Tài liệu Phát triển đội ngũ giảng viên khối ngành kỹ thuật các trường đại học vùng đồng bằng sông cửu long theo tiếp cận năng lực

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC VINH NGUYỄN MINH TUẤN PHÁT TRIỂN ĐỘI NGŨ GIẢNG VIÊN KHỐI NGÀNH KỸ THUẬT CÁC TRƯỜNG ĐẠI HỌC VÙNG ĐỒNG BẰNG SÔNG CỬU LONG THEO TIẾP CẬN NĂNG LỰC Chuyên ngành: Quản lý giáo dục Mã số: 9140114 LUẬN ÁN TIẾN SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC Người hướng dẫn khoa học 1. TS. PHAN QUỐC LÂM 2. PGS.TS NGUYỄN VĂN ĐỆ NGHỆ AN - 2019 i LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của bản thân. Các số liệu trong luận án là trung thực. Kết quả của luận án chưa từng được tác giả nào công bố trong bất kỳ các công trình khác. Tác giả luận án Nguyễn Minh Tuấn ii MỤC LỤC Trang LỜI CAM ĐOAN .......................................................................................................i DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT...............................................................................vii DANH MỤC SƠ ĐỒ, BIỂU ĐỒ............................................................................viii DANH MỤC BẢNG.................................................................................................ix MỞ ĐẦU ...................................................................................................................1 1. Lý do chọn đề tài ................................................................................................. 1 2. Mục đích nghiên cứu ........................................................................................... 3 3. Khách thể, đối tượng nghiên cứu ......................................................................... 3 4. Giả thuyết khoa học............................................................................................. 3 5. Nhiệm vụ nghiên cứu........................................................................................... 4 6. Phạm vi nghiên cứu ............................................................................................. 4 7. Quan điểm tiếp cận và phương pháp nghiên cứu.................................................. 4 8. Những luận điểm cần bảo vệ................................................................................ 7 9. Đóng góp mới của luận án ................................................................................... 7 10. Cấu trúc luận án................................................................................................. 8 Chương 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN CỦA PHÁT TRIỂN ĐỘI NGŨ GIẢNG VIÊN KHỐI NGÀNH KỸ THUẬT CÁC TRƯỜNG ĐẠI HỌC THEO TIẾP CẬN NĂNG LỰC ...............................................................................................................9 1.1. Tổng quan nghiên cứu vấn đề ........................................................................... 9 1.1.1. Các công trình nghiên cứu ở nước ngoài.................................................... 9 1.1.2. Các công trình nghiên cứu ở trong nước .................................................. 14 1.1.3. Đánh giá chung........................................................................................ 21 1.2. Các khái niệm cơ bản...................................................................................... 21 1.2.1. Khối ngành kỹ thuật ................................................................................ 21 1.2.2. Giảng viên khối ngành kỹ thuật ............................................................... 22 1.2.3. Đội ngũ giảng viên khối ngành kỹ thuật................................................... 24 1.2.4. Phát triển đội ngũ giảng viên khối ngành kỹ thuật.................................... 25 1.2.5. Phát triển đội ngũ giảng viên khối ngành kỹ thuật theo tiếp cận năng lực..... 26 iii 1.3. Người giảng viên khối ngành kỹ thuật ở trường đại học trong bối cảnh hiện nay................................................................................................................. 28 1.3.1. Vị trí, vai trò của giảng viên khối ngành kỹ thuật ở trường đại học .......... 28 1.3.2. Chức năng, nhiệm vụ của giảng viên khối ngành kỹ thuật trường đại học trong bối cảnh hiện nay .................................................................... 30 1.3.3. Đặc trưng lao động của giảng viên khối ngành kỹ thuật ........................... 32 1.3.4. Khung năng lực của giảng viên khối ngành kỹ thuật các trường đại học....... 33 1.4. Vấn đề phát triển đội ngũ giảng viên khối ngành kỹ thuật ở trường đại học theo tiếp cận năng lực ..................................................................................... 