Tài liệu Phát triển đội ngũ giáo viên các trường phổ thông dân tộc nội trú khu vực tây nguyên trong bối cảnh đổi mới giáo dục

VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI HÀ VĂN THANH PHÁT TRIỂN ĐỘI NGŨ GIÁO VIÊN CÁC TRƯỜNG PHỔ THÔNG DÂN TỘC NỘI TRÚ KHU VỰC TÂY NGUYÊN TRONG BỐI CẢNH ĐỔI MỚI GIÁO DỤC LUẬN ÁN TIẾN SĨ QUẢN LÝ GIÁO DỤC Hà Nội - 2018 VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI HÀ VĂN THANH PHÁT TRIỂN ĐỘI NGŨ GIÁO VIÊN CÁC TRƯỜNG PHỔ THÔNG DÂN TỘC NỘI TRÚ KHU VỰC TÂY NGUYÊN TRONG BỐI CẢNH ĐỔI MỚI GIÁO DỤC Ngành: Quản lý giáo dục Mã số: 9 14 01 14 LUẬN ÁN TIẾN SĨ QUẢN LÝ GIÁO DỤC Người hướng dẫn khoa học: GS.TS TRẦN QUỐC THÀNH Hà Nội - 2018 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Những kết quả nghiên cứu của luận án này chưa được công bố ở bất kỳ công trình nào khác. Nếu sai tôi xin hoàn toàn chịu trách nhiệm trước pháp luật. Tác giả Hà Văn Thanh i LỜI CẢM ƠN Với tình cảm chân thành, tác giả xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến quý thầy cô khoa Tâm lý - Giáo dục, Học viện Khoa học Xã hội- Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam đã giúp đỡ tác giả trong quá trình học tập và nghiên cứu. Đặc biệt tác giả bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến GS.TS Trần Quốc Thành đã tận tình chỉ bảo, hướng dẫn tác giả hoàn thành luận án này. Tác giả cũng xin chân thành cảm ơn lãnh đạo, chuyên viên thuộc các Sở GD&ĐT, các phòng GD&ĐT các tỉnh khu vực Tây Nguyên, lãnh đạo và quý thầy cô giáo của các trường Phổ thông Dân tộc nội trú 5 tỉnh khu vực Tây Nguyên đã nhiệt tình giúp đỡ, tạo điều kiện thuận lợi cho tác giả trong quá trình nghiên cứu, hoàn thành luận án. Mặc dù đã có nhiều cố gắng, nhưng do một số hạn chế về điều kiện nghiên cứu, luận án không tránh khỏi những thiếu sót, hạn chế, tác giả rất mong nhận được những ý kiến đóng góp quý báu của quý thầy cô giáo, các bạn đồng nghiệp để luận án thêm hoàn thiện. Xin chân thành cảm ơn! Hà Nội, tháng 12 năm 2018 Tác giả luận án Hà Văn Thanh ii MỤC LỤC MỞ ĐẦU .................................................................................................................... 1 Chƣơng 1 TỔNG QUAN NGHIÊN CỨU VỀ PHÁT TRIỂN ĐỘI NGŨ GIÁO VIÊN PHỔ THÔNG.................................................................................... 13 1.1. Các nghiên cứu về đội ngũ giáo viên ................................................................. 13 1.2. Các nghiên cứu về phát triển đội ngũ giáo viên phổ thông................................ 20 Chƣơng 2 CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ PHÁT TRIỂN ĐỘI NGŨ GIÁO VIÊN TRƢỜNG PHỔ THÔNG DÂN TỘC NỘI TRÚ .................................................. 36 2.1. Giáo viên và phát triển đội ngũ giáo viên .......................................................... 36 2.2. Trường phổ thông dân tộc nội trú và đội ngũ giáo viên trường phổ thông dân tộc nội trú............................................................................................................ 42 2.3. Bối cảnh đổi mới giáo dục và những yêu cầu đặt ra đối với phát triển đội ngũ giáo viên trường phổ thông dân tộc nội trú ........................................................ 48 2.4. Phát triển đội ngũ giáo viên trường phổ thông dân tộc nội trú theo tiếp cận phát triển nguồn nhân lực .......................................................................................... 53 2.5. Những yếu tố ảnh hưởng đến phát triển đội ngũ giáo viên trường phổ thông dân tộc nội trú............................................................................................................ 63 Chương 3 THỰC TRẠNG PHÁT TRIỂN ĐỘI NGŨ GIÁO VIÊN CÁC TRƯỜNG PHỔ THÔNG DÂN TỘC NỘI TRÚ KHU VỰC TÂY NGUYÊN .... 72 3.1. Tổ chức và phương pháp khảo sát thực tiễn ...................................................... 