Tài liệu Quản lý dạy học lâm sàng ở các trường đại học y việt nam

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM HÀ NỘI NGUYỄN THỊ QUỲNH NGA QUẢN LÝ DẠY HỌC LÂM SÀNG Ở CÁC TRƯỜNG ĐẠI HỌC Y VIỆT NAM Chuyên ngành: Quản lý giáo dục Mã số: 9.14.01.14 LUẬN ÁN TIẾN SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC Người hướng dẫn khoa học: 1. TS. Đào Lan Hương 2. PGS.TS Nguyễn Bá Minh HÀ NỘI - 2019 i LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Những nội dung, số liệu và kết quả trình bày trong luận án là hoàn toàn trung thực và chưa có tác giả nào công bố trong bất cứ một công trình nào khác. Hà Nội, tháng 01 năm 2019 Tác giả luận án Nguyễn Thị Quỳnh Nga ii LỜI CẢM ƠN Công trình nghiên cứu này được thực hiện tại Trường Đại học Sư phạm Hà Nội, các trường Đại học Y Việt Nam. Tác giả xin bày tỏ sự biết ơn sâu sắc tới tập thể cán bộ giảng viên hướng dẫn khoa học: TS. Đào Lan Hương và PGS.TS Nguyễn Bá Minh đã tận tình hướng dẫn khoa học và giúp đỡ tác giả trong suốt quá trình thực hiện luận án. Tác giả luận án xin chân thành cảm ơn Ban Giám hiệu, Phòng sau Đại học; Khoa quản lý giáo dục Trường Đại học Sư phạm Hà Nội; Ban Giám hiệu, cán bộ quản lý, giảng viên, sinh viên của các trường Đại học Y; các bệnh viện thực hành lâm sàng và các đồng nghiệp luôn động viên, quan tâm và giúp đỡ để hoàn thành luận án. Xin chân thành cám ơn các Thầy giáo, các nhà Khoa học và gia đình đã quan tâm giúp đỡ, đóng góp nhiều ý kiến quý báu, cổ vũ và động viên tác giả hoàn thành công trình khoa học này. Hà Nội, tháng 01 năm2019 Tác giả luận án Nguyễn Thị Quỳnh Nga iii DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT TRONG LUẬN ÁN BGH BV CBQL ĐC ĐHY ĐLC ĐTB DH DHLS GV GV - BS HT HTTCDH HTTC DHLS LS MTDH MTDHLS NDDH NDDHLS NL PPDH PPDHLS PTNL QL SV TC TN Ban Giám hiệu Bệnh viện Cán bộ Quản lý Đối chứng Đại học Y Độ lệch chuẩn Điểm trung bình Dạy học Dạy học lâm sàng Giảng viên Giảng viên - Bác sĩ Hiệu trưởng Hình thức tổ chức dạy học Hình thức tổ chức dạy học lâm sàng Lâm sàng Mục tiêu dạy học Mục tiêu dạy học lâm sàng Nội dung dạy học Nội dung dạy học lâm sàng Năng lực Phương pháp dạy học Phương pháp dạy học lâm sàng Phát triển năng lực Quản lý Sinh viên Tổ chức Thử nghiệm MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN.......................................................................................................i LỜI CẢM ƠN...........................................................................................................ii DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT TRONG LUẬN ÁN......................................iii DANH MỤC BẢNG SỐ LIỆU..............................................................................viii DANH MỤC SƠ ĐỒ, BIỂU ĐỒ...............................................................................x MỞ ĐẦU................................................................................................................... 1 1. Tính cấp thiết của đề tài nghiên cứu..................................................................1 iv 2. Mục đích nghiên cứu.........................................................................................3 3. Khách thể và đối tượng nghiên cứu...................................................................3 4. Giả thuyết khoa học...........................................................................................3 5. Nhiệm vụ nghiên cứu của đề tài........................................................................3 6. Giới hạn phạm vi nghiên cứu............................................................................4 7. Cách tiếp cận và phương pháp nghiên cứu........................................................5 8. Những luận điểm cần bảo vệ của luận án..........................................................7 9. Đóng góp mới của luận án.................................................................................7 10. Cấu trúc của luận án........................................................................................8 Chương 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN CỦA QUẢN LÝ DẠY HỌC LÂM SÀNG Ở CÁC TRƯỜNG ĐẠI HỌC Y.............................................................................................9 1.1. Tổng quan nghiên cứu vấn đề.........................................................................9 1.1.1. Những nghiên cứu về dạy học lâm sàng..................................................9 1.1.2. Những nghiên cứu về quản lý dạy học lâm sàng...................................12 1.2. Dạy học và dạy học lâm sàng ở các trường Đại học Y.................................16 1.2.1. Khái niệm dạy học và dạy học lâm sàng...............................................16 1.2.2. Những