.................................................................98 I. KẾT LUẬN............................................................................................................98 II. KIẾN NGHỊ..........................................................................................................99 1. Đối với Chính phủ và các bộ ngành Trung ương..................................................99 2. Đối với UBND tỉnh Quảng Bình ..........................................................................99 3. Đối với DNNVV trên địa bàn thành phố Đồng Hới, tỉnh Quảng Bình ..............100 TÀI LIỆU THAM KHẢO.......................................................................................101 PHỤ LỤC................................................................................................................105 QUYẾT ĐỊNH VỀ VIỆC THÀNH LẬP HỘI ĐỒNG CHẤM LUẬN VĂN THẠC SĨ BIÊN BẢN CỦA HỘI ĐỒNG CHẤM LUẬN VẮN THẠC SĨ KINH TẾ NHẬN XÉT LUẬN VĂN THẠC SĨ CỦA PHẢN BIỆN 1 NHẬN XÉT LUẬN VĂN THẠC SĨ CỦA PHẢN BIỆN 2 BẢN GIẢI TRÌNH CHỈNH SỬA LUẬN VĂN XÁC NHẬN HOÀN THIỆN LUẬN VĂN ix DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 0.1: Số lượng phiếu điều tra các DNNVV tiến hành điều tra trên địa bàn thành phố Đồng Hới .......................................................................................................4 Bảng 1.1: Tiêu chí phân loại DNNVV của Ngân hàng thế giới ...............................12 Bảng 1.2: Tiêu chí phân loại DNNVV ở Việt Nam..................................................13 Bảng 1.3: Phân loại sức khỏe theo quy định của Bộ Y tế.........................................19 Bảng 2.1: Số lượng DNNVV trên địa bàn thành phố Đồng Hới phân theo loại hình giai đoạn 2014 - 2016 .........................................................................................43 Bảng 2.2: Số lượng DNNVV trên địa bàn thành phố Đồng Hới phân theo đơn vị hành chính giai đoạn 2014 - 2016 ......................................................................45 Bảng 2.3: Số lượng DNNVV trên địa bàn thành phố Đồng Hới phân theo lĩnh vực hoạt động giai đoạn 2014 - 2016 ........................................................................46 Bảng 2.4: Số lượng lao động trong DNNVV trên địa bàn thành phố Đồng Hới phân theo loại hình giai đoạn 2014 - 2016..................................................................48 Bảng 2.5: Số lượng lao động trong DNNVV trên địa bàn thành phố Đồng Hới phân theo đơn vị hành chính giai đoạn 2014 - 2016 ...................................................51 Bảng 2.6: Lao động trong DNNVV trên địa bàn thành phố Đồng Hới phân theo lĩnh vực hoạt động doanh nghiệp giai đoạn 2014 - 2016 ..........................................52 Bảng 2.7: Lao động trong các DNNVV trên địa bàn thành phố Đồng Hới phân theo giới tính giai đoạn 2014 - 2016 ..........................................................................54 Bảng 2.8: Lao động trong các DNNVV trên địa bàn thành phố Đồng Hới phân theo độ tuổi giai đoạn 2014 - 2016.............................................................................54 Bảng 2.9: Lao động trong các DNNVV trên địa bàn thành phố Đồng Hới phân theo loại sức khỏe giai đoạn 2014 - 2016...................................................................56 Bảng 2.10: Trình độ chuyên môn kỹ thuật của người lao động trong DNNVV trên địa bàn thành phố Đồng Hới giai đoạn 2014 - 2016 ..........................................58 Bảng 2.11: Trình độ chuyên môn kỹ thuật