Tài liệu Nhân vật nữ trong kịch về đời sống đương đại của lưu quang vũ​

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN ------------ TRẦN THỊ THU HÀ NHÂN VẬT NỮ TRONG KỊCH VỀ ĐỜI SỐNG ĐƢƠNG ĐẠI CỦA LƢU QUANG VŨ LUẬN VĂN THẠC SĨ VĂN HỌC Hà Nội - 2019 ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN ------------ TRẦN THỊ THU HÀ NHÂN VẬT NỮ TRONG KỊCH VỀ ĐỜI SỐNG ĐƢƠNG ĐẠI CỦA LƢU QUANG VŨ Chuyên ngành: Văn học Việt Nam Mã số: 60 22 01 21 LUẬN VĂN THẠC SĨ VĂN HỌC Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: PGS.TS Lƣu Khánh Thơ Hà Nội – 2019 LỜI CẢM ƠN Tôi xin gửi lời tri n s u s ô trƣờng ĐH K o n ng t ọ n ất v lời ảm ơn ội v N n v n Đ ô trong k o V n ọ nt n t i i t tôi vô ủ trƣờng, đ tạo điều ki n t ng i t ơn o tôi t ự i n đề t i luận v n t ạ sĩ n V tôi ũng xin nt n m ơn PGS TS Lƣu K n T ơ ngƣời đ n i t tìn ƣ ng dẫn ƣ ng dẫn tôi o n t n tốt luận v n Trong qu trìn ọ tập ũng n ƣ l trong qu trìn l m luận v n t ạ sĩ k ó tr n k ỏi s i sót rất mong t ô ỏ qu Đồng t ời do trìn độ lý luận ũng n ƣ kin ng i m t ự tiễn òn ạn nên i o o k ông t ể tr n k ỏi n đƣợ ý ki n đóng góp t o n t n tốt ơn Tôi xin nt n ng t i u sót tôi rất mong n ận ô để tôi ọ t êm đƣợ n iều kin ng i m v sẽ ông trìn s p t i ảm ơn! Hà Nội, tháng 8 năm 2019 Học viên thực hiện Trần Thị Thu Hà MỤC LỤC MỞ ĐẦU ............................................................................................................................... 3 1 Lý do 2 Lị ọn đề t i ............................................................................................................... 3 sử vấn đề .................................................................................................................... 4 3 Đối tƣợng v p ạm vi ng iên ứu ..................................................................................... 7 4 P ƣơng p p ng iên ứu ................................................................................................... 7 5 Đóng góp ủ luận v n ...................................................................................................... 8 6 Cấu trú luận v n ............................................................................................................... 8 NỘI DUNG ........................................................................................................................... 9 CHƢƠNG 1. LƢU QUANG VŨ VỚI NỀN KỊCH HIỆN ĐẠI VIỆT NAM. MỘT SỐ VẤN ĐỀ VỀ LÝ THUYẾT ................................................................................................. 9 1.1. Lƣu Quang Vũ và nền kịch nói Việt Nam cuối thế kỷ XX ........................................ 9 1.1.1. Bối cảnh lịch sử - xã hội và tình hình nghệ thuật Việt Nam sau năm 1975 ................. 9 1.1.2. Lưu Quang Vũ – một hiện tượng đặc biệt .................................................................. 12 1.2. Một số vấn đề về lý thuyết nhân vật trong kịch ....................................................... 15 1.2.1. Khái niệm chung về kịch ............................................................................................ 15 1.2.2. Lý thuyết về nhân vật và nhân vật kịch ...................................................................... 17 CHƢƠNG 2. CÁC LOẠI NHÂN VẬT NỮ TRONG KỊCH VỀ ĐỜI SỐNG ĐƢƠNG ĐẠI CỦA LƢU QUANG VŨ ............................................................................................ 21 2.1. Vài nét về đặc điểm nhân vật kịch Lƣu Quang Vũ.................................................. 21 2.2. Các loại hình nhân vật nữ trong kịch Lƣu Quang Vũ ............................................ 