nét đặc trưng của dạy học lâm sàng...........................................18 1.2.3. Dạy học lâm sàng theo hướng phát triển năng lực của sinh viên...........20 1.2.4. Các thành tố của quá trình dạy học lâm sàng.........................................29 1.3. Quản lý dạy học lâm sàng ở các trường Đại học Y......................................43 1.3.1. Khái niệm quản lý, quản lý dạy học và quản lý dạy học lâm sàng........43 1.3.2. Vai trò của Hiệu trưởng và phân cấp quản lý trong quản lý dạy học lâm sàng ở trường Đại học Y..........................................................................46 1.3.3. Các chức năng quản lý của Hiệu trưởng đối với dạy học lâm sàng.......50 1.3.4. Các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý dạy học lâm sàng ở các trường Đại học Y...............................................................................................................61 KẾT LUẬN CHƯƠNG 1........................................................................................68 Chương 2: THỰC TRẠNG QUẢN LÝ DẠY HỌC LÂM SÀNG Ở CÁC TRƯỜNG ĐẠI HỌC Y VIỆT NAM.......................................................................69 2.1. Vài nét về các trường ĐHY ở Việt Nam......................................................69 2.1.1. Mục tiêu và nhiệm vụ............................................................................69 2.1.2. Cơ cấu tổ chức.......................................................................................69 v 2.1.3. Chương trình đào tạo Bác sĩ đa khoa hệ chính quy...............................70 2.2. Tổ chức khảo sát thực tiễn............................................................................73 2.2.1. Mục đích khảo sát.................................................................................73 2.2.2. Nội dung khảo sát..................................................................................73 2.2.3. Đối tượng khảo sát................................................................................73 2.2.4. Phương pháp khảo sát...........................................................................74 2.2.5. Đánh giá kết quả khảo sát......................................................................74 2.3. Thực trạng dạy học lâm sàng ở các trường Đại học Y Việt Nam.................76 2.3.1. Thực trạng nhận thức về tầm quan trọng của DHLS ở các trường Đại học Y Việt Nam..............................................................................................76 2.3.2. Thực trạng thực hiện mục tiêu DHLS ở các trường ĐHY Việt Nam.....77 2.3.3. Thực trạng thực hiện nội dung DHLS ở các trường ĐHY Việt Nam....80 2.3.4. Thực trạng sử dụng phương pháp dạy học lâm sàng ở các trường ĐHY Việt Nam.........................................................................................................83 2.3.5. Thực trạng sử dụng điều kiện phương tiện dạy học lâm sàng ở các trường Đại học Y Việt Nam............................................................................86 2.3.6. Thực trạng sử dụng hình thức tổ chức dạy học lâm sàng ở các trường Đại học Y Việt Nam........................................................................................90 2.3.7. Thực trạng kiểm tra, đánh giá kết quả học tập lâm sàng ở các trường Đại học Y Việt Nam........................................................................................93 2.4. Thực trạng quản lý dạy học lâm sàng ở các trường ĐHY Việt Nam............97 2.4.1. Thực trạng xây dựng kế hoạch dạy học lâm sàng ở các trường Đại học Y Việt Nam.....................................................................................................97 2.4.2. Thực trạng tổ chức bộ máy và tổ chức nhân sự DHLS ở các trường Đại học Y Việt Nam............................................................................................101 2.4.3. Thực trạng lãnh đạo, chỉ đạo DHLS ở các trường ĐHY Việt Nam.....107 2.4.4. Thực trạng kiểm tra DHLS ở các trường ĐHY Việt Nam...................112 2.5. Thực trạng các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý DHLS ở các trường Đại học Y Việt Nam.......................................................................................................117 2.5.1. Các yếu tố thuộc về chủ thể quản lý DHLS.........................................117 2.5.2. Các yếu tố thuộc về đối tượng quản lý DHLS.....................................119 2.5.3. Các yếu tố thuộc về môi trường quản lý DHLS...................................122 vi 2.6. Đánh giá chung về thực trạng quản lý DHLS ở các trường ĐHY Việt Nam. .125 2.6.1. Mặt mạnh............................................................................................126 2.6.2. Mặt hạn