1
PhÇn më ®Çu
1. Lý do chän ®Ò tµi
B¶o hiÓm x· héi (BHXH) lµ mét trong nh÷ng lÜnh vùc quan träng nhÊt
trong hÖ thèng b¶o ®¶m x· héi. B¶o hiÓm x· héi cã b¶n chÊt nh©n v¨n s©u s¾c
nh»m môc ®Ých æn ®Þnh cuéc sèng cña ngêi lao ®éng. Nã lu«n theo suèt c¶
cuéc ®êi ngêi lao ®éng tõ khi cßn trong bông mÑ ®îc hëng chÕ ®é thai s¶n ®Õn
khi trëng thµnh ngêi lao ®éng ®îc hëng c¸c chÕ ®é èm ®au, tai n¹n lao ®éng
(TNL§), bÖnh nghÒ nghiÖp (BNN), khi vÒ giµ ®îc hëng chÕ ®é hu trÝ vµ khi
qua ®êi ®îc hëng chÕ ®é mai t¸ng phÝ.
Th«ng qua ph¬ng tiÖn ®ång tiÒn, b¶o hiÓm x· héi thùc hiÖn c¸c ho¹t ®éng
thu, chi b¶o hiÓm x· héi - ®©y lµ néi dung chÝnh cña chÝnh s¸ch tµi chÝnh b¶o
hiÓm x· héi. C¸c ho¹t ®éng b¶o hiÓm x· héi cÇn ph¶i cã nguån tµi chÝnh lµm
ph¬ng tiÖn, song môc tiªu cña c¸c ho¹t ®éng tµi chÝnh b¶o hiÓm x· héi kh«ng
ph¶i v× môc tiªu lîi nhuËn mµ v× môc ®Ých an sinh x· héi.
XuÊt ph¸t tõ b¶n chÊt tèt ®Ñp cña b¶o hiÓm x· héi nªn ngay tõ khi míi
thµnh lËp níc §¶ng vµ Nhµ níc ta ®· rÊt quan t©m ®Õn ho¹t ®éng nµy. H¬n
nöa thÕ kû tr«i qua, chÝnh s¸ch b¶o hiÓm x· héi lu«n g¾n liÒn vµ ph¸t triÓn
cïng víi c¸c thêi kú ph¸t triÓn cña ®Êt níc. Trong thêi kú bao cÊp, chÝnh s¸ch
tµi chÝnh b¶o hiÓm x· héi còng mang nÆng tÝnh bao cÊp. Bíc sang thêi kú ®æi
míi, ®Ó phï hîp víi chñ tr¬ng ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ thÞ trêng theo ®Þnh híng
x· héi chñ nghÜa, chÝnh s¸ch b¶o hiÓm x· héi nãi chung vµ chÝnh s¸ch tµi
chÝnh b¶o hiÓm x· héi nãi riªng ®· ®îc Nhµ níc ®iÒu chØnh kÞp thêi.
Tuy nhiªn trong viÖc thùc hiÖn chÝnh s¸ch tµi chÝnh b¶o hiÓm x· héi ®· béc
lé mét sè néi dung cÇn ph¶i ®îc nghiªn cøu ®Ó hoµn chØnh tiÕp nh: NhËn thøc
vÒ tµi chÝnh b¶o hiÓm x· héi nh thÕ nµo cho ®óng, quü b¶o hiÓm x· héi cã ®éc
lËp víi ng©n s¸ch hay kh«ng, tµi chÝnh b¶o hiÓm x· héi cã ph¶i lµ tµi chÝnh
cña ®¬n vÞ sù nghiÖp cã thu hay kh«ng... Vµ theo néi dung ®æi míi th× viÖc
thùc hiÖn chÝnh s¸ch tµi chÝnh b¶o hiÓm x· héi cã g× thuËn lîi, khã kh¨n, vµ
cßn nh÷ng tån t¹i g× cÇn gi¶i quyÕt? §©y chÝnh lµ nh÷ng vÊn ®Ò thêi sù cÇn
ph¶i ®îc nghiªn cøu mét c¸ch cã hÖ thèng.
XuÊt ph¸t tõ nhËn thøc trªn, t«i lùa chän ®Ò tµi “Ph¬ng híng hoµn thiÖn
chÝnh s¸ch tµi chÝnh b¶o hiÓm x· héi ë ViÖt nam” lµm luËn v¨n Th¹c sü cña
2
m×nh.
2. Môc ®Ých nghiªn cøu
-Tæng hîp vµ hÖ thèng ho¸ nh÷ng vÊn ®Ò lý luËn vÒ b¶n chÊt cña tµi chÝnh
b¶o hiÓm x· héi.
-§¸nh gi¸ thùc tr¹ng vÒ tµi chÝnh b¶o hiÓm x· héi, thùc tÕ qu¶n lý tµi chÝnh
b¶o hiÓm x· héi ë ViÖt nam trong thêi gian qua.
-§Ò xuÊt ph¬ng híng nh»m hoµn thiÖn chÝnh s¸ch tµi chÝnh b¶o hiÓm x·
héi ë níc ta trong thêi gian tíi.
3. Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu
§Ò tµi nghiªn cøu trªn c¬ së lý luËn cña chñ nghÜa M¸c-Lª nin vµ t tëng
Hå ChÝ Minh; ®êng lèi chÝnh s¸ch cña §¶ng ®îc ®Ò ra trong c¸c kú ®¹i héi
VI,VII,VIII vµ IX vÒ lÜnh vùc kinh tÕ x· héi.
§Ò tµi sö dông ph¬ng ph¸p duy vËt biÖn chøng, duy vËt lÞch sö, hÖ thèng,
kh¸i qu¸t, tæng hîp, thèng kª vµ ph©n tÝch.
4. ý nghÜa khoa häc vµ thùc tiÔn cña ®Ò tµi
§Ò tµi lµm râ thªm nh÷ng néi dung liªn quan ®Õn chÝnh s¸ch tµi chÝnh b¶o
hiÓm x· héi nh nhËn thøc vÒ tµi chÝnh cña b¶o hiÓm x· héi nh thÕ nµo cho
®óng, quü b¶o hiÓm x· héi cã ®éc lËp víi ng©n s¸ch hay kh«ng, tµi chÝnh b¶o
hiÓm x· héi cã ph¶i lµ tµi chÝnh cña ®¬n vÞ sù nghiÖp cã thu hay kh«ng...
§¸nh gi¸ thùc tr¹ng vÒ tµi chÝnh b¶o hiÓm x· héi, thùc tÕ qu¶n lý tµi chÝnh
BHXH ë ViÖt nam trong thêi gian qua. Tr×nh bµy mét c¸ch hÖ thèng néi dung
chÝnh s¸ch tµi chÝnh trong thêi kú ®æi míi. Nªu lªn ph¬ng híng hoµn thiÖn
chÝnh s¸ch tµi chÝnh b¶o hiÓm x· héi trong thêi gian tíi.
5. Ph¹m vi nghiªn cøu
§Ò tµi tËp trung chñ yÕu nghiªn cøu chÝnh s¸ch tµi chÝnh b¶o hiÓm x· héi
mµ chñ yÕu lµ chÝnh s¸ch thu, chi cña 5 chÕ ®é b¶o hiÓm x· héi do B¶o hiÓm
x· héi ViÖt nam qu¶n lý cßn chÝnh s¸ch b¶o hiÓm y tÕ do thêi gian nghiªn cøu
cã h¹n nªn ®Ò tµi cha ®Ò cËp ®Õn. Tuy nhiªn B¶o hiÓm y tÕ ®· s¸t nhËp vµo b¶o
hiÓm x· héi nªn phÇn ®iÒu kiÖn tæ chøc thùc hiÖn ®Ò tµi cã ®Ò cËp mét sè phÇn
nhá ®Ó ®¶m b¶o tÝnh thèng nhÊt trong viÖc tæ chøc thùc hiÖn.
6. KÕt cÊu cña luËn v¨n
3
§Ó lµm râ môc ®Ých nghiªn cøu nªn trªn ngoµi phÇn më ®Çu vµ kÕt luËn
®Ò tµi cã cÊu tróc 3 ch¬ng chÝnh nh sau:
Ch¬ng 1- C¬ së lý luËn vÒ b¶o hiÓm x· héi vµ tµi chÝnh b¶o hiÓm x· héi.
Ch¬ng 2-Thùc tr¹ng chÝnh s¸ch tµi chÝnh b¶o hiÓm x· héi ë ViÖt nam.
Ch¬ng 3-Ph¬ng híng hoµn thiÖn chÝnh s¸ch tµi chÝnh b¶o hiÓm x· héi ë níc ta
trong nh÷ng n¨m tíi.
4
Ch¬ng 1-
C¬ së lý luËn vÒ B¶o HiÓm X· Héi
vµ tµi chÝnh B¶o HiÓm X· Héi
1.1. Nh÷ng vÊn ®Ò c¬ b¶n vÒ BHXH vµ tµi chÝnh B¶o HiÓm X· Héi
1.1.1. Kh¸i niÖm, b¶n chÊt, vai trß cña B¶o hiÓm x· héi
1.1.1.1. Kh¸i niÖm B¶o hiÓm x· héi
B¶o hiÓm x· héi (BHXH) ra ®êi vµ ph¸t triÓn tõ khi cuéc c¸ch m¹ng
c«ng nghiÖp xuÊt hiÖn ë Ch©u ©u. Theo tæ chøc lao ®éng quèc tÕ (ILO), B¶o
hiÓm x· héi lµ sù b¶o vÖ cña x· héi ®èi víi tÊt c¶ c¸c thµnh viªn cña m×nh
th«ng qua mét lo¹t c¸c biÖn ph¸p céng ®ång ®Ó ®èi phã víi nh÷ng khã kh¨n
vÒ kinh tÕ - x· héi do bÞ ngõng hoÆc gi¶m nhiÒu vÒ thu nhËp g©y ra bëi èm
®au, mÊt kh¶ n¨ng lao ®éng, tuæi giµ, chÕt ®ång thêi ®¶m b¶o ch¨m sãc y tÕ vµ
trî cÊp cho c¸c gia ®×nh ®«ng con. B¶o hiÓm x· héi lµ mét néi dung lín nhÊt
vµ æn ®Þnh nhÊt cña an sinh x· héi.