của giám đốc DNNVV trên địa bàn thành phố Đồng Hới giai đoạn 2014 - 2016.................................................................61 Bảng 2.12: Thông tin cơ bản về đối tượng được khảo sát ........................................64 x Bảng 2.13: Kiểm định chất lượng thang đo của các biến quan sát mỗi nhóm..........69 Bảng 2.14: Mô hình hồi quy .....................................................................................71 Bảng 2.15: Hoạch định và thực hiện chính sách phát triển nhân lực........................72 Bảng 2.16: Hoạt động chăm sóc sức khoẻ cho người lao động ................................73 Bảng 2.17: Đánh giá việc thực hiện hoạt động tuyển dụng trong doanh nghiệp ......75 Bảng 2.18: Đánh giá hoạt động đào tạo của doanh nghiệp.......................................76 Bảng 2.19: Hoạt động quy hoạch, bố trí, sử dụng lao động trong DN .....................76 Bảng 2.20: Hoạt động kích thích vật chất và tinh thần cho lao động .......................78 Bảng 2.21: Hoạt động kiểm tra, giám sát, đánh giá kết quả lao động ......................80 Bảng 2.22: Hoạt động đánh giá đạo đức, tác phong làm việc của người lao động...80 Bảng 2.23: Đánh giá chung về công tác nâng cao chất lượng nguồn nhân lực ........82 xi DANH MỤC CÁC SƠ ĐỒ, BIỂU ĐỒ Sơ đồ 1.1: Mô hình phân tích các hoạt động nâng cao chất lượng nguồn nhân lực trong doanh nghiệp .............................................................................................22 Biểu đồ 2.1: Cơ cấu DNNVV trên địa bàn thành phố Đồng Hới phân theo loại hình giai đoạn 2014 - 2016 .........................................................................................44 Biểu đồ 2.2: Cơ cấu DNNVV trên địa bàn thành phố Đồng Hới phân theo lĩnh vực hoạt động giai đoạn 2014 - 2016 ........................................................................47 Biểu đồ 2.3: Cơ cấu lao động trong các DNNVV trên địa bàn thành phố Đồng Hới phân theo loại hình doanh nghiệp giai đoạn 2014 - 2016................................................50 Biểu đồ 2.4: Cơ cấu lao động trong DNNVV trên địa bàn thành phố Đồng Hới phân theo loại hình doanh nghiệp giai đoạn 2014 - 2016 ...........................................53 Biểu đồ 2.5: Cơ cấu lao động trong DNNVV trên địa bàn thành phố Đồng Hới phân theo độ tuổi giai đoạn 2014 - 2016.....................................................................55 Biểu đồ 2.6: Cơ cấu lao động trong DNNVV trên địa bàn thành phố Đồng Hới phân theo trình độ chuyên môn kỹ thuật giai đoạn 2014 - 2016.................................59 Biểu đồ 2.7: Cơ cấu giám đốc trong các DNNVV trên địa bàn thành phố Đồng Hới phân theo trình độ chuyên môn giai đoạn 2014 - 2016......................................62 xii PHẦN I. MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài nghiên cứu Trong những năm qua loại hình doanh nghiệp nhỏ và vừa (DNNVV) đóng vai trò ngày càng quan trọng trong phát triển kinh tế, thực hiện công nghiệp hóa, hiện đại hóa ở nước ta. Theo số liệu thống kê, DNNVV chiếm khoảng 98% trong tổng các doanh nghiệp(DN) hoạt động tại Việt Nam. Trong đó, số DN vừa chiếm 2,2%, DN nhỏ 29,6% và còn lại 68,2% là DNsiêu nhỏ. Thực tế cho thấy, DNNVV đóng vai trò rất quan trọng trong nền kinh tế quốc dân. DNNVV là nơi tạo ra việc làm chủ yếu và tăng thu nhập cho người lao động, giúp huy động các nguồn lực xã hội cho đầu tư phát triển, xóa đói giảm nghèo…Hàng năm các DNNVV đã tạo ra trên một triệu lao động mới; sử dụng tới 51% lao động xã hội và