Nước là một yếu tố sinh thái không thể thiếu đối với sự sống và là nguồn tài nguyên có khả năng tái tạo vô cùng quý giá đối với con người. Nguồn nước quyết định ít nhiều đến sự phát triển của mỗi quốc gia, mỗi dân tộc.
A. PHẦN MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Nước là một yếu tố sinh thái không thể thiếu đối với sự sống và là nguồn tài
nguyên có khả năng tái tạo vô cùng quý giá đối với con người. Nguồn nước
quyết định ít nhiều đến sự phát triển của mỗi quốc gia, mỗi dân tộc.
Nước là mắt xích đầu tiên của chuỗi dài dinh dưỡng chủ yếu của sự sống
sinh vật, do đó ảnh hưởng của nước đến sức khỏe là rất lớn. Trong phát triển
nông nghiệp, nước đóng vai trò quan trọng nhất, quyết định đến năng suất cây
trồng và vật nuôi. Đặc biệt đối với các quốc gia nghèo, nơi sản xuất nông nghiệp
đóng vai trò chủ đạo trong nền kinh tế quốc dân thì nước lại càng có ý nghĩa
sống còn.
Tuy vậy, do bùng nổ dân số, khai thác quá mức các nguồn nước, tài nguyên
rừng bị tàn phá trầm trọng nên các nước này đang phải đối mặt với thách thức
lớn trong việc bảo vệ, duy trì nguồn nước cho phát triển nông nghiệp bền vững,
giải quyết vấn đề lương thực. Trong phát triển công nghiệp và đô thị, nước cũng
có vai trò to lớn. Công nghiệp hóa, hiện đại hóa là xu hướng tất yếu trong phát
triển kinh tế, xã hội của mỗi quốc gia. Cùng với đó nhu cầu sử dung nước cũng
tăng lên. Nguy cơ ô nhiễm nguồn nước ngày càng lớn, ảnh hưởng đến quá trình
công nghiệp hóa, hiện đại hóa. Trong sinh hoạt hàng ngày, nước sạch là một nhu
cầu cấp thiết của sự sống. Thiếu nước sẽ ảnh hưởng xấu đến chất lượng cuộc
sống và phát sinh nhiều căn bệnh nguy hiểm.
Nước còn là môi trường sống của nhiều loại sinh vật từ thực vật, động vật
đến vi sinh vật. Nước còn được xem là nguồn khoáng sản và năng lượng to lớn
của nhân loại. Đây là một tiềm năng cần được con người khai thác và sử dụng
hợp lý. Vấn đề ô nhiễm môi trường nước đang là một trong những thực trạng
đáng ngại nhất của sự hủy hoại môi trường tự nhiên hiện nay. Vì thế nên em
muốn nghiên cứu đề tài này để nhấn mạnh hơn vai trò của nước.
2. Phương pháp nghiên cứu
+ Phương pháp điều tra , quan sát
1
+ Thống kê số liệu
+ Tham khảo một số tài liệu liên quan
3. Đối tượng nghiên cứu
+ Vai trò của nước đối với sự sống trên trái đất và xử lý ô nhiễm môi
trường nước hiện nay tại Việt Nam.
4. Mục đích nghiên cứu
Nhấn mạnh vai trò của nước đối với sự sống trên trái đất này,giúp mọi
người nhận thức rõ được thực trạng, vấn đề cấp bách hiện nay là nguồn nước
của chúng ta đang bị ô nhiễm trầm trọng, cho nên cần phải bảo vệ nguồn nước,
bảo vệ cuộc sống của chúng ta ,hãy “sống xanh” để cuộc sống thêm tươi đẹp.
2
B. NỘI DUNG
CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÍ LUẬN CỦA NƯỚC VÀ VAI TRÒ CỦA
NƯỚC ĐỐI VỚI SỰ SỐNG
1. Định nghĩa và cấu tạo của nước
a.khái niệm.
Nước là một hợp chất hóa học của oxy và hidro, có công thức hóa học là
H2O. Với các tính chất lí hóa đặc biệt (ví dụ như tính lưỡng cực, liên kết hiđrô
và tính bất thường của khối lượng riêng) nước là một chất rất quan trọng trong
nhiều ngành khoa học và trong đời sống. 70% diện tích của Trái Đất được nước
che phủ nhưng chỉ 0,3% tổng lượng nước trên Trái Đất nằm trong các nguồn có
thể khai thác dùng làm nước uống.
Tài nguyên nước là các nguồn nước mà con người sử dụng hoặc có thể sử
dụng vào những mục đích khác nhau. Nước được dung trong các hoạt động
nông nghiệp , công nghiệp , dân dụng , giải trí và môi trường. hầu hết các hoạt
động trên đều cần nước ngọt.
b.Cấu tạo của nước.
Bên cạnh nước "thông thường" còn có nước nặng và nước siêu nặng. Ở các
loại nước này, các nguyên tử hiđrô bình thường được thay thế bởi các đồng vị
đơteri và triti. Nước nặng có tính chất vật lý (điểm nóng chảy cao hơn, nhiệt độ
sôi cao hơn, khối lượng riêng cao hơn) và hóa học khác với nước thường.
Phân tử nước bao gồm hai nguyên tử hiđrô và một nguyên tử ôxy. Về mặt
hình học thì phân tử nước có góc liên kết là 104,45°. Do các cặp điện tử tự do
chiếm nhiều chỗ nên góc này sai lệch đi so với góc lý tưởng của hình tứ diện.
Chiều dài của liên kết O-H là 96,84 picômét.
Ôxy có độ âm điện cao hơn hiđrô. Việc cấu tạo thành hình ba góc và việc
tích điện từng phần khác nhau của các nguyên tử đã dẫn đến cực tính dương ở
các nguyên tử hiđrô và cực tính âm ở nguyên tử ôxy, gây ra sự lưỡng cực. Dựa
trên hai cặp điện tử đơn độc của nguyên tử ôxy, lý thuyết VSEPR đã giải thích
3
sự sắp xếp thành góc của hai nguyên tử hiđrô, việc tạo thành moment lưỡng cực
và vì vậy mà nước có các tính chất đặc biệt.