Trong bÊt cø x· héi nµo cã nÒn kinh tÕ thÞ trêng, nhu cÇu b¶o hiÓm x·
héi lu«n lu«n lµ yªu cÇu thiÕt yÕu cña cuéc sèng cña c¸n bé, c«ng chøc, qu©n
nh©n vµ ngêi lao ®éng (sau ®©y gäi t¾t lµ ngêi lao ®éng). ë hÇu hÕt c¸c níc
trªn thÕ giíi, díi c¸c h×nh thøc kh¸c nhau, b¶o hiÓm x· héi ®· ra ®êi vµ ph¸t
triÓn hµng tr¨m n¨m nay, tõ tù ph¸t ®Õn tù gi¸c, tõ tù nguyÖn ®Õn b¾t buéc, tõ
cha hoµn thiÖn ®Õn hoµn thiÖn, tïy theo tr×nh ®é ph¸t triÓn kinh tÕ-x· héi cña
tõng quèc gia. §Õn gi÷a thÕ kû 20, b¶o hiÓm x· héi ®· ®îc thõa nhËn trong
b¶n Tuyªn ng«n nh©n quyÒn do §¹i héi ®ång Liªn hiÖp quèc th«ng qua ngµy
10/12/1948. Trong b¶n Tuyªn ng«n cã ®o¹n viÕt: “TÊt c¶ mäi ngêi víi t c¸ch
lµ thµnh viªn cña x· héi cã quyÒn hëng b¶o hiÓm x· héi. QuyÒn ®ã ®Æt trªn c¬
së sù tháa m·n c¸c quyÒn kinh tÕ, x· héi, v¨n hãa cÇn cho nh©n c¸ch vµ sù tù
do ph¸t triÓn cña con ngêi...”. N¨m 1952, Tæ chøc lao ®éng quèc tÕ (ILO) ®·
®a ra C«ng íc sè 102 vÒ chÕ ®é BHXH ®Ó khuyÕn c¸o c¸c níc thµnh viªn Liªn
hiÖp quèc thùc hiÖn.
Theo quy ®Þnh cña tæ chøc ILO, B¶o hiÓm x· héi cã 9 chÕ ®é trî cÊp:
- Ch¨m sãc y tÕ
- Trî cÊp èm ®au
5
- Trî cÊp thai s¶n
- Trî cÊp tai n¹n lao ®éng, bÖnh nghÒ nghiÖp
- Trî cÊp hu trÝ
- Trî cÊp tö tuÊt
- Trî cÊp thÊt nghiÖp
- Trî cÊp gia ®×nh
- Trî cÊp tµn tËt (mÊt søc lao ®éng)
Ngµy nay, b¶o hiÓm x· héi ®· ph¸t triÓn réng kh¾p c¸c níc trªn thÕ giíi
víi c¸c h×nh thøc phong phó ®a d¹ng nh»m ®¶m b¶o æn ®Þnh cuéc sèng cho
ngêi lao ®éng vµ gia ®×nh hä khi gÆp c¸c rñi ro lµm gi¶m hoÆc mÊt thu nhËp tõ
lao ®éng gãp phÇn thóc ®Èy ph¸t triÓn kinh tÕ-x· héi cña ®Êt níc.
ë níc ta, trong thêi kú kÕ ho¹ch hãa tËp trung, chØ cã c«ng nh©n viªn
chøc vµ lùc lîng vò trang míi lµ ®èi tîng tham gia b¶o hiÓm x· héi, Nhµ níc
®¶m b¶o ®èi tîng nµy nh÷ng trî cÊp kh¸c nhau b»ng tiÒn hoÆc hiÖn vËt.
Nguån chi tr¶ b¶o hiÓm x· héi do ng©n s¸ch Nhµ níc cÊp trªn c¬ së ®ãng gãp
cña c¸c xÝ nghiÖp vµ cña Nhµ níc, ngêi lao ®éng kh«ng ph¶i trùc tiÕp ®ãng
gãp.
ChuyÓn sang c¬ chÕ thÞ trêng, ngêi lao ®éng trong mäi thµnh phÇn kinh
tÕ ®Òu cã quyÒn tham gia b¶o hiÓm x· héi. Khi ®ã b¶o hiÓm x· héi kh«ng ph¶i
chØ cã sù ®¶m b¶o, sù ®·i ngé vÒ vËt chÊt vµ tinh thÇn ®èi víi c«ng nh©n viªn
chøc mµ lµ sù ®¶m b¶o thay thÕ hoÆc bï ®¾p mét phÇn thu nhËp cña mäi ngêi
lao ®éng khi hä gi¶m hoÆc mÊt kh¶ n¨ng lao ®éng.
Theo §iÒu lÖ b¶o hiÓm x· héi ban hµnh kÌm theo NghÞ ®Þnh sè 12/CP
ngµy 26/1/1995 cña ChÝnh phñ quy ®Þnh chÕ ®é b¶o hiÓm x· héi hiÖn hµnh.
Bao gåm c¸c chÕ ®é sau:
- ChÕ ®é trî cÊp èm ®au
- ChÕ ®é trî cÊp thai s¶n
- ChÕ ®é trî cÊp tai n¹n lao ®éng
6
- ChÕ ®é trî cÊp bÖnh nghÒ nghiÖp
- ChÕ ®é trî cÊp hu trÝ
- ChÕ ®é trî cÊp tö tuÊt
Ngoµi ra, theo QuyÕt ®Þnh sè 37/2001/Q§-TTg cña Thñ tíng ChÝnh phñ
ngµy 21/3/2001 th× b¶o hiÓm x· héi cßn thùc hiÖn chÕ ®é nghØ dìng søc, phôc
håi søc kháe cho ngêi lao ®éng tham gia b¶o hiÓm x· héi.
1.1.1.2.B¶n chÊt BHXH, ph©n biÖt BHXH vµ b¶o hiÓm th¬ng m¹i
B¶o hiÓm x· héi lµ mét hÖ thèng c¸c chÕ ®é trî cÊp nh»m gãp phÇn
thay thÕ thu nhËp (tiÒn l¬ng hoÆc tiÒn c«ng) cña ngêi lao ®éng khi gÆp ph¶i
nh÷ng trêng hîp rñi ro bÞ mÊt kh¶ n¨ng lao ®éng t¹m thêi hoÆc vÜnh viÔn do
èm ®au, thai s¶n, tai n¹n lao ®éng, bÖnh nghÒ nghiÖp, hu trÝ hoÆc tö tuÊt ®Ó
®¶m b¶o cuéc sèng cña ngêi lao ®éng vµ gia ®×nh hä b»ng c¸ch h×nh thµnh
mét quü tµi chÝnh ®Ó trî cÊp do c¸c bªn liªn quan ®Õn viÖc sö dông lao ®éng
vµ b¶n th©n ngêi lao ®éng ®ãng gãp.
B¶o hiÓm x· héi ra ®êi lµ yªu cÇu kh¸ch quan ®èi víi ngêi lao ®éng vµ
x· héi. XÐt tõ phÝa ngêi lao ®éng, trong qu¸ tr×nh lao ®éng s¶n xuÊt, kinh
doanh, ngêi lao ®éng lu«n gÆp ph¶i nh÷ng trêng hîp rñi ro kh¸ch quan nh èm
®au, thai s¶n, tai n¹n lao ®éng, bÖnh nghÒ nghiÖp, giµ yÕu... lµm cho hä bÞ mÊt
kh¶ n¨ng lao ®éng t¹m thêi hoÆc vÜnh viÔn, gi¶m hoÆc mÊt nguån thu nhËp tõ
tiÒn l¬ng, tiÒn c«ng ®Ó ®¶m b¶o cuéc sèng; hoÆc ngêi lao ®éng bÞ chÕt mµ con
c¸i ë tuæi vÞ thµnh niªn, bè mÑ giµ yÕu mÊt n¬i n¬ng tùa. V× thÕ ®Ó cã nguån
tµi chÝnh thay thÕ cho thu nhËp tõ tiÒn l¬ng, tiÒn c«ng nh»m æn ®Þnh cuéc sèng
cho b¶n th©n vµ gia ®×nh ngêi lao ®éng khi gÆp rñi ro hoÆc giµ yÕu tÊt yÕu
kh¸ch quan ph¶i t¹o lËp quü b¶o hiÓm x· héi.
XÐt tõ phÝa x· héi, quy luËt b¶o toµn nßi gièng, duy tr× lùc lîng lao
®éng cho t¬ng lai cña x· héi, nh÷ng ngêi lao ®éng n÷ trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt
c«ng t¸c hä cßn ph¶i lµm nhiÖm vô ngêi mÑ sinh ®Î, nu«i con, ch¨m sãc con
lóc èm ®au... Trong thêi gian thai s¶n, nu«i con nhá, ch¨m sãc con lóc èm ®au
hä ph¶i nghØ lao ®éng nªn mÊt nguån thu nhËp tõ tiÒn l¬ng, tiÒn c«ng. §Ó ®¶m
b¶o nguån tµi chÝnh cho c¸c nhu cÇu ®ã tÊt yÕu kh¸ch quan ph¶i t¹o lËp quü
b¶o hiÓm x· héi thÝch hîp.