26 2.2.1. Người phụ nữ - người chiến sĩ ................................................................................... 27 2.2.2. Người phụ nữ - người lao động ................................................................................. 30 2.2.3. Người phụ nữ - người kiếm tìm hạnh phúc ................................................................ 34 CHƢƠNG 3. ĐẶC SẮC NGHỆ THUẬT XÂY DỰNG NHÂN VẬT NỮ TRONG KỊCH VỀ ĐỜI SỐNG ĐƢƠNG ĐẠI CỦA LƢU QUANG VŨ ..................................... 40 3.1. Nghệ thuật xây dựng tâm lý nhân vật thông qua tổ chức xung đột kịch ............... 40 3.1.1. Xung đột về mặt tính cách mang tính triết lý ............................................................. 42 3.1.2. Xung đột đậm chất trữ tình, cảm xúc và suy nghĩ nội tâm ........................................ 46 3.2. Nghệ thuật xây dựng nhân vật thông qua hành động kịch ..................................... 50 3.2.1. Xây dựng nhân vật qua hành động kịch bên ngoài.................................................... 52 3.2.2. Khắc họa nhân vật thông qua hành động kịch bên trong .......................................... 54 1 3.3. Nghệ thuật xây dựng nhân vật qua ngôn ngữ .......................................................... 57 3.3.1. Ngôn ngữ giáu chất triết luận - trữ tình .................................................................... 58 3.3.2. Ngôn ngữ giáu chất thơ ............................................................................................. 61 3.3.3. Ngôn ngữ giản dị, tự nhiên và hóm hỉnh ................................................................... 62 KẾT LUẬN ......................................................................................................................... 67 TÀI LIỆU THAM KHẢO ................................................................................................. 70 2 MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Lƣu Qu ng Vũ k ông òn l Vi t N m Ông g n liền v i n đƣợ n đ i tên x lạ v i nền v n ọ ng ng t i n ng trên n iều p ƣơng di n v đạt ng t n tựu đ ng k m p ụ Ng ộ lộ tố ất ủ một t iên t i t ơ từ k i òn n ỏ Lƣu Qu ng Vũ n ạ ọ đ uộ đời tin t K ởi nguồn ằng t ơ v k t t ú g n liền v i n ng nốt đi u t ng o ng T uở m i xuất i n n t ơv in ảm v ằng kị on m t n ìn ả uộ đời ông t uật đ n Lƣu Qu ng Vũ l ng ĩ ng ng v n đi u k i t ì s đ m k it ìd vạn vật diễn r trong uộ sống S u n ông đ n một n dứt k i t ì đ u đ u v i t đ u t ể i n t i n ng trên p ƣơng di n tru n v ký N ƣng p ải từ n m 1980 về s u vi t kị Lƣu Qu ng Vũ trở nên quen t uộ ông ũng g n v i t uật ơn o giờ i tên n t Sự ng i p ủa vở l m xôn x o dƣ luận: Hồn Trương Ba – da hàng thịt, Nàng Si-Ta, Tôi và Chúng ta, Nguồn sáng trong đời, Hoa cúc xanh trên đầm lầy Trong vòng t ời gi n Qu ng Vũ đ đóng góp ƣ đ 5 n m từ 1980 đ n 1985 Lƣu o nền s n k ấu nƣ trong đó ó đ n 25 vở đƣợ d n dựng v n trên dƣ i 30 vở kị iểu diễn t ậm d i í n iều vở đƣợ l m lại n iều l n n ƣ Hồn Trương Ba – da hàng thịt. V i Lƣu Qu ng Vũ ngo i sự p t i n v tạo dựng n m ng t eo ơi t ở ủ ng m i t on ngƣời i n đại – on ngƣời ôm n giả k i n ot gi i v n ọ t n k ông ng n ngại p ê p n n ấn động ởi ng n n vật v on ngƣời i n ìn t ẳng ng n n vật tiêu ự lấ từ ngu ên mẫu i n tƣợng t ói ƣ tật xấu trong đời sống t uộ mọi t ng l p m trƣ n iều t giả ọn né tr n đề ập đ n T gi i n n vật ủ Lƣu Qu ng Vũ rộng l n v p ong p ú ảm ứng ủ ông đ n từ ổ tí (Hồn Trương Ba da hàng thịt), lị đ d n gi n sử d sử (Ngọc Hân công chúa) v lị sử i n đại (Hẹn ngày trở lại, Nữ ký giả, Vách đá nóng bỏng..). 