chế.........................................................................................127 2.6.3. Nguyên nhân của thực trạng................................................................127 KẾT LUẬN CHƯƠNG 2......................................................................................129 Chương 3: BIỆN PHÁP QUẢN LÝ DẠY HỌC LÂM SÀNG Ở CÁC TRƯỜNG ĐẠI HỌC Y VIỆT NAM......................................................................................131 3.1. Nguyên tắc đề xuất biện pháp.....................................................................131 3.1.1. Nguyên tắc đảm bảo tính khoa học......................................................131 3.1.2. Nguyên tắc đảm bảo tính thực tiễn......................................................131 3.1.3. Nguyên tắc đảm bảo tính hiệu quả......................................................131 3.1.4. Nguyên tắc đảm bảo tính kế thừa........................................................131 3.1.5. Nguyên tắc đảm bảo tính pháp lý........................................................131 3.2. Các biện pháp quản lý DHLS ở các trường Đại học Y Việt Nam...............131 3.2.1. Tổ chức tuyên truyền nâng cao nhận thức cho cán bộ quản lý, giảng viên, giảng viên- bác sĩ và sinh viên về tầm quan trọng của dạy học lâm sàng..........132 3.2.2. Xây dựng kế hoạch dạy học lâm sàng theo hướng phát triển năng lực người học......................................................................................................134 3.2.3. Tổ chức bồi dưỡng cho giảng viên, giảng viên – bác sĩ về dạy học lâm sàng theo hướng phát triển năng lực người học.............................................137 3.2.4. Chỉ đảo đổi mới dạy học lâm sàng theo hướng phát triển năng lực người học......................................................................................................140 3.2.5. Đổi mới kiểm tra, đánh giá dạy học lâm sàng theo hướng phát triển năng lực người học........................................................................................143 3.2.6. Tổ chức liên kết chặt chẽ giữa trường Đại học Y và Bệnh viện trong dạy học lâm sàng...........................................................................................147 3.3. Mối quan hệ giữa các biện pháp quản lý....................................................154 3.4. Kết quả khảo nghiệm về tính cấp thiết và tính khả thi của các biện pháp quản lý dạy học lâm sàng ở trường Đại học Y Việt Nam..................................155 3.4.1. Kết quả khảo nghiệm về tính cấp thiết của các biện pháp đề xuất.......155 3.4.2. Kết quả khảo nghiệm về tính khả thi của các biện pháp đề xuất.........157 vii 3.4.3. Mối tương quan giữa tính cấp thiết và tính khả thi của các biện pháp quản lý DHLS ở các trường Đại học Y.........................................................158 3.5. Thử nghiệm biện pháp quản lý DHLS ở các trường Đại học Y..................160 3.5.1. Mục đích thử nghiệm..........................................................................160 3.5.2. Giả thuyết thử nghiệm.........................................................................160 3.5.3. Nội dung thử nghiệm...........................................................................160 3.5.4. Mẫu và địa bàn thử nghiệm.................................................................160 3.5.5. Tiêu chí đánh giá và thang đánh giá....................................................160 3.5.6. Tổ chức thử nghiệm............................................................................162 3.5.7. Kết quả thử nghiệm.............................................................................163 KẾT LUẬN CHƯƠNG 3......................................................................................187 KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ........................................................................189 1. Kết luận.........................................................................................................189 2. Khuyến nghị..................................................................................................191 2.1. Đối với Bộ giáo dục và Đào tạo, Bộ Y tế...............................................191 2.2. Đối với các trường Đại học Y................................................................191 2.3. Đối với các bệnh viện thực hành lâm sàng.............................................192 2.4. Đối với giảng viên dạy học lâm sàng.....................................................192 2.5. Đối với sinh viên học lâm sàng..............................................................192 DANH MỤC CÔNG TRÌNH KHOA HỌC CỦA TÁC GIẢ TÀI LIỆU THAM KHẢO PHỤ LỤC DANH MỤC BẢNG SỐ LIỆU Bảng 2.1. Mức độ nhận thức về tầm quan trọng của