72 3.2. Thực trạng đội ngũ giáo viên các trường phổ thông dân tộc nội trú khu vực Tây Nguyên ............................................................................................................... 77 3.3. Thực trạng phát triển đội ngũ giáo viên các trường phổ thông dân tộc nội trú khu vực Tây Nguyên............................................................................................ 88 3.4. Các yếu tố ảnh hưởng đến phát triển đội ngũ giáo viên các trường phổ thông dân tộc nội trú khu vực Tây Nguyên............................................................... 99 3.5. Đánh giá chung về đội ngũ và phát triển đội ngũ giáo viên các trường phổ thông dân tộc nội trú khu vực Tây Nguyên............................................................. 102 Chƣơng 4 GIẢI PHÁP PHÁT TRIỂN ĐỘI NGŨ GIÁO VIÊN CÁC TRƢỜNG PHỔ THÔNG DÂN TỘC NỘI TRÚ KHU VỰC TÂY NGUYÊN TRONG BỐI CẢNH ĐỔI MỚI GIÁO DỤC...................................................... 108 iii 4.1. Định hướng phát triển giáo dục và đào tạo khu vực Tây Nguyên ......................... 108 4.2. Nguyên tắc đề xuất giải pháp ........................................................................... 110 4.3. Giải pháp phát triển đội ngũ giáo viên các trường phổ thông dân tộc nội trú khu vực Tây Nguyên trong bối cảnh đổi mới giáo dục ........................................... 111 4.4. Mối quan hệ giữa các giải pháp ....................................................................... 139 4.5. Khảo nghiệm các giải pháp đề xuất ................................................................. 141 KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ ....................................................................... 151 DANH MỤC CÔNG TRÌNH KHOA HỌC CỦA TÁC GIẢ ............................ 156 TÀI LIỆU THAM KHẢO .................................................................................... 156 iv DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT Chữ viết tắt Chữ viết đầy đủ CBQL Cán bộ quản lý CĐ Cao đẳng CNH Công nghiệp hóa DTNT Dân tộc nội trú DTTS Dân tộc thiểu số ĐNGV Đội ngũ giáo viên ĐH Đại học GD Giáo dục GD&ĐT Giáo dục và đào tạo GDMN Giáo dục mầm non GV Giáo viên HĐH Hiện đại hóa HS Học sinh HSDT Học sinh dân tộc KH Kế hoạch KHCN Khoa học công nghệ KT-XH Kinh tế - xã hội PT Phổ thông SP Sư phạm THCS Trung học cơ sở THPT Trung học phổ thông v DANH MỤC BẢNG SỐ Bảng 3.1: Số xã, thôn đặc biệt khó khăn ở các tỉnh Tây Nguyên ................... 75 Bảng 3.2: Số trường, lớp, học sinh phổ thông DTNT ..................................... 78 Bảng 3.3: Số lượng, cơ cấu của đội ngũ giáo viên.......................................... 78 Bảng 3.4: Trình độ đào tạo của đội ngũ giáo viên .......................................... 79 Bảng 3.5: Thâm niên công tác và độ tuổi của đội ngũ giáo viên .................... 80 Bảng 3.6: Thực trạng về phẩm chất chính trị, đạo đức, lối sống ĐNGV ....... 81 Bảng 3.7: Thực trạng về năng lực tìm hiểu đối tượng và môi trường giáo dục của ĐNGV ............................................................................................. 83 Bảng 3.8: Thực trạng năng lực thực hiện kế hoạch dạy học của ĐNGV ....... 84 Bảng 3.9: Thực trạng về năng lực giáo dục của ĐNGV ................................. 86 Bảng 3.10: Thực trạng về năng lực hoạt động chính trị của ĐNGV .............. 87 Bảng 3.11: Thực trạng về năng lực hoạt động chính trị của ĐNGV .............. 88 Bảng 3.12: Xây dựng quy hoạch, kế hoạch phát triển ĐNGV ....................... 89 Bảng 3.13: Tuyển chọn, sử dụng và bố trí giáo viên phổ thông DTNT ......... 91 Bảng 3.14: Thực trạng đào tạo, bồi dưỡng đội ngũ giáo viên ........................ 