MÆt kh¸c, do sù vËn ®éng cña c¸c quy luËt néi t¹i cña nÒn kinh tÕ thÞ tr-
7
êng ®Æc biÖt lµ quy luËt c¹nh tranh nªn trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt kinh doanh,
mét sè doanh nghiÖp gÆp ph¶i rñi ro kh¸ch quan hoÆc chñ quan dÉn ®Õn s¶n
xuÊt kinh doanh ®×nh trÖ, ph¸ s¶n, ngêi lao ®éng cã thÓ bÞ thÊt nghiÖp, mÊt thu
nhËp kh«ng ®¶m b¶o cuéc sèng, ¶nh hëng tíi sù ph¸t triÓn kinh tÕ, ®êi sèng,
trËt tù, an ninh x· héi. V× thÕ ®Ó ®¶m b¶o nÒn kinh tÕ-x· héi ph¸t triÓn c©n
b»ng, æn ®Þnh, bÒn v÷ng, cuéc sèng cña ngêi lao ®éng æn ®Þnh tríc nh÷ng rñi
ro kh¸ch quan Nhµ níc ph¶i cã nh÷ng biÖn ph¸p. Mét trong nh÷ng biÖn ph¸p
®ã lµ t¹o dùng quü b¶o hiÓm x· héi. Nhµ níc cã thÓ th«ng qua ph©n phèi l¹i
Ng©n s¸ch Nhµ níc ®Ó ®ãng gãp mét phÇn vµo quü b¶o hiÓm x· héi hoÆc Nhµ
níc b¾t buéc c¸c doanh nghiÖp còng ph¶i tham gia ®ãng b¶o hiÓm x· héi. Sè
tiÒn c¸c doanh nghiÖp ®ãng b¶o hiÓm x· héi ®îc h¹ch to¸n vµo gi¸ thµnh s¶n
phÈm vµ ®îc ngêi tiªu dïng chÊp nhËn th«ng qua viÖc chÊp nhËn gi¸ s¶n
phÈm. ChÝnh v× tÝnh chÊt x· héi, tÝnh chÊt céng ®ång nµy nªn quü b¶o hiÓm
cho ngêi lao ®éng míi cã tªn lµ quü b¶o hiÓm x· héi. Thùc chÊt ngêi sö dông
lao ®éng nép phÝ vµo quü b¶o hiÓm x· héi lµ nép thay cho ngêi tiªu dïng s¶n
phÈm ®Ó ®¶m b¶o an toµn cho x· héi. Ngêi lao ®éng ®îc hëng c¸c chÕ ®é b¶o
hiÓm x· héi kh«ng ph¶i chØ do chÝnh b¶n th©n ngêi lao ®éng ®ãng gãp theo
quy ®Þnh mµ c¶ chñ sö dông lao ®éng vµ Nhµ níc còng gãp phÇn.
Tuy nhiªn b¶o hiÓm x· héi còng lµ mét lo¹i h×nh b¶o hiÓm tham gia
ho¹t ®éng trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng, gi÷a b¶o hiÓm x· héi vµ b¶o hiÓm th¬ng
m¹i cã nhiÒu ®iÓm gièng vµ kh¸c nhau, nhng cã mét sè ®iÓm gièng vµ kh¸c
nhau c¬ b¶n ®ã lµ:
Gièng nhau:
B¶o hiÓm x· héi vµ b¶o hiÓm th¬ng m¹i ®Òu ho¹t ®éng theo nguyªn t¾c
lÊy sè ®«ng bï cho sè Ýt. NghÜa lµ sè ®«ng ngêi tham gia ®ãng b¶o hiÓm ®Ó
b¶o hiÓm cho sè Ýt ngêi kh«ng may bÞ rñi ro. Nguån h×nh thµnh quü b¶o hiÓm
x· héi vµ b¶o hiÓm th¬ng m¹i chñ yÕu do c¸c ®èi tîng tham gia b¶o hiÓm x·
héi ®ãng gãp.
Kh¸c nhau:
Ho¹t ®éng cña b¶o hiÓm x· héi lµ nh÷ng ho¹t ®éng kh«ng v× môc ®Ých
lîi nhuËn mµ v× an sinh x· héi. Thu cña b¶o hiÓm x· héi dïng ®Ó chi tr¶ cho
c¸c chÕ ®é b¶o hiÓm x· héi. NÕu thu kh«ng ®ñ chi, Ng©n s¸ch Nhµ níc trî
cÊp. HÇu hÕt c¸c níc trªn thÕ giíi, Ng©n s¸ch Nhµ níc ®Òu cÊp bï cho quü b¶o
hiÓm x· héi mét khèi lîng rÊt lín nh: §an m¹ch Nhµ níc cÊp hç trî 81%, Ai
8
len lµ 66%..., ë níc ta, theo chÝnh s¸ch b¶o hiÓm x· héi hiÖn hµnh, ngêi lao
®éng vµ chñ sö dông lao ®éng ®ãng vµo quü b¶o hiÓm x· héi 20% tiÒn l¬ng.
Trong qu·ng thêi gian ngêi lao ®éng nghØ hu, quü b¶o hiÓm x· héi chØ ®ñ chi
tr¶ cho 8 n¨m, tõ n¨m thø 9 Ng©n s¸ch Nhµ níc cÊp bï.
Nhng môc ®Ých cña lo¹i h×nh b¶o hiÓm th¬ng m¹i lµ lîi nhuËn. C¸c ho¹t
®éng b¶o hiÓm th¬ng m¹i ®îc thùc hiÖn theo LuËt C«ng ty vµ LuËt doanh
nghiÖp, ph¶i h¹ch to¸n kinh doanh, ph¶i ®ãng thuÕ cho Nhµ níc vµ nÕu thua lç
kh«ng ®îc Nhµ níc cÊp bï. §ã lµ nh÷ng ®iÓm kh¸c nhau c¬ b¶n gi÷a b¶o
hiÓm x· héi vµ c¸c lo¹i b¶o hiÓm th¬ng m¹i.
1.1.1.3. Vai trß cña b¶o hiÓm x· héi
Ho¹t ®éng b¶o hiÓm x· héi lµ lo¹i ho¹t ®éng dÞch vô c«ng mang tÝnh x·
héi cao lÊy hiÖu qu¶ x· héi lµm môc tiªu ho¹t ®éng. Ho¹t ®éng cña b¶o hiÓm
x· héi cã vai trß hÕt søc quan träng trong ®êi sèng kinh tÕ chÝnh trÞ x· héi.
-B¶o hiÓm x· héi t¹o ra m¹ng líi an toµn x· héi cho nh÷ng ®èi tîng
tham gia b¶o hiÓm x· héi, gãp phÇn æn ®Þnh an ninh chÝnh trÞ x· héi. Trong
cuéc sèng ho¹t ®éng cña con ngêi, hä lu«n ph¶i ®èi mÆt víi nh÷ng rñi ro nh
èm ®au, tai n¹n, tuæi giµ... lµm gi¶m kh¶ n¨ng lao ®éng dÉn ®Õn t×nh tr¹ng thu
nhËp thÊp hoÆc mÊt kh¶ n¨ng lao ®éng, díi h×nh thøc huy ®éng c¸c nguån vèn
®ãng gãp tõ ngêi lao ®éng, chñ sö dông lao ®éng, Nhµ níc b¶o hiÓm x· héi
trî cÊp vµ kh¾c phôc nh÷ng khã kh¨n vÒ kinh tÕ cho ngêi lao ®éng. NÕu
kh«ng cã nguån tµi chÝnh ®¶m b¶o cho ngêi lao ®éng khi mÊt thu nhËp th× hä
cã thÓ ®i vµo con ®êng xÊu cña tÖ n¹n x· héi. TÖ n¹n ®ã sÏ lµm cho x· héi trë
nªn rèi ren, nÒn kinh tÕ-chÝnh trÞ-x· héi mÊt æn ®Þnh. Trªn gi¸c ®é ®ã b¶o
hiÓm x· héi gãp phÇn t¹o lËp hÖ thèng an toµn chÝnh trÞ-x· héi, gi÷ v÷ng trËt
tù an ninh x· héi.
- B¶o hiÓm x· héi gãp phÇn lµm t¨ng hiÖu qu¶ s¶n xuÊt. Ho¹t ®éng
m¹nh mÏ vµ réng kh¾p cña b¶o hiÓm x· héi gióp ngêi lao ®éng yªn t©m lµm
viÖc, t¹o t©m lý æn ®Þnh thóc ®Èy sù ph¸t triÓn trÝ tuÖ, kh¶ n¨ng lao ®éng cao
cña ngêi lao ®éng. Sù an t©m lµm viÖc gãp phÇn lµm t¨ng hiÖu qu¶ s¶n xuÊt
kinh doanh tõ ®ã t¹o thªm nhiÒu s¶n phÈm hµng hãa cho x· héi.
- B¶o hiÓm x· héi lµm t¨ng sù g¾n bã mËt thiÕt gi÷a ngêi lao ®éng, chñ
sö dông lao ®éng vµ Nhµ níc. Khi chñ sö dông lao ®éng thùc hiÖn tr¸ch nhiÖm
®ãng gãp b¶o hiÓm x· héi ®Ó ngêi lao ®éng ®îc hëng c¸c chÕ ®é b¶o hiÓm x·
héi th× hä ®· t¹o ®îc sù tin tëng cña ngêi lao ®éng ®èi víi chñ sö dông lao
9
®éng, khuyÕn khÝch ngêi lao ®éng toµn t©m toµn ý, phÊn khëi, yªn t©m, nhiÖt
t×nh c«ng t¸c, g¾n bã l©u dµi víi chñ sö dông lao ®éng. Bªn c¹nh ®ã nÕu trong
qu¸ tr×nh s¶n xuÊt, ngêi lao ®éng gÆp rñi ro nh èm ®au, tai n¹n... hä kh«ng thÓ
tham gia s¶n xuÊt ®îc doanh nghiÖp vÉn ph¶i tr¶ thu nhËp cho ngêi lao ®éng,
nhng s¶n xuÊt cña doanh nghiÖp bÞ ®×nh trÖ. §iÒu nµy lµ mét g¸nh nÆng tµi
chÝnh ®èi víi doanh nghiÖp, lîi Ých cña doanh nghiÖp bÞ ®e däa nÕu kh«ng cã
b¶o hiÓm x· héi ®øng ra g¸nh chÞu cho hä. Th«ng qua viÖc tæ chøc, duy tr×
ho¹t ®éng b¶o hiÓm x· héi, Nhµ níc ®· ®¶m b¶o cho mäi ngêi, mäi tæ chøc,
mäi ®¬n vÞ b×nh ®¼ng, c«ng b»ng trong ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh vµ
trong ®êi sèng x· héi, gãp phÇn ®¶m b¶o cho æn ®Þnh kinh tÕ chÝnh trÞ x· héi.