42 1.4.1. Sự cần thiết phát triển đội ngũ giảng viên kỹ thuật theo tiếp cận năng lực..... 42 1.4.2. Một số lý thuyết phát triển nguồn nhân lực vận dụng vào phát triển đội ngũ giảng viên kỹ thuật theo tiếp cận năng lực.................................. 42 1.4.3. Mục tiêu phát triển đội ngũ giảng viên khối ngành kỹ thuật theo tiếp cận năng lực............................................................................................ 45 1.4.4. Nội dung phát triển đội ngũ giảng viên khối ngành kỹ thuật theo tiếp cận năng lực............................................................................................ 45 1.4.5. Chủ thể phát triển đội ngũ giảng viên khối ngành kỹ thuật ở trường đại học theo tiếp cận năng lực ................................................................. 52 1.5. Các yếu tố ảnh hưởng đến phát triển đội ngũ giảng viên khối ngành kỹ thuật ở trường đại học theo tiếp cận năng lực ........................................................ 53 1.5.1. Các yếu tố khách quan............................................................................. 53 1.5.2. Các yếu tố chủ quan................................................................................. 55 1.6. Kinh nghiệm phát triển đội ngũ giảng viên khối ngành kỹ thuật của một số nước trên thế giới .............................................................................................. 56 1.6.1. Mỹ........................................................................................................... 56 1.6.2. Úc............................................................................................................ 58 1.6.3. Cộng hòa liên bang Đức .......................................................................... 59 1.6.4. Hàn Quốc ................................................................................................ 60 1.6.5. Trung Quốc ............................................................................................. 61 1.6.6. Nhật Bản ................................................................................................. 62 Kết luận chương 1 ................................................................................................. 63 iv Chương 2. THỰC TRẠNG PHÁT TRIỂN ĐỘI NGŨ GIẢNG VIÊN KHỐI NGÀNH KỸ THUẬT CÁC TRƯỜNG ĐẠI HỌC VÙNG ĐỒNG BẰNG SÔNG CỬU LONG THEO TIẾP CẬN NĂNG LỰC............................................65 2.1. Tổ chức khảo sát thực trạng ............................................................................ 65 2.1.1. Mục đích khảo sát.................................................................................... 65 2.1.2. Nội dung khảo sát .................................................................................... 65 2.1.3. Đối tượng khảo sát................................................................................... 66 2.1.4. Công cụ, phương pháp khảo sát ............................................................... 66 2.1.5. Thời gian khảo sát ................................................................................... 67 2.1.6. Xử lý kết quả khảo sát ............................................................................. 67 2.2. Khái quát về đặc điểm địa lý tự nhiên, kinh tế - xã hội, giáo dục đào tạo và khối ngành kỹ thuật ở các trường đại học vùng Đồng bằng sông Cửu Long ...... 67 2.2.1. Đặc điểm địa lý tự nhiên và kinh tế - xã hội vùng Đồng bằng sông Cửu Long..... 67 2.2.2. Giáo dục và đào tạo vùng Đồng bằng sông Cửu Long ............................. 68 2.2.3. Sự phát triển khối ngành kỹ thuật ở các trường đại học vùng đồng bằng sông Cửu Long............................................................................... 69 2.3. Thực trạng đội ngũ giảng viên khối ngành kỹ thuật các trường đại học vùng đồng bằng sông Cửu Long ............................................................................ 73 2.3.1. Thực trạng số lượng, giới tính và độ tuổi đội ngũ giảng viên khối ngành kỹ thuật ........................................................................................ 73 2.3.2. Thực trạng về cơ cấu trình độ đào tạo và chuyên môn - nghiệp vụ ........... 75 2.3.3. Thực trạng về năng lực nghề nghiệp của ĐNGV khối ngành kỹ thuật ...... 78 2.4. Thực trạng phát triển đội ngũ giảng viên khối ngành kỹ thuật các trường đại học vùng đồng bằng sông Cửu Long................................................................ 94 2.4.1. Thực trạng nhận thức các cấp quản lý về phát triển đội ngũ giảng viên khối ngành kỹ thuật ................................................................................ 94 2.4.2. Thực trạng quy hoạch và tuyển dụng đội ngũ giảng viên khối ngành kỹ thuật ... 95 2.4.3. Thực trạng bố trí, sử dụng đội ngũ giảng viên khối ngành kỹ thuật .......... 