93 Bảng 3.15: Thực trạng đánh giá giáo viên phổ thông DTNT ......................... 94 Bảng 3.16: Thực trạng xây dựng môi trường làm việc và chế độ chính sách đối với đội ngũ giáo viên....................................................................... 97 Bảng 3.17: Mức độ ảnh hưởng của các yếu tố khách quan ............................ 99 Bảng 3.18: Mức độ ảnh hưởng của các yếu tố chủ quan .............................. 101 Bảng 3.19: Những thuận lợi trong việc phát triển đội ngũ giáo viên ........... 104 Bảng 3.20: Những khó khăn trong việc phát triển đội ngũ giáo viên ........... 105 Bảng 4.1. Mức độ cần thiết của các giải pháp .............................................. 142 Bảng 4.2. Mức độ khả thi của các giải pháp ................................................. 143 Bảng 4.3: Tương quan giữa tính cần thiết và tính khả thi của các giải pháp 145 Bảng 4.4: Kết quả đánh giá cuối năm nhóm đối chứng ................................ 148 Bảng 4.5: Kết quả đánh giá cuối năm nhóm thực nghiệm ............................ 149 vi DANH MỤC SƠ ĐỒ, BIỂU ĐỒ Sơ đồ 1.1: Mô hình quản lý nguồn nhân lực của Leonard Nadler .................. 55 Biểu đồ 4.1: So sánh tính cần thiết và tính khả thi của các giải pháp ........... 145 vii MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Thực tiễn giáo dục cũng như lý luận về quản lý giáo dục đã khẳng định đội ngũ giáo viên là lực lượng quyết định chất lượng giáo dục của nhà trường. Do đó, trong chiến lược phát triển giáo dục nói chung và chiến lược phát triển của nhà trường nói riêng, phát triển đội ngũ giáo viên luôn là nhiệm vụ trọng tâm. Nâng cao chất lượng đội ngũ giáo viên là giải pháp quan trọng, cốt yếu để nâng cao chất lượng giáo dục. Quan điểm này thể hiện rất rõ trong Chỉ thị số 40-CT/TW ngày 15/6/2004 của Ban Bí thư trung ương Đảng cộng sản Việt Nam về việc xây dựng, nâng cao chất lượng đội ngũ nhà giáo và cán bộ quản lý giáo dục. Chỉ thị nêu rõ: “Mục tiêu của chiến lược phát triển giáo dục và đào tạo là xây dựng đội ngũ giáo viên và cán bộ quản lý giáo dục được chuẩn hoá, đảm bảo chất lượng, đủ về số lượng, đồng bộ về cơ cấu, đặc biệt chú trọng nâng cao bản lĩnh chính trị, phẩm chất, lối sống, lương tâm, tay nghề của nhà giáo, thông qua việc quản lý, phát triển đúng định hướng và có hiệu quả sự nghiệp giáo dục để nâng cao chất lượng nguồn nhân lực, đáp ứng những đòi hỏi ngày càng cao của sự nghiệp công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước”. [2] Điều 15 của Luật Giáo dục 2005 (sửa đổi 2009) [64] ghi rõ: “Giáo viên giữ vai trò quyết định trong việc đảm bảo chất lượng giáo dục”. Vì vậy, xây dựng phát triển đội ngũ giáo viên là nhiệm vụ cấp thiết của ngành giáo dục và của tất cả các nhà trường. Giáo dục phổ thông giữ vai trò đặc biệt quan trọng trong việc tạo dựng mặt bằng dân trí đáp ứng những yêu cầu phát triển kinh tế - xã hội của một quốc gia. Muốn thực hiện được trọng trách của mình, người giáo viên ngoài tri thức, kĩ năng đã được đào tạo, phải luôn được bồi dưỡng và tự bồi dưỡng về mọi mặt phẩm chất đạo đức, tri thức, kĩ năng sư phạm nhằm bổ sung, cập nhật kiến thức, nắm bắt được phương pháp giảng dạy mới, không ngừng nâng cao trình độ chuyên môn. Trong hệ thống giáo dục quốc dân Việt Nam, bộ phận giáo dục dân tộc đóng một vai trò vô cùng quan trọng. Giáo dục dân tộc được tổ chức chặt chẽ từ trung ương xuống các cơ sở. Trong đó có hệ thống các trường phổ thông 1 dân tộc nội trú(DTNT) với các mô hình tổ chức khác nhau từ trung ương đến địa phương. Cấp trung ương có các trường dự bị đại học dân tộc, cấp tỉnh và cấp huyện có các trường phổ thông DTNT. Các trường phổ thông DTNT là nơi thu hút con em các dân tộc thiểu số vào học tập, tạo cơ hội cho con em các dân tộc thiểu số được học tập trong môi trường thuận lợi, giảm dần khoảng cách về giáo dục giữa