- B¶o hiÓm x· héi gãp phÇn t¨ng thªm nguån vèn ®Çu t ®Ó ph¸t triÓn
kinh tÕ. Trong qu¸ tr×nh ho¹t ®éng, b¶o hiÓm x· héi thùc hiÖn thu c¸c kho¶n
®ãng gãp vµ gi¶i quyÕt c¸c chÕ ®é cho ngêi lao ®éng. Víi nguyªn t¾c ho¹t
®éng lÊy sè ®«ng bï cho sè Ýt, trong nh÷ng kho¶ng thêi gian nhÊt ®Þnh quü
b¶o hiÓm x· héi t¹m thêi cã nh÷ng kho¶n tiÒn nhµn rçi ®Ó ®Çu t vµo c¸c lÜnh
vùc kinh tÕ x· héi gãp phÇn t¨ng trëng quü vµ t¨ng thªm nguån vèn ®Çu t cho
viÖc ph¸t triÓn kinh tÕ ®Êt níc.
- B¶o hiÓm x· héi thùc hiÖn t¸i ph©n phèi thu nhËp gi÷a nh÷ng ngêi lao
®éng. BiÓu hiÖn cô thÓ lµ thùc hiÖn t¸i ph©n phèi thu nhËp gi÷a nh÷ng ngêi lao
®éng cã thu nhËp cao víi nh÷ng ngêi lao ®éng cã thu nhËp thÊp, gi÷a nh÷ng
ngêi lao ®éng ®ang lao ®éng víi nh÷ng ngêi lao ®éng ®ang nghØ viÖc v× nhiÒu
lý do kh¸c nhau qua ®ã BHXH ®· trë thµnh mét c«ng cô quan träng trong viÖc
t¸i ph©n phèi thu nhËp gi÷a nh÷ng ngêi lao ®éng tham gia BHXH, thùc hiÖn
®iÒu chØnh c¸c quan hÖ x· héi nh»m duy tr× vµ b¶o vÖ c«ng b»ng x· héi.
1.1.2. Mét sè néi dung vÒ tµi chÝnh B¶o hiÓm x· héi
1.1.2.1.B¶n chÊt tµi chÝnh b¶o hiÓm x· héi, ph©n biÖt quü b¶o hiÓm x· héi
vµ Ng©n s¸ch nhµ níc
§Ó hiÓu râ b¶n chÊt tµi chÝnh cña b¶o hiÓm x· héi ta t×m hiÓu tµi chÝnh
b¶o hiÓm x· héi vµ quü b¶o hiÓm x· héi.
Tµi chÝnh ®îc ®Æc trng bëi sù vËn ®éng ®éc lËp t¬ng ®èi cña tiÒn tÖ víi
chøc n¨ng ph¬ng tiÖn thanh to¸n vµ ph¬ng tiÖn cÊt tr÷ trong qu¸ tr×nh t¹o lËp
hay sö dông c¸c quü tiÒn tÖ ®¹i diÖn cho nh÷ng søc mua nhÊt ®Þnh ë c¸c chñ
thÓ kinh tÕ-x· héi. Tµi chÝnh ph¶n ¸nh tæng hîp c¸c mèi quan hÖ kinh tÕ trong
ph©n phèi c¸c nguån lùc tµi chÝnh th«ng qua t¹o lËp hay sö dông c¸c quü tiÒn
10
tÖ nh»m ®¸p øng yªu cÇu tÝch luü hay tiªu dïng cña c¸c chñ thÓ (ph¸p nh©n
hay thÓ nh©n) trong x· héi.
Tµi chÝnh b¶o hiÓm x· héi lµ thuËt ng÷ thuéc ph¹m trï tµi chÝnh, lµ mét
kh©u trong hÖ thèng tµi chÝnh quèc gia (tµi chÝnh b¶o hiÓm gåm c¸c kh©u: tµi
chÝnh b¶o hiÓm x· héi vµ tµi chÝnh b¶o hiÓm th¬ng m¹i) tham gia vµo qu¸
tr×nh ph©n phèi, sö dông c¸c nguån tµi chÝnh nh»m ®¶m b¶o æn ®Þnh cuéc
sèng cña ngêi lao ®éng khi gÆp rñi ro, gãp phÇn ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi cña
®Êt níc. Chóng ta cã thÓ thÊy râ qua s¬ ®å sau:
ng©n s¸ch nhµ n¦íC
tµi chÝnh
doanh
nghiÖp
tÝn
dông
thÞ tr¦êng
tµi chÝnh
b¶o
hiÓm
tµi chÝnh hé
gia ®×nh vµ tæ
chøC x· héi
(Gi¸o tr×nh Tµi chÝnh häc,Trang23, §H Tµi chÝnh-KÕ to¸n HN, 1998)
Quü b¶o hiÓm x· héi lµ mét thuËt ng÷ chØ néi dung vËt chÊt cña tµi
chÝnh b¶o hiÓm x· héi, nã chØ sè lîng b»ng tiÒn nhiÒu hay Ýt, ®îc h×nh thµnh
tõ sù ®ãng gãp cña c¸c bªn tham gia b¶o hiÓm x· héi vµ ®îc dïng ®Ó chi tr¶
c¸c chÕ ®é b¶o hiÓm x· héi cho ngêi lao ®éng theo quy ®Þnh.
VÒ mÆt lý luËn, ®Ó h×nh thµnh mét kh©u tµi chÝnh ph¶i xuÊt ph¸t tõ c¸c
lý do:
-Mçi kh©u tµi chÝnh ph¶i lµ mét quü tiÒn tÖ ®îc t¹o lËp vµ sö dông cho
mét môc ®Ých nhÊt ®Þnh.
-Mçi kh©u tµi chÝnh ph¶i g¾n víi mét chñ thÓ cô thÓ.
-C¸c quan hÖ tµi chÝnh xÕp vµo mét kh©u tµi chÝnh nÕu ho¹t ®éng tµi
chÝnh cã cïng tÝnh chÊt, ®Æc ®iÓm, vai trß vµ ®ång nhÊt vÒ c¸c h×nh thøc; quan
hÖ tµi chÝnh phï hîp víi môc ®Ých sö dông cña tiÒn tÖ.
Nh vËy, tµi chÝnh b¶o hiÓm x· héi vµ quü b¶o hiÓm x· héi lµ hai thuËt
ng÷ kh¸c nhau nhng l¹i cã nhiÒu néi dung ®ång nghÜa víi nhau nªn trªn thùc
11
tÕ nãi ®Õn tµi chÝnh b¶o hiÓm x· héi th× thùc chÊt còng lµ nãi ®Õn c¸c mèi
quan hÖ trong sù t¹o lËp vµ sö dông quü b¶o hiÓm x· héi. V× thÕ ®Ó hiÓu b¶n
chÊt cña quü b¶o hiÓm x· héi còng nh hiÓu b¶n chÊt cña tµi chÝnh b¶o hiÓm x·
héi ph¶i ®i s©u ph©n tÝch c¸c mèi quan hÖ kinh tÕ-x· héi ph¸t sinh trong qu¸
tr×nh t¹o lËp vµ sö dông quü b¶o hiÓm x· héi.
Quü b¶o hiÓm x· héi lµ mét quü tiÒn tÖ bao gåm nhiÒu néi dung, mçi
néi dung ®îc h×nh thµnh tõ mét chÕ ®é, chÝnh s¸ch cô thÓ. §Ó ph©n tÝch b¶n
chÊt tµi chÝnh b¶o hiÓm x· héi tríc hÕt ph¶i ph©n lo¹i néi dung quü b¶o hiÓm
x· héi theo c¸c tiªu thøc. Cã nhiÒu c¸ch ph©n lo¹i néi dung quü b¶o hiÓm x·
héi, mçi tiªu thøc ph©n lo¹i l¹i cã nh÷ng ý nghÜa nhÊt ®Þnh. §Ó nghiªn cøu
b¶n chÊt tµi chÝnh b¶o hiÓm x· héi nªn tiªu thøc ph©n lo¹i néi dung cña quü
b¶o hiÓm x· héi chñ yÕu ph©n theo nguån h×nh thµnh vµ néi dung chi cña quü
v× trong c¸c néi dung kinh tÕ-x· héi cña quü b¶o hiÓm x· héi th× thu vµ chi lµ
nh÷ng néi dung chñ yÕu cña quü.
Nguån h×nh thµnh quü BHXH (thu cña quü BHXH)
Quü b¶o hiÓm x· héi ®îc h×nh thµnh tõ nhiÒu nguån, trong ®ã cã hai
nguån chÝnh lµ nguån ®ãng gãp cña c¸c ®èi tîng thuéc diÖn b¾t buéc (gäi t¾t
lµ nguån b¾t buéc) theo quy ®Þnh vµ nguån ®ãng gãp cña c¸c ®èi tîng tù
nguyÖn (gäi t¾t lµ nguån tù nguyÖn). VÒ mÆt h×nh thøc, hai nguån nµy tuy cã
kh¸c nhau vÒ ph¹m vi, ®èi tîng vµ møc ®é ®ãng gãp, song néi dung kinh tÕ-x·
héi l¹i t¬ng ®èi ®ång nhÊt víi nhau ë nh÷ng ®iÓm sau:
-C¶ hai nguån nµy ®Òu cã chung mét môc ®Ých lµ h×nh thµnh quü b¶o
hiÓm x· héi ®Ó chi tr¶ cho c¸c chÕ ®é b¶o hiÓm x· héi. Quü b¶o hiÓm x· héi
®îc h×nh thµnh do c¸c bªn tham gia ®ãng gãp, lµ quü tµi chÝnh trung gian ®éc
lËp víi ng©n s¸ch nhµ níc.