98 2.4.4. Thực trạng đào tạo, bồi dưỡng đội ngũ giảng viên khối ngành kỹ thuật ... 99 2.4.5. Thực trạng hoạt động quản lý đánh giá, xếp loại giảng viên khối ngành kỹ thuật ...................................................................................... 101 v 2.4.6. Thực trạng thực hiện chế độ chính sách đãi ngộ và môi trường làm việc ...... 103 2.5. Thực trạng về ảnh hưởng của các yếu tố đến phát triển đội ngũ giảng viên khối ngành kỹ thuật các trường đại học vùng đồng bằng sông Cửu Long theo tiếp cận năng lực .......................................................................................... 105 2.6. Đánh giá chung về thực trạng ....................................................................... 106 2.6.1. Mặt mạnh .............................................................................................. 106 2.6.2. Hạn chế ................................................................................................. 106 2.6.3. Nguyên nhân những tồn tại, hạn chế của thực trạng ............................... 108 Kết luận chương 2 ............................................................................................... 108 Chương 3. GIẢI PHÁP PHÁT TRIỂN ĐỘI NGŨ GIẢNG VIÊN KHỐI NGÀNH KỸ THUẬT CÁC TRƯỜNG ĐẠI HỌC VÙNG ĐỒNG BẰNG SÔNG CỬU LONG THEO TIẾP CẬN NĂNG LỰC............................................................................110 3.1. Các nguyên tắc đề xuất giải pháp.................................................................. 110 3.1.1. Nguyên tắc đảm bảo tính mục đích ........................................................ 110 3.1.2. Đảm bảo tính hệ thống........................................................................... 110 3.1.3. Đảm bảo tính thực tiễn........................................................................... 110 3.1.4. Đảm bảo tính hiệu quả........................................................................... 111 3.1.5. Đảm bảo tính khả thi ............................................................................. 111 3.2. Các giải pháp phát triển đội ngũ giảng viên khối ngành kỹ thuật các trường đại học ở vùng đồng bằng sông Cửu Long theo tiếp cận năng lực ............ 111 3.2.1. Tổ chức nâng cao nhận thức cho cán bộ quản lý và giảng viên về tầm quan trọng của phát triển đội ngũ giảng viên khối ngành kỹ thuật theo tiếp cận năng lực................................................................................... 111 3.2.2. Xây dựng khung năng lực của giảng viên khối ngành kỹ thuật............... 113 3.2.3. Cải tiến quy hoạch, kế hoạch phát triển đội ngũ giảng viên khối ngành kỹ thuật theo tiếp cận năng lực.............................................................. 123 3.2.4. Xây dựng, tổ chức thực hiện quy trình tuyển dụng, sử dụng giảng viên khối ngành kỹ thuật theo tiếp cận năng lực ........................................... 128 3.2.5. Tổ chức đào tạo, bồi dưỡng nâng cao năng lực cho giảng viên khối ngành kỹ thuật theo tiếp cận năng lực ................................................... 132 3.2.6. Đảm bảo thực hiện chế độ chính sách phát triển đội ngũ giảng viên khối ngành kỹ thuật .............................................................................. 136 vi 3.3. Kết quả khảo nghiệm tính cấp thiết, tính khả thi của các giải pháp................ 138 3.3.1. Khảo nghiệm tính cấp thiết, tính khả thi ................................................ 138 3.3.2. Phân tích và đánh giá kết quả khảo nghiệm............................................ 140 3.4. Thử nghiệm giải pháp ................................................................................... 141 3.4.1. Mục đích thử nghiệm............................................................................. 141 3.4.2. Nội dung thử nghiệm ............................................................................. 141 3.4.3. Giới hạn thử nghiệm .............................................................................. 142 3.4.4. Tiêu chí đánh giá ................................................................................... 142 3.4.5. Tiến hành thử nghiệm ............................................................................ 145 3.4.6. Kết quả thử nghiệm................................................................................. 147 Kết luận chương 3 ............................................................................................... 151 KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ........................................................................152 1. Kết luận........................................................................................................... 152 2. Khuyến nghị .................................................................................................... 