3 N ƣng mản đất giúp Lƣu Qu ng Vũ g từ ả gi i u ên môn lẫn k n giả n ất vẫn l n đại Cụ t ể kị ủ ông xuất i n p ong p ú trên mọi lĩn vự ng i p n m n m ng t úý p ẩm về đề t i i n n n vật n trong v i trò đ dạng v ủ đời sống ôm n ( ó t ể t ấ trong kị n iều ng n ng ề ông vi ở đƣợ ti ng v ng v sự n ƣ: ông n n tại xí Lƣu Qu ng Vũ n n vật n ủ đời sống ôm n óm t n ƣ ông ng i p sản xuất xí ng i p... (Nếu ông không đốt lửa, Tôi và chúng ta, Khoảnh khắc và vô tận), ng n t (Nguồn sáng trong đời, Hạnh phúc của người bất hạnh), ng n gi o dụ (Mùa hạ cuối cùng)…Ở ng n ng ề n o n n vật ũng đƣợ đ t trong n p ải lự ọn gi ủ ảm xú M uống n lƣơng tri v sự dối lừ tìn i s i C ín vì t tìn ng tìn kị về đề t i n ng i n ố m êu v sự t ận uộ i đúng v ủ Lƣu Qu ng Vũ vừ m ng êu t ƣơng vừ m ng t eo ti ng nói đông t ép ủ d l t giả đƣợ n iều n đề t i về n n vật n trong ất tr ông lý. p ê ìn ng iên ứu qu n t m n ƣng vở kị ông trìn n o đề ập một ọ ủ Lƣu Qu ng Vũ vẫn t ống v tỉ mỉ C o nên ƣ ó một úng tôi t ự i n luận v n Nhân vật nữ trong kịch về đời sống đương đại của Lưu Quang Vũ Luận v n sẽ tập trung l m rõ ng k í t uật ủ đối tƣợng ng iên ứu l 5 vở kị về m t nội dung v về đời sống đƣơng đại: Tôi và chúng ta, Nếu ông không đốt lửa, Lời thề thứ chín, Trái tim trong trắng, Hoa cúc xanh trên đầm lầy. Từ đó g m t ông qu t ống t ỉr n ng vấn đề m t giả muốn gửi p ẩm 2. Lịch sử vấn đề N đ n s n k ấu Vi t N m n Qu ng Vũ trở t n điểm s ng v i C ín vì t i k ông ề n ỏ trong o v ng loạt vở kị ông trìn ng iên ứu về t đề t i về v n ọ d n tộ T ng 03/1985, n kị ng n m 80 ủ t giả kỷ trƣ g Lƣu ấn động i m số lƣợng i n đại Cụ t ể n ƣ s u: ng iên ứu Ngu ễn T ị Min T i n ận xét vở Nguồn sáng trong đời l một vở kị 4 kén k vì vậ nó ũng p ụ vụ l p ông úng ó sự trƣởng t n về t ẩm mỹ đồng t ời n ấn mạn ấn tƣợng m kị ản v n ọ tạo r ín l : “sự giản dị, không hoa sói hoa hoè, không cầu kỳ mảng miếng, không ồn ào khoa trương” [44, tr. 255] Đ ũng l n vở kị ng iên ứu d n n iều i vi t o Lƣu Qu ng Vũ ũng n ƣ ủ ông N m 1988 k ông l u s u sự r đi đột ngột ủ Qu ng Vũ – u n Quỳn , n i vợ ồng Lƣu ng iên ứu Ngô T ảo v Vũ H iên soạn uốn Lưu Quang Vũ - một tài năng, một đời người V i 70 tr ng vi t s m ng đ n t ơ n vi t kị T ơ ũng n iều ọ đại t i Lƣu Qu ng Vũ S u n i vi t ông trìn p ê ìn s ủ Lƣu Qu ng Vũ V i n i n ìn đ in t i u tƣơng đối đ Vũ qu ng iên ứu Lƣu K n sảo về ý t ứ l o động v t i n ng v n ng đ n gi k qu n đ đủ ơn về t iên t i ng t uật t iều ông trìn kỷ ả về m t i ng iên ứu Lƣu K n T ơ – Lý Ho i T u đ gi i đủ v ó t ống về uộ đời sự ng i p ủ Lƣu Qu ng uốn Lưu Quang Vũ về tác gia và tác phẩm (N T êm v o đó n óm t os giả òn đƣ r một sảo ủ n iều n tƣợng p ê ìn l mảng kị t i sự ng i p ủ t p u n ất về n ng ạn t ơ n t ống k o ọ v đ đủ i vi t Điều đó uốn s vó t i 41 i lấ đối o t ấ t m qu n trọng ủ loại ìn giả Đ l ông trìn ng iên ứu đ đủ v vi t kị Lƣu Qu ng Vũ đề ập đ di n ng ông ả ủ ông. Bên ạn n ng ông trìn Qu ng Vũ v i nền kị s u giải m xuất ản Gi o dụ ). ng iên ứu về mảng t ơ tru n ng n v kị Lƣu Qu ng Vũ V i số lƣợng 75 n n t uật ủ n ự lẫn ạn N m 2007 n n trìn s ng tạo ng o r đời uốn Lưu Quang Vũ, tài năng và lao động nghệ thuật v i đ m ng đ n tí i n ìn tổng qu t về uốn nói v n ung đ n gi về đóng góp ủ Lƣu ƣơng nƣ ý ng ĩ s u l p l ng ủ vở kị 5 n gi i ng iên ứu ũng đi N ng iên ứu P n Trọng T ƣởng k ẳng địn kị x ội l n Lƣu Qu ng Vũ đ p ứng đƣợ u ấp t i t ủ ng vấn đề m ngƣời đƣơng t ời đ ng qu n t m Đƣ n t ự ấ lên s n k ấu t ú tìm r n vở kị p ê ìn ng i n ủ Lƣu Qu ng Vũ k i n ngƣời xem t ôi ng ƣ ng đi m i để giải qu t Đồng t ời n ũng đi đ n k t luận Qu ng Vũ trong qu trìn s ng