các vùng miền trong toàn quốc. Do đó, bên cạnh việc quan tâm phát triển đội ngũ giáo viên nói chung vẫn cần phải chú trọng phát triển đội ngũ giáo viên các trường phổ thông DTNT nói riêng. Vì học sinh dân tộc có nhiều hạn chế về điều kiện học tập, về ngôn ngữ so với học sinh các vùng thuận lợi. Do đó, đội ngũ giáo viên các trường phổ thông DTNT cũng có những yêu cầu riêng và cần được đặc biệt quan tâm phát triển để có thể đáp ứng được yêu cầu đặc thù của loại hình trường phổ thông này và đảm bảo mặt bằng chất lượng chung trong hệ thống giáo dục phổ thông. Trong những năm qua, công tác xây dựng, bồi dưỡng và phát triển đội ngũ giáo viên của các cấp quản lý trong ngành giáo dục đã đạt được nhiều kết quả đáng ghi nhận. Tuy nhiên, bên cạnh những thành tích đã đạt được, đội ngũ giáo viên THPT ở nhiều địa phương còn thiếu về số lượng, chưa đồng bộ về chất lượng và chưa hợp lý về cơ cấu. Đặc biệt là các tỉnh miền núi, vùng sâu vùng xa, đội ngũ giáo viên (ĐNGV) ở các trường phổ thông DTNT vừa thiếu vừa yếu và hầu như chưa được quan tâm đào tạo, bồi dưỡng một cách hệ thống theo yêu cầu của loại hình trường dành cho con em đồng bào dân tộc thiểu số này. Trước những yêu cầu nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện trong điều kiện hội nhập kinh tế quốc tế đội ngũ giáo viên giảng dạy tại các trường phổ thông DTNT khu vực Tây Nguyên còn nhiều mặt chưa đáp ứng. Thực tiễn đòi hỏi rất cần có các giải pháp về xây dựng, phát triển và bồi dưỡng ĐNGV để làm tốt công tác giáo dục cho con em đồng bào dân tộc ít người trong điều kiện hội nhập kinh tế quốc tế, một nhân tố quyết định cho sự phát triển giáo dục. Vì thế, việc quan tâm phát triển đội ngũ giáo viên các trường phổ thông DTNT là một nhiệm vụ cấp bách của giáo dục phổ thông nói chung và càng cấp bách đối với giáo dục phổ thông ở các tỉnh miền núi, vùng sâu vùng xa. 2 Các tỉnh miền núi Tây Nguyên có một vị trí đặc biệt quan trọng. Đây là một vùng đất giàu truyền thống đấu tranh cách mạng nhưng còn rất nhiều khó khăn về nhiều mặt. Trong đó giáo dục đào tạo là ngành có những khó khăn đặc biệt trong những khó khăn chung của toàn vùng. Với vị trí địa lý chính trị đặc biệt quan trọng của vùng núi Tây Nguyên có đông người đồng bào dân tộc thiểu số sinh sống, việc tìm kiếm các giải pháp phù hợp nhằm xây dựng được đội ngũ giáo viên tại các trường phổ thông DTNT khu vực Tây Nguyên đủ sức hoàn thành các nhiệm vụ được giao, đáp ứng được yêu cầu phát triển kinh tế xã hội của vùng trở thành một vấn đề quan trọng và cấp thiết. Vì vậy, nhất thiết cần làm tốt công tác phát triển đội ngũ giáo viên các trường phổ thông DTNT khu vực Tây Nguyên để góp phần phát triển giáo dục ở các tỉnh Tây Nguyên đáp ứng yêu cầu của sự nghiệp công nghiệp hóa (CNH), hiện đại hóa (HĐH) đất nước. 2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu 2.1. Mục đích nghiên cứu Trên cơ sở lý luận về phát triển đội ngũ giáo viên phổ thông, thực trạng đội ngũ và thực trạng phát triển đội ngũ giáo viên các trường phổ thông dân tộc nội trú khu vực Tây Nguyên, các yêu cầu của đổi mới giáo dục đặt ra cho các trường phổ thông dân tộc nội trú, đề xuất các giải pháp phát triển đội ngũ giáo viên các trường phổ thông dân tộc nội trú khu vực Tây Nguyên đáp ứng đổi mới giáo dục hiện nay. 2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu - Tổng quan các công trình nghiên cứu về phát triển đội ngũ giáo viên phổ thông và giáo viên trường phổ thông dân tộc nội trú để có cơ sở xác định các nội dung nghiên cứu của luận án. - Hệ thống hóa các vấn đề lý luận về phát triển nguồn nhân lực, phát triển đội ngũ giáo viên và phát triển đội ngũ giáo viên trường phổ thông dân tộc nội trú. 3 - Khảo sát, đánh giá thực trạng đội ngũ và phát triển đội ngũ giáo viên các trường phổ thông dân tộc nội trú khu vực Tây Nguyên. - Đề xuất các giải pháp phát triển đội ngũ giáo viên các trường phổ thông dân tộc nội trú khu vực Tây Nguyên đáp yêu cầu đổi mới giáo dục và đào tạo. - Khảo sát tính cấp thiết, tính khả thi và tổ chức thực nghiệm một số giải pháp phát triển đội ngũ giáo viên các trường phổ thông dân tộc nội trú khu vực Tây Nguyên. 