154 DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH KHOA HỌC ĐÃ ĐƯỢC CÔNG BỐ..........156 TÀI LIỆU THAM KHẢO.....................................................................................157 vii DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT TT Chữ viết tắt Chữ đầy đủ 1 BD Bồi dưỡng 2 CBQL Cán bộ quản lý 3 CĐ Cao đẳng 4 CNH, HĐH Công nghiệp hóa, hiện đại hóa 5 ĐBSCL Đồng bằng sông Cửu Long 6 ĐH Đại học 7 ĐNGV Đội ngũ giảng viên 8 ĐT Đào tạo 9 ĐTBD Đào tạo bồi dưỡng 10 GD&ĐT Giáo dục và đào tạo 11 GP Giải pháp 12 GV Giảng viên 13 HNQT Hội nhập quốc tế 14 KH Khoa học 15 KT Kỹ thuật 16 NC Nghiên cứu 17 NCKH Nghiên cứu khoa học 18 NH Năm học 19 NL Năng lực 20 NVSP Nghiệp vụ sư phạm 21 SP Sư phạm 22 SPKT Sư phạm kỹ thuật 23 SV Sinh viên viii DANH MỤC SƠ ĐỒ, BIỂU ĐỒ Sơ đồ: Sơ đồ 1.1. Mô hình tổng thể của người GV trong nền giáo dục hiện đại ..................32 Sơ đồ 1.2. Mô hình hoạt động của GV kỹ thuật .......................................................34 Sơ đồ 1.3. Mô hình năng lực của người GV kỹ thuật ...............................................35 Sơ đồ 1.4. Sơ đồ quản lý nguồn nhân lực của Leonard Nadler .................................43 Sơ đồ 1.5. Mô tả quy trình phân tích công việc........................................................45 Sơ đồ 3.1. Quy trình xây dựng kế hoạch phát triển đội ngũ giảng viên khối ngàn kỹ thuật theo tiếp cận năng lực .............................................................124 Sơ đồ 3.2. Quy trình tuyển dụng, sử dụng GV khối ngành kỹ thuật theo tiếp cận năng lực................................................................................................129 Sơ đồ 3.3. Tiến trình thực hiện thử nghiệm............................................................145 Sơ đồ 3.4. Kết quả điểm trung bình đánh giá giữa trước và sau thử nghiệm...........148 Biểu đồ; Biểu đồ 2.1. Thực trạng nhận thức của CBQL về phát triển ĐNGV khối ngành kỹ thuật các trường ĐH vùng ĐBSCL ....................................................94 ix DANH MỤC BẢNG Bảng 2.1. Đối tượng và số phiếu khảo sát về phát triển ĐNGV khối ngành kỹ thuật 08 trường đại học vùng ĐBSCL.....................................................67 Bảng 2.2. Thống kê các ngành và quy mô SV khối ngành kỹ thuật trong 3 năm .....71 Bảng 2.3. Thống kê giới tính, độ tuổi của ĐNGV khối ngành kỹ thuật ...................73 Bảng 2.4. Thống kê thâm niên công tác của ĐNGV khối ngành kỹ thuật................74 Bảng 2.5. Thống kê trình độ đào tạo ĐNGV khối ngành kỹ thuật của các trường đại học vùng ĐBSCL ..................................................................75 Bảng 2.6. Thống kê dự báo số lượng ĐNGV khối ngành kỹ thuật của các trường đại học vùng ĐBSCL đến năm 2020 ...........................................76 Bảng 2.7. Thực trạng năng lực sư phạm kỹ thuật của ĐNGV khối ngành kỹ thuật các trường đại học vùng ĐBSCL....................................................79 Bảng 2.8. Thực trạng năng lực phát triển, thực hiện chương trình đào tạo của ĐNGV khối ngành kỹ thuật các trường đại học vùng ĐBSCL ................80 Bảng 2.9. Thực trạng năng lực chế biến tài liệu của ĐNGV khối ngành kỹ thuật các trường đại học vùng ĐBSCL ............................................................82 Bảng 2.10. Mức độ hài lòng của SV về năng lực biên soạn nguồn học liệu của ĐNGV khối ngành kỹ thuật ....................................................................83 Bảng 2.11. Mức độ hài lòng của SV về năng lực sư phạm kỹ thuật của ĐNGV khối ngành kỹ thuật ................................................................................84 Bảng 2.12. Thực trạng năng lực chuyên môn kỹ thuật của ĐNGV khối ngành kỹ thuật các trường đại học vùng ĐBSCL....................................................88 Bảng 2.13. Thực trạng năng lực nghiên cứu khoa học của ĐNGV khối ngành kỹ thuật các trường đại học vùng ĐBSCL....................................................89 Bảng 2.14. Mức độ hài lòng của SV về năng lực hướng dẫn khóa luận và NCKH cho SV của ĐNGV khối ngành kỹ thuật .................................................91 Bảng 2.15. Thực trạng năng lực quan hệ với doanh nghiệp của ĐNGV khối ngành kỹ thuật các trường đại học vùng ĐBSCL ....................................92 Bảng 2.16. Thực trạng năng lực phát triển nghề nghiệp của ĐNGV khối ngành kỹ thuật các trường đại học vùng ĐBSCL...............................................93 x Bảng 2.17. Thực trạng tuyển dụng ĐNGV khối ngành kỹ thuật các trường đại học vùng ĐBSCL ...................................................................................96 Bảng 2.18. Những khó khăn trong quá trình tuyển dụng ĐNGV khối ngành kỹ thuật của các trường ĐH vùng ĐBSCL...................................................97 