-Møc thu b¶o hiÓm x· héi tõ hai nguån nµy vµ c¬ chÕ chi tr¶ cho c¸c
chÕ ®é b¶o hiÓm x· héi ®Òu do Nhµ níc quy ®Þnh. Quü b¶o hiÓm x· héi ®îc
h¹ch to¸n ®éc lËp theo nguyªn t¾c cã thu míi cã chi, thu tríc chi sau v× vËy
quü b¶o hiÓm x· héi võa mang néi dung kinh tÕ võa mang néi dung x· héi rÊt
®Ëm nÐt. Quü b¶o hiÓm x· héi lu«n lu«n ph¶i ®îc b¶o tån vµ ph¸t triÓn ®Ó ®¶m
b¶o ®ñ lîng tiÒn tÖ cÇn thiÕt chi tr¶ cho c¸c chÕ ®é b¶o hiÓm x· héi ®óng thêi
gian, ®óng ®èi tîng vµ ®ñ sè lîng. PhÇn quü t¹m thêi nhµn rçi ®îc phÐp ®Çu t
ph¸t triÓn vµ c¸c ho¹t ®éng ®Çu t nµy ®Òu theo quy ®Þnh cña ChÝnh phñ vµ ®îc
ChÝnh phñ b¶o l·nh.
12
Nh vËy, dï quü b¶o hiÓm x· héi ®îc h×nh thµnh tõ nguån b¾t buéc hay
tù nguyÖn vµ môc ®Ých chi tr¶ cho c¸c chÕ ®é chÝnh s¸ch b¶o hiÓm x· héi nµo
th× ®Òu cã chung nh÷ng néi dung kinh tÕ-x· héi nªu trªn.
Chi cña quü B¶o hiÓm x· héi
Quü b¶o hiÓm x· héi ®îc h×nh thµnh ®Ó chi cho c¸c chÕ ®é BHXH theo
nguyªn t¾c cã thu míi cã chi, thu tríc chi sau. V× vËy quü b¶o hiÓm x· héi chØ
chi cho c¸c chÕ ®é trong ph¹m vi nguån thu cña b¶o hiÓm x· héi.
HiÖn nay b¶o hiÓm x· héi níc ta ®ang ¸p dông cho n¨m chÕ ®é. C¶ n¨m
chÕ ®é nµy ®Òu cã nguån thu ®Ó chi tr¶ trong ®ã thu 15% ®Ó chi tr¶ cho hai
chÕ ®é lµ hu trÝ vµ tö tuÊt, thu 5% ®Ó chi cho c¸c chÕ ®é èm ®au, thai s¶n, tai
n¹n lao ®éng vµ bÖnh nghÒ nghiÖp.
N¨m chÕ ®é cô thÓ mµ quü b¶o hiÓm x· héi ViÖt nam chi tr¶ lµ:
C¸c chÕ ®é hu trÝ, tö tuÊt (thêng gäi lµ c¸c chÕ ®é dµi h¹n):
ChÕ ®é trî cÊp hu trÝ cã ®îc khi ngêi lao ®éng ®ñ thêi gian tham gia b¶o
hiÓm x· héi vµ ®ñ tuæi ®êi th× ®îc hëng trî cÊp hu trÝ hµng th¸ng. Trêng hîp
ngêi lao ®éng nghØ viÖc nhng cha ®ñ tuæi ®êi th× ®îc hëng trî cÊp b¶o hiÓm x·
héi mét lÇn.
ChÕ ®é trî cÊp tö tuÊt gåm tiÒn mai t¸ng phÝ cho th©n nh©n cña ®èi tîng
khi ®èi tîng tham gia b¶o hiÓm x· héi bÞ chÕt, tiÒn trî cÊp tuÊt hµng th¸ng ®îc
chi tr¶ cho th©n nh©n ®èi tîng hoÆc giao tiÒn trî cÊp mét lÇn cho gia ®×nh hä
(nÕu kh«ng cã ngêi hëng ®Þnh xuÊt hµng th¸ng).
ChÕ ®é trî cÊp hu trÝ vµ tö tuÊt b¾t nguån tõ viÖc b¶o hiÓm nguån thu
nhËp cho ngêi lao ®éng khi ®· giµ yÕu, hÕt tuæi lao ®éng, mÊt søc lao ®éng
vÜnh viÔn vµ qua ®êi mµ bÊt kú ngêi lao ®éng nµo còng ph¶i tr¶i qua. Tr¸ch
nghiÖm ®ãng b¶o hiÓm hu trÝ, tö tuÊt thuéc vÒ ngêi lao ®éng vµ ngêi sö dông
lao ®éng v× khi cßn khoÎ, ngêi lao ®éng lµm viÖc cho ngêi sö dông lao ®éng
th× khi vÒ giµ, ngêi sö dông lao ®éng ph¶i cã mét phÇn tr¸ch nhiÖm b¶o ®¶m
cuéc sèng cho hä. ViÖc tiÕn hµnh b¶o hiÓm hu trÝ vµ tö tuÊt nÕu kh«ng cã tæ
chøc b¶o hiÓm b¾t buéc cña x· héi, cña Nhµ níc th× b¶n th©n ngêi lao ®éng
còng ph¶i t×m mét h×nh thøc nµo ®ã ®Ó tù lo cho m×nh nh»m ®¶m b¶o æn ®Þnh
cuéc sèng lóc giµ yÕu, lóc qua ®êi.
§Æc ®iÓm cña b¶o hiÓm hu trÝ vµ tö tuÊt lµ nã thùc hiÖn sau qu¸ tr×nh
lao ®éng, quan hÖ ph©n phèi cã tÝnh chÊt hoµn tr¶, lîi Ých ®îc hëng t¬ng øng
13
víi nghÜa vô ®ãng gãp. B¶n chÊt kinh tÕ-x· héi cña quü b¶o hiÓm x· héi chi
cho chÕ ®é hu trÝ vµ tö tuÊt ph¶n ¸nh quan hÖ kinh tÕ (quan hÖ lîi Ých) gi÷a ngêi lao ®éng, ngêi sö dông lao ®éng vµ Nhµ níc. Ngêi lao ®éng vµ ngêi sö
dông lao ®éng ®ãng b¶o hiÓm hu trÝ, tö tuÊt nh»m môc ®Ých ®¶m b¶o l©u dµi,
æn ®Þnh cuéc sèng cho b¶n th©n ngêi lao ®éng vµ gia ®×nh hä khi giµ yÕu
kh«ng cã kho¶n thu nhËp tõ lao ®éng. Møc hëng trî cÊp hu trÝ phô thuéc vµo
møc ®ãng gãp vµ thêi gian ®ãng phÝ b¶o hiÓm Ýt hay nhiÒu cßn thêi gian hëng
hu trÝ lµ kh«ng cã giíi h¹n, hëng ®Õn khi chÕt mµ tuæi thä cña tõng ngêi lao
®éng l¹i kh¸c nhau nªn tÝnh hoµn tr¶ kh«ng ®ång ®Òu, cïng thêi gian ®ãng nh
nhau nhng ngêi nµo sèng l©u h¬n th× ®îc hëng hu trÝ nhiÒu h¬n, thËm chÝ hëng
nhiÒu h¬n c¶ møc ®ãng gãp. PhÇn hëng nhiÒu h¬n ®ã ®îc quü b¶o hiÓm x· héi
®¶m b¶o, ®ã chÝnh lµ tÝnh chÊt x· héi, tÝnh céng ®ång cña b¶o hiÓm x· héi.
ChÕ ®é hu trÝ vµ tö tuÊt thêng ®îc gäi lµ chÕ ®é dµi h¹n v× tõ khi ngêi
lao ®éng tham gia b¶o hiÓm ®Õn khi nghØ hu ®îc hëng chÕ ®é hu trÝ ph¶i tr¶i
qua mét thêi gian dµi 30 n¨m. Sè d cña quü b¶o hiÓm x· héi thùc chÊt lµ sè
tiÒn øng tríc cña ngêi lao ®éng vµ ngêi sö dông lao ®éng cho môc ®Ých b¶o
hiÓm hu trÝ. Trong suèt 30 n¨m ®ã, quü vÉn thuéc së h÷u cña ngêi lao ®éng cã
tham gia ®ãng gãp.
Nh vËy ta cã thÓ thÊy ®iÒu kiÖn tån t¹i vµ ph¸t triÓn cña quü b¶o hiÓm
x· héi chi cho chÕ ®é hu trÝ vµ tö tuÊt lµ:
-Muèn ®îc hëng chÕ ®é b¶o hiÓm hu trÝ vµ tö tuÊt th× ngêi lao ®éng, ngêi sö dông lao ®éng ph¶i tham gia ®ãng gãp vµo quü b¶o hiÓm x· héi. QuyÒn
lîi ®îc hëng b¶o hiÓm x· héi t¬ng øng víi møc ®ãng gãp vµ thêi gian ®ãng
gãp b¶o hiÓm cña tõng ngêi lao ®éng.
-Sè d t¹m thêi nhµn rçi cña quü b¶o hiÓm x· héi thuéc vÒ së h÷u cña
ngêi lao ®éng, cã tÝnh chÊt dµi h¹n nªn cã thÓ ®Çu t ph¸t triÓn kinh tÕ-x· héi
nh»m b¶o toµn, ph¸t triÓn quü vµ nã ph¶i ®îc tån tÝch mµ kh«ng ®îc sö dông
vµo môc ®Ých kh¸c.
-Møc ®ãng gãp b¶o hiÓm hu trÝ, tö tuÊt ph¶i ®îc c¬ cÊu vµo tiÒn l¬ng,
tiÒn c«ng vµ ®îc h¹ch to¸n vµo gi¸ thµnh s¶n phÈm ®Ó t¹o nguån tµi chÝnh cho
ngêi lao ®éng vµ ngêi sö dông lao ®éng ®ãng gãp phÝ b¶o hiÓm.
-Ph¶i cã c¬ chÕ qu¶n lý quü b¶o hiÓm ®Õn tõng ngêi lao ®éng thuéc c¸c
®èi tîng kh¸c nhau ®Ó t¹o ®iÒu kiÖn cho ngêi lao ®éng thuéc mäi thµnh phÇn
kinh tÕ ®Òu ®îc quyÒn tham gia b¶o hiÓm hu trÝ vµ tö tuÊt phï hîp víi kh¶
14
n¨ng cña hä.