Vì phân tử nước có tích điện từng phần khác nhau nên một số sóng điện từ
nhất định như sóng cực ngắn có khả năng làm cho các phân tử nước dao động,
dẫn đến việc nước được đun nóng. Hiện tượng này được áp dụng để chế tạo lò vi
sóng.
Các phân tử nước tương tác lẫn nhau thông qua liên kết hiđrô và nhờ vậy có
lực hút phân tử lớn. Đây không phải là một liên kết bền vững. Liên kết của các
phân tử nước thông qua liên kết hiđrô chỉ tồn tại trong một phần nhỏ của một
giây, sau đó các phân tử nước tách ra khỏi liên kết này và liên kết với các phân
tử nước khác.
Đường kính nhỏ của nguyên tử hiđrô đóng vai trò quan trọng cho việc tạo
thành các liên kết hiđrô, bởi vì chỉ có như vậy nguyên tử hiđrô mới có thể đến
gần nguyên tử ôxy một chừng mực đầy đủ. Các chất tương đương của nước, thí
dụ như đihiđrô sulfua (H2S),
không tạo thành các liên kết tương tự vì hiệu số điện tích quá nhỏ giữa các
phần liên kết. Việc tạo chuỗi của các phân tử nước thông qua liên kết cầu nối
hiđrô là nguyên nhân cho nhiều tính chất đặc biệt của nước, thí dụ như nước
mặc dù có khối lượng mol nhỏ vào khoảng 18 g/mol vẫn ở thể lỏng trong điều
kiện tiêu chuẩn. Ngược lại, H2S tồn tại ở dạng khí cùng ở trong những điều kiện
này. Nước có khối lượng riêng lớn nhất ở 4 độ Celcius và nhờ vào đó mà băng
đá có thể nổi lên trên mặt nước; hiện tượng này được giải thích nhờ vào liên kết
cầu nối hiđrô.
Cấu tạo của phân tử nước tạo nên các liên kết hiđrô giữa các phân tử là cơ
sở cho nhiều tính chất của nước. Cho đến nay một số tính chất của nước vẫn còn
là câu đố cho các nhà nghiên cứu mặc dù nước đã được nghiên cứu từ lâu.
Nhiệt độ nóng chảy và nhiệt độ sôi của nước đã được Anders Celsius dùng
làm hai điểm mốc cho độ bách phân Celcius. Cụ thể, nhiệt độ nóng chảy của
nước là 0 độ Celcius, còn nhiệt độ sôi (760 mm Hg) bằng 100 độ Celcius. Nước
4
đóng băng được gọi là nước đá. Nước đã hóa hơi được gọi là hơi nước. Nước có
nhiệt độ sôi tương đối cao nhờ liên kết hiđrô
Dưới áp suất bình thường nước có khối lượng riêng (tỷ trọng) cao nhất là ở
4 °C: 1 g/cm³ đó là vì nước vẫn tiếp tục giãn nở khi nhiệt độ giảm xuống dưới 4
°C. Điều này không được quan sát ở bất kỳ một chất nào khác. Điều này có
nghĩa là: Với nhiệt độ trên 4 °C, nước có đặc tính giống mọi vật khác là nóng
nở, lạnh co; nhưng với nhiệt độ dưới 4 °C, nước lại lạnh nở, nóng co. Do hình
thể đặc biệt của phân tử nước (với góc liên kết 104,45°), khi bị làm lạnh các
phân tử phải dời xa ra để tạo liên kết tinh thể lục giác mở. Vì vậy mà tỉ trọng của
nước đá nhẹ hơn nước thể lỏng.
Khi đông lạnh dưới 4 °C, các phân tử nước phải dời xa ra để tạo liên kết
tinh thể lục giác mở.
Nước là một dung môi tốt nhờ vào tính lưỡng cực. Các hợp chất phân cực
hoặc có tính ion như axít, rượu và muối đều dễ tan trong nước. Tính hòa tan của
nước đóng vai trò rất quan trọng trong sinh học vì nhiều phản ứng hóa sinh chỉ
xảy ra trong dung dịch nước.
Nước tinh khiết không dẫn điện. Mặc dù vậy, do có tính hòa tan tốt, nước
hay có tạp chất pha lẫn, thường là các muối, tạo ra các ion tự do trong dung dịch
nước cho phép dòng điện chạy qua.
Về mặt hóa học, nước là một chất lưỡng tính, có thể phản ứng như một axit
hay bazơ. Ở 7 pH (trung tính) hàm lượng các ion hydroxyt (OH-) cân bằng với
hàm lượng của hydronium (H3O+). Khi phản ứng với một axit mạnh hơn thí dụ
như
HCl, nước phản ứng như một chất kiềm:
HCl + H2O ↔ H3O+ + ClVới ammoniac nước lại phản ứng như một axit:
NH3 + H2O ↔ NH4+ + OH2.Vai trò của nước đối với sự sống.
a.Tầm quan trọng của nước.
5
Nước có một vai trò hết sức quan trọng để tạo nên sự sống của tất cả những
sinh vật . Cũng chính vì vậy khi tìm kiếm một hành tinh nào đó, điều chúng ta
quan tâm trước tiên là ở đó có nước hay không? có tồn tại sự sống hay không?
Hàng ngày chúng ta tiếp xúc với nước và sử dụng nước cho những mục
đích khác nhau nhưng có lẽ không phải ai cũng hiểu được hết tầm quan trọng,
cũng như vai trò của nước đối với sự sống con người nói riêng và sự sống trên
hành tinh nói chung. Vậy nước có những vai trò quan trọng như thế nào?
b.Nước đối với cơ thể người và động vật.
Hình 1: vai trò của nước đối với người và động vật.