Bảng 2.19. Thực trạng bố trí, sử dụng ĐNGV khối ngành kỹ thuật các trường ĐH vùng ĐBSCL ...................................................................................98 Bảng 2.20. Thực trạng ĐTBD ĐNGV khối ngành kỹ thuật các trường đại học vùng ĐBSCL ..........................................................................................99 Bảng 2.21. Thực trạng hoạt động quản lý đánh giá, xếp loại GV khối ngành kỹ thuật ở các trường đại học vùng ĐBSCL...............................................101 Bảng 2.22. Thực trạng thực hiện chế độ chính sách đãi ngộ và môi trường làm việc của ĐNGV khối ngành kỹ thuật các trường đại học vùng ĐBSCL.................................................................................................103 Bảng 2.23. Các yếu tố ảnh hưởng đến phát triển ĐNGV khối ngành kỹ thuật các trường đại học vùng ĐBSCL ................................................................105 Bảng 3.1. Đối tượng và số phiếu khảo sát về tính cấp thiết và tính khả thi phát triển ĐNGV khối ngành kỹ thuật các trường ĐH vùng ĐBSCL............138 Bảng 3.2. Kết quả khảo nghiệm về tính cấp thiết của các giải pháp ......................140 Bảng 3.3. Kết quả khảo nghiệm về tính khả thi của các giải pháp .........................140 Bảng 3.4. Tiêu chí đánh giá năng lực sư phạm kỹ thuật của ĐNGV khối ngành kỹ thuật.................................................................................................142 Bảng 3.5. Mô tả những tham số đặc trưng của mẫu ..............................................147 Bảng 3.6. Kết quả điểm trung bình đánh giá nhóm mẫu trước và sau thử nghiệm .....148 1 MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Nghị quyết số 23-NQ/TW ngày 22 tháng 3 năm 2018 của Bộ Chính trị xác định: Đến năm 2030, Việt Nam hoàn thành mục tiêu công nghiệp hóa, hiện đại hóa, cơ bản trở thành nước công nghiệp theo hướng hiện đại; thuộc nhóm 3 nước dẫn đầu khu vực Asean về công nghiệp, trong đó một số ngành công nghiệp có sức cạnh tranh quốc tế và tham gia sâu vào chuỗi giá trị toàn cầu. Để thực hiện được mục tiêu đó, một trong những nhiệm vụ quan trọng là đào tạo nguồn nhân lực, đặc biệt là nhân lực kỹ thuật chất lượng cao, có đủ năng lực và phẩm chất đáp ứng được nhu cầu của thị trường lao động. Quan điểm về phát triển nguồn nhân lực được thể hiện xuyên suốt trong văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XII Đảng Cộng sản Việt Nam và được xác định là một trong sáu nhiệm vụ trọng tâm trong nhiệm kỳ đại hội. Lần đầu tiên Đảng ta đưa ra quan điểm đổi mới căn bản toàn diện giáo dục, đào tạo gắn với chiến lược phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao. Với chủ trương này, nguồn nhân lực chất lượng cao, nhất là nguồn nhân lực kỹ thuật, đang là nhu cầu cần thiết của cả nước nói chung, từng địa phương nói riêng. Do đó, công tác đào tạo nguồn nhân lực kỹ thuật chất lượng cao đặt ra cho các cơ sở đào tạo, đặc biệt là các trường đại học vai trò to lớn trong quyết định chất lượng đào tạo. Trong đó, ĐNGV khối ngành kỹ thuật là nhân tố quyết định, mang tính nòng cốt trong quá trình đào tạo nhân lực kỹ thuật chất lượng cao cho xã hội. Trong thời gian qua, Đảng và Nhà nước có nhiều quan tâm và đã ban hành nhiều chủ trương, chính sách liên quan phát triển ĐNGV, trong đó có một số chính sách như: 1) Thủ tướng Chính phủ đã ra quyết định số 09/QĐ-CP ký ngày 11 tháng 01 năm 2005 về phê duyệt đề án “Xây dựng đội ngũ nhà giáo và cán bộ quản lý giáo dục theo hướng chuẩn hóa, nâng cao chất lượng đảm bảo đủ về số lượng, đồng bộ về cơ cấu đặc biệt chú trọng nâng cao bản lĩnh chính trị, phẩm chất đạo đức, lối sống, lương tâm nghề nghiệp và trình độ chuyên môn của nhà giáo đáp ứng đòi hỏi ngày càng cao của sự nghiệp giáo dục trong công cuộc đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước”. 2 2) Nghị quyết số 29-NQ/TW khóa XI ngày 04 tháng 11 năm 2013 của Ban Chấp hành Trung ương Đảng về “Đổi mới căn bản và toàn diện giáo dục và đào tạo” nêu rõ “Xây dựng quy hoạch, kế hoạch đào tạo, bồi dưỡng đội ngũ nhà giáo và CBQL giáo dục gắn với nhu cầu phát triển KT-XH, bảo đảm an ninh, quốc phòng và hội nhập quốc tế. Thực hiện chuẩn hóa nhà giáo và CBQL giáo dục theo từng cấp học và trình độ đào tạo”. 