C¸c chÕ ®é èm ®au, thai s¶n, tai n¹n lao ®éng vµ bÖnh nghÒ nghiÖp:
Trong qu¸ tr×nh lao ®éng, ngêi lao ®éng thêng gÆp ph¶i rñi ro bÊt ngê
kh«ng lêng tríc ®îc nh èm ®au, tai n¹n lao ®éng vµ bÖnh nghÒ nghiÖp lµm
gi¶m hoÆc mÊt kh¶ n¨ng lao ®éng t¹m thêi ®èi víi nh÷ng trêng hîp nhÑ hoÆc
mÊt kh¶ n¨ng lao ®éng vÜnh viÔn, chÕt ngêi ®èi víi nh÷ng trêng hîp nÆng.
Nguyªn nh©n dÉn ®Õn nh÷ng rñi ro bÊt ngê ®èi víi ngêi lao ®éng cã thÓ
b¾t nguån tõ nguyªn nh©n chñ quan vµ kh¸ch quan cña ngêi lao ®éng vµ ngêi
sö dông lao ®éng g©y ra. VÝ dô nh tai n¹n lao ®éng cã thÓ do nguyªn nh©n chñ
quan tõ ngêi lao ®éng kh«ng t«n träng kû luËt lao ®éng, an toµn lao ®éng ®Ó
x¶y ra tai n¹n lao ®éng; còng cã thÓ do nguyªn nh©n kh¸ch quan nh nåi h¬i bÞ
næ, sù cè vÒ ®iÖn, m¸y mãc... g©y ra tai n¹n; còng cã thÓ do c«ng t¸c an toµn
lao ®éng, vÖ sinh c«ng nghiÖp, phßng chèng ®éc h¹i kh«ng tèt dÉn ®Õn ngêi
lao ®éng bÞ èm ®au, tai n¹n lao ®éng vµ bÖnh nghÒ nghiÖp... HËu qu¶ khi x¶y
ra c¸c rñi ro ®ã ngêi lao ®éng kh«ng nh÷ng mÊt nguån thu nhËp tõ lao ®éng
mµ cßn ph¶i t¨ng thªm chi phÝ cho viÖc ch¨m sãc y tÕ nÕu bÞ nÆng th× tµn phÕ
suèt ®êi hoÆc chÕt ngêi.
Bªn c¹nh ®ã nh÷ng lao ®éng n÷ cßn cã mét thiªn chøc ®ã lµ lµm mÑ.
Trong thêi gian sinh vµ nu«i con nhá, lao ®éng n÷ ph¶i nghØ lµm viÖc dÉn ®Õn
gi¶m mét phÇn thu nhËp do lao ®éng.
§èi víi ngêi sö dông lao ®éng, th× khi ngêi lao ®éng bÞ rñi ro ®ã
kh«ng nh÷ng ¶nh hëng ®Õn qu¸ tr×nh s¶n xuÊt kinh doanh mµ cßn ph¶i bá ra
nhiÒu chi phÝ ®Ó kh¾c phôc hËu qu¶ ®ét xuÊt cho c¸c rñi ro ®ã g©y ra dÉn ®Õn
t×nh h×nh tµi chÝnh cña ®¬n vÞ cµng gÆp khã kh¨n h¬n.
§Ó cã nguån thu nhËp æn ®Þnh cuéc sèng cho ngêi lao ®éng trong khi bÞ
èm ®au, thai s¶n, tai n¹n lao ®éng vµ bÖnh nghÒ nghiÖp, æn ®Þnh kinh tÕ tµi
chÝnh cho ngêi sö dông lao ®éng tÊt yÕu ph¶i cã quü b¶o hiÓm, ngêi sö dông
lao ®éng ph¶i cã tr¸ch nhiÖm trÝch nép phÇn thu nhËp ®Ó ®ãng gãp vµo quü
BHXH cho c¸c môc ®Ých trªn.
Th«ng thêng, ®Ó æn ®Þnh kinh tÕ cho doanh nghiÖp nguån ®ãng gãp ®Ó
t¹o lËp quü b¶o hiÓm cho c¸c rñi ro nµy ®îc Nhµ níc cho phÐp h¹ch to¸n vµo
gi¸ thµnh s¶n phÈm ®Ó ngêi tiªu dïng trong x· héi g¸nh chÞu. TÝnh chÊt ®éc
h¹i, kh«ng an toµn trong s¶n xuÊt kinh doanh g©y èm ®au, tai n¹n lao ®éng vµ
15
bÖnh nghÒ nghiÖp cho ngêi lao ®éng x¶y ra kh¸c nhau ë c¸c ngµnh, c¸c
doanh nghiÖp nhng do nhu cÇu cña c¸c s¶n phÈm phôc vô cho s¶n xuÊt vµ tiªu
dïng cuéc sèng mang tÝnh chÊt x· héi v× thÕ mäi doanh nghiÖp, mäi thµnh
viªn x· héi tiªu dïng s¶n phÈm ®Òu ph¶i cã nghÜa vô b¶o hiÓm cho ngêi lao
®éng khi x¶y ra rñi ro èm ®au, thai s¶n, tai n¹n lao ®éng vµ bÖnh nghÒ nghiÖp.
Nh vËy b¶n chÊt kinh tÕ-x· héi cña c¸c chÕ ®é b¶o hiÓm èm ®au, thai s¶n, tai
n¹n lao ®éng vµ bÖnh nghÒ nghiÖp ®èi víi ngêi lao ®éng ph¶n ¸nh mèi quan
hÖ kinh tÕ-x· héi gi÷a ngêi lao ®éng, ngêi sö dông lao ®éng vµ Nhµ níc th«ng
qua viÖc t¹o lËp vµ sö dông quü b¶o hiÓm x· héi nh»m æn ®Þnh cuéc sèng cho
ngêi lao ®éng vµ æn ®Þnh s¶n xuÊt kinh doanh cña ngêi sö dông lao ®éng vµ x·
héi.
Tõ ®ã ta cã thÓ rót ra ®iÒu kiÖn tån t¹i vµ ph¸t triÓn quü b¶o hiÓm x· héi
®Ó chi cho c¸c chÕ ®é èm ®au, thai s¶n, tai n¹n lao ®éng vµ bÖnh nghÒ nghiÖp
lµ:
-§Ó ®¶m b¶o æn ®Þnh cuéc sèng cho ngêi lao ®éng vµ æn ®Þnh kinh tÕ
cho ngêi sö dông lao ®éng khi èm ®au, thai s¶n, tai n¹n lao ®éng vµ bÖnh nghÒ
nghiÖp tÊt yÕu ph¶i cã quü b¶o hiÓm. Tr¸ch nhiÖm vµ nghÜa vô ®ãng gãp vµo
quü b¶o hiÓm thuéc vÒ ngêi lao ®éng vµ ngêi sö dông lao ®éng. Sè chi phÝ nµy
®îc h¹ch to¸n ®Çy ®ñ vµo gi¸ thµnh ®Ó t¹o nguån tµi chÝnh cho ngêi sö dông
lao ®éng nép phÝ b¶o hiÓm.
-H×nh thøc tæ chøc vµ qu¶n lý quü b¶o hiÓm cho môc ®Ých nµy cã thÓ ®Ó
mét phÇn nhÊt ®Þnh ë ®¬n vÞ sö dông lao ®éng ®Ó gi¶i quyÕt kÞp thêi nhu cÇu
ph¸t sinh ë ®¬n vÞ khi ngêi lao ®éng bÊt ngê bÞ èm ®au, tai n¹n lao ®éng vµ
bÖnh nghÒ nghiÖp vµ mét phÇn nép vµo quü b¶o hiÓm x· héi theo quy ®Þnh.
-Ph©n phèi mang tÝnh chÊt båi hoµn cho c¸c chÕ ®é nµy thêng ®îc diÔn
ra trong mét kh«ng gian vµ thêi gian nhÊt ®Þnh ®Ó ®¶m b¶o kÞp thêi cho ngêi
lao ®éng nÕu bÞ rñi ro. Víi tÝnh chÊt ®ã, quü b¶o hiÓm x· héi dïng ®Ó chi tr¶
cho c¸c chÕ ®é nµy lµ ph¶i ®îc c©n ®èi trong mét thêi gian nhÊt ®Þnh thêng lµ
1 n¨m theo nguyªn t¾c thu b¶o hiÓm x· héi ®ñ bï ®¾p chi tr¶ cho c¸c chÕ ®é
®ã trong n¨m.
Qua sù ph©n tÝch trªn ®©y, ta cã thÓ rót ra tæng qu¸t vÒ b¶n chÊt tµi
chÝnh b¶o hiÓm x· héi nh sau:
Tµi chÝnh b¶o hiÓm x· héi là tæng thÓ c¸c quan hÖ kinh tÕ ph¸t sinh
16
trong qu¸ tr×nh h×nh thµnh mét quü b¶o hiÓm x· héi tËp trung, thèng nhÊt do
sù ®ãng gãp cña ngêi lao ®éng, ngêi sö dông lao ®éng vµ Nhµ níc theo ph¸p
luËt quy ®Þnh, ph©n phèi sö dông quü b¶o hiÓm x· héi nh»m ®¶m b¶o æn ®Þnh
cuéc sèng cña ngêi lao ®éng vµ gia ®×nh hä khi gÆp c¸c rñi ro lµm gi¶m hoÆc
mÊt thu nhËp tõ lao ®éng (tiÒn l¬ng, tiÒn c«ng); phÇn quü t¹m thêi nhµn rçi
®îc tham gia ®Çu t ph¸t triÓn, gãp phÇn æn ®Þnh kinh tÕ-x· héi cña ®Êt níc.
Chñ thÓ nguån tµi chÝnh b¶o hiÓm x· héi lµ nh÷ng ngêi së h÷u quü b¶o hiÓm
x· héi, ®ã lµ c¸c bªn tham gia ®ãng b¶o hiÓm x· héi mµ ®¹i diÖn cña nã lµ
Héi ®ång qu¶n lý b¶o hiÓm x· héi ViÖt nam.
Nh vËy, ®Æc ®iÓm t¹o lËp vµ sö dông quü BHXH thÓ hiÖn nh sau:
-Quü b¶o hiÓm x· héi lµ mét quü tiÒn tÖ tËp trung gi÷ vÞ trÝ lµ kh©u tµi
chÝnh trung gian trong hÖ thèng tµi chÝnh quèc gia. Nã ra ®êi, tån t¹i vµ g¾n
víi môc ®Ých ®¶m b¶o æn ®Þnh cuéc sèng cho ngêi lao ®éng vµ gia ®×nh hä khi
gÆp rñi ro lµm gi¶m hoÆc mÊt thu nhËp tõ lao ®éng mµ kh«ng nh»m môc ®Ých
kinh doanh kiÕm lêi.