đóng góp hơn 40% GDP cho đất nước (Thời Báo Kinh tế, 2016). Tuy nhiên,trong quá trình phát triển loại hình DN này đang gặp không ít khó khăn và nhiều thách thức, đặc biệt là trong điều kiện hội nhập kinh tế quốc tế. Nhìn chung cácDNNVV có quy mô vốn nhỏ và chủ yếu dựa vào nguồn vốn vay, công nghệ sản xuất lạc hậu. Theo báo Hải Quan có đến 85% trong tổng số DNcó nhu cầu cần thay thế công nghệ, chỉ 15% có khả năng tiếp cận tốt với những thay đổi về khoa học, công nghệ. Về nguồn nhân lực (NNL), mặc dầu phần lớn các DNNVV có số lượng lao động dồi dào nhưng chất lượng lao động chưa đáp ứng được nhu cầu phát triển và hội nhập, khả năng về sử dụng công nghệ và tiếp cận khoa học kỹ thuật còn yếu. Bên cạnh đó công tác quản trị nhân sự trong các DNNVV còn yếu kém, đặc biệt là việc đào tạo, phát triển NNL chưa được chú trọng cũng là nguyên nhân khiến cho các DNNVV gặp nhiều khó khăn, sức cạnh tranh thấp. Sự thiếu hụt NNL có chất lượng và năng lực quản lý đã được xác định là một trong những hạn chế lớn nhất của các DNVVN ở Việt Nam (Steer, 2001, trích dẫn ở Neupert, Baugh và Đạo 2005, Cơ quan Phát triển Doanh nghiệp 2012). Điều này một phần là do hầu hết các lao động và các nhà quản lý của DNNVV không được đào tạo bài bản. Chất lượng NNL thấp đã ảnh hưởng tiêu cực đến hiệu quả hoạt động của các DNNVV, đặc biệt là các chiến lược dài hạn của họ (Cơ quan Phát triển Doanh nghiệp 2012, Thai & Chong 2013). 1 Thành phố Đồng Hới là trung tâm kinh tế - xã hội của tỉnh Quảng Bình. Đến năm 2016,thành phố có 1.681DN, chiếm 52,69% tổng số DN của toàn tỉnh. Loại hình DNNVV tại thành phố Đồng Hới có 1666 DN, chiếm tỷ lệ chủ yếu trên 99% tổng số DN trên địa bàn. Trong những năm trở lại đây, với nhiều chính sách khuyến khích phát triển của nhà nước, môi trường kinh doanh sôi động, việc hình thành nhiều DNNVV mới đã làm cho tình hình phát triển kinh tế của thành phố Đồng Hới trở nên rất năng động. Các DNNVV đã tạo thêm nhiều việc làm và đóng góp một phần quan trọng vào ngân sách của tỉnh. Tuy nhiên, quá trình phát triển của các DNNVV trên địa bàn thành phố vẫn gặp nhiều thách thức, sức cạnh tranh của các DN thấp. Thực tế cho thấy nhiều DN gặp không ít những khó khăn về khả năng tiếp cận vốn, đất đai, đăng ký kinh doanh, kê khai thuế…Trong lĩnh vực quản trị NNL, mặc dù nhà nước đã có nhiều chính sách phát triển, chất lượng NNL của các DNNVV vẫn còn rất hạn chế... do nhận thức cũng như khả năng quản trị NNL còn thấp. Điều này cho thấy, NNL hiện nay đối với các DNNVV cần được cải thiện về cả số lượng và chất lượng là một yêu cầu cần thiết trong quá trình hội nhập và tăng hiệu quả hoạt động, nếu không sẽ bị thị trường đào thải. Đứng trước thực tế đó, tôi chọn đề tài nghiên cứu “Nâng cao chất lượng nguồn nhân lựctrong cácdoanh nghiệp nhỏ và vừa trên địa bàn thành phố Đồng Hới, tỉnh Quảng Bình” làm luận văn tốt nghiệp thạc sĩ ngành Quản lý kinh tế. 2. Mục tiêu nghiên cứu 2.1. Mục tiêu chung Đánh giá thực trạng và đề xuất một số giải pháp nhằm nâng cao chất lượng NNL trong các DNNVVtrên địa bàn thành phố Đồng Hới, tỉnh Quảng Bình trong thời gian tới. 2.2. Mục tiêu cụ thể - Hệ thống hóa cơ sở lý luận về NNL, chất lượng NNL trong các DNNVV; - Đánh giá thực trạng chất lượng, các hoạt động nâng cao chất lượng NNL trong các DNNVV trên địa bàn thành phố Đồng Hới, tỉnh Quảng Bình; 2 - Đề xuất một số giải pháp nhằm nâng cao chất lượng NNL trong các DNNVV trên địa bàn thành phố Đồng Hới, tỉnh Quảng Bình trong thời gian tới. 3. Đối tượng, phạm vi nghiên cứu 3.1. Đối