DHLS....................................76 Bảng 2.2. Mức độ thực hiện mục tiêu DHLS ở các trường ĐHY Việt Nam............78 Bảng 2.3. Mức độ thực hiện nội dung DHLS ở trường ĐHY Việt Nam..................80 Bảng 2.4. Mức độ kết quả sử dụng phương pháp DHLS ở các trường ĐHY...........83 Bảng 2.5. Mức độ đáp ứng các điều kiện, phương tiện dạy học trong DHLS..........86 Bảng 2.6. Mức độ kết quả sử dụng phương tiện DHLS ở các trường ĐHY............89 viii Bảng 2.7. Mức độ kết quả sử dụng hình thức tổ chức dạy học lâm sàng ở các trường Đại học Y Việt Nam....................................................................................91 Bảng 2.8. Mức độ thực hiện kiểm tra, đánh giá kết quả học tập lâm sàng ở các trường Đại học Y Việt Nam....................................................................................93 Bảng 2.9. Tổng hợp kết quả khảo sát thực trạng DHLS ở các trường ĐHY Việt Nam......................................................................................................................... 95 Bảng 2.10. Mức độ xây dựng kế hoạch DHLS ở các trường Đại học Y Việt Nam ................................................................................................................................. 97 Bảng 2.11. Mức độ thực hiện tổ chức bộ máy quản lý DHLS...............................101 Bảng 2.12. Mức độ thực hiện tổ chức nhân sự DHLS...........................................101 Bảng 2.13. Mức độ phối hợp hoạt động của các bộ phận trong DHLS..................105 Bảng 2.14. Mức độ thực hiện lãnh đạo, chỉ đạo DHLS.........................................108 ở các trường Đại học Y Việt Nam.........................................................................108 Bảng 2.15. Mức độ thực hiện kiểm tra DHLS ở các trường ĐHY.........................112 Bảng 2.16. Mức độ ảnh hưởng của nhóm yếu tố thuộc về chủ thể quản lý đến quản lý DHLS................................................................................................................117 Bảng 2.17. Mức độ ảnh hưởng của nhóm yếu tố thuộc về đối tượng quản lý........119 Bảng 2.18. Mức độ ảnh hưởng của nhóm yếu tố thuộc về môi trường quản lý.....122 Bảng 2.19. Thực trạng quản lý DHLS ở các trường ĐHY Việt Nam....................125 Bảng 3.1. Mức độ cấp thiết của các biện pháp quản lý DHLS ở trường ĐHY......156 Bảng 3.2. Mức độ khả thi của các biện pháp quản lý DHLS ở các trường ĐHY...157 Bảng 3.3. Mối tương quan giữa tính cấp thiết và tính khả thi của các biện pháp quản lý DHLS ở trường Đại học Y........................................................................158 Bảng 3.4. So sánh quá trình DHLS ở cơ sở TN và cơ sở ĐC trước thử nghiệm....163 Bảng 3.5. So sánh kết quả DHLS ở cơ sở TN và cơ sở ĐC trước thử nghiệm.......165 Bảng 3.6. Tổng hợp so sánh quá trình DHLS và kết quả của DHLS ở cơ sở TN và cơ sở ĐC trước thử nghiệm...................................................................................167 Bảng 3.7. So sánh quá trình DHLS ở cơ sở thử nghiệm và cơ sở đối chứng sau thử nghiệm................................................................................................................... 169 Bảng 3.8. So sánh kết quả của DHLS ở cơ sở TN và cơ sở ĐC sau thử nghiệm. . .171 ix Bảng 3.9. Tổng hợp so sánh quá trình DHLS và kết quả của DHLS ở cơ sở TN và cơ sở ĐC sau thử nghiệm......................................................................................173 Bảng 3.10. So sánh quá trình DHLS ở cơ sở đối chứng trước và sau thử nghiệm ............................................................................................................................... 175 Bảng 3.11. So sánh kết quả của DHLS ở cơ sở ĐC trước và sau TN....................177 Bảng 3.12. Tổng hợp so sánh sự biến đổi của quá trình DHLS và kết quả của DHLS ở cơ sở ĐC trước và sau TN.......................................................................179 Bảng 3.13. So sánh sự biến đổi của quá trình DHLS tại cơ sở TN trước và sau thử nghiệm................................................................................................................... 