3) Ngày 18 tháng 01 năm 2019, Thủ tướng Chính phủ đã ký quyết định “Phê duyệt đề án nâng cao năng lực đội ngũ giảng viên, cán bộ quản lý các cơ sở GDĐH đáp ứng yêu cầu đổi mới căn bản toàn diện giáo dục và đào tạo giai đoạn 2019 2030”, trong đó nêu rõ quan điểm “Việc đào tạo, bồi dưỡng nâng cao năng lực đội ngũ giảng viên và cán bộ quản lý các cơ sở GDĐH cần được coi trọng vì đây là yếu tố quyết định chất lượng GDĐH” [13]. Vùng ĐBSCL có một vị thế quan trọng trong nền kinh tế - xã hội của nước ta, tuy nhiên thực tiễn hiện nay về GD&ĐT của vùng vẫn còn bị xem là “vùng trũng” do tỷ lệ học đại học trở lên có tỷ lệ thấp nhất cả nước (5,5%), tỷ lệ lao động qua đào tạo chỉ đạt 12,2%, tỷ lệ lao động không có chuyên môn kỹ thuật chiếm tới 87,8%. Điều này cho thấy chất lượng nguồn nhân lực, nhất là nhân lực có trình độ chuyên môn kỹ thuật ở vùng ĐBSCL đáng báo động và rất cần có hướng giải pháp để giải quyết thực trạng này. Cuộc cách mạng công nghiệp 4.0 vừa hứa hẹn những bước đột phá mới nhưng cũng tạo áp lực không nhỏ trong hoạt động đào tạo đối với các trường đại học. Hiện nay, toàn vùng có 17 trường ĐH và dự kiến đến năm 2020 sẽ có thêm 03 trường đại học được thành lập. Số liệu điều tra của Tổng cục Thống kê cho thấy các trường ĐH, nhất là các trường ĐH có đào tạo các khối ngành kỹ thuật vùng ĐBSCL cần phấn đấu nhiều hơn để phát triển nhanh về các mặt: chất lượng đào tạo, qui mô đào tạo, loại hình đào tạo, nguồn lực tài chính để tăng cường cơ sở vật chất và trang thiết bị phục vụ dạy - học… nhằm đáp ứng yêu cầu của tình hình mới, vì trên thực tế tại các khu công nghiệp của vùng ĐBSCL, các nhà tuyển dụng đã lên tiếng báo động về nhân lực chưa đạt chất lượng cao, các vị trí tuyển dụng thuộc khối ngành kỹ thuật còn gặp nhiều khó khăn trong việc tìm kiếm nguồn nhân lực, điều này cho thấy một thực trạng đang diễn ra là các trường đại học chưa đáp ứng được nhu cầu nhân lực chất lượng cao của khối 3 ngành kỹ thuật, đồng thời cũng phản ánh thực trạng ĐNGV khối ngành kỹ thuật vẫn còn yếu. Do đó, nhiệm vụ trọng tâm, mang tính cấp bách nhất đối với đội ngũ làm công tác quản lý là phát triển ĐNGV khối ngành kỹ thuật ở các trường đại học vùng ĐBSCL. Vì thực tế hiện nay, năng lực của ĐNGV khối ngành kỹ thuật ở các trường đại học vùng ĐBSCL trên các mặt vẫn chưa đáp ứng với nhu cầu đào tạo nhân lực kỹ thuật chất lượng cao phục vụ cho công cuộc đổi mới đất nước và cuộc cách mạng công nghiệp 4.0 do nhiều nguyên nhân khách quan, chủ quan như: Sự thay đổi nhanh chóng của công nghệ, tác động của nền kinh tế tri thức, năng lực cá nhân mỗi GV vẫn chưa được nâng cao để có thể đáp ứng yêu cầu đặt ra của xã hội, của các nhà tuyển dụng trong quá trình đào tạo... Từ những lý do trên, tác giả lựa chọn đề tài “Phát triển đội ngũ giảng viên khối ngành kỹ thuật các trường đại học vùng Đồng bằng sông Cửu Long theo tiếp cận năng lực” để nghiên cứu nhằm tìm ra những giải pháp phát triển ĐNGV khối ngành kỹ thuật các trường ĐH, đáp ứng những yêu cầu mới hiện nay của toàn vùng. 2. Mục đích nghiên cứu Trên cơ sở nghiên cứu lý luận và kết quả nghiên cứu thực trạng phát triển ĐNGV khối ngành kỹ thuật các trường ĐH vùng ĐBSCL theo tiếp cận năng lực, luận án đề xuất các giải pháp phát triển ĐNGV khối ngành kỹ thuật các trường ĐH vùng ĐBSCL, đáp ứng yêu cầu đổi mới nâng cao chất lượng giáo dục ĐH của vùng. 3. Khách thể, đối tượng nghiên cứu 3.1. Khách thể nghiên cứu Đội ngũ giảng viên khối ngành kỹ thuật các trường đại học. 3.2. Đối tượng nghiên cứu Phát triển đội ngũ giảng viên khối ngành kỹ thuật các trường đại học vùng ĐBSCL theo tiếp cận năng lực. 4. Giả thuyết khoa học ĐNGV khối ngành kỹ thuật các trường ĐH vùng ĐBSCL đã có sự phát triển đảm bảo về số lượng và góp phần quan trọng đối với sự phát triển của GDĐH nói chung. Tuy nhiên, trước yêu cầu đổi mới căn bản, toàn diện nền giáo dục và sự thay đổi mạnh mẽ trên các lĩnh vực của vùng trước cuộc cách mạng công nghiệp 4.0, đội ngũ này còn bộc lộ nhiều hạn chế. Nghiên cứu đề xuất các giải pháp phát triển ĐNGV 4 khối ngành kỹ thuật các trường ĐH vùng ĐBSCL theo tiếp cận năng lực trên cơ sở định hướng khung năng lực với tiêu chuẩn, tiêu chí theo vị trí chức danh nghề nghiệp; đồng thời, áp dụng đồng bộ các giải pháp phát triển ĐNGV, chú trọng đến các giải pháp như: Quy hoạch, đào tạo bồi dưỡng, tuyển dụng, sử dụng hiệu quả... sẽ giúp nâng cao năng lực chuyên môn, kỹ năng giảng dạy, NCKH, cũng như các năng lực cần thiết khác của ĐNGV khối ngành kỹ thuật các trường ĐH vùng ĐBSCL, góp phần thúc đẩy sự phát triển về đào tạo nhân lực kỹ thuật chất lượng cao của các trường đại học trong công cuộc đổi mới GDĐH hiện nay. 5. Nhiệm vụ nghiên cứu 5.1. Nghiên cứu cơ sở lý luận về phát triển ĐNGV khối ngành kỹ thuật các trường đại học theo tiếp cận năng lực. 5.2. Khảo sát và phân tích, làm rõ thực trạng về phát triển ĐNGV khối ngành kỹ thuật các trường đại học vùng ĐBSCL theo tiếp cận năng lực. 5.3. Đề xuất, thăm dò tính cấp thiết, tính khả thi và thử nghiệm một số giải pháp phát triển ĐNGV khối ngành kỹ thuật các trường đại học vùng ĐBSCL theo tiếp cận năng lực. 6. Phạm vi nghiên cứu 6.1. Giới hạn về nội dung: Luận án tập trung nghiên cứu các thành tố, mối liên hệ và các giải pháp phát triển ĐNGV khối ngành kỹ thuật theo tiếp cận năng lực. 6.2. Giới hạn về khách thể khảo sát: Luận án khảo sát các đối tượng là CBQL; GV khối ngành kỹ thuật; SV đang học và đã tốt nghiệp của 08 trường ĐH. 6.3. Giới hạn về thời gian khảo sát: Khảo sát đánh giá thực trạng phát triển ĐNGV khối ngành kỹ thuật các trường ĐH vùng ĐBSCL theo tiếp cận năng lực, chủ yếu trong khoảng thời gian từ năm 2015 đến năm 2019. 