t n êu ín l vi vấn đề đ ng òn tồn đọng i qu n trọng n ất ủ Lƣu ý t ứ mìn v i tƣ một v n N ƣng để l m nên một p ong một t m ồn ng Lƣu Qu ng Vũ một on ngƣời v t uật Lƣu Qu ng Vũ p ải l ất t ơ ủ đề t i n ƣ P n Trọng T ƣởng đ đề ập đ n: “Chất thơ của đề tài, chất thơ của tư tưởng là đặc điểm nổi bật nhất, quán xuyến sáng tác, làm nên thành công và tạo nên phong cách riêng” [56, tr. 140] ủ Lƣu Qu ng Vũ Cũng xuất p t từ qu n điểm n o rằng p ong Lƣu Qu ng Vũ ẩn ng iên ứu Tất T ng o rằng sứ k ông ề rẻ tiền v nả sin từ n n ng m u s sin động v lý” [68, tr. 260]. N để kị n ản ấp dẫn ủ kị ấp dẫn riêng Lƣu Qu ng Vũ l ng ốt tru n “đ ất ngờ v lo u” ng lối t o t “gi u Lƣu Qu ng Vũ òn m ỉ trong lòng ông tri t ký s u x đ ng m ất sin ọ tín tri t ng iên ứu Tôn T ảo Miên lại p t i n r điểm ốt lõi ng vấn đề nóng ỏng m nó N ứ n úng đƣơng t ời l do ạm đ n vừ nóng ỏng vừ iều v m ng ý ng ĩ l u d i k ông xƣ ng iên ứu P ạm Vĩn Cƣ ũng ứ đựng ũ [60, tr. 712]. ung ý ki n v k ẳng địn : “Chúng ta tìm thấy hai biến thể hiện đại của một thể loại cổ xưa: bi hùng kịch và bi hài kịch” [6, tr. 11] M n ận t ấ vở kị o từ tí d đƣợ k n iều n ng iên ứu qu n t m tu n iên dễ d ng n n vật ngƣời p ụ n - một tu n n n vật qu n trọng trong về đời sống đƣơng đại ủ Lƣu Qu ng Vũ vẫn ỉk it nó v i tƣ l một trong k í tru n d n gi n (n ƣ Nàng Si-ta) Tu n iên 6 ƣ đƣợ k i t ạn ên ạn kị lấ i vi t ông trìn ng iên ứu trên đ đ t nền móng n đ u đồng t ời l ơ sở ìn t n ý tƣởng ủ ngƣời vi t trong qu trìn p t triển luận v n 3. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu Vấn đề ng iên ứu ủ Luận v n l nhân vật nữ trong các vở kịch về đời sống đƣơng đại. Do điều ki n ạn trung ng iên ứu về n n vật n dựng n n vật trong đ t ống kị về t ời gi n nên luận v n điểm ủ n n vật v ng ỉ tập t uật x i n đại ủ Lƣu Qu ng Vũ t ông qu k ảo s t 5 vở kị : Tôi và chúng ta, Nếu ông không đốt lửa, Lời thề thứ chín, Trái tim trong trắng, Hoa cúc xanh trên đầm lầy. Cụ t ể úng tôi đi s u v o T ứ n ất nét đ đại trong T ứ vở kị t ống kị i n đƣợ T ứ p ƣơng di n s u: trƣng về nội dung ủ mảng kị về đời sống đƣơng Lƣu Qu ng Vũ ng đ điểm v ng t uật x dựng n n vật n trong ọn l m đối tƣợng ng iên ứu. so s n sự t n n vật n trong vở kị đổi giống – k n uv k t ừ k ix d n gi n vở kị i n đại dựng 4. Phƣơng pháp nghiên cứu Phƣơng pháp hệ thống: C úng tôi p n tí đối tƣợng ng iên ứu trong một Lƣu Qu ng Vũ để từ đó tồn trong mỗi kị ỉn t ể ỉ r điểm k ung l ủ từng t ống kị đƣơng đại i t sự độ đ o v gi trị đƣợ ảo ản v n ọ Phƣơng pháp chọn mẫu: Luận v n t ự s ng t mối qu n m ng tín đại di n tiêu iểu điển ìn i n vi ủ k ảo s t một số u l tập trung v o Tôi và chúng ta, Nếu ông không đốt lửa, Lời thề thứ chín, Trái tim trong trắng, Hoa cúc xanh trên đầm lầy. Ngo i r úng tôi sử dụng t ot s n mô tả tổng ợp … 7 v p ƣơng p p k n ƣ: so 5. Đóng góp của luận văn Ng iên ứu đ t mụ tiêu trong kị đ điểm ủ t về đời sống đƣơng đại – mảng ng iên ứu qu n t m Từ đó ot ấ t Qu ng Vũ đồng t ời x ỉr t ƣ đƣợ n iều ngƣời gi i n n vật p ong p ú ủ t ỉr n ng đ điểm nổi ật đ dựng n n vật Trong qu trìn ng iên ứu vấn đề v o k ảo s t kĩ gi i n n vật n s p ẩm kị Lƣu ủ ng t uật úng tôi đồng t ời đi p ẩm Tôi và chúng ta, Nếu ông không đốt lửa, Lời thề thứ chín, Trái tim trong trắng, Hoa cúc xanh trên đầm lầy từ ìn di n kị i n đại 6. Cấu trúc luận văn Chƣơng 1: Lƣu Qu ng Vũ v i nền kị i n đại Vi t N m Một số vấn đề về lý t u t Chƣơng 2: C loại n n vật n trong kị về đời sống đƣơng đại ủ Lƣu Qu ng Vũ Chƣơng 3: Đ s ng t uật x dựng n n vật n trong kị Lƣu Qu ng Vũ 8 i n đại NỘI DUNG CHƢƠNG 1. LƢU QUANG VŨ VỚI NỀN KỊCH HIỆN ĐẠI VIỆT NAM. MỘT