Nước vận chuyển chất dinh dưỡng và ôxy nuôi dưỡng mọi bộ phận; là dung
môi hòa tan các chất; duy trì nhiệt độ trung bình; tham gia quá trình hấp thu và
chuyển hóa thức ăn thành năng lượng để cung cấp cho mọi hoạt động của cơ
thể; thải trừ các chất cặn bã qua hệ tiết niệu, tiêu hóa, hô hấp, da; bảo vệ các cơ
quan tránh bị tổn thương do chấn thương; là thành phần chính của chất nhờn bảo
vệ các khớp xương, tránh viêm sưng, đau nhức trong mọi vận động; làm ẩm
không khí giúp sự hô hấp nhịp nhàng; phòng chống sự hình thành các cục máu
đông ở động mạch của tim, não, giảm nguy cơ tai biến mạch máu não và nhồi
máu cơ tim; cần thiết cho quá trình sản xuất các chất dẫn truyền thần kinh, các
nội tiết tố điều hòa các chức năng sống và các phản ứng sinh hóa của cơ thể.
Một người có thể nhịn ăn trong vài tuần mà vẫn sống nhưng nếu nhịn uống
trong 3 hoặc 4 ngày thì sẽ bị tử vong. Vì trong cơ thể con người, nước chiếm 60 –
70% trọng lượng cơ thể, phân bố ở mọi cơ quan như não, máu, tim, gan, phổi, thận,
6
xương khớp, cơ bắp... và có vai trò rất quan trọng trong thành phần cấu tạo nên các
cơ quannhư: trong não nước chiếm 85%, máu 92%, dịch dạ dày 95%,cơ bắp 75%,
xương 22%, răng 10%... Nếu các bộ phận này thiếu nướcnhẹ và vừa sẽ làm cho cơ
thể mệt mỏi, buồn ngủ, khóc có ít nước mắt; đi tiểu ít, táo bón; da khô, ngứa, vì các
tế bào da thiếu nước bị bong tróc, nổi mụn trứng cá; chảy máu mũi vì niêm mạc khô,
mạch máu dễ tổn thương; nhức đầu, chóng mặt, cơ bắp mềm yếu; dễ tái phát viêm
tiết niệu vì ít nước tiểu nên không loại trừ được các chất cặn bã và vi khuẩn qua
đường tiểu; sỏi thận cũng dễ hình thành hoặc tái sinh do sự cô đặc các chất khoáng;
tăng nguy cơ viêm nhiễm miệng, họng, đường hô hấp do không khí qua mũi không
được làm ẩm, gây kích thích và làm cho phổi nhạy cảm với khói, bụi, các hóa chất,
viêm mũi dị ứng... Trường hợp thiếu nước trầm trọng sẽ dẫn đến hạ huyết áp, tim
đập nhanh, tiểu tiện ít; miệng khô, rất khát nước; da, niêm mạc khô, không có mồ
hôi; mắt khô và sưng đau, cơ thể mất thăng bằng...
c.Nước đối với thực vật.
Nước chứa trong cơ thể sinh vật một hàm lượng rất cao, từ 50 - 90% khối
lượng cơ thể sinh vật là nước, có trường hợp nước chiếm tỷ lệ cao hơn, tới 98%
như ở một số cây mọng nước, ở ruột khoang (ví dụ: thủy tức).
• Nước là dung môi cho các chất vô cơ, các chất hữu cơ có mang gốc phân
cực (ưa nước) như hydroxyl, amin, các boxyl…
• Nước là nguyên liệu cho cây trong quá trình quang hợp tạo ra các chất
hữu cơ. Nước là môi trường hoà tan chất vô cơ và phương tiện vận chuyển chất
vô cơ và hữu cơ trong cây, vận chuyển máu và các chất dinh dưỡng ở động vật.
• Nước bảo đảm cho thực vật có một hình dạng và cấu trúc nhất định. Do
nước chiếm một lượng lớn trong tế bào thực vật, duy trì độ trương của tế bào
cho nên làm cho thực vật có một hình dáng nhất định.
• Nước nối liền cây với đất và khí quyển góp phần tích cực trong việc bảo
đảm mối liên hệ khăng khít sự thống nhất giữa cơ thể và môi trường. Trong quá
trình trao đổi giữa cây và môi trường đất có sự tham gia tích cực của ion H+ và
OH- do nước phân ly ra.
• Nước tham gia vào quá trình trao đổi năng lượng và điều hòa nhiệt độ cơ thể.
7
• Nước còn là môi trường sống của rất nhiều loài sinh vật.
• Cuối cùng nước giữ vai trò tích cực trong việc phát tán nòi giống của các
sinh vật, nước còn là môi trường sống của nhiều loài sinh vật.
Vì vậy các cơ thể sinh vật thường xuyên cần nước.
d.Nước đối với sản xuất phục vụ cho con người.
• Trong nông nghiệp: tất cả các cây trồng và vật nuôi đều cần nước để phát
triển. Từ một hạt cải bắp phát triển thành một cây rau thương phẩm cần 25 lít
nước; lúa cần 4.500 lít nước để cho ra 1 kg hạt. Dân gian ta có câu: “Nhất nước,
nhì phân, tam cần, tứ giống”, qua đó chúng ta có thể thấy được vai trò của nước
trong nông nghiệp. Theo FAO, tưới nước và phân bón là hai yếu tố quyết định
hàng đầu là nhu cầu thiết yếu, đồng thời còn có vai trò điều tiết các chế độ nhiệt,
ánh sáng, chất dinh dưỡng, vi sinh vật, độ thoáng khí trong đất, làm cho tốc độ
tăng sản lượng lương thực vượt qua tốc độ tăng dân số thế giới. Đối với VIệt
Nam, nước đã cùng với con người làm lên nền Văn minh lúa nước tại châu thổ
sông Hồng – các nôi Văn minh của dân tộc, của đất nước, đã làm nên các hệ
sinh thái nông nghiệp có năng xuất và tính bền vững vào loại cao nhất thế giới,
đã làm nên một nước Việt Nam có xuất khẩu gạo đứng nhất nhì thế giới hiện
nay. Nước Việt Nam theo nghĩa đen đúng của nó là nước– H2O.