3. Khách thể và phạm vi nghiên cứu 3.1. Khách thể nghiên cứu Hoạt động quản lý đội ngũ giáo viên các trường phổ thông dân tộc nội trú. 3.2. Đối tượng nghiên cứu Các thành tố phát triển đội ngũ giáo viên trường phổ thông dân tộc nội trú khu vực Tây Nguyên. 3.3. Giới hạn phạm vi nghiên cứu Trường phổ thông dân tộc nội trú có hai loại trường được phân cấp cho cấp tỉnh và cấp huyện quản lý trực tiếp. Đề tài luận án này xác định phạm vi nghiên cứu phát triển đội ngũ giáo viên các trường phổ thông DTNT trong cấp tỉnh của 5 tỉnh khu vực Tây Nguyên; chủ thể quản lý của đội ngũ giáo viên được xác định là là lãnh đạo ngành Giáo dục và Đào tạo cấp tỉnh, các cơ quan có liên quan cấp tỉnh và hiệu trưởng các trường phổ thông dân tộc nội trú. Đề tài tập trung khảo sát thực tiễn đội ngũ, phát triển đội ngũ giáo viên trường phổ thông dân tộc nội trú và các yếu tố liên quan đến phát triển đội ngũ giáo viên các trường phổ thông DTNT được triển khai ở 5 tỉnh khu vực Tây Nguyên. Với số khách thể được nghiên cứu là: Cán bộ quản lý, chuyên viên thuộc các Sở GDĐT; Cán bộ quản lý, chuyên viên các phòng GDĐT huyện, thành phố; Cán bộ quản lý các trường phổ thông DTNT; Giáo viên các trường phổ thông DTNT trên địa bàn các tỉnh Lâm Đồng, Đắc Lắc, Đắc Nông, Kon Tum và Gia Lai. (Số lượng cụ thể được nêu ở mục 3.1 của chương 3). 4 4. Phƣơng pháp luận và phƣơng pháp nghiên cứu 4.1. Giả thuyết khoa học, câu hỏi nghiên cứu và luận điểm bảo vệ 4.1.1. Giả thuyết khoa học Đội ngũ giáo viên các trường phổ thông dân tộc nội trú Tây Nguyên đã được quan tâm phát triển và đã có nhiều đóng góp cho sự nghiệp giáo dục dân tộc. Song, trước yêu cầu của đổi mới giáo dục thì đội ngũ giáo viên này cũng bộc lộ một số hạn chế bất cập, nhất là về chất lượng, đặc biệt tỷ lệ giáo viên là người dân tộc thiểu số còn ít. Nếu phân tích rõ các nguyên nhân của những hạn chế, bất cập nêu trên để có các giải pháp phát triển phù hợp với yêu cầu giáo dục dân tộc và yêu cầu đổi mới giáo dục nói chung, giáo dục dân tộc nói riêng thì đội ngũ giáo viên các trường phổ thông dân tộc nội trú sẽ được phát triển, khắc phục được các hạn chế về chất lượng, sẽ có sự đồng bộ về cơ cấu, đủ khả năng đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục dân tộc hiện nay. 4.1.2. Câu hỏi nghiên cứu 1.Đội ngũ giáo viên trường phổ thông dân tộc nội trú có đặc điểm vai trò gì đối với việc nâng cao chất lượng dạy học ? 2. Bối cảnh đổi mới giáo dục hiện nay đặt ra những yêu cầu gì đối với sự phát triển đội ngũ giáo viên các trường phổ thông dân tộc nội trú? 3. Nếu vận dụng lý thuyết phát triển nguồn nhân lực để phát triển đội ngũ giáo viên các trường phổ thông dân tộc nội trú thì nội dung phát triển sẽ bao gồm những gì để có thể đáp ứng các yêu cầu của đổi mới giáo dục hiện nay? 4. Đội ngũ giáo viên các trường phổ thông dân tộc nội trú khu vực Tây Nguyên có những điểm mạnh và hạn chế gì? Các tỉnh khu vực Tây Nguyên đã quan tâm phát triển đội ngũ này chưa? Trong quá trình phát triển đó có những thành công và hạn chế gì? 5. Trong bổi cảnh đổi mới giáo dục hiện nay, có thể đề xuất những giải pháp nào để phát triển đội ngũ giáo viên các trường phổ thông DTNT khu vực Tây Nguyên? 5 4.1.3. Những luận điểm bảo vệ 1. Tuy đã có chuẩn giáo viên trung học phổ thông nhưng trong bối cảnh đổi mới giáo dục hiện nay, vẫn cần cụ thể hóa các nội dung phát triển đội ngũ giáo viên các trường phổ thông dân tộc nội trú để họ có thể đáp ứng được các tiêu chí của chuẩn. 