Tài liệu Quản lý đội ngũ tổ trưởng chuyên môn các trường tiểu học quận hai bà trưng, thành phố hà nội.

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM HÀ NỘI 2 ----------------------------------- NGUYỄN THỊ LỆ THỦY QUẢN LÝ ĐỘI NGŨ TỔ TRƢỞNG CHUYÊN MÔN CÁC TRƢỜNG TIỂU HỌC QUẬN HAI BÀ TRƢNG, THÀNH PHỐ HÀ NỘI LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC HÀ NỘI, NĂM 2016 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM HÀ NỘI 2 --------------------------------------- NGUYỄN THỊ LỆ THỦY QUẢN LÝ ĐỘI NGŨ TỔ TRƢỞNG CHUYÊN MÔN CÁC TRƢỜNG TIỂU HỌC QUẬN HAI BÀ TRƢNG, THÀNH PHỐ HÀ NỘI Chuyên ngành : Quản lý giáo dục Mã số : 60 14 01 14 LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: PGS.TS. PHÓ ĐỨC HÕA HÀ NỘI, NĂM 2016 LỜI CẢM ƠN Trong quá