• Trong Công nghiệp: Nước cho nhu cầu sản xuất công nghiệp rất lớn.
Nước dùng để làm nguội các động cơ, làm quay các tubin, là dung môi làm tan
các hóa chất màu và các phản ứng hóa học. Để sản xuất 1 tấn gang cần 300 tấn
nước, một tấn xút cần 800 tấn nước. Người ta ước tính rằng 15% sử dụng nước
trên toàn thế giới công nghiệp như: các nhà máy điện, sử dụng nước để làm mát
hoặc như một nguồn năng lượng, quặng và nhà máy lọc dầu, sử dụng nước trong
quá trình hóa học, và các nhà máy sản xuất, sử dụng nước như một dung môi.
Mỗi ngành công nghiêp, mỗi loại hình sản xuất và mỗi công nghệ yêu cầu một
lượng nước, loại nước khác nhau. Nước góp phần làm động lực thúc đẩy sự phát
triển kinh tế. Nếu không có nước thì chắc chắn toàn bộ các hệ thống sản xuất
công nghiệp, nông nghiệp…trên hành tinh này đều ngừng hoạt động và không
tồn tại. Từ 3.000 năm trước công nguyên, người Ai Cập đã biết dùng hệ thống
8
tưới nước để trồng trọt và ngày nay con người đã khám phá thêm nhiều khả
năng của nước đảm bảo cho sự phát triển của xã hội trong tương lai: nước là
nguồn cung cấp thực phẩm và nguyên liệu công nghiệp dồi dào, nước rất quan
trọng trong nông nghiệp, công nghiệp, trong sinh hoạt, thể thao, giải trí và cho
rất nhiều hoạt động khác của con người. Ngoài ra nước còn được coi là một
khoáng sản đặc biệt vì nó tàng trữ một nguồn năng lượng lớn và lại hòa tan
nhiều vật chất có thể khai thác phục vụ cho nhu cầu nhiều mặt của con người.
Nước đảm bảo an ninh lương thực cho xã hội để không ai bị đói và người
làm ra lương thực không bị nghèo đi, dù là nghèo đi một cách tương đối so với
mặt bằng xã hội;
Nước giúp cho mọi sinh hoạt của con người như tắm, giặt, rửa, nấu,
nướng… đảm bảo được chất lượng cuộc sống của mỗi con người và sức khỏe
cho cộng đồng.
Nước tạo ra năng lượng điện để cung cấp cho hoạt động của nền kinh tế
thông qua việc sử dụng động lực hay năng lượng dòng chảy của các con sông
làm quay các tuốc bin nước và máy phát điện, đây là nguồn năng lượng sạch và
chiếm 20% lượng điện của thế giới, đồng thời hạn chế được giá thành nhiên liệu
và chi phí nhân công. Nước tham gia phần lớn vào việc sản xuất ra các sản phẩm
để trao đổi, mua bán trên thị trường như sản xuất ra 1 ly cà phê thì cần 140 lít
nước, 1 chiếc áo sơ mi vải bông kích cỡ trung bình thì cần 2.700 lít nước, 1 kg
gạo thì cần 3.400 lít nước, 1 ly rượu loại 125ml thì cần 120 lít nước… Như vậy,
có thể thấy phần lớn các hoạt động kinh tế đều phụ thuộc rất nhiều vào tài
nguyên nước. Giá trị kinh tế của nước không phải lúc nào cũng có thể quy đổi
thành tiền, bởi vì tiền không phải là thước đo giá trị kinh tế, có những dịch vụ
của nước không thể lượng giá được nhưng lại có giá trị kinh tế rất lớn.
e.Nước đối với trái đất.
9
hình 2: nước chiếm vai trò quan trọng trên trái đất
Đối với đa số nước tồn tại trên hành tinh là một điều hiển nhiên bởi vì nó
cần thiết cho hoạt động sống của tất cả các sinh vật. Nhưng ngoài ra nước trên
hành tinh còn có một nhiệm vụ khác rất quan trọng đó là điều hòa nhiệt độ của
trái đất. Bởi nước là một chất lỏng có nhiệt dung riêng rất lớn vào khoảng
4200j/kg.K. Tức là để đun nóng 1 kg nước lên 1 độ thì phải cần phải cung cấp
4200J. Do đó năng lượng mặt trời chiếu đến hành tinh của chúng ta là rất lớn
nhưng nhiệt độ của trái đất luôn được duy trì để đảm bảo sự sống.
10
CHƯƠNG 2. CƠ SỞ THỰC TIỄN, NGUYÊN NHÂN VÀ GIẢI PHÁP
KHẮC PHỤC Ô NHIỄM MÔI TRƯỜNG NƯỚC TẠI VIỆT NAM HIỆN
NAY
1. Khái niệm ô nhiễm nước.
Hiến chương Châu Âu đã định nghĩa:
“ ô nhiễm nước là sự biến đổi nói chung do con người đối với chất lượng
nước , làm nhiễm bẩn nước và gây nguy hại cho con người , cho công nghiệp ,
nông nghiệp , nuôi cá , nghỉ ngơi , giải trí , cho động vật nuôi và các loài hoang
dã. “
2. Thực trạng môi trường nước hiện nay.
a.Trên thế giới.
Trung bình mỗi ngày trên trái đất có khoảng 2 triệu tấn chất thải sinh hoạt
đổ ra sông hồ và biển cả, 70% lượng chất thải công nghiệp không qua xử lý bị
trực tiếp đổ vào các nguồn nước tại các quốc gia đang phát triển. Đây là thống
kê của Viện Nước quốc tế (SIWI) được công bố tại Tuần lễ Nước thế giới
(World Water Week) khai mạc tại Stockholm, thủ đô Thụy Điển ngày 5/9.