180 Bảng 3.14. So sánh sự biến đổi kết quả của DHLS ở cơ sở TN trước và sau TN. .182 Bảng 3.15. Tổng hợp so sánh sự biến đổi của quá trình DHLS và kết quả của DHLS ở cơ sở thử nghiệm trước và sau thử nghiệm..............................................184 Bảng 3.16 Tổng hợp so sánh sự biến đồi về chất lượng quá trình DHLS của GV trường ĐHY và GV-BS của bệnh viện ở cơ sở ĐC sau thử nghiệm......................186 Bảng 3.17. Tổng hợp so sánh sự biến đồi về chất lượng quá trình DHLS của GV trường ĐHY và GV-BS của bệnh viện ở cơ sở TN sau thử nghiệm......................186 x DANH MỤC SƠ ĐỒ, BIỂU ĐỒ Sơ đồ 1.1. Cấu trúc Năng lực...................................................................................21 Sơ đồ 1.2. Chu trình học tập theo lý thuyết trải nghiệm của David Kolb................23 Sơ đồ 1.3. Chu trình dạy học lâm sàng dựa trên chu trình học tập của Kolb...........26 Sơ đồ 1.4. Quản lý dạy học lâm sàng......................................................................67 Biểu đồ 2.1. Thực trạng DHLS ở các trường ĐHY Việt Nam.................................96 Biểu đồ 2.2. Thực trạng QL DHLS ở trường ĐHY Việt Nam...............................126 Sơ đồ 3.1: Mối quan hệ giữa các biện pháp...........................................................155 Biểu đồ 3.1: Mối tương quan giữa tính cấp thiết và tính khả thi của các biện pháp quản lý DHLS........................................................................................................159 Biểu đồ 3.2: So sánh quá trình DHLS và kết quả DHLS ở cơ sở TN và cơ sở ĐC trước thử nghiệm...................................................................................................168 Biểu đồ 3.3. So sánh quá trình DHLS và kết quả của DHLS ở cơ sở TN và cơ sở ĐC sau thử nghiệm................................................................................................173 Biểu đồ 3.4: So sánh sự biến đổi của quá trình DHLS và kết quả DHLS ở cơ sở đối chứng trước và sau thử nghiệm........................................................................179 Biểu đồ 3.5: So sánh sự biến đổi của quá trình DHLS và kết quả của DHLS ở cơ sở thử nghiệm trước và sau thử nghiệm.................................................................184 1 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài nghiên cứu Giáo dục y học là một ngành chuyên nghiên cứu các vấn đề giáo dục trong ngành khoa học sức khỏe. Trong đào tạo y khoa, dạy học lâm sàng là hoạt động không thể thiếu, là khâu then chốt trong thực hiện mục tiêu đào tạo, có ý nghĩa cốt lõi quyết định chất lượng nguồn nhân lực cán bộ y tế ở các trường Đại học Y. DHLS là cách dạy mang tính đặc thù của ngành y, nó đòi hỏi phải luôn cập nhật, đổi mới phù hợp văn hóa truyền thống song cũng cải tiến theo chiều hướng phát triển của công nghệ y học hiện đại, công nghệ thông tin, công nghiệp hóa, hiện đại hóa. Quá trình DHLS được diễn ra trong môi trường bệnh viện, người học được học tập và làm quen với công việc mà sau khi tốt nghiệp họ sẽ hành nghề. DHLS giúp sinh viên củng cố và hiểu sâu hơn về lý thuyết, hình thành kinh nghiệm sống, đồng thời là nền tảng kiến thức cho việc hình thành và phát triển các kỹ năng khám và chữa bệnh sau này. Vị trí đặc biệt của DHLS là hình thành và phát triển ở người học hệ thống kiến thức, kỹ năng và thái độ nghề nghiệp của người bác sỹ tương lai. Chính DHLS là môi trường giáo dục, là cái nôi, cái khuôn để hình thành người cán bộ y tế có đức lẫn tài... [66]. Thông qua học lâm sàng những kiến thức mà SV lĩnh hội được qua hoạt động thực, hoạt động nghề nghiệp trong thời gian học tập tại bệnh viện, được vận dụng để giải quyết những tình huống thực tiễn từ đó hình thành ở SV kỹ năng lâm sàng. Nhờ các kỹ năng lâm sàng mà sinh viên mới có thể vận dụng các kiến thức của mình để ra các quyết định đúng đắn và có hiệu quả trong điều trị, chăm sóc người bệnh nói riêng và trong hoạt động ngành nghề nói chung. Bên cạnh đó, DHLS giúp sinh viên làm quen với môi trường bệnh viện, tiếp cận với người bệnh, tiếp xúc với các y bác sĩ là các đồng nghiệp tương lai, từ đó SV hình thành được thái độ nghề nghiệp của người bác sĩ. Quản lý dạy học lâm sàng là một trong những khâu quan trọng của công tác quản lý đào tạo; là yêu cầu hết sức cần thiết nhằm nâng cao chất lượng DHLS cho sinh viên y khoa. Quan tâm thích đáng đến hoạt động DHLS là một trong những trọng điểm của toàn bộ công tác quản lý giáo dục ở các trường Đại học Y. Nghị quyết số 29-NQ/TW, ngày 4/11/2013 của Ban Chấp hành Trung ương Đảng đã khẳng định: “Chuyển mạnh quá trình giáo dục từ chủ yếu trang bị kiến thức sang phát triển toàn diện năng lực và phẩmm chất người học”; “tập trung đào 2 tạo nhân lực có kiến thức, ky năng và trách nhiê m ̣ nghề nghiêp̣ ” [25]. Như vậy, đổi mới căn bản và toàn diện trong giáo dục đào tạo, phát triển nguồn nhân lực đòi hỏi toàn bộ hoạt động của các trường Đại học Y cũng phải đổi mới theo hướng phát triển năng lực SV với ba mặt: kiến thức - kỹ năng - thái độ; phải xác định rõ các yêu cầu đặc thù đối với từng trình độ, năng lực đầu ra của từng ngành đào tạo. Định hướng chiến lược cơ bản của ngành Y tế được Nghị Quyết số 46 NQ/TW ngày 23/02/2005 của Bộ Chính trị về công tác bảo vệ, chăm sóc và nâng cao sức khỏe nhân dân trong tình hình mới đã khẳng định: “nghề y là một nghề đặc biệt, cần được tuyển chọn, đào tạo, sử dụng và đãi