6.4. Giới hạn về thử nghiệm giải pháp: Tác giả luận án tổ chức thử nghiệm 01 giải pháp tại Trường ĐH Kỹ thuật - Công nghệ Cần Thơ. 7. Quan điểm tiếp cận và phương pháp nghiên cứu 7.1. Quan điểm tiếp cận 7.1.1. Tiếp cận hệ thống Phát triển ĐNGV là một hệ thống vận động phức tạp được cấu thành từ nhiều thành tố có mối quan hệ và liên hệ biện chứng với nhau. Vì vậy, phải xem xét vấn đề 5 trong mối quan hệ tương tác của các hoạt động giữa phát triển ĐNGV khối ngành kỹ thuật với quá trình quản lý đào tạo trong các trường ĐH; mối quan hệ giữa các thành tố hình thành và phát triển ĐNGV khối ngành kỹ thuật với hệ thống quản lý của nhà trường nói riêng và cả hệ thống giáo dục quốc dân nói chung; mối quan hệ hữu cơ, tương trợ lẫn nhau giữa các yếu tố liên quan đến việc phát triển ĐNGV khối ngành kỹ thuật của các trường ĐH. 7.1.2. Tiếp cận phát triển nguồn nhân lực Phát triển ĐNGV khối ngành kỹ thuật theo tiếp cận năng lực là phát triển nguồn nhân lực ở các trường đào tạo kỹ sư khối kỹ thuật... Vì vậy, nghiên cứu vấn đề phải theo tiếp cận phát triển nguồn nhân lực để tìm ra các định hướng lý luận về quản lý phát triển nguồn nhân lực, từ đó nghiên cứu các giải pháp phát triển ĐNGV khối ngành kỹ thuật của các trường ĐH vùng ĐBSCL nhằm đảm bảo các chiến lược mang tính lâu dài, hiệu quả. 7.1.3. Tiếp cận chức năng quản lý Phát triển ĐNGV khối ngành kỹ thuật là một nội dung quản lý đội ngũ này, vì vậy, nghiên cứu vấn đề phải tiếp cận các chức năng quản lý. Đồng thời, phát triển ĐNGV khối ngành kỹ thuật phải dựa trên các chức năng, nhiệm vụ của GV kỹ thuật được quy định theo Luật Giáo dục ĐH, Điều lệ trường ĐH. 7.1.4. Tiếp cận thực tiễn Phát triển ĐNGV khối ngành kỹ thuật là vấn đề thực tiễn của công tác quản lý các trường đào tạo ngành kỹ thuật vùng ĐBSCL. Để phát triển được ĐNGV khối ngành kỹ thuật cần vận dụng được lý luận vào thực tiễn của các trường, của vùng. Vì vậy nghiên cứu vấn đề phải có quan điểm tiếp cận thực tiễn để thấy được thực trạng phát triển ĐNGV khối ngành kỹ thuật về năng lực, trình độ, số lượng, chất lượng và cơ cấu, mức độ đạt chuẩn theo yêu cầu của Bộ GD& ĐT. Đồng thời thấy được thực trạng giải pháp và các yếu tố ảnh hưởng đến ĐNGV theo tiếp cận năng lực để đề xuất giải pháp phù hợp. 7.1.5. Tiếp cận năng lực Phát triển năng lực là nội dung cơ bản của phát triển ĐNGV khối ngành kỹ thuật theo tiếp cận năng lực. Vì vậy, nghiên cứu phát triển ĐNGV khối ngành kỹ thuật phải nghiên cứu bằng lý luận về năng lực để xác định những năng lực cần có khi thực 6 hành nghề nghiệp của ĐNGV khối ngành kỹ thuật; từ đó cụ thể hóa các tiêu chuẩn năng lực của họ vào hoạt động phát triển đội ngũ như: Lập kế hoạch phát triển; đào tạo, bồi dưỡng năng lực cho ĐNGV; sử dụng, đánh giá GV dựa trên các tiêu chuẩn năng lực; tạo động lực cho ĐNGV phát triển. 7.2. Phương pháp nghiên cứu 7.2.1. Phương pháp nghiên cứu lý luận: Phương pháp này nhằm thu thập các thông tin lý luận để xây dựng cơ sở lý luận của đề tài, cụ thể: - Phân tích, tổng hợp các tài liệu lý thuyết về quản lý nguồn nhân lực nói chung và phát triển ĐNGV khối ngành kỹ thuật nói riêng (cơ sở phương pháp luận, bản chất, nội dung, tiến trình thực hiện). - Hệ thống hóa tài liệu lý thuyết và các văn bản qui phạm hiện hành về GDĐH và GV, làm cơ sở lý luận cho việc đề ra các giải pháp. - Khái quát hóa các nhận định độc lập: Nghiên cứu các luận điểm của các nhà nghiên cứu giáo dục để xây dựng luận điểm phát triển ĐNGV khối ngành kỹ thuật theo tiếp cận năng lực. - Mô hình hóa: Xây dựng mô hình lý luận và thực tiễn phát triển để phát hiện bản chất của đối tượng nghiên cứu. 7.2.2. Phương pháp nghiên cứu thực tiễn: Phương pháp này nhằm thu thập các thông tin thực tiễn để xây dựng cơ sở thực tiễn của đề tài. - Điều tra viết (điều tra bằng Anket): Xây dựng bộ công cụ khảo sát bằng các bảng hỏi, bảng phỏng vấn chuyên sâu để nghiên cứu thực trạng về phát triển ĐNGV khối ngành kỹ thuật các trường ĐH vùng ĐBSCL. - Phỏng vấn trực tiếp: Phỏng vấn trực tiếp các đối tượng là CBQL; GV khối ngành kỹ thuật nhằm làm rõ về những khó khăn; định hướng phát triển ĐNGV khối ngành kỹ thuật... Đồng thời, khảo nghiệm tính khả thi, tính cấp thiết của các giải pháp đã đề xuất. - Chuyên gia: Lấy ý kiến chuyên gia nhằm khảo nghiệm tính khả thi, tính cấp thiết của các giải pháp. - Thực nghiệm giáo dục: Thử nghiệm một giải pháp đề xuất để kiểm chứng tính cấp thiết và tính khả thi. 7 7.2.3. Phương pháp toán thống kê: Sử dụng các công thức thống kê để xử lý các dữ liệu thu được bằng phương pháp nghiên cứu thực tiễn. 8. Những luận điểm cần bảo vệ 8.1. Phát triển ĐNGV khối ngành kỹ thuật theo tiếp cận năng lực là một lĩnh vực của phát triển ĐNGV các trường đại học, vì vậy mục tiêu, nội dung, cách thức thực hiện vừa phải phù hợp với sự phát triển ĐNGV nói chung, vừa phải phù hợp với đặc trưng ĐNGV khối ngành kỹ thuật của các trường ĐH vùng ĐBSCL. 