-Ph©n phèi quü b¶o hiÓm x· héi võa mang tÝnh chÊt hoµn tr¶, võa mang
tÝnh chÊt kh«ng hoµn tr¶. TÝnh chÊt hoµn tr¶ vµ kh«ng hoµn tr¶ lín h¬n so víi
møc phÝ ®ãng gãp thÓ hiÖn tÝnh chÊt x· héi cña c¸c ho¹t ®éng b¶o hiÓm x·
héi.
-Sù ra ®êi, tån t¹i vµ ph¸t triÓn quü b¶o hiÓm x· héi phô thuéc vµo tr×nh
®é ph¸t triÓn kinh tÕ-x· héi cña tõng quèc gia vµ ®iÒu kiÖn lÞch sö trong tõng
thêi kú nhÊt ®Þnh cña ®Êt níc. Tr×nh ®é kinh tÕ-x· héi cµng ph¸t triÓn th× c¸c
chÕ ®é b¶o hiÓm x· héi ®îc ¸p dông cµng më réng, nhu cÇu tho¶ m·n vÒ b¶o
hiÓm x· héi ®èi víi ngêi lao ®éng cµng ®îc n©ng cao vµ khi kinh tÕ ph¸t triÓn
ngêi lao ®éng cã thu nhËp cao cµng cã ®iÒu kiÖn tham gia ®ãng b¶o hiÓm x·
héi.
§Ó hiÓu râ h¬n b¶n chÊt cña tµi chÝnh b¶o hiÓm x· héi ta cÇn ph©n biÖt
sù gièng vµ kh¸c nhau gi÷a quü b¶o hiÓm x· héi vµ Ng©n s¸ch Nhµ níc.
Ng©n s¸ch Nhµ níc lµ sù vËn ®éng cña c¸c nguån tµi chÝnh g¾n liÒn víi
qu¸ tr×nh t¹o lËp, sö dông quü tiÒn tÖ tËp trung cña Nhµ níc nh»m thùc hiÖn
c¸c chøc n¨ng kinh tÕ-x· héi theo kÕ ho¹ch cña Nhµ níc trªn c¬ së luËt ®Þnh.
Nã ph¶n ¸nh c¸c quan hÖ kinh tÕ gi÷a Nhµ níc vµ c¸c chñ thÓ trong x· héi
ph¸t sinh khi nhµ níc tham gia ph©n phèi c¸c nguån tµi chÝnh quèc gia theo
nguyªn t¾c kh«ng hoµn tr¶ trùc tiÕp lµ chñ yÕu. Ng©n s¸ch Nhµ níc lµ kh©u tµi
17
chÝnh gi÷ vÞ trÝ chñ ®¹o trong hÖ thèng tµi chÝnh quèc gia.
Tõ kh¸i niÖm Ng©n s¸ch Nhµ níc ta rót ra ®Æc ®iÓm ph©n phèi cña
Ng©n s¸ch Nhµ níc nh sau:
-Ng©n s¸ch nhµ níc lµ quü tiÒn tÖ tËp trung, lµ kh©u tµi chÝnh gi÷ vÞ trÝ
chñ ®¹o trong hÖ thèng tµi chÝnh quèc gia. Ng©n s¸ch Nhµ níc ra ®êi, tån t¹i
vµ ho¹t ®éng g¾n liÒn víi viÖc thùc hiÖn chøc n¨ng, nhiÖm vô cña Nhµ níc,
Ng©n s¸ch Nhµ níc g¾n víi chñ thÓ duy nhÊt lµ Nhµ níc.
-Ng©n s¸ch Nhµ níc mang tÝnh ph¸p lý cao. Ho¹t ®éng thu-chi cña
Ng©n s¸ch Nhµ níc lu«n g¾n liÒn víi quyÒn lùc chÝnh trÞ, kinh tÕ cña Nhµ níc
vµ ®îc tiÕn hµnh trªn c¬ së ph¸p luËt quy ®Þnh
-Ph©n phèi cña Ng©n s¸ch Nhµ níc chñ yÕu lµ ph©n phèi l¹i vµ kh«ng
mang tÝnh chÊt hoµn tr¶ trùc tiÕp.
-C¸c quan hÖ ph©n phèi cña Ng©n s¸ch Nhµ níc ph¶n ¸nh lîi Ých cña x·
héi, lîi Ých quèc gia (lîi Ých chung) vµ nã chi phèi c¸c lîi Ých kh¸c nh»m ®¶m
b¶o cho nÒn kinh tÕ-x· héi cña ®Êt níc æn ®Þnh, ph¸t triÓn víi tèc ®é cao.
Tõ ®©y ta cã thÓ thÊy nh÷ng ®iÓm gièng vµ kh¸c nhau cña quü b¶o hiÓm
x· héi vµ Ng©n s¸ch Nhµ níc.
Nh÷ng ®iÓm gièng nhau:
-Ng©n s¸ch Nhµ níc vµ quü b¶o hiÓm x· héi lµ nh÷ng kh©u tµi chÝnh
®éc lËp trong hÖ thèng tµi chÝnh quèc gia, chóng cã mèi quan hÖ h÷u c¬ trong
qu¸ tr×nh t¹o lËp vµ sö dông cho môc ®Ých ho¹t ®éng cña tõng quü.
-Ho¹t ®éng cña Ng©n s¸ch Nhµ níc vµ quü b¶o hiÓm x· héi ®Òu kh«ng
nh»m môc ®Ých kinh doanh kiÕm lêi mµ ho¹t ®éng cña chóng nh»m phôc vô
lîi Ých cña Nhµ níc, lîi Ých cña ngêi lao ®éng tuú theo môc ®Ých sö dông cña
mçi quü.
-ViÖc t¹o lËp vµ sö dông Ng©n s¸ch Nhµ níc vµ quü b¶o hiÓm x· héi
®Òu biÓu hiÖn díi h×nh thøc tiÒn tÖ (gi¸ trÞ), thu-chi cña Ng©n s¸ch Nhµ níc vµ
quü b¶o hiÓm x· héi ®Òu ®îc quy ®Þnh b»ng ph¸p luËt vµ qu¶n lý quü theo
nguyªn t¾c c©n ®èi thu vµ chi.
Nh÷ng ®iÓm kh¸c nhau:
-§iÒu kiÖn ra ®êi vµ ph¸t triÓn cña Ng©n s¸ch Nhµ níc vµ quü b¶o hiÓm
x· héi kh¸c nhau. Ng©n s¸ch Nhµ níc ra ®êi, tån t¹i vµ ph¸t triÓn g¾n liÒn víi
18
sù ra ®êi, tån t¹i vµ ph¸t triÓn cña Nhµ níc. Bé m¸y Nhµ níc cµng lín, chøc
n¨ng, nhiÖm vô cña Nhµ níc cµng më réng th× thu-chi quü Ng©n s¸ch Nhµ níc
cµng lín. Quü b¶o hiÓm x· héi ra ®êi, tån t¹i vµ ph¸t triÓn g¾n liÒn víi sù ph¸t
triÓn cña kinh tÕ hµng ho¸ víi quan hÖ thuª mín nh©n c«ng. Khi kinh tÕ ph¸t
triÓn, thu nhËp tiÒn l¬ng cµng cao th× ph¹m vi c¸c chÕ ®é b¶o hiÓm x· héi cµng
më réng, møc ®é tho¶ m·n cho ngêi lao ®éng cña b¶o hiÓm cµng cao. §©y lµ
c¬ së kh¸ch quan cho sù ra ®êi, ph¸t triÓn cña b¶o hiÓm x· héi, còng lµ c¬ së
cho ®Þnh híng ph¸t triÓn b¶o hiÓm x· héi trong thùc tiÔn.
-Quan hÖ ph©n phèi cña Ng©n s¸ch Nhµ níc chñ yÕu lµ ph©n phèi l¹i vµ
kh«ng mang tÝnh chÊt hoµn tr¶. Chñ thÓ ®ãng gãp vµ hëng thô Ng©n s¸ch Nhµ
níc t¸ch rêi nhau (trõ quan hÖ tÝn dông Nhµ níc). C¸c chñ thÓ cã nghÜa vô
®ãng gãp c¸c kho¶n thu vµo Ng©n s¸ch Nhµ níc do ph¸p luËt quy ®Þnh kh«ng
®îc Nhµ níc hoµn tr¶ trùc tiÕp. Ngîc l¹i c¸c chñ thÓ ®îc hëng thô c¸c kho¶n
chi Ng©n s¸ch Nhµ níc còng kh«ng ph¶i hoµn tr¶ l¹i sè tiÒn mµ Nhµ níc ®·
chi. §©y lµ c¬ së kh¸ch quan cho hiÖn tîng trèn lËu c¸c kho¶n thu nép Ng©n
s¸ch Nhµ níc vµ thÊt tho¸t, l·ng phÝ, kÐm hiÖu qu¶ chi Ng©n s¸ch Nhµ níc mµ
trong qu¶n lý Ng©n s¸ch Nhµ níc ph¶i cã biÖn ph¸p kh¾c phôc. Quan hÖ ph©n
phèi cña quü b¶o hiÓm x· héi võa mang tÝnh chÊt hoµn tr¶, võa mang tÝnh chÊt
kh«ng hoµn tr¶. ViÖc hoµn tr¶ kh«ng biÕt tríc chÝnh x¸c vÒ quy m«, thêi gian
vµ kh«ng gian, thêng møc hoµn tr¶ lín h¬n nhiÒu lÇn so víi phÝ b¶o hiÓm
®ãng gãp (nã mang tÝnh chÊt x· héi, tÝnh chÊt céng ®ång). §Æc ®iÓm nµy ®·
chi phèi ®Õn qu¸ tr×nh qu¶n lý ho¹t ®éng b¶o hiÓm x· héi.