tượng nghiên cứu Chất lượng NNL và vấn đề liên quan đến nâng cao chất lượng NNL trong các DNNVV trên địa bàn thành phố Đồng Hới, tỉnh Quảng Bình. 3.2. Phạm vi nghiên cứu + Không gian - Đề tài chọn địa bàn nghiên cứu là thành phố Đồng Hới, nơi được xem là có vị trí quan trọng, là trung tâm kinh tế, văn hóa, chính trị xã hội của tỉnh Quảng Bình; nơi mà tập trung nhiều DNNVV. + Thời gian - Số liệu thứ cấp được thu thập trong thời gian từ 2014- 2016 gồm: Số lao động, trình độ lao động, giới tính, độ tuổi của người lao độngcủa các DNNVVđang hoạt động trên địa bàn thành phố Đồng Hới, tỉnh Quảng Bình. - Số liệu sơ cấp được thu thập trong năm 2017, thông tin thu thập về giới tính, độ tuổi, trình độ chuyên môn kỹ thuật, chức vụ của người quản lý DN; loại hình DN, lĩnh vực hoạt động của DN; các hoạt động nâng cao chất lượng NNL của DN; ý kiến đề xuất các giải pháp nhằm nâng cao chất lượng NNL trong các DNNVV. 4. Phương pháp nghiên cứu 4.1. Phương pháp thu thập số liệu thứ cấp, sơ cấp; chọn mẫu, điều tra - Thu thập số liệu thứ cấp Dựa trên cơ sở số liệu điều tra doanh nghiệp các năm 2014 - 2016 của Cục Thống kê tỉnh Quảng Bình; báo cáo tình hình lao động của phòng nhân sự hoặc phòng tổ chức của các DN; số liệu tổng hợp chính thức từ các cuộc điều tra DN hàng năm; Các đề tài liên quan khác; Sách, báo, tạp chí, internet… Ngoài ra luận văn còn thu thập thông tin qua các báo cáo của Hội DNNVV của tỉnh, Sở Du lịch, Sở Công thương, Cục thống kê và UBND tỉnh Quảng Bình phục vụ mục đích 3 nghiên cứu. Đồng thời, luận văn kế thừa và sử dụng có chọn lọc các kết quả nghiên cứu lý luận và thực tiễn trong các công trình khoa học, sách, tạp chí, luận án tiến sĩ, luận văn thạc sĩ đã công bố nhằm đáp ứng các nhu cầu nghiên cứu. Thông tin được thu thập cho nội dung nhằm thống kê chung về cơ cấu giới, độ tuổi, trình độ, chức năng lao động… - Đối với số liệu sơ cấp: Thu thập thông tin về dữ liệu này thông qua bảng hỏi được gửi trực tiếp đến người quản lý của các DNNVV. Tổng số DNNVV trên địa bàn thành phố Đồng Hới năm 2016 là 1.666 DN, tiến hành chọn mẫu điều tra 167 DN (chiếm hơn 10%). Căn cứ vào lĩnh vực hoạt động của các DNNVV trên địa bàn thành phố, để tiến hành chọn mẫu các DN khảo sát. Cụ thể: chọn 10% số DN hoạt động trong lĩnh vực nông, lâm nghiệp và thủy sản (NLTS); 10% số DN hoạt động trong lĩnh vực Công nghiệp và Xây dựng (CN-XD); 10% số DN hoạt động trong lĩnh vực dịch vụ. Đối tượng được thực hiện điều tra là người quản lý DN, bao gồm: một là Giám đốc/Phó giám đốc hoặc là Trưởng các phòng, ban. Bảng 0.1: Số lượng phiếu điều tra các DNNVV tiến hành điều tratrên địa bàn thành phố Đồng Hới Lĩnh vực hoạt động doanh nghiệp Số lượng doanh Tổng số doanh nghiệp tiến hành nghiệp năm 2016 điều tra (Doanh nghiệp) (Doanh nghiệp) Cơ cấu (%) - NLTS 27 3 1,62 - CN-XD 409 41 24,55 - Dịch vụ 1.230 123 73,83 1.166 167 100% Tổng Nguồn: Tổng hợp của tác giả Thông qua bảng hỏi các thông tin được thu thập bao gồm: Thông tin của người được phỏng vấn như: giới tính, độ tuổi, trình độ chuyên môn kỹ thuật, chức vụ của người quản lý DN; loại hình DN, lĩnh vực hoạt động của DN; công tác quản 4 lý NNL của DN; chính sách và các hoạt động của DN nhằm nâng cao chất lượng NNL; các biện pháp nhằm nâng cao chất lượng NNL trong DN. 4.2. Phương pháp tổng hợp, phân tích dữ liệu Sử dụng các phương pháp thống kê mô tả như phân tổ,số tương đối, số tuyệt đối, số bình quân, tỷ trọng, phương pháp phân tích nhân tố khám phá, hồi quy nhằm đánh giá các nhân tố ảnh hưởng đến công tác