ngộ đặc biệt” [9]. Do tính đặc thù đào tạo nhân lực y tế là việc tổ chức đào tạo luôn gắn liền với các cơ sở khám chữa bệnh, nên Nghị định số 111/2017/NĐ-CP, ngày 5/10/2017 của Chính phủ đã ban hành quy định về tổ chức đào tạo thực hành trong đào tạo khối ngành sức khỏe [14], nhằm đảm bảo chất lượng đào tạo nhân lực y tế. Để thực hiện các Nghị quyết của Đảng, Nghị định của Chính phủ; trong những năm gần đây các trường Đại học Y Việt Nam đã chú trọng nâng cao chất lượng đào tạo y khoa thông qua công tác đào tạo giảng viên, đổi mới các hoạt động dạy học theo hướng tích cực, đổi mới giáo trình, phương pháp và các hình thức dạy học phù hợp, bổ sung và nâng cấp cơ sở vật chất trang thiết bị nhằm nâng cao chất lượng dạy học, đặc biệt là dạy học lâm sàng. Tuy nhiên, năng lực khám lâm sàng của SV ra trường còn thấp là do nhiều nguyên nhân, trong đó phải kể đến: khi kỹ thuật, máy móc, hệ thống cận lâm sàng phát triển đã góp phần hỗ trợ rất lớn trong chẩn đoán bệnh cho nên khám lâm sàng bị coi nhẹ dẫn đến năng lực này của bác sĩ có phần hạn chế. Mặt khác, hoạt động DHLS hiện nay gặp nhiều bất cập: do bệnh nhân và người nhà bệnh nhân yêu cầu cao hơn trong khám và điều trị, quyền của khách hàng được đề cao, khi người bệnh từ chối cho sinh viên học và thực hành trải nghiệm; sinh viên ít được thực hành trên người bệnh; sự sao lãng nhiều mục tiêu dạy học quan trọng, ít dạy thái độ, y đức, giảm quan tâm giáo dục nhân cách; việc học tập cách ứng xử nhân văn và cá biệt hóa chăm sóc bị coi nhẹ. Các phương pháp giải quyết vấn đề, dạy học dựa trên năng lực… chưa được phổ biến. Y học đang phát triển rất nhanh, nhu cầu của người bệnh đòi hỏi cách chữa trị và chăm sóc khác trước, nhưng các trường chưa dạy cho SV thay đổi tư duy và hành vi kịp thời… Mặt khác, tổ chức dạy học lâm sàng vừa thiếu hụt về mặt số lượng giảng viên, yếu về 3 mặt chất lượng, công tác quản lý giám sát còn lỏng lẻo [12]. Việc tổ chức và hỗ trợ để quá trình DHLS trở nên tích cực chủ động và có hiệu quả chưa được quan tâm; mối quan hệ trường - viện trong hoạt động DHLS chưa tốt dẫn đến chất lượng DHLS bị hạn chế, do đó công tác quản lý dạy học lâm sàng ở trường Đại học Y gặp nhiều khó khăn. Cho đến nay vẫn chưa có công trình, luận án tiến sĩ nào đi sâu nghiên cứu về quản lý DHLS ở trường ĐHY. Các nghiên cứu về quản lý DHLS cũng chỉ mới được đề cập như là những nét chấm phá trong các công trình nghiên cứu dưới góc độ quản lý giáo dục, vì vậy đề tài: "Quản lý dạy học lâm sàng ở các trường Đại học Y Việt Nam" được chọn và tiến hành nghiên cứu. 2. Mục đích nghiên cứu Trên cơ sở nghiên cứu lý luận và thực tiễn quản lý DHLS ở các trường ĐHY Việt Nam, đề xuất các biện pháp quản lý DHLS ở các trường ĐHY Việt Nam, nhằm góp phần nâng cao hiệu quả quản lý DHLS qua đó nâng cao chất lượng DHLS ở các trường ĐHY Việt Nam. 3. Khách thể và đối tượng nghiên cứu 3.1. Khách thể nghiên cứu Dạy học lâm sàng tại các trường Đại học Y. 3.2. Đối tượng nghiên cứu Quản lý dạy học lâm sàng tại các trường Đại học Y Việt Nam. 4. Giả thuyết khoa học Dạy học lâm sàng ở các trường ĐHY Việt Nam đã đạt được một số kết quả khả quan, tuy nhiên vẫn tồn tại những hạn chế đáng kể như: có sự mất cân đối giữa các yếu tố cấu thành năng lực của sinh viên y khoa, chưa có sự phối hợp chặt chẽ, hiệu quả giữa cơ sở đào tạo và các cơ sở khám chữa bệnh... Có nhiều nguyên nhân dẫn đến tình trạng trên, trong đó có nguyên nhân thuộc về quản lý. Nếu đề xuất được các biện pháp quản lý có cơ sở khoa học, toàn diện về các chức năng quản lý và phù hợp với những điểm đặc thù của DHLS thì sẽ nâng cao được kết quả dạy học lâm sàng, góp phần nâng cao chất lượng đào tạo của trường Đại học Y. 5. Nhiệm vụ nghiên cứu của đề tài 5.1. Nghiên cứu cơ sở lý luận của quản lý DHLS ở các trường ĐHY. 4 5.2. Khảo sát, đánh giá thực trạng quản lý DHLS ở các trường Đại học Y Việt Nam. 5.3. Đề xuất các biện pháp quản lý DHLS ở các trường ĐHY Việt Nam. 5.4. Khảo nghiệm và thử nghiệm biện pháp quản lý DHLS ở các trường ĐHY Việt Nam. 6. Giới hạn phạm vi nghiên cứu 6.1. Giới hạn về đối tượng nghiên cứu - Trong các trường Y tồn tại đồng thời nhiều hệ đào tạo: Bác sĩ đa khoa, Bác sĩ chuyên khoa, Cử nhân điều dưỡng... tất cả các hệ đào tạo đều có dạy học lâm sàng. Đề tài tập trung nghiên cứu quản lý DHLS của hệ đào tạo Bác sĩ đa khoa ở trường ĐHY Việt Nam bởi các lý do sau: Thứ nhất, hệ đào tạo này thể hiện đầy đủ nhất những nét đặc trưng của trường ĐHY. Thứ hai, DHLS ở hệ đào tạo Bác sĩ đa khoa thể hiện phong phú, toàn diện về mục tiêu, nội dung, phương pháp, HTTC dạy học và kiểm tra, đánh giá kết quả DHLS hơn so với các ngành đào tạo khác ở các trường ĐHY. - Dạy học lâm sàng bao gồm dạy lâm sàng và học lâm sàng. Đề tài tập trung nghiên cứu dạy lâm sàng