8.2. Trong thời gian qua, phát triển ĐNGV nói chung và phát triển ĐNGV khối ngành kỹ thuật ở các trường ĐH vùng ĐBSCL nói riêng có nhiều thay đổi theo những xu thế đổi mới căn bản toàn diện giáo dục hiện nay. Tuy nhiên, nhìn chung những thay đổi này vẫn chưa đáp ứng yêu cầu của việc đổi mới nâng cao chất lượng GDĐH nói chung, GDĐH khối ngành kỹ thuật nói riêng của toàn vùng. Thực trạng này cần được nghiên cứu vừa bằng lý luận về phát triển ĐNGV khối ngành kỹ thuật các trường ĐH vùng ĐBSCL theo tiếp cận năng lực, vừa bằng việc thực hiện đánh giá nghiên cứu thực trạng về các mặt mạnh, mặt yếu, nguyên nhân hạn chế để từ đó tìm ra giải pháp phù hợp. 8.3. Nâng cao nhận thức, xây dựng khung năng lực và tiêu chí đánh giá phát triển ĐNGV khối ngành kỹ thuật các trường ĐH vùng ĐBSCL. Tổ chức thực hiện các giải pháp cơ bản để phát triển ĐNGV khối ngành kỹ thuật các trường ĐH vùng ĐBSCL theo tiếp cận năng lực. 9. Đóng góp mới của luận án - Luận án góp phần làm rõ hơn những vấn đề lý luận về phát triển ĐNGV khối ngành kỹ thuật nói chung, ĐNGV khối ngành kỹ thuật các trường ĐH vùng ĐBSCL theo tiếp cận năng lực nói riêng, trước yêu cầu đổi mới căn bản, toàn diện GDĐH; làm rõ vai trò, đặc trưng lao động, mô hình nhân cách của GV khối ngành kỹ thuật trong bối cảnh hiện nay. - Nghiên cứu làm rõ thực trạng phát triển ĐNGV khối ngành kỹ thuật các trường ĐH vùng ĐBSCL theo tiếp cận năng lực. - Xây dựng được hệ thống giải pháp phát triển ĐNGV khối ngành kỹ thuật các trường ĐH vùng ĐBSCL theo tiếp cận năng lực. - Xây dựng khung năng lực GV ngành kỹ thuật ở các trường ĐH phù hợp với 8 đặc điểm vùng ĐBSCL; đề xuất chương trình bồi dưỡng đáp ứng nhu cầu nâng cao năng lực của ĐNGV khối ngành kỹ thuật. 10. Cấu trúc luận án Ngoài phần Mở đầu; Kết luận; Khuyến nghị; Tài liệu tham khảo; Phụ lục nghiên cứu; Luận án gồm 03 chương: Chương 1. Cơ sở lý luận của việc phát triển đội ngũ giảng viên khối ngành kỹ thuật các trường đại học theo tiếp cận năng lực. Chương 2. Thực trạng phát triển đội ngũ giảng viên khối ngành kỹ thuật các trường đại học vùng ĐBSCL theo tiếp cận năng lực. Chương 3. Giải pháp phát triển đội ngũ giảng viên khối ngành kỹ thuật các trường đại học vùng ĐBSCL theo tiếp cận năng lực. 9 Chương 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN CỦA PHÁT TRIỂN ĐỘI NGŨ GIẢNG VIÊN KHỐI NGÀNH KỸ THUẬT CÁC TRƯỜNG ĐẠI HỌC THEO TIẾP CẬN NĂNG LỰC 1.1. Tổng quan nghiên cứu vấn đề 1.1.1. Các công trình nghiên cứu ở nước ngoài Theo A.V.Petrovski, năng lực là yếu tố quan trọng tạo nên nhân cách con người và là một vấn đề được nhiều nhà tâm lý học quan tâm nghiên cứu. Ông cho rằng năng lực sư phạm của GV là một tổ hợp gồm các phẩm chất tâm lý của nhân cách. Những phẩm chất này là điều kiện để thành công trong việc dạy học và giáo dục. Các năng lực sư phạm gắn liền với các kỹ năng, kỹ xảo sư phạm, là những cấu thành nhân cách đảm bảo cho hoạt động của GV thu được kết quả [1]. F.N.Gonobolin [27] xem năng lực là những thuộc tính tâm lý riêng lẻ của cá nhân. Nhờ những thuộc tính này mà con người hoàn thành tốt đẹp một hoạt động nào đó. Năng lực khác với tri thức, kỹ năng, kỹ xảo, kinh nghiệm và trình độ đào tạo. Tuy nhiên, năng lực, kiến thức, kỹ năng, kỹ xảo, kinh nghiệm có quan hệ chặt chẽ với nhau, hỗ trợ nhau. Năng lực được hình thành và phát triển thông qua các hoạt động nghề nghiệp. Trong mỗi nghề nhất định, con người cần phải có năng lực mới làm tốt được. Năng lực nghề nghiệp của cá nhân là điều kiện, phương tiện để thực hiện hóa xu hướng nghề nghiệp. Người làm công tác giảng dạy cần phải có năng lực sư phạm mới làm tốt nghề. Năng lực sư phạm của GV là khả năng thực hiện các hoạt động giáo dục, dạy học với chất lượng cao. Tác giả Tom Bisschoff và Bennie Grobler khi nghiên cứu quản lý năng lực sư phạm và năng lực hợp tác của GV cho rằng hiệu trưởng nhà trường cần khuyến khích GV phát triển năng lực của bản thân, khuyến khích quản lý chuyên môn trực tiếp giúp đỡ GV trong tổ/khoa. Ông khuyến nghị hiệu trưởng các nhà trường nâng cao năng lực hợp tác cho GV bằng các biện pháp sau: nhấn mạnh đúng mức vai trò hợp tác giữa các GV, chú ý đến ý tưởng cá nhân của họ, chia sẻ những kinh nghiệm làm việc của mình với GV khác, giúp đỡ các GV yếu, tạo điều kiện để GV có trình độ cao được chia sẻ kinh nghiệm lẫn nhau [102].