2. Có thể vận dụng lý thuyết phát triển nguồn nhân lực để xác định nội dung phát triển đội ngũ giáo viên các trường phổ thông DTNT và xác lập cơ sở lý luận cho các giải pháp phát triển đội ngũ giáo viên này trong bối cảnh đổi mới giáo dục hiện nay. 3.Đội ngũ giáo viên các trường phổ thông DTNT chưa được quan tâm phát triển đúng mức nên còn thiếu về số lượng, chưa cân đối cơ cấu độ tuổi, trình độ đào tạo, chất lượng còn thấp so với các trường phổ thông cùng cấp học. 4.Để có các giải pháp phát triển đội ngũ giáo viên các trường phổ thông DTNT khu vực Tây Nguyên trong bối cảnh đổi mới giáo dục có thể dựa vào lý thuyết phát triển nguồn nhân lực và bám sát yêu cầu phát triển giáo dục dân tộc khu vực Tây Nguyên trong bối cảnh đổi mới giáo dục. 4.2. Phương pháp luận nghiên cứu Tiếp cận các chức năng quản lý: “Chức năng quản lý là một loại hoạt động quản lý đặc biệt, sản phẩm của quá trình phân công lao động và chuyên môn hóa trong quản lý, tiêu biểu bởi tính chất tương đối độc lập của những bộ phận của quản lý”. Trong cách tiếp cận này, các biện pháp quản lý được xác định tương ứng với các chức năng quản lý đó là lập kế hoạch, xây dựng tổ chức, xác định biên chế - tuyển chọn và sử dụng, lãnh đạo, kiểm tra đánh giá. Tiếp cận quan điểm của lý thuyết phát triển nguồn nhân lực: + Nhận thức rõ vai trò quyết định của nguồn nhân lực. Mục tiêu cuối cùng của phát triển nguồn nhân lực không dừng ở chỗ để có nguồn nhân lực đủ về số lượng, cân đối về cơ cấu, có chất lượng cao mà quan trọng hơn là vấn đề sử dụng nguồn nhân lực đó như thế nào để đem lại hiệu quả cao cho sự phát triển bền vững của tổ chức, của quốc gia. 6 + Phải xem xét, đánh giá từ khâu lập kế hoạch phát triển ĐNGV; thu hút, tuyển dụng; bố trí, sử dụng đến đào tạo, bồi dưỡng; đánh giá, sàng lọc, chính sách đãi ngộ và tạo môi trường thuận lợi cho đội ngũ này trong mối quan hệ biện chứng với nhau, trong điều kiện đổi mới căn bản toàn diện giáo dục và đào tạo theo tinh thần Nghị quyết 29- NQ/TW. - Tiếp cận quản lý sự thay đổi: Phát triển ĐNGV các trường phổ thông dân tộc nội trú khu vực Tây Nguyên cần phải xem xét các yêu cầu của bối cảnh mới: sự phát triển mạnh mẽ của khoa học- công nghệ, hội nhập kinh tế quốc tế và giao lưu giữa các quốc gia, các nền văn hóa đã tác động mạnh mẽ đến ĐNGV về mọi mặt. Phát triển ĐNGV các trường phổ thông DTNT khu vực Tây Nguyên chính là phát triển nguồn nhân lực trong điều kiện thay đổi của môi trường. Do đó, tiếp cận quản lý sự thay đổi phải được sử dụng để tìm ra các giải pháp phù hợp. Các giải pháp đã được sử dụng trong phát triển ĐNGV các trường phổ thông dân tộc nội trú khu vực Tây Nguyên có hiệu quả trước đây cần được kế thừa và phát triển trong điều kiện mới. Cần xem xét sự phát triển ĐNGV trên cả ba mặt: số lượng, cơ cấu, chất lượng, trong đó phát triển về chất lượng đội ngũ là quan trọng nhất. - Tiếp cận hệ thống: Trong những năm gần đây nhiều học giả và tác giả về quản lý đã nhấn mạnh đến cách tiếp cận hệ thống để nghiên cứu và phân tích tư tưởng quản lý. Theo chúng tôi, về cơ bản một hệ thống là một bộ hoặc một tập hợp các sự vật có liên hệ, tương hỗ, hoặc phụ thuộc lẫn nhau để hình thành một thể thống nhất hoàn chỉnh. Các hệ thống cũng đóng một vai trò quan trọng trong nội bộ bản thân phạm vi quản lý. Có các hệ thống lập kế hoạch, các hệ thống tổ chức và các hệ thống kiểm tra.... - Tiếp cận chuẩn giáo viên phổ thông:dựa vào chuẩn để quản lý và phát triển đội ngũ giáo viên.Bản chất của phương pháp tiếp cận này là dựa trên những chuẩn GV được quy định trong các văn bản như Luật Giáo dục, Điều lệ trường phổ thông, Chuẩn nghề nghiệp giáo viên cơ sở giáo dục phổ thông 7 ban hành tại Thông tư 20/2018/BGDDT ngày 22/8/2018 của Bộ Giáo dục & Đào tạo (có hiệu lực từ ngày 10/10/2018), Thông tư liên