nâng cao chất lượngNNL trong các DN. 4.3. Công cụ xử lý số liệu Số liệu sau khi được điều tra được làm sạch, tổng hợp và phân tích theo mục đích nghiên cứu bằng phần mềm Microsoft Excel và phần mềm SPSS. 5. Hạn chế của đề tài nghiên cứu Do số lượng lao động trong các DNNVV là khá lớn (trên 18.000 người), nên trong đề tài, tác giả đã không nghiên cứu, khảo sát được đến khía cạnh nâng cao chất lượng NNL từ chính bản thân người lao độngtrong DN. Sự phối hợp, thái độ, hành vi, tác phong, trách nhiệm của người lao động cũng tác động không nhỏ đến chất lượng lao động trong DN. Đề tài tập trung nghiên cứu sâu về các hoạt động nâng cao chất lượng NNL từ phía nhà quản lý, giám đốc DN. Số liệu thứ cấp được tác giả thu thập, sử dụng trong đề tài chưa đủ để đánh giá một cáchchi tiết, đầy đủ thực trạng chất lượng NNL trong các DNNVV trên địa bàn thành phố Đồng Hới. 6. Kết cấu của luận văn Luận văn có kết cấu gồm phần mở đầu, nội dung nghiên cứu, kết luận và kiến nghị, danh mục tài liệu tham khảo. Nội dung của luận văn gồm 3 chương: Chương 1. Cơ sở lý luận và thực tiễn về nâng cao chất lượng nguồn nhân lực trong các doanh nghiệp nhỏ và vừa Chương 2. Thực trạng chất lượng nguồn nhân lựctrong các doanh nghiệp nhỏ và vừa trên địa bàn thành phố Đồng Hới, tỉnh Quảng Bình Chương 3. Định hướng, giải pháp nâng cao chất lượng nguồn nhân lựctrong các doanh nghiệp nhỏ và vừa trên địa bàn thành phố Đồng Hới, tỉnh Quảng Bình 5 PHẦN II. NỘI DUNG NGHIÊN CỨU CHƯƠNG1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỀN VỀ NÂNG CAO CHẤT LƯỢNG NGUỒN NHÂN LỰC TRONG CÁC DOANH NGHIỆP NHỎ VÀ VỪA 1.1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ NÂNG CAO CHẤT LƯỢNG NGUỒN NHÂN LỰC TRONG CÁC DOANH NGHIỆP NHỎ VÀ VỪA 1.1.1. Khái niệm nguồn nhân lực Xét về khía cạnh xã hội thì NNL là số lao dộng đang tham gia làm việc trong các ngành nghề kinh tế, bao gồm những người từ 15 tuổi trở lên. Xét ở khía cạnh tổ chức, có nhiều quan điểm khác nhau thể hiện qua quy mô, loại hình, chức năng hoạt động của các cơ sở, đơn vị hoạt động kinh doanh, sản xuất. Theo George T. Mikhovich và Tohn W.Boudreau (1997), nguồn nhân lực là yếu tố bên trong và bên ngoài của mỗi cá nhân đảm bảo nguồn sáng tạo cùng các nội dung khác cho sự thành công và đạt được mục tiêu của tổ chức [35]. World Bank (2000) cho rằng: "Nguồn nhân lực là toàn bộ vốn con người bao gồm thể lực, trí lực, kĩ năng nghề nghiệp... của mỗi cá nhân [37, Tr12]”. Nguồn nhân lực trở thành một nguồn vốn bên cạnh các loại vốn vật chất khác như: vốn tiền tệ, công nghệ, tài nguyên thiên nhiên... Sự khác biệt của vốn nhân lực nằm ở chức năng của nó là để khai thác, duy trì và sử dụng các nguồn vốn vật chất. Theo David Begg, nguồn nhân lực được hiểu là toàn bộ trình độ chuyên môn mà con người tích lũy được, nó được đánh giá cao vì tiềm năng thu được trong tương lai[34]. Theo Nguyễn Ngọc Quân: "Nguồn nhân lực của tổ chức bao gồm tất cả những người lao động làm việc trong một tổ chức đó, còn nhân lực được hiểu là nguồn lực của mỗi con người mà nguồn lực này gốm có cả thể lực và trí lực" [17, Tr87]. Đó là toàn bộ con người và các hành động của con người trong tổ chức đó 6 tạo thành các hoạt động - phần không thể thiếu trong sự tồn tại và phát triển của tổ chức. Theo quan điểm của Lê Hữu Tầng trong chương trình Khoa học Công nghệ cấp Nhà nước KX - 07 thì “nguồn nhân lực” được hiểu là: “số dân và chất lượng con người, bao gồm cả thể chất và tinh thần, sức khỏe và trí tuệ, năng lực phẩm chất, thái độ, phong cách làm việc [19, Tr28]”. Cùng quan điểm đánh giá về tiềm năng và chất lượng của NNL, Phạm Minh Hạc cho rằng: “Nguồn nhân lực là tổng thể những tiềm năng của con người, trước hết là tiềm năng lao động bao gồm thể lực, trí lực, phẩm chất và nhân cách con người nhằm đáp ứng yêu cầu của nền kinh tế xã hội nhất định. Có thể là một quốc gia, một vùng, một ngành hoặc một tổ chức nhất định trong hiện tại và tương lai” [9, Tr269]. Khái niệm này có những điểm chung với quan điểm của Lê Hữu Tầng, xem xét tiềm năng của lao động dựa trên các đặc điểm thể lực, trí lực, phẩm chất và nhân cách con người. Nghiên cứu của Bùi Văn Nhơn “Quản lý và phát triển nguồn nhân lực xã hội” (2006) thì: “Nguồn nhân lực doanh nghiệp là lực lượng lao động của từng doanh nghiệp, là số người có trong danh sách của doanh nghiệp, do doanh nghiệp trả lương [15, Tr90]”. Xét ở khía cạnh xã hội, NNL đề cập đến độ tuổi và trạng thái có làm việc hay không, nhưng ở khía cạnh tổ chức thì đó là lao động đang làm việc trong một tổ chức. Như vậy, xem xét dưới các góc độ khác nhau có thể có nhiều khái niệm khác nhau về NNL, những khái niệm trên đều thống nhất nội dung cơ bản: NNL là nguồn cung cấp sứclaođộng cho xã hội. Con người với tư cách là yếu tố cấu thành lực lượng sản xuất giữ vị trí hàng đầu, là nguồn lực cơ bản và nguồn lực vô tận của sự phát triển không thể chỉ được xem xét đơn thuần ở góc độ số lượng hay chất lượng mà là sự tổng hợp của cả số lượng và chất lượng; không chỉ là bộ phận dân số trong độ tuổi lao động mà là các thế hệcon người với những tiềm năng, sức mạnh trong cải tạo tự nhiên, cảitạo xã hội. 7 Trong phạm vi nghiên cứu của luận văn, tác giả chỉ tập trung vào NNL trong doanh nghiệp, những người lao động đảm bảo yêu cầu về mặt pháp lý, làm việc bằng thể lực, trí lực và tâm lực của họ. Hay có thể gọi là lực lượng lao động của doanh nghiệp. 1.1.2. Nâng cao chất lượng nguồn nhân lực 1.1.2.1. Chất lượng nguồn nhân lực Trên thực tế chưa có một khái niệm hoàn chỉnh để đo lường chất lượng và chất lượng NNL, ở mỗi lĩnh vực hoạt động, sản xuất khác nhau thì có các tiêu chuẩn đánh giá chất lượng khác nhau. Chất lượng cũng không ổn định theo một tiêu chuẩn nào mà thường biến đổi theo nhu cầu của con người. Theo tiêu chuẩn ISO 8402, chất lượng là tập hợp đặc tính của một thực thể (đối tượng) tạo cho thực thể đó có khả năng thỏa mãn những nhu cầu đã nêu ra hoặc nhu cầu tiềm ẩn. Chất lượng NNL chưa có một định nghĩa chính thức, trên thực tế các nghiên cứu chính thức thường sử dụng các khái niệm liên quan đến chất lượng dân số, hiệu quả lao động, chất lượng lao động, liên quan đến các chỉ số phát triển con người…Vì vậy, có thể hiểu chất lượng NNL là một khái niệm chỉ chất lượng con người nhưng xem xét con người với tư cách là một nguồn lực để phát triển. Theo Phùng Rân thì: “Chất lượng nguồn nhân lực được đánh giá qua hai tiêu chí: năng lực hoạt động của nguồn nhân lực và phẩm chất đạo đức của nguồn nhân lực đó. Năng lực hoạt động có được thông qua đào tạo, qua huấn luyện, qua thời gian làm việc được đánh giá bằng học hàm, học vị, cấp bậc công việc và kỹ năng giải quyết công việc. Năng lực này là kết quả giáo dục đào tạo của cả cộng đồng chứ không riêng một tổ chức nào [18, Tr2]”. Năng lực của nguồn nhân lực thuộc về chuyên môn của nguồn nhân lực. Việc xây dựng các tiêu chí đánh giá năng lực NNL dễ dàng hơn phẩm chất NNL. Phẩm chất đạo đức NNL được biểu hiện qua thái độ, ý thức, phong cách làm việc, quan hệ lao động, văn hóa doanh nghiệp... và được hiểu là tâm lực lao động. 8