-Quan hÖ ph©n phèi cña Ng©n s¸ch Nhµ níc ph¶n ¸nh quan hÖ lîi Ých
cña x· héi, lîi Ých quèc gia vµ chi phèi c¸c quan hÖ lîi Ých bé phËn, lîi Ých c¸
nh©n, nh»m ®¶m b¶o cho nÒn kinh tÕ-x· héi cña ®Êt níc t¨ng trëng vµ ph¸t
triÓn æn ®Þnh. Cßn quan hÖ ph©n phèi cña quü b¶o hiÓm x· héi tríc hÕt lµ v×
lîi Ých cña ngêi lao ®éng tham gia b¶o hiÓm x· héi sau ®ã míi ®Õn lîi Ých cña
®¬n vÞ, lîi Ých cña x· héi.
Nh vËy, quü b¶o hiÓm x· héi kh«ng thuéc néi dung thu-chi cña Ng©n
s¸ch Nhµ níc, nã tån t¹i ®éc lËp víi Ng©n s¸ch Nhµ níc. Quü b¶o hiÓm x· héi
vµ Ng©n s¸ch Nhµ níc ®Òu lµ nh÷ng kh©u tµi chÝnh ®éc lËp trong hÖ thèng tµi
chÝnh quèc gia. Mçi kh©u tµi chÝnh ®Òu cã mét chñ thÓ riªng trong ®ã Ng©n
s¸ch Nhµ níc lµ kh©u tµi chÝnh gi÷ vÞ trÝ chñ ®¹o ph¶n ¸nh lîi Ých cña x· héi,
lîi Ých quèc gia cßn quü b¶o hiÓm x· héi chØ ph¶n ¸nh lîi Ých cña c¸c bªn
19
tham gia ®ãng b¶o hiÓm x· héi.
1.1.2.2.Ph©n biÖt tµi chÝnh BHXH vµ tµi chÝnh doanh nghiÖp
Tríc hÕt, ta ph¶i hiÓu kh¸i niÖm, ®Æc ®iÓm cña tµi chÝnh doanh nghiÖp.
Tµi chÝnh doanh nghiÖp lµ tæng thÓ c¸c quan hÖ kinh tÕ ph¸t sinh trong
qu¸ tr×nh t¹o lËp vµ sö dông c¸c quü tiÒn tÖ hoÆc vèn ho¹t ®éng cña doanh
nghiÖp nh»m ®¹t ®îc môc ®Ých doanh lîi trong khu«n khæ ph¸p luËt cña Nhµ
níc.
Tµi chÝnh doanh nghiÖp lµ kh©u tµi chÝnh c¬ së trong hÖ thèng tµi chÝnh
quèc gia. Trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng, tµi chÝnh doanh nghiÖp cã nh÷ng ®Æc
®iÓm c¬ b¶n sau:
-TÝnh chÊt ®a së h÷u lµ nÐt ®Æc trng cña tµi chÝnh doanh nghiÖp trong
®iÒu kiÖn ph¸t triÓn kinh tÕ thÞ trêng. Doanh nghiÖp muèn tiÕn hµnh s¶n xuÊt
kinh doanh chñ doanh nghiÖp ph¶i cã mét sè vèn kinh doanh b»ng hoÆc lín
h¬n vèn ph¸p ®Þnh cña Nhµ níc quy ®Þnh. MÆt kh¸c, doanh nghiÖp muèn cã
kü thuËt hiÖn ®¹i ®Ó s¶n xuÊt ra s¶n phÈm cã thÓ ®øng v÷ng trong c¹nh tranh
th× ph¶i cã sè vèn kinh doanh lín. §iÒu ®ã dÉn ®Õn sù ®Çu t tõ nhiÒu nguån
vèn kh¸c nhau v× thÕ trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng doanh nghiÖp mang tÝnh chÊt
®a së h÷u lµ phæ biÕn.
-Tµi chÝnh doanh nghiÖp lµ mét quü tiÒn tÖ ®Æc biÖt. Nã ®Æc biÖt ë chç:
lu«n thay ®æi h×nh th¸i biÓu hiÖn v× qu¸ tr×nh t¹o lËp vµ sö dông vèn kinh
doanh lu«n g¾n liÒn víi c¸c yÕu tè s¶n xuÊt; ®îc sö dông cho môc ®Ých tÝch
luü lµ chÝnh chø kh«ng ph¶i cho môc ®Ých tiªu dïng; nã lu«n ho¹t ®éng nh»m
môc tiªu lîi nhuËn. Tµi chÝnh doanh nghiÖp ngoµi t¹o lËp ban ®Çu chóng cßn
®îc bæ sung hay rót bít tuú theo nhu cÇu më réng hoÆc thu hÑp qu¸ tr×nh s¶n
xuÊt kinh doanh.
-C¸c quan hÖ tµi chÝnh n¶y sinh trong qu¸ tr×nh t¹o lËp vµ sö dông tµi
chÝnh doanh nghiÖp ®Òu g¾n víi ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh cña doanh
nghiÖp nghÜa lµ mäi ho¹t ®éng thu chi cña tµi chÝnh doanh nghiÖp ®Òu nh»m
môc ®Ých doanh lîi.
Tõ b¶n chÊt cña tµi chÝnh b¶o hiÓm x· héi vµ tµi chÝnh doanh nghiÖp ta
cã thÓ thÊy nh÷ng ®iÓm gièng nhau vµ kh¸c nhau gi÷a tµi chÝnh b¶o hiÓm x·
héi vµ tµi chÝnh doanh nghiÖp.
Nh÷ng ®iÓm gièng nhau:
20
-Tµi chÝnh b¶o hiÓm x· héi vµ tµi chÝnh doanh nghiÖp ®Òu lµ nh÷ng
kh©u tµi chÝnh ®éc lËp trong hÖ thèng tµi chÝnh quèc gia. Chóng ra ®êi, tån t¹i
vµ ph¸t triÓn ®Òu do môc ®Ých cña chñ thÓ trong x· héi ®ßi hái.
-ViÖc t¹o lËp vµ sö dông quü b¶o hiÓm x· héi vµ tµi chÝnh doanh nghiÖp
®Òu biÓu hiÖn díi h×nh thøc tiÒn tÖ vµ theo Ph¸p luËt quy ®Þnh.
Nh÷ng ®iÓm kh¸c nhau;
-§iÓm kh¸c nhau ®Çu tiªn cña quü b¶o hiÓm x· héi vµ tµi chÝnh doanh
nghiÖp lµ môc ®Ých ho¹t ®éng cña hai lo¹i h×nh nµy. Quü b¶o hiÓm x· héi ho¹t
®éng kh«ng nh»m môc ®Ých doanh lîi. Ho¹t ®éng thu, chi cña quü b¶o hiÓm
x· héi nh»m æn ®Þnh cuéc sèng cña ngêi lao ®éng khi gÆp rñi ro khi gi¶m
hoÆc mÊt thu nhËp. Mäi ho¹t ®éng cña tµi chÝnh doanh nghiÖp chñ yÕu kinh
doanh kiÕm lêi. Hay nãi c¸ch kh¸c lîi nhuËn lµ môc tiªu hµng ®Çu chi phèi
ho¹t ®éng cña tµi chÝnh doanh nghiÖp, lîi nhuËn quyÕt ®Þnh sù ra ®êi tån t¹i,
ph¸t triÓn cña doanh nghiÖp.
-Quan hÖ ph©n phèi quü BHXH vµ tµi chÝnh doanh nghiÖp còng kh¸c
nhau. Quan hÖ ph©n phèi cña quü b¶o hiÓm x· héi võa mang tÝnh chÊt hoµn
tr¶ võa mang tÝnh chÊt kh«ng hoµn tr¶. Quan hÖ ph©n phèi cña tµi chÝnh doanh
nghiÖp mang tÝnh chÊt hoµn tr¶ trùc tiÕp. NghÜa lµ viÖc ®ãng gãp vèn ®Ó t¹o
lËp quü tµi chÝnh doanh nghiÖp lµ do c¸c chñ doanh nghiÖp ®ãng gãp vèn ®ã
vÉn thuéc quyÒn së h÷u cña c¸c chñ doanh nghiÖp. Sau qu¸ tr×nh kinh doanh,
viÖc ph©n phèi l¹i lîi nhuËn hoÆc lç cña doanh nghiÖp ph¶i dùa vµo tû lÖ gãp
vèn cña tõng chñ së h÷u ®Ó ph©n chia. TÝnh chÊt ph©n phèi cña quü b¶o hiÓm
x· héi vµ tµi chÝnh doanh nghiÖp kh¸c nhau nªn c¬ chÕ qu¶n lý quü cña chóng
còng kh¸c nhau.
-Néi dung vËt chÊt cña quü b¶o hiÓm x· héi vµ tµi chÝnh doanh nghiÖp
®Òu lµ nh÷ng quü tiÒn tÖ nhng tµi chÝnh doanh nghiÖp lµ mét lo¹i quü tiÒn tÖ
®Æc biÖt dïng cho kinh doanh kh«ng dïng cho môc ®Ých tiªu dïng. Trong qu¸
tr×nh kinh doanh ho¹t ®éng vèn kinh doanh ph¶i ®îc b¶o toµn vµ ph¸t triÓn.
Ngîc l¹i quü b¶o hiÓm x· héi lµ mét quü tiÒn tÖ nh»m môc ®Ých tiªu dïng ®Ó
®¶m b¶o æn ®Þnh cuéc sèng cho ngêi lao ®éng tham gia khi gÆp rñi ro. Møc
tiªu dïng cña quü b¶o hiÓm x· héi phô thuéc vµo kh¶ n¨ng nguån thu t¹o lËp
quü b¶o hiÓm x· héi vµ chi quü b¶o hiÓm x· héi kh«ng ®îc vît qu¸ sè thu cña
quü b¶o hiÓm x· héi ®¶m b¶o nguyªn t¾c c©n ®èi thu chi cña quü b¶o hiÓm x·
héi. V× thÕ, trong qu¸ tr×nh qu¶n lý quü b¶o hiÓm x· héi ph¶i lu«n lu«n xem
- Xem thêm -