Thực tế trên khiến nguồn nước dùng trong sinh hoạt của con người bị ô
nhiễm nghiêm trọng. Một nửa số bệnh nhân nằm viện ở các nước đang phát triển
là do không được tiếp cận những điều kiện vệ sinh phù hợp (vì thiếu nước) và
các bệnh liên quan đến nước.Thiếu vệ sinh và thiếu nước sạch là nguyên nhân
gây tử vong cho hơn 1,6 triệu trẻ em mỗi năm.Tổ chức Lương Nông LHQ
(FAO) cảnh báo trong 15 năm tới sẽ có gần 2 tỷ người phải sống tại các khu vực
khan hiếm nguồn nước và 2/3 cư dân trên hành tinh có thể bị thiếu nước.
Theo ước tính của Quỹ Nhi đồng Liên Hợp Quốc (UNICEF) ở Việt Nam có
khoảng 17 triệu (52%) trẻ em chưa được sử dụng nước sạch và khoảng 20 triệu
(59%) chưa có nhà tiêu hợp vệ sinh.
Hàng năm, 4.000 trẻ em tử vong vì nước bẩn và vệ sinh kém.Đây là con số
được Quỹ Nhi đồng Liên Hợp Quốc UNICEF công bố. Giám đốc Điều hành
UNICEF, bà Ann M. Veneman cho biết: “Trên thế giới, cứ 15 giây lại có một trẻ
11
em tử vong bởi các bệnh do nước không sạch gây ra và nước không sạch là thủ
phạm của hầu hết các bệnh và nạn suy dinh dưỡng. Một trẻ em lớn lên trong
những điều kiện như thế sẽ có ít cơ hội để thoát khỏi cảnh đói nghèo”.
Ước tính có khoảng 17 triệu (52%) trẻ em chưa được sử dụng nước sạch và
khoảng 20 triệu (59%) chưa có nhà tiêu hợp vệ sinh. Con số này còn cao hơn ở
vùng các dân tộc ít người và vùng sâu vùng xa.
b.Tại Việt Nam.
Hiện nay ở Việt Nam, mặc dù các cấp, các ngành đã có nhiều cố gắng trong
việc thực hiện chính sách và pháp luật về bảo vệ môi trường, nhưng tình trạng ô
nhiễm nước là vấn đề rất đáng lo ngại. Tốc độ công nghiệp hoá và đô thị hoá
khá nhanh và sự gia tăng dân số gây áp lực ngày càng nặng nề dối với tài
nguyên nước trong vùng lãnh thổ.
Môi trường nước ở nhiều đô thị, khu công nghiệp và làng nghề ngày càng
bị ô nhiễm bởi nước thải, khí thải và chất thải rắn. ở các thành phố lớn, hàng
trăm cơ sở sản xuất công nghiệp đang gây ô nhiễm môi trường nước do không
có công trình và thiết bị xử lý chất thải. Ô nhiễm nước do sản xuất công nghiệp
là rất nặng.
Hình 3: cống nước thải từ sinh hoạt của hộ gia đình buôn bán tại Hà Tĩnh.
12
Ví dụ: ở ngành công nghiệp dệt may, ngành công nghiệp giấy và bột giấy,
nước thải thường có độ pH trung bình từ 9-11; chỉ số nhu cầu ôxy sinh hoá
(BOD), nhu cầu ôxy hoá học (COD) có thể lên đến 700mg/1 và 2.500mg/1; hàm
lượng chất rắn lơ lửng... cao gấp nhiều lần giới hạn cho phép.
Hàm lượng nước thải của các ngành này có chứa xyanua (CN-) vượt đến 84
lần, H2S vượt 4,2 lần, hàm lượng NH3 vượt 84 lần tiêu chuẩn cho phép nên đã
gây ô nhiễm nặng nề các nguồn nước mặt trong vùng dân cư.
Mức độ ô nhiễm nước ở các khu công nghiệp, khu chế xuất, cụm công
nghiệp tập trung là rất lớn.
Tại cụm công nghiệp Tham Lương, thành phố Hồ Chí Minh, nguồn nước bị
nhiễm bẩn bởi nước thải công nghiệp với tổng lượng nước thải ước tính 500.000
m3/ngày từ các nhà máy giấy, bột giặt, nhuộm, dệt. ở thành phố Thái Nguyên,
nước thải công nghiệp thải ra từ các cơ sở sản xuất giấy, luyện gang thép, luyện
kim màu, khai thác than; về mùa cạn tổng lượng nước thải khu vực thành phố
Thái Nguyên chiếm khoảng 15% lưu lượng sông Cầu; nước thải từ sản xuất giấy
có pH từ 8,4-9 và hàm lượng NH4 là 4mg/1, hàm lượng chất hữu cơ cao, nước
thải có màu nâu, mùi khó chịu…
Khảo sát một số làng nghề sắt thép, đúc đồng, nhôm, chì, giấy, dệt nhuộm ở
Bắc Ninh cho thấy có lượng nước thải hàng ngàn m3/ ngày không qua xử lý, gây
ô nhiễm nguồn nước và môi trường trong khu vực.
Tình trạng ô nhiễm nước ở các đô thị thấy rõ nhất là ở thành phố Hà Nội và
thành phố Hồ Chí Minh. Ở các thành phố này, nước thải sinh hoạt không có hệ
thống xử lý tập trung mà trực tiếp xả ra nguồn tiếp nhận (sông, hồ, kênh,
mương). Mặt khác, còn rất nhiều cơ sở sản xuất không xử lý nước thải, phần lớn
các bệnh viện và cơ sở y tế lớn chưa có hệ thống xử lý nước thải; một lượng rác
thải rắn lớn trong thành phố không thu gom hết được… là những nguồn quan
trọng gây ra ô nhiễm nước. Hiện nay, mức độ ô nhiễm trong các kênh, sông, hồ
ở các thành phố lớn là rất nặng.