và quản lý dạy lâm sàng ở các trường Đại học Y Việt Nam. - Có nhiều cấp cùng tham gia quản lý dạy học lâm sàng, đề tài tập trung nghiên cứu quản lý của Hiệu trưởng trong mối tương tác phân cấp quản lý đối với DHLS ở các trường Đại học Y. 6.2. Giới hạn về địa bàn nghiên cứu Ở Việt Nam hiện nay có 10 trường Đại học Y. Đề tài này được nghiên cứu trên các trường: ĐHY Hải Phòng, ĐHY Huế, ĐHY khoa Vinh, ĐHY Dược Thành phố Hồ Chí Minh đại diện cho các trường ĐHY trên cả 3 miền: Bắc, Trung, Nam của Việt Nam. 6.3. Giới hạn về đối tượng khảo sát Khảo sát 726 người. Trong đó: - 110 CBQL của các trường ĐHY và bệnh viện nơi có SV học lâm sàng. - 210 GV thuộc các bộ môn lâm sàng của các trường ĐHY. - 105 GV - BS của bệnh viện tham gia giảng dạy LS cho SV. 5 - 301 Sinh viên hệ đào tạo bác sĩ đa khoa năm thứ 5 của các trường ĐHY. 6.3. Giới hạn về thời gian khảo sát - Giới hạn thời gian khảo sát thực trạng: Từ tháng 3/2016 đến tháng 6/2016 - Giới hạn thời gian thực nghiệm: Từ tháng 10/2016 đến tháng 6/2017 7. Cách tiếp cận và phương pháp nghiên cứu 7.1. Cách tiếp cận 7.1.1. Tiếp cận hệ thống Tiếp cận hệ thống được vận dụng trong nghiên cứu đề tài này như sau: DHLS ở các trường ĐHY cũng như dạy học các môn học khác, DHLS là một hệ thống cấu trúc gồm các thành tố DHLS đó là mục tiêu DHLS, nội dung DHLS, điều kiện phương tiện, HTTC DHLS và kiểm tra - đánh giá kết quả DHLS. Các thành tố đó có mối quan hệ ràng buộc trong quá trình DHLS. Nghiên cứu DHLS và quản lý DHLS đòi hỏi các chủ thể quản lý phải chủ động nắm bắt bản chất của DHLS và cách thức tổ chức dạy học. Mối quan hệ giữa chủ thể quá trình DHLS (Hiệu trưởng, các phòng ban chức năng và khoa của trường Đại học Y...). Mối quan hệ giữa các chức năng quản lý DHLS với nhau (lập kế hoạch, tổ chức, lãnh đạo, chỉ đạo, kiểm tra đánh giá). Mối liên kết giữa trường ĐHY với các bệnh viện trong quản lý DHLS. Mối quan hệ và sự chi phối ảnh hưởng của các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý DHLS ở trường ĐHY. 7.1.2. Tiếp cận phát triển năng lực Theo tiếp cận này, DHLS và quản lý DHLS cần nhằm vào mục tiêu hình thành và phát triển năng lực cho sinh viên chứ không phải chỉ truyền thụ năng lực cho sinh viên. Tiếp cận phát triển năng lực cũng đòi hỏi đánh giá quá trình DHLS và kết quả của quá trình đó dựa trên NL được hình thành ở sinh viên. Năng lực này được nhìn nhận trên ba mặt kiến thức, kỹ năng, thái độ. 7.1.3. Tiếp cận chức năng quản lý Theo tiếp cận này, quản lý DHLS thực chất là thực hiện các chức năng: lập kế hoạch; tổ chức bộ máy, tổ chức nhân sự; lãnh đạo- chỉ đạo và kiểm tra DHLS ở trường ĐHY. Đây là cách tiếp cận chủ đạo đối với quản lý DHLS của luận án. 6 7.1.4. Tiếp cận quá trình Theo tiếp cận này DHLS cũng được nhìn nhận như một chu trình mà trong mỗi khâu của chu trình DHLS đều phản ánh đầy đủ các thành tố DHLS; xác thành tố DHLS có mối quan hệ biện chứng với nhau. 7.1.4. Tiếp cận thực tiễn Xem xét DHLS và quản lý DHLS tại các trường ĐHY Việt Nam trong sự vận động và biến đổi thực của nó với môi trường dạy học hiện đại; Các biện pháp quản lý DHLS được đề xuất trên cơ sở kết quả nghiên cứu thực tiễn DHLS, quản lý DHLS và xuất phát từ đặc điểm, yêu cầu thực tế DHLS ở các trường ĐHY Việt Nam hiện nay. 7.2. Phương pháp nghiên cứu 7.2.1. Nhóm phương pháp nghiên cứu lí luận Sử dụng các phương pháp phân tích, tổng hợp, so sánh, hệ thống hóa, khái quát hóa các tài liệu khoa học, văn bản chỉ đạo có tính pháp lý của Nhà nước, Bộ giáo dục & đào tạo, Bộ y tế và các văn kiện của Đảng về quản lý dạy học và quản lý dạy học lâm sàng nhằm tổng quan nghiên cứu vấn đề quản lý dạy học lâm sàng và xây dựng cơ sở lí luận để đề ra giả thuyết khoa học; xây dựng khung lý thuyết và công cụ cho nghiên cứu thực tiễn 7.2.2. Nhóm phương pháp nghiên cứu thực tiễn Sử dụng các phương pháp quan sát, điều tra bằng phiếu hỏi, chuyên gia (xin ý kiến cuyên gia qua phỏng vấn trực tiếp hoặc phiếu điều tra), tổng kết kinh nghiệm, phương pháp thực nghiệm để đánh giá thực trạng DHLS, thực trạng quản lý DHLS và các yếu tố ảnh hưởng đến thực trạng quản lý DHLS ở các trường Đại học Y Việt Nam, đồng thời xem xét mức độ cấp thiết, tính khả thi của các biện pháp quản lý DHLS ở các trường ĐHY và kiểm nghiệm tính khả thi và hiệu quả của biện pháp quản lý dạy học lâm sàng ở các trường Đại học Y nhằm minh chứng cho giải thuyết nghiên cứu. 7.2.3. Nhóm phương pháp nghiên cứu xử lí thông tin Xử lí thông tin, định lượng kết quả nghiên cứu lập nên các bảng số, biểu đồ, sơ đồ... của luận án, kiểm định độ tin cậy của phương pháp nghiên cứu, của kết quả thu thập về định lượng của luận án. 7 Công cụ xử lí thông tin: Sử dụng thống kê toán để xử lý số liệu điều tra về định lượng và định tính. Các phương pháp nghiên cứu nói trên được sử dụng gắn liền với các giai đoạn nghiên cứu cụ thể của luận án: giai đoạn nghiên cứu lí luận, giai đoạn nghiên cứu thực tiễn và giai đoạn nghiên cứu thử nghiệm. 