tịch Bộ Giáo dục & Đào tạo- Bộ Nội vụ số 23/2015/TTLT-BGDDT-BNV ngày 16/9/2015. - Tiếp cận năng lực: Có thể dựa trên lý luận về năng lực thực hiện đổi mới giáo dục và năng lực tổ chức cuộc sống nội trú cho học sinh trong điều kiện đặc thù của các tỉnh Tây Nguyên. Khi triển khai nghiên cứu cần chú ý phân tích cụ thể năng lực đổi mới của cấp lãnh đạo Sở GD&ĐT và hiệu trưởng nhà trường cũng như năng lực đổi mới phương pháp giáo dục, giảng dạy của giáo viên. Năng lực tổ chức cuộc sống nội trú cho học sinh gồm nhiều hoạt động khác nhau; chăm lo sức khỏe, tinh thần, vật chất, thể dục thể thao, văn hóa văn nghệ, và nhiều vấn đề khác.... - Tiếp cận thực tiễn: Có thể dựa trên lý luận về phát triển nguồn nhân lực và dựa vào chuẩn giáo viên phổ thông để phát triển ĐNGV các trường phổ thông DTNT. Tuy nhiên, khi triển khai nghiên cứu thực tiễn cũng như đề xuất các giải pháp phát triển đội ngũ giáo viên này phải bám sát đặc điểm của các trường phổ thông dân tộc nội trú. Trong đó phải cụ thể hóa các tiêu chí của chuẩn giáo viên cho sát với đặc điểm của giáo viên các trường phổ thông DTNT. Các giải pháp phát triển ĐNGV cần phù hợp với điều kiện kinh tế xã hội và đặc điểm hoạt động của trường phổ thông DTNT mà học sinh là con em các dân tộc thiểu số khu vực Tây Nguyên, những người đang sống trong điều kiện còn rất nhiều khó khăn về kinh tế và xã hội. 4.3. Phương pháp nghiên cứu Đề tài sử dụng tổng hợp các phương pháp nghiên cứu của khoa học quản lý giáo dục, bao gồm các nhóm phương pháp nghiên cứu sau: 4.3.1. Phương pháp nghiên cứu lý luận Mục đích: Nghiên cứu, phân tích, tổng hợp và hệ thống hóa các tài liệu lý luận trong và ngoài nước để xây dựng cơ sở lý luận của luận án. Các phương pháp cụ thể: Đọc và phân tích, tổng hợp, khái quát các dữ liệu trong các tài liệu lý luận: các công trình nghiên cứu về phát triển nguồn 8 nhân lực, phát triển đội ngũ giáo viên và các công trình nghiên cứu có liên quan. Trên cơ sở đó xác lập cơ sở lý luận cho vấn đề phát triển đội ngũ giáo viên các trường phổ thông DTNT. 4.3.2. Phương pháp nghiên cứu thực tiễn Mục đích:Sử dụng các phương pháp điều tra xã hội học gồm hai phương pháp chính là điều tra bằng phiếu hỏi và phỏng vấn.Đồng thời với điều tra và phỏng vấn, đề tài còn sử dụng các phương pháp chuyên gia và tổng kết kinh nghiệm. Các phương pháp nghiên cứu này nhằm phát hiện thực trạng ĐNGV và thực trạng các giải pháp phát triển đội ngũ giáo viên các trường phổ thông DTNT, những yếu tố ảnh hưởng đến công tác phát triển đội ngũ giáo viên các trường phổ thông DTNT khu vực Tây Nguyên. Sử dụng phương pháp thực nghiệm để khẳng định mức độ cần thiết và khả thi của các giải pháp được đề xuất. Các phương pháp cụ thể: + Phương pháp điều tra bằng phiếu hỏi: Phương pháp này thu thập những thông tin thực trạng đội ngũ giáo viên và thực trạng phát triển ĐNGV các trường phổ thông dân tộc nội trú khu vực Tây Nguyên. Tiến hành khảo sát 200 giáo viên các trường phổ thông dân tộc nội trú của 5 tỉnh Tây Nguyên. Mẫu được chọn là ngẫu nhiên từ các giáo viên về độ tuổi, giới tính, trình độ chuyên môn. + Phương pháp phỏng vấn: Phương pháp này được sử dụng để hỏi ý kiến những người am hiểu về đội ngũ giáo viên và phát triển ĐNGV để hỗ trợ cho phương pháp điều tra bằng phiếu hỏi. Phương pháp này được thực hiện qua trao đổi, tọa đàm với 10 cán bộ quản lý/lãnh đạo trường phổ thông DTNT, sở Giáo dục và Đào tạo về những vấn đề liên quan để làm rõ hơn thực trạng,… bổ sung dữ liệu để có thể đánh giá những mặt mạnh, yếu, làm rõ nguyên nhân tác động đến sự phát triển ĐNGV của các trường phổ thông DTNT khu vực Tây Nguyên. 