13
Tình trạng ô nhiễm nước ở nông thôn và khu vực sản xuất nông nghiệp,
hiện nay Việt Nam có gần 76% dân số đang sinh sống ở nông thôn là nơi cơ sở
hạ tầng còn lạc hậu, phần lớn các chất thải của con người và gia súc không được
xử lý nên thấm xuống đất hoặc bị rửa trôi, làm cho tình trạng ô nhiễm nguồn
nước về mặt hữu cơ và vi sinh vật ngày càng cao. Theo báo cáo của Bộ Nông
nghiệp và Phát triển nông thôn, số vi khuẩn Feca coliform trung bình biến đổi từ
1.500-3.500MNP/100ml ở các vùng ven sông Tiền và sông Hậu, tăng lên tới
3800-12.500MNP/100ML ở các kênh tưới tiêu.
Trong sản xuất nông nghiệp, do lạm dụng các loại thuốc bảo vệ thực vật,
các nguồn nước ở sông, hồ, kênh, mương bị ô nhiễm, ảnh hưởng lớn đến môi
trường nước và sức khoẻ nhân dân.
(Hình minh họa)
Do nuôi trồng thuỷ sản ồ ạt, thiếu quy hoạch, không tuân theo quy trình kỹ
thuật nên đã gây nhiều tác động tiêu cực tới môi trường nước. Cùng với việc sử
dụng nhiều và không đúng cách các loại hoá chất trong nuôi trồng thuỷ sản, thì
các thức ăn dư lắng xuống đáy ao, hồ, lòng sông làm cho môi trường nước bị ô
nhiễm các chất hữu cơ, làm phát triển một số loài sinh vật gây bệnh và xuất hiện
một số tảo độc; thậm chí đã có dấu hiệu xuất hiện thuỷ triều đỏ ở một số vùng
ven biển Việt Nam.
2. Các tác động gây ô nhiễm nước.
14
Có nhiều cách phân loại ô nhiễm nước như dựa vào nguồn gốc ô nhiễm,
gồm: ô nhiễm do hoạt động nông nghiệp, công nghiệp, sinh hoạt. Dựa vào môi
trường ô nhiễm, gồm: ô nhiễm nước ngọt, ô nhiễm biển và đại dương. Dựa vào
tính chất của ô nhiễm, gồm: ô nhiễm vật lý, hóa học hay sinh học.
a.Ô nhiễm vật lý.
Các chất rắn không tan khi được thải vào nước làm tăng lượng chất lơ lửng,
tức làm tăng độ đục của nước. Các chất này có thể là gốc vô cơ hay hữu cơ.
Nhiều chất thải công nghiệp có chứa các chất có màu, hầu hết là màu hữu cơ,
làm giảm giá trị sử dụng của nước về mặt y tế cũng như thẩm mỹ.
Ngoài ra các chất thải công nghiệp còn chứa nhiều hợp chất hoá học như
muối sắt, mangan, clor tựdo, hydro sulfur, phenol... làm cho nước có vị không
bình thường. Các chất amoniac, sulfur, cyanur, dầu làm nước có mùi lạ. Thanh
tảo làm nước có mùi bùn, một số sinh vật đơn bào làm nước có mùi tanh của cá.
b.Ô nhiễm hóa học.
Do thải vào nước các chất nitrat, phosphat dùng trong nông nghiệp và các
chất thải do luyện kim và các công nghệ khác như, Cr, Ni, Cd, Mn, Cu, Hg là
những chất độc cho thủy sinh vật. Sự ô nhiễm do các chất khoáng là do sự thải
vào nước các chất như nitrat, phosphat và các chất khác dùng trong nông nghiệp
và các chất thải từ các ngành công nghiệp.
Sự ô nhiễm nước do nitrat và phosphat từ phân bón hóa học cũng đáng lo
ngại. Khi phân bón được sử dụng một cách hợp lý thì làm tăng năng suất cây
trồng và chất lượng của sản phẩm cũng được cải thiện rõ rệt. Nhưng các cây
trồng chỉ sử dụng được khoảng 30 - 40% lượng phân bón, lượng dư thừa sẽ vào
các dòng nước mặt hoặc nước ngầm, sẽ gây hiện tượng phì nhiêu hoá sông hồ,
gây yếm khí ở các lớp nước ở dưới.
Các loại nông dược sử dụng cho nông nghiệp cũng là nguồn gây ô nhiễm
hóa học.
c.Ô nhiễm sinh học.
Ô nhiễm nước sinh học do các nguồn thải đô thị hay kỹ nghệ có các chất
thải sinh hoạt, phân, nước rửa của các nhà máy đường, giấy...
15
Sự ô nhiễm về mặt sinh học chủ yếu là do sự thải các chất hữu cơ có thể lên
men được: sự thải sinh hoạt hoặc kỹ nghệ có chứa chất cặn bã sinh hoạt, phân
tiêu, nước rửa của các nhà máy đường, giấy, lò sát sinh...
3.Nguyên nhân gây ô nhiễm nguồn nước.
a.Nguyên nhân tự nhiên.
Nguyên nhân tự nhiên: Bất cứ một hiện tượng nào làm giảm chất lượng
nước đều bị coi là nguyên nhân gây ô nhiễm nước. Ô nhiễm nước do mưa, tuyết
tan, lũ lụt, gió bão… hoặc do các sản phẩm hoạt động sống của sinh vật, kể cả
xác chết của chúng. Cây cối, sinh vật chết đi, chúng bị vi sinh vật phân hủy
thành chất hữu cơ. Một phần sẽ ngấm vào lòng đất, sau đó ăn sâu vào nước
ngầm, gây ô nhiễm, hoặc theo dòng nước ngầm hòa vào dòng lớn.
Lụt lội có thể làm nước mất sự trong sạch, khuấy động những chất dơ trong
hệ thống cống rãnh, mang theo nhiều chất thải độc hại từ nơi đổ rác, và cuốn
theo các loại hoá chất trước đây đã được cất giữ.