SỐ VẤN ĐỀ VỀ LÝ THUYẾT Lƣu Qu ng Vũ sin r trong một gi i đoạn đ trải qu n iều i n động ả về lị uộ t i nv n ng đổi ủ đất nƣ rõ n sử v x i n t ng qu o ội ông tin t s ƣơng 1 trƣ ũng n ƣ V ũng từ đ sự én ủ ông i n lên úng tôi sẽ trìn Lƣu Qu ng Vũ v i nền v n ọ Vi t N m gi i đoạn n t ứng ki n l n lƣợt ng ủ d n tộ on m t n ìn đ ng vấn đề òn ỏ ngỏ Trong i t k i m đất nƣ vị trí ủ ng n m 80 ủ t kỷ ơ sở lý t u t ủ luận v n 1.1. Lƣu Quang Vũ và nền kịch nói Việt Nam cuối thế kỷ XX 1.1.1. Bối cảnh lịch sử - xã hội và tình hình nghệ thuật Việt Nam sau năm 1975 N m 1975 đ n dấu một ƣ t ống n ất v đi lên sẽ ỉ địn ủ ng ĩ x n 15 n m 20 n m l ƣ ng x ội ngo t vĩ đại ủ d n tộ k i đất nƣ ội N ót ểx ng tƣởng s u ng dựng t n độ lập úng t ông nền sản xuất t eo ủ ng ĩ n ƣng niềm vui mừng ủ ng độ lập đ n k ông l u t ì ả d n tộ p ải đ m mìn trong uộ k ủng oảng ng iêm trọng trên tất ả l n n m t Mƣời n m s u giải p óng đất nƣ ng v t t ƣơng i n trông để lại đối m t v i kin t v m mƣu k i n ìn Vi t N m n o tìn ũng t eo đó m tồn tại n C độ p n p ối p ải gồng mìn ống p mạng ủ t uộ lự t ov đị Điều đó ng n m 80 rơi v o ản kìm kẹp x ng m t ạn tiêu ự o ấp đ tạo r n ng đ qu ền đ lợi o một số ộ p ận gi i ấp n ất địn n ƣng lại l m sản xuất k ông p t triển ải vật ất ng èo n n lạm p t t ƣờng xu ên N miêu tả uộ sống ủ n u ng v n ng sĩ gi i đoạn n t: 9 ội t ơC ằng ủ L n Viên từng i ut ơđ Đêm ngủ chỉ còn lo vật giá Xa dần truyện ngắn, bớt dần thơ (Cảnh điền viên) H n ƣn đ uk im v n từ uộ i n trông g i n trở về Ngu ễn K ải vẫn k ông dứt nỗi r n ng ản ƣởng ng ả k i đất nƣ sạ óng qu n t : “Chiến trông ồn ào náo động mà lại có cái yên tĩnh giản dị của nó. Hòa bình yên tĩnh thông bình, mà lại chứa chấp những sóng ngầm, những gió xoáy bên trong” [35, tr. 72]. K oảng t ời gi n đen tối ủ đất nƣ d n đƣợ ải t i n s u n iều p iên Đại ội Đảng đ t ứ VI v o t ng 12/1986 Đứng trƣ v n ọ ng t uật lú n n i t l Đại ội Đảng l n ng vấn đề ng iêm trọng ủ x ội p t triển mạn mẽ k ẩn trƣơng v sôi nổi t eo tin t n “n ìn t ẳng sự t ật đ n gi đúng sự t ật nói rõ sự t ật” m Đại ội Đảng l n t ứ VI đ đề r i n Về ơ ản v n ọ ng u ển về t ể loại vẫn du trì t ơ tr tìn t ể loại từ trƣ tru n ng n tiểu t u t Gi i đoạn n ảm ứng ông đối tƣợng trong n i n trông ng ti p tụ k i t ín l ng vi t l p n ín trị C u ển d n s ng k u n mảng đề t i về x ộng đồng v i i n ìn đ v n ƣ d nt đ đƣợ n giả trƣ ƣ ng sử t i v ội – lị sử v ọn r từ uộ ín i n ý t ứ đƣợ rằng i n trông n ƣ n v qu n điểm ng t uật ủ ng tr ng ọ ũng d n đổi Trƣ đ v n ọ vi t về đề t i tƣợng on ngƣời – Đ nn ýt ứ t lạ qu n Tu n iên mô-típ ũ đ ng d n mất đi k ông t ể vi t m i về v n trƣ vẫn p t triển n ƣ v n ọ vẫn đƣợ Đảng l n đạo dẫn d t ti p tụ tập trung l m n i m vụ n m 1975 vi t về đề t i t uật k ông ó n iều i n sĩ lý tƣởng v i ng n m 80 ủ t kỷ i n trông t ƣờng x p ẩm t ất ông p ẩm về ng số p ận ƣ r từ uộ 10 ng dũng ảm i n trông d n qu gi i đoạn p ản n về uộ sống đời t ƣờng để đƣ r n ận nỗi đ u ủ n dựng ìn ìn luận i n d vậ m i u ển ảm ođ n n m 1983 N ìn t p ẩm t uộ đề t i n ung lại v n ọ ng vẫn t uật n ƣ ó n iều i n ng n m 80 ủ t kỷ gi i đoạn k ủng oảng quông o tìm ƣ ng đi m i v tìm đột p sĩ …trong uổi g p gỡ n sống v n ọ ng t uật l ngƣời v t uật nƣ ộ p ận đ ót n đồng o mìn n v n n t ơ n ng kêu gọi v n ng ox n ạ i n trạng đời sĩ ộng t trong vi ội Ng ị qu t đ k ẳng địn v n ọ i tn ạ ảm nó o t ấ k t vọng ủ ủ on dụng ồi dƣỡng t m ồn giúp on ngƣời ó t êm ản lĩn để dựng đạo đứ x ội [21, tr. 72] Điều n ó ý ng ĩ vô trong vi ìn t n nên một gi i đoạn v n ọ ng n iều ƣ ngo t N đi n ản í Tổng Bí t ƣ đ n ấn mạn n dựng đời sống tin t