8. Những luận điểm cần bảo vệ của luận án 8.1. Dạy học lâm sàng đóng một vai trò quan trọng đặc biệt đối với chất lượng đào tạo và mang tính đặc trưng rất rõ nét trong đào tạo y khoa. Để nâng cao chất lượng DHLS cần quản lý toàn bộ quá trình và chu trình DHLS theo các chức năng quản lý. 8.2. Dạy học lâm sàng tại các trường Đại học Y Việt Nam đã thực hiện đầy đủ các thành tố cơ bản của quá trình dạy học, tuy nhiên việc thiết kế và thực hiện các thành tố chưa đảm bảo được tính đồng bộ và tính đặc thù của DHLS; đồng thời cũng còn hạn chế trong hình thành và phát triển năng lực của SV. Quản lý DHLS ở các trường ĐHY Việt Nam bên cạnh những kết quả đạt được còn tồn tại một hạn chế rõ nét, đó là: việc thực hiện các chức năng quản lý chưa thực sự mang tính khoa học, tính đồng bộ và tính đặc thù của DHLS. 8.3. Quản lý tạo ra sự phối hợp chặt chẽ, đồng bộ giữa cơ sở đào tạo và cơ sở y tế trong DHLS là con đường đúng đắn để nâng cao chất lượng DHLS qua đó góp phần nâng cao chất lượng đào tạo của các trường ĐHY. 9. Đóng góp mới của luận án 9.1. Xây dựng cơ sở lí luận cho nghiên cứu DHLS và quản lý DHLS. Trong đó vận dụng lý luận về quá trình dạy học và chu trình DH theo lý thuyết trải nghiệm để xác định mối liên quan giữa các thành tố của quá trình DHLS và các khâu của chu trình DHLS. Trên cơ sở đó hình thành khung lý thuyết về DHLS; vận dụng lý thuyết về quá trình, chu trình DHLS và lý luận về chức năng quản lý mà hiệu trưởng phải thực hiện để xác định khung lý luận cho quản lý DHLS. 9.2. Góp phần làm phong phú cơ sở thực tiễn của vấn đề dạy học và quản lý DHLS trên cơ sở nghiên cứu, đánh giá thực trạng DHLS, quản lý DHLS và các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý DHLS. 9.3. Đề xuất được các biện pháp quản lý có tính cấp thiết, khả thi và phù hợp với những điểm đặc thù của DHLS nhằm nâng cao chất lượng DHLS, qua đó 8 góp phần nâng cao chất lượng đào tạo y khoa; Thử nghiệm và khẳng định được hiệu quả một biện pháp quản lý của hiệu trưởng đối với DHLS. 10. Cấu trúc của luận án Ngoài phần mở đầu, kết luận và khuyến nghị, tài liệu tham khảo, phụ lục, luận án gồm 3 chương: Chương 1: Cơ sở lý luận của quản lý dạy học lâm sàng ở các trường Đại học Y. Chương 2: Thực trạng quản lý dạy học lâm sàng ở các trường Đại học Y Việt Nam. Chương 3: Biện pháp quản lý dạy học lâm sàng ở các trường Đại học Y Việt Nam. Chương 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN CỦA QUẢN LÝ DẠY HỌC LÂM SÀNG Ở CÁC TRƯỜNG ĐẠI HỌC Y 1.1. Tổng quan nghiên cứu vấn đề 9 1.1.1. Những nghiên cứu về dạy học lâm sàng * Hướng nghiên cứu về vai trò dạy học lâm sàng Năm 2010, với tác phầm: “Tầm quan trọng của học lâm sàng trong đào tạo điều dưỡng” [43]. Katie Tonarely đã nhấn mạnh vai trò của học lâm sàng. Mục tiêu của việc học LS là chuẩn bị cho SV có thể làm công việc chăm sóc bệnh nhân một cách độc lập. Tác giả cũng nhấn mạnh đến những lợi ích của SV học lâm sàng với sự hướng dẫn của GV sẽ giúp SV có được những thái độ phù hợp trong việc chăm sóc người bệnh một cách chuyên nghiệp, quản lý việc học LS của chính bản thân. Nhờ vào xử lý các tình huống LS, người GV có thể đánh giá SV về kiến thức, kỹ năng thực hành nghề và thái độ của họ đối với người bệnh. Ngoài việc nhấn mạnh tầm quan trọng của DHLS, các công trình nghiên cứu đã tập trung theo các hướng sau: * Hướng nghiên cứu về mục tiêu DHLS Catherine Buns, tiến sĩ điều dưỡng và các đồng nghiệp, Beauchesnes, Ryan Krause và Sawin (2006) đã viết bài báo có tựa đề “Nâng cao vai trò thầy giáo thách thức đối với giảng dạy lâm sàng” họ đã đưa ra các mục tiêu cho việc dạy học lâm sàng đó là: + Tăng cường kiến thức và kỹ năng cho sinh viên + Nâng cao khả năng thực hành và hiệu quả + Khuyến khích đẩy mạnh học lâm sàng một cách độc lập + Tập cho sinh viên biết cách tối ưu hóa sức khỏe cho bệnh nhân. + Trở thành một bác sỹ có năng lực, từ bi, độc lập và biết hợp tác. [109] Năm 1985 Fred Abbatt và Rosemary McMahon cho xuất bản cuốn: “Giảng dạy nhân viên chăm sóc sức khỏe” [79], đây tài liệu được nhiều nước trên thế giới dùng để giảng dạy cho đội ngũ nhân viên y tế, hướng dẫn cho GV bằng cách phân tích, xác định nhiệm vụ của từng người, từ đó nhận biết những gì mà SV cần học và GV cần dạy những kiến thức, kỹ năng hay thái độ nghề nghiệp cho SV. Với sự bùng nổ thông tin trong giai đoạn ngày nay, tốc độ phát triển nhanh của khoa học công nghệ, cơ cấu dân số có nhiều biến động, mô hình bệnh tật thay đổi... y học đang đứng trước những thách thức lớn. Công trình nghiên cứu: “Phương pháp dạy - học lâm sàng”; “Phương pháp dạy - học lâm sàng cho Điều