9 + Phương pháp chuyên gia: Phương pháp này được thực hiện bằng cách xin ý kiến chuyên gia am hiểu về lý luận hoặc thực tiễn giáo dục dân tộc, phát triển đội ngũ giáo viên các trường phổ thông DTNT. Qua ý kiến chuyên gia, làm rõ hơn về các nội dung nghiên cứu và kiểm chứng tính cần thiết và tính khả thi của các biện pháp đề xuất. + Phương pháp tổng kết kinh nghiệm: Tổng kết kinh nghiệm trong công tác phát triển ĐNGV của các trường phổ thông dân tộc nội trú khu vực Tây Nguyên từ năm 2014 đến nay, tiếp thu những kinh nghiệm thành công, khắc phục những bất cập để đề xuất những biện pháp theo tiếp cận phát triển trong bối cảnh mới. + Phương pháp thử nghiệm: Thử áp dụng một số giải pháp vào thực tiễn phát triển ĐNGV ở các trường phổ thông DTNT, đánh giá so sánh kết quả đạt được của ĐNGV của các trường tại thời điểm trước và sau thử nghiệm nhằm kiểm chứng bước đầu về tính khả thi và ý nghĩa của những giải pháp đã được đề xuất. 4.3.3. Phương pháp xử lý số liệu bằng toán thống kê Phương pháp này được sử dụng để xử lý các số liệu khảo sát bằng phiếu hỏi thu được. Trên cơ sở thống kê, lập biểu bảng trình bày các số liệu khảo sát. Các số liệu khảo sát được xử lý bằng các phần mềm,các công thức toán thống kê như: trung bình cộng, số trung vị, hệ số tương quan thứ bậc Spearman để định lượng kết quả nghiên cứu thu được. 5. Những đóng góp mới của luận án - Đưa ra một dẫn chứng rõ ràng về việc có thể vận dụng lý luận về phát triển nguồn nhân lực vào nghiên cứu thực trạng và đề xuất giải pháp phát triển một loại hình nhân lực cụ thể đó là đội ngũ giáo viên các phổ thông dân tộc nội trú khu vực Tây Nguyên. - Đây là công trình nghiên cứu một cách hệ thống về ĐNGV các trường phổ thông DTNT khu vực Tây Nguyên. Trong đó công trình đánh giá một cách cụ thể những ưu điểm, hạn chế của đội ngũ giáo viên các trường phổ 10 thông dân tộc nội trú và thực trạng phát triển đội ngũ giáo viên này; chỉ rõ những thành công là đội ngũ giáo viên được biên chế đầy đủ, về cơ bản đạt chuẩn đào tạo; nhưng cũng chỉ ra một hạn chế cơ bản của đội ngũ này là mặc dù dạy cho con em dân tộc thiểu số nhưng tỷ lệ giáo viên là người dân tộc rất thấp. Về cơ bản đội ngũ chưa được quan tâm phát triển cho phù hợp với yêu cầu của một trường nội trú chuyên giáo dục con em các dân tộc thiểu số. Kết quả này giúp cho các nhà quản lý có cơ sở hoạch định chính sách đối với giáo dục dân tộc và đội ngũ giáo viên của các trường phổ thông dân tộc nội trú. - Kết quả nghiên cứu thực trạng và các giải pháp phát triển đội ngũ giáo viên các trường phổ thông dân tộc nội trú có thể dùng làm tài liệu tham khảo cho các cơ quan quản lý giáo dục, nhân lực ngành giáo dục cấp tỉnh của những tỉnh có điều kiện kinh tế-xã hội tương tự như các tỉnh Tây Nguyên. 6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn 6.1. Kết quả nghiên cứu đã nêu rõ được đặc điểm của đội ngũ giáo viên trường phổ thông DTNT; chỉ ra hướng vận dụng lý thuyết phát triển nguồn nhân lực vào nghiên cứu phát triển đội ngũ giáo viên trường phổ thông dân tộc nội trú. Khi vận dụng lý thuyết phát triển nguồn nhân lực vào nghiên cứu đội ngũ giáo viên dân tộc nội trú phải tính đến đặc điểm của ĐNGV này và đặc điểm kinh tế, xã hội của một khu vực cụ thể. 6.2. Có thể vận dụng lý thuyết phát triển nguồn nhân lực để phát triển đội ngũ giáo viên các trường phổ thông DTNT khu vực Tây Nguyên trong bối cảnh đổi mới giáo dục. Trên cơ sở lý luận này và thực trạng ĐNGV, thực trạng phát triển đội ngũ giáo viên các trường phổ thông dân tộc nội trú các tỉnh Tây Nguyên, có thể có các giải pháp phát triển phù hợp với điều kiện kinh tế, xã hội của các tính Tây Nguyên. Tuy nhiên, cần có sự phân cấp quản lý rõ ràng, có biện pháp tuyển chọn, sử dụng, đào tạo, đào tạo lại, bồi dưỡng, kiểm tra, đánh giá và có chính sách đãi ngộ phù hợp với vai trò và nhiệm vụ của đội ngũ giáo viên trường phổ thông DTNT phải đảm nhận. Kết quả nghiên cứu này có thể nghiên cứu để vận dụng cho các trường phổ thông 11