n x v o 06-07/1987 Tổng Bí t ƣ Đảng ộng sản Vi t N m Ngu ễn V n Lin g p gỡ v đối t oại v i ng ƣ m i Ng x u ển rõ r t t uật vô ng n m ti p t eo s u đại ội Đảng ối ản x đề về quản lý qu n gi qu t tri t để l m u t uẫn tiềm ẩn ơ sở mỹ ọ v kị – t ể loại m ng tín s Có t ể k ẳng địn kị ng sôi nổi ội đ t r n iều vấn ngƣời nông d n v i ruộng đất ngƣời l o động ìn d n …C ng to l n qu ền lợi ủ n ó một i n p p giải ơ sở i n t ự o ng loạt t ất luận đề n ất – r đời m ng tín luận nói p t triển mạn mẽ v p ẩm i ns u i m vị trí ủ đạo trong nền s n k ấu Vi t gi i đoạn đó Mỗi vở diễn đ góp một ti ng nói riêng o t ấ t i độ v lập trƣờng ủ ngƣời ng i n t ự đời sống [59, tr. 684]. N ìn n ng n m 80 đ dựng x ội ón trƣởng t n trong k ng Lộng C ƣơng T ông Hƣơng r m t đ g ung so v i ng t ể i n ứt p ủ ng ĩ l k u n i n sĩ trƣ n ng i n t ể loại k u ển ủ kị nói v t o ạo Trong đó đề t i x ƣ ng s ng t nổi ật v i n iều t giả ống Mỹ n ƣ Đ o Hồng Cẩm Họ P i u n Trìn Tất Đạt … N iều vở kị đƣợ ấn tƣợng trong lòng ông 11 s uk i úng n ƣ: Tiếng hát (Đ o Hồng Cẩm) Nhân chứng và lịch sử (Ho i Gi o) Tôi và chúng ta, Nguồn sáng trong đời (Lƣu Qu ng Vũ) …N ng iên ứu Tr n Quố Vƣợng đƣ r n ận xét: “Không có hiện tượng giải thể, trốc rễ văn hóa nhưng có hiện tượng sụt giá, giảm giá của sân khấu tuồng, chèo và múa rối cổ truyền trước những áp lực của sân khấu kịch nói” [65]. Nói n ƣ t n ng n m 80 ủ t n iều ản kỷ trở t n một loại t ể đ ƣởng s u rộng t i ông n ận t ứ v tìn ng v i n ảm ủ ngƣời xem k i đứng trƣ ng vấn đề n n giải ủ x nói l rất đúng lú đổi rõ nét về đổi t ủ đất nƣ ủ mìn ản tìm r n ng nút t t ủ vở kị ng gì ông nói trong òn ngu ên gi trị gi o dụ v ng t nói trong k oảng t ời gi n n t uẫn trong i n t ự v vi t nó v o n giờ n đƣợ ội giúp ông p t u n ng lự o đ n tận nói trong sứ sống v g úng tạo nên n Lƣu Qu ng Vũ đ đ n v i kị ông l để t ấ rằng kị o k i n vở kị o kị ót ể ng m u C it i ủ ủ mìn vẫn Lƣu Qu ng Vũ n ƣ một lời tiên tri. 1.1.2. Lưu Quang Vũ – một hiện tượng đặc biệt Sin r trong một gi đìn ó tru ền t ống về ng t uật nên ng k i òn n ỏ Lƣu Qu ng Vũ (1948 – 1988) đ s m ộ lộ t i n ng ng ẩm sin v tƣ ất ng sĩ Cha ông l n Qu ng T uận K i òn n ỏ ngồi trong t ơ n vi t kị ậu é Vũ t ƣờng t eo n g v qu n s t n n m t ng đ đ k i n “niềm s n t uật nổi ti ng Lƣu đ nn ng gì diễn r trên s n k ấu C ín n mê ấ ng từ t ng ng ngấm d n v o m u t ịt” [52, tr. 390]. Trƣ k i đƣợ i t đ n v i tƣ Lƣu Qu ng Vũ vốn l n l m t ơ m i n u n ƣ mìn l một n soạn kị gi đại t i t ơ t i n ng k ởi đ u ằng t ơ v từ t ơ “muốn sẽ òn đƣợ ”. Dòng m u ông l dòng m u ủ sự tin t n ạ ả trong u t quản ủ ảm v t i o Tìn t ơ Lƣu Qu ng Vũ nồng đƣợm v t p lên n 12 ảm gi đìn trong ng ngọn lử d di t C ín vì t t ơ tìn trở t n một p n k ông t ể t i u trong V d ón ng ung ậ d ng tr o t ơ ủ ông tìn s ng t ủ ông. ối rối, ng ẹn ng o ạn p ú t ì trong êu vẫn l một t ứ xú ảm tin k i t: Dưa hấu bổ ra thơm mát suốt ngày dài Em cũng mát lành như trái cây mùa hạ Nước da nâu và nụ cười bỡ ngỡ Em như cầu vồng bảy sắc hiện sau mưa (Vườn trong phố) N ƣng điều k i n độ giả lẫn gi i p ê ìn k m p ụ Lƣu Qu ng Vũ l d ó o i n ố xả đ n t ì t m ồn t i sĩ trong trẻo v nồng đƣợm ủ ông vẫn k ông ề ị vấ k ông l i ƣ ẩn “tr i tim trong tr ng” vì ng ĩ lý tốt đẹp vẫn Có lẽ vì t vẫn ti n về p í trƣơ m s u “n đ ms ng n m đ u xót v trong tìn vọng” ông êu v trong k t vọng ảo v lẽ p ải Lƣu Qu ng Vũ đ tìm t ấ sự đồng đi u v i n sĩ u n Quỳnh. Tìn êu đ giúp ông t êm n ng lƣợng để sống để vi t v để i n đấu ằng ngòi út “Tình yêu giờ đây đã bớt đi sự trẻ trung, sôi nổi nhưng lại thêm phần đằm thắm, sâu sắc” trở nên từng trải v t