Nước lụt có thể bị ô nhiễm do hoá chất dùng trong nông nghiệp, kỹ nghệ
hoặc do các tác nhân độc hại ở các khu phế thải. Công nhân thu dọn lân cận các
công trường kỹ nghệ bị lụt có thể bị tác hại bởi nước ô nhiễm hoá chất.
- Ô nhiễm nước do các yếu tố tự nhiên (núi lửa, xói mòn, bão, lụt,...) có thể
rất nghiêm trọng, nhưng không thường xuyên, và không phải là nguyên nhân
chính gây suy thoái chất lượng nước toàn cầu.
- Sự suy giảm chất lượng nước có thể do đặc tính địa chất của nguồn nước
ví dụ như: nước trên đất phèn thường chứa nhiều sắt, nhôm. nước lấy từ lòng đất
thường chứa nhiều canxi…
b.Nguyên nhân nhân tạo.
Hiện tại hoạt động của con người đang là nguyên nhân chính gây suy giảm
chất lượng nguồn nước. Có thể xếp thành các nguyên nhân sau:
* Do các chất thải từ sinh hoạt, y tế :
Mỗi ngày có một lượng lớn rác thải sinh hoạt thải ra môi trường mà không
qua xử lý bên cạnh đó dân số ngày càng gia tăng dẫn đến lượng rác thải sinh
16
hoạt cũng tăng theo. Ở các nước phát triển, tỷ lệ gia tăng dân số khoảng 5 %
trong khi đó tỷ lệ gia tăng dân số ở các nước đang phát triển là hơn 2 %.
Ở Việt Nam với mức tăng dân số nhanh chóng đã đưa nước ta vào hàng thứ
12 trong các quốc gia có dân số đông nhất Thế giới. Trong vòng hơn 50 năm gần
đây (1960- 2013), dân số nước ta tăng gần 4 lần từ 30,172 triệu người lên 90
triệu người. Dân số tăng nhu cầu dùng nước cho sinh hoạt và phát triển kinh tế
tăng lên, các nguồn thải tăng, sự ô nhiễm môi trường nước cũng tăng lên.
Nước thải sinh hoạt (Domestic wastewater): là nước thải phát sinh từ các hộ
gia đình, bệnh viện, khách sạn, cơ quan trường học, chứa các chất thải trong quá
trình sinh hoạt, vệ sinh của con người. Thành phần cơ bản của nước thải sinh
hoạt là các chất hữu cơ dễ bị phân hủy sinh học (cacbohydrat, protein, dầu mỡ),
chất dinh dưỡng (photpho, nitơ), chất rắn. Tùy theo mức sống và lối sống mà
lượng nước thải cũng như tải lượng các chất có trong nước thải của mỗi người
trong một ngày là khác nhau. Nhìn chung mức sống càng cao thì lượng nước
thải và tải lượng thải càng cao.
Ở nhiều vùng, phân người và nước thải sinh hoạt không được xử lý mà
quay trở lại vòng tuần hoàn của nước. Do đó bệnh tật có điều kiện để lây lan và
gây ô nhiễm môi trường.
* Do sử dụng các hóa chất, thuốc trừ sâu trong nông nghiệp quá mức :
Các hoạt động chăn nuôi gia súc: phân, nước tiểu gia súc, thức ăn thừa
không qua xử lý đưa vào môi trường và các hoạt động sản xuất nông nghiệp
khác: thuốc trừ sâu, phân bón từ các ruộng lúa, dưa, vườn cây, rau chứa các chất
hóa học độc hại có thể gây ô nhiễm nguồn nước ngầm và nước mặt.
Trong quá trình sản xuất nông nghiệp, đa số nông dân đều sử dụng thuốc
bảo vệ thực vật gấp ba lần liều khuyến cáo. Chẳng những thế, nông dân còn sử
dụng cả các loại thuốc trừ sâu đã bị cấm như Aldrin, Thiodol, Monitor... Trong
quá trình bón phân, phun xịt thuốc, người nông dân không hề trang bị bảo hộ lao
động.
17
Hiện nay việc sử dụng phân hóa học, hóa chất bảo vệ thực vật tràn lan trong
nông nghiệp làm cho nguồn nước cũng bị ảnh hưởng. Lượng hóa chất tồn dư sẽ
ngấm xuống các tầng nước ngầm gây ảnh hưởng tới chất lượng nước.
Đa số nông dân không có kho cất giữ bảo quản thuốc, thuốc khi mua về
chưa sử dụng được cất giữ khắp nơi, kể cả gần nhà ăn, giếng sinh hoạt... Đa số
vỏ chai thuốc sau khi sử dụng xong bị vứt ngay ra bờ ruộng, số còn lại được
gom để bán phế liệu...
* Các chất thải, nước thải từ hoạt động sản xuất công nghiệp :
Tốc độ đô thị hóa, công nghiệp hóa ngày càng phát triển kéo theo các khu
công nghiệp được thành lập. Do đó lượng rác thải do các hoạt động công nghiệp
ngày càng nhiều và chưa được xử lý triệt để thải trực tiếp ra môi trường hay các
con sông gây ảnh hưởng tới chất lượng nước.
4.Giải pháp khắc phục ô nhiễm nguồn nước.
a.Quan tâm bảo vệ nguồn nước.
Chiến lược lâu dài là có thể cung cấp những nguồn nước sinh hoạt an toàn
đã qua xử lý và cải thiện hệ thống vệ sinh. Chiến lược ngắn hạn là sử dụng
những phương pháp xử lý nước đơn giản tại hộ gia đình như lọc nước, đun sôi
nước bằng nhiệt lượng. Bên cạnh đó, chiến dịch truyền thông nâng cao nhận
thức, cộng đồng có ý thức bảo vệ nguồn nước, đặc biệt là cần phải áp dụng
những quy định nghiêm ngặt hơn đối với vấn đề kiểm soát ô nhiễm, buộc tất cả
mọi doanh nghiệp – từ quy mô nhỏ đến lớn – phải đáp ứng được những tiêu
chuẩn tối thiểu về nguồn nước thải trong sản suất kinh doanh, tránh ô nhiễm môi
trường. Xét cho cùng, nước sạch và không khí trong lành là những điều thiết yếu
để có được một cuộc sống khỏe mạnh.
Các biện pháp trong nông nghiệp:
Quy hoạch sản xuất nông nghiệp cho từng tiểu vùng cần phải xét đến tính
phù hợp về điều kiện thổ nhưỡng, tập quán canh tác, nguồn nước cấp, mức tang
trưởng dân số trong những năm tới.
18
• Các vùng đất trũng, phèn nặng cần xây dựng các hồ sinh thái phát triển
tổng hợp: Phát triển thuỷ sản, lấy nước tưới vào thời kỳ hạn và sử dụng nước
sinh hoạt.
• Thiết kế, quy hoạch của các ngành như nông nghiệp, thuỷ lợi, giao thông,
thuỷ sản, xây dựng nên được xét đồng bộ nhằm xây dựng một kế hoạch hoàn
chỉnh, lâu dài, không chồng chéo để không xảy ra hiện tượng lãng phí và ảnh
hưởng tới môi trường.
• Canh tác trên vùng đất phèn phải thực hiện theo các hướng dẫn kỹ thuật
nhằm hạn chế sự xì phèn, tiêu thoát các độc tố từ trong đất ra nguồn nước mặt
do quá trình thau rửa phèn.
• Khuyến cáo nông dân sử dụng phân bón vi sinh, sử dụng thuốc trừ sâu và
thuốc diệt cỏ có thời gian phân giải ngắn.
b.Biện pháp quản lý và giáo dục cộng đồng:
• Cần có sự hợp tác toàn diện giữa Ban quản lý các dự án với các ban ngành
có liên quan của địa phương bàn về vấn đề tổ chức thực hiện, về tiến độ thi
công, về biện pháp thi công và về giám sát thi công công trình.
• Giám sát việc thực thi các hạng mục công trình theo nội dung thiết kế, khi
có các vấn đề ô nhiễm môi trường xảy ra cần đề xuất ngay các giải pháp cụ thể
mang tính khả thi để khắc phục mà không phải chờ đợi kéo dài thời gian tăng
thêm mức độ nghiêm trọng.
• Thông báo cho người dân trong vùng dự án về những kế hoạch, tiến độ
xây dựng các công trình và lợi ích của các công trình này đối với đời sống dân
sinh kinh tế.
• Tuyên truyền vận động quần chúng hưởng ứng các chương trình chống ô
nhiễm môi trường nước: Không thải các chất thải sinh hoạt, chất thải chăn nuôi
và chất thải rắn xuống các kênh rạch.
• Di rời các nhà ở phía lòng kênh vào phía trong để tránh hiện tượng xả thải
xuống lòng kênh và tai nạn giao thông thuỷ.
• Xây dựng các khu tái định cư cần phải bố trí hệ thống thu gom xử lý nước
thải, rác thải, xây dựng hệ thống nước cấp sinh hoạt.
19
• Cần xây dựng kế hoạch thu thập, phân tích định kỳ về chất lượng nước
trong vùng. Phân tích diễn biến về thành phần các loài sinh vật nước.
c.Một số biện pháp xử lí nước đơn giản
Đối với nước nhiễm sắt, phèn
Đối với nước nhiễm phèn, ta xữ lý nước bằng vôi sống.lấy 10gam vôi sống
cho vào 140 lít nước, sau đó để nước lắng xuống, gạn lấy nước trong.
Đối với nước nhiễm sắt, thương có màu vàng mùi tanh.cách đon giản nhất
để làm sạch nước nhiễm sắt là đổ nước vào thùng, khoắng lên nhiều lần rồi để
lắng,chắt lấy nước trong.
Có thể dùng phèn chua để xữ lý nước nhiễm phèn sắt.Phèn chua giã
nhỏ(nửa thìa cho 25 lít nước) đỗ vào thùng quấy nhiều lần để sắt và phèn kết tủa
lắng dần xuống đáy.
Ngoài ra xữ lý bằng phương pháp sục khí, qua giàn mưa và bồn lắng, lọc để
khử sắt lọc để khử sắt.Làm giàn mưa bằng ống nhựa,khoan 150-200 lỗ có đường
kính từ 1,5mm đến 2mm tùy theo công suất máy bơm đang sữ dụng.Dưới cùng
lớp bể lọc là lớp sỏi dày khoảng 1 gang trên lớp sỏi dày la lớp cát dày khoảng
2,5 đến 3 gang.Phương pháp này có thể xữ lý được một số chất khác với hàm
lượng thấp như :Hidrogen sulfte H2S ,Amoniac, asen.
Xử lý Hidrogen sulfte H2S
Nước chứa H2S không gây tác hại cho sức khỏe nhưng nó làm cho nước có
mùi và vị trứng thối.Nước cấp có chứa hàm lượng H2S thấp khỏang 1,0 ppm đã
có tín H2S ăn mòn, xỉn màu các đồ dùng bằng bạc hay đồng, làm cho quần áo và
đồ gốm có vết đen. Nước có hàm lượng H2S thấp có thể xữ lý băng cách cho lọc
qua than.H2S được hấp thụ trên bề mặt của các hạt than.Chúng ta phải định kì
thay các hạt than trong bể lọc (tùy vào khả năng hấp thụ của than và hàm
lượngH2S trong nước.
Xử lý nước cứng:
Nước cứng là thuật ngữ dùng để chỉ nước có chứa hàm lượng lớn các ion
như Ca2+,mg2+ :loại nước này thường ảnh hưởng tuổi thọ của các thiết bị sử
dụng nước hằng ngày.Cách xử lỳ đơn giản nhất:
20
- Xem thêm -