m tr m s u x : Giữa thế giới mong manh nhiều biến đổi Ông yêu em và ông tồn tại (Và ông tồn tại) N ƣng nói về Lƣu Qu ng Vũ n u Soi i u v o sự ng i p s ng t ỉ ó t ơ tìn t ì vẫn l t i u sót v n xuôi ủ Lƣu Qu ng Vũ tu số lƣợng k ông n iều n ƣng vẫn k ẳng địn đƣợ p ong trong lòng độ giả Tiêu iểu ó t ể kể đ n v tạo dấu ấn riêng tập tru n ng n n ƣ Mùa hè đang đến, Một vùng mặt trận, Người kép đồng hồ,…Có t ể t ấ Lƣu Qu ng Vũ l ngƣời t ử sứ trên rất n iều t ể loại v n ọ Qu ng Vũ đóng v i trò l “ u nối gi t ơ v kị ” 13 trong đó v n xuôi Lƣu Kị gi l nơi ông t ể i n n ng đ u đ u về t gi i xung quông nơi qu n t ể i n sự tin n ạ p t i n vấn đề v p ơi lên s n k ấu Tr i tim Lƣu Qu ng Vũ luôn nồng n i t v i uộ đời v muốn góp ti ng nói v o t sự đời sống ông đ tìm t ấ t ể loại giúp mìn đi đ n tận “tr o gửi v d ng i n” C o đ n k i Qu ng Vũ k i n gi i v n m iđ ns un k it uông ối t ú đ ƣơng đ nông ng đối t oại s u n m út vi t kị tim đ o tín t ời sự m ố nó vẫn òn ngu ên gi trị n ƣ ti ng T ơ Lƣu Qu ng Vũ ông sử dụng k i x ất li u i n t ự v o trong t ơ một gƣợng ép Hi n t ự n ƣ t i n ng ủ Lƣu ất ngờ ởi tín dự giả đ qu giụ gi ng ủ k o k t ín l dựng n ử mở r vở kị Ông đƣ tự n iên m đằm t m k ông i nó vốn ó đƣợ út ảm n ận ằng t m ồn v tr i ảm. Hồ sơ mùa hạ 1972, Chiều cuối, Những tuổi thơ, Khâm Thiên, Việt Nam ơi…, Mặt trời trong nước lạnh, Những điều sỉ nhục và căm giận… l một số i t ơ tiêu iểu V n ọ s ng tạo ủ mọi ngƣời ng ấp dẫn trong mỗi vở kị uộ đời mìn v o n t eo một ti ng n n t ự đó đ tạo nên sứ nói t ng gieo p ẩm ủ Lƣu Qu ng Vũ m ng ti ng nói n u n n ị tự n iên v dạt d o ảm xú n ƣ lời t ơ ảm t ứ n ạ m s t t ời đại M mìn sin k í m i mẻ tr n trề kị i m ƣu t d én v i uộ đời đƣờng p t triển riêng v i nói đ nói r đời n ƣ một ón t kịp v i đời sống i n n K ởi đ u ằng vở ng ƣ ti n trên on riêng ủ ngƣời Vi t. Từ nội dung k i v p ản n đ n p ƣơng p p ng đ p ằng đội ngũ s ng t óng trong nền s n k ấu nƣ ản s kị òn non trẻ n ƣng vốn m ng trong n ông Chén thuốc độc (Vũ Đìn Long) kị t Tín qu trìn gi o lƣu v n ó Đông – T t ể loại ký giả đại ng ín i gố ủ Lƣu Qu ng Vũ. Bởi vậ k i đ n s u n ng tr ng kị t ốt r từ t m trí v k ối ó Trƣ sĩ t nguồn từ uộ sống đó đều l t uật kị v i sứ vi t v sứ loại ìn n đƣợ ống i n đ ng nể p ụ n ƣ: Ngu ễn Hu Tƣởng Ngu ễn Vũ Do n Ho ng Gi ng Vi Hu ền Đ 14 ồi Lộng C ƣơng Ngu ễn V n Đ o Hồng Cẩm e Tr n P ụng Lƣu Họ P i C u Ngọ u n Trìn Võ K T o Mạt, Ng iêm…v tất n iên k ông t ể k ông kể đ n Lƣu Qu ng Vũ Có t ể nói Lƣu Qu ng Vũ l một i n tƣợng đ ng n v kị ông đều t ể i n n N ất l trong kị ng t i n ng rất riêng rất đ i t ủ mìn nói ông đ t ổi một l n gió m i trong dòng i n đại Vi t N m ti p t êm ngọn lử đ n tận ng n m về p ẩm kị t i t ở ả t ơ tru n u o ng ủ kị ả v n ọ nói d n tộ v o ngọn lử ấ vẫn k ông nguôi t ôi t ú độ giả tìm tòi giải m ng dấu ấn Lƣu Qu ng Vũ 1.2. Một số vấn đề về lý thuyết nhân vật trong kịch 1.2.1. Khái niệm chung về kịch Vốn l một loại ìn ng đ t uật tổng ợp kị m ng trong mìn n ng trƣng ủ n iều lĩn vự n ờ sự góp m t ủ đội ngũ đứng đằng s u: kị ản (lĩn vự v n ọ ) đạo diễn diễn viên k ấu) Do tín đ đó l kị tí o nên t ọ sĩ… (t uộ lĩn vự s n ủ luận v n l ng iên ứu đối tƣợng vô n p ải x địn một l n n ng đ i t úng tôi ng iên ứu p n v so s n dự trên đối tƣợng t uộ p ạm vi kịch bản văn học. Trƣ k i n luận về vấn đề n n vật kị k i ni m liên qu n ở đ úng tôi n ận t ấ o gồm: kị ản kị n l m rõ một số ản v n ọ “Kịch bản” ó nguồn gố từ ti ng La tinh “s en rio”: v n ản kị v n ản vi t ó tín kị ỉ ộ p ận ấu t n qu n trọng ủ v n ọ đi n ản v tru ền ìn ”. K i ni m kị T uở tóm t t ản đ tồn tại từ n iều t n đ u n iều ngƣời qu n ni m kị ản l đ ản g i ản diễn trật tự v lời t oại ủ n n vật giúp n n vật ó sự vi t p ải t i ng én v s ng tạo trong t ời gi n d i v i kị kỷ trƣ ản đề ƣơng ƣ ng dẫn k i lên s n k ấu Để o n t n một kị n ng y ản o n tìn ạm đ n tr i tim ngƣời xem N ƣng để lên s n k ấu v p ải qu đội ngũ n ƣ diễn viên n ạ sỹ trên s n k ấu. 15 ỉn ngƣời uống đủ sứ ông diễn vở ọ sỹ sẽ t i i n sin động L một loại ìn m ng trong mìn đ ngo i ủ kị p ải t riêng nên ìn t ứ t sứ đ dạng K ông p ải t ó t ể đƣ đƣợ nên s n k ấu T ƣởng t ứ t ứ giúp úng t đồng s ng tạo v n ọ trên giấ lên s n k ấu đạo diễn đƣợ đ trƣng ủ ngôn ng kị tƣởng tƣợng ủ ngƣời đọ trƣ Một kị ản v n ọ ạm xô đẩ gi nhau. Tín kị v n ọ n sin n ng xung đột kị i p ối ấu trú v trong xung đột kị p t ủ kị ng ng trong ƣ ng ống đối v t tr ng vi t ủ mìn p ẩm Đ n đƣợ đẩ lên đ n mứ n u T giả C i tl n đị p ẩm n l m nả xung đột kị ng o tr o tạo kị i ti t nằm tín uất tín l n ng m u t uẫn k i liên tụ đƣợ p t triển nó sẽ ng t ẳng v ỉ ó t ể giải qu t ằng một k t ụ n o đó N u t t ể trở t n một kị ản v n ọ đúng ng ĩa. p ẩm sẽ ị xó n ò đ - Hành động kịch: L u tố n n vật ũng n ƣ diễn ti n ủ vở kị ng tìn ti t sự ki n v qu đó giúp địn ìn tín trƣng t ể loại v k ông ng đ u giúp ông úng iểu rõ về H n động kị đòi ỏi p ải ó i n ố p t triển t eo logi p ối ủ một qu luật n ất địn H n động kị đƣợ k ông đƣợ t ể i n ằng về diễn i n nội t m v n ngôn ng kị ín l t ẽv ịu sự i n n vật ộ lộ n n vật - Ngôn ngữ kịch: K ông giống n ƣ đi n ản vậ ộ lộ ằng sự v t i t ẩm mỹ k t i u đi xung đột kị n ản muốn l m điều đó t ốt tru n ủ t ợp vừ gi u tố: ng tƣ tƣởng ó k u n ứ đựng tín kị ản ng điều m i mẻ t ỏ m n i t đ n l tín kị s ũng l một u ển ng p ng kị n đảm ảo đƣợ t ể i n qu n p ải n đó đ sống p ẩm kị giả Để đƣ đƣợ kị vừ tạo nên n - Xung đột kịch: hay òn đƣợ p ẩm v n ọ n o ũng t ng t ên n động o v n ọ kị n u lời nói sẽ rất k ó để k n giả iểu ng đối t oại độ t oại ên trong ủ n n vật Vì u tố t ứ vở kị . 16 trong n ng nền tảng l m nên một Kị ền ản v n ọ v t i n ộ môn ng ứng giúp n u t ng o v t n p ải đọ v n ản t ì sẽ đƣợ v o ảm xú ứng ki n từng ử ông Ngƣời xem t ỉ từng ản v n ọ một t ời gi n v gi i ạn ủ đề t i nên ỉ ng iên ứu kị ò n ó qu trìn n u n n u ễn tự n iên Ở đ úng tôi vì n động v ủ diễn i n n n vật Để l m đƣợ điều đó “ u ển ng ” kị ủ t uật s n k ấu ó một mối qu n do ản v n ọ vở kị : Tôi và chúng ta, Nếu ông không đốt lửa, Lời thề thứ chín, Trái tim trong trắng, Hoa cúc xanh trên đầm lầy ủ n soạn kị Lƣu Qu ng Vũ 1.2.2. Lý thuyết về nhân vật và nhân vật kịch 1.2.2.1. Nhân vật trong tác phẩm văn học K i ni m n n vật (nói ứu v n ọ k u n Đ ung) xuất i n n iều trong lý luận v ng iên l một trong n ƣ ng s ng t ng k i ni m trọng t m để x trƣờng p i v n ọ m n Tô Ho i n n vật l nơi du n ất k t tin to n ộ n ũng l nơi du n ất giải qu t tất ả [42, tr. 62]. T giả Lại Ngu ên Ân địn v n t eo đuổi Theo ng điểm mấu vấn đề đƣợ đ t r trong t ốt v p ẩm o rằng: “Nhân vật văn học là một hiện tượng nghệ thuật về con người, một trong những dấu hiệu về sự tồn tại toàn vẹn của con người trong nghệ thuật ngôn từ. Bên cạnh con người, nhân vật văn học có khi còn là các con vật, các loài cây, các sinh thể hoang đường được gán cho những đặc điểm giống con người” [1, tr. 251] N ìn ung iểu đều n ằm ỉ n ng nội m k ông t ể t iểu ủ n n vật đó l : (1) N n vật l đối tƣợng m v n ọ miêu tả v đƣợ t ể i n ằng n iều p ƣơng ti n v n ọ k (2) v m ng đ (3) do i n ìn n u N n vật ó t ể l điểm lin on ngƣời on vật đồ vật sự vật i n tƣợng ồn ìn ản ẩn dụ về on ngƣời N n vật ó tín ƣ ủ qu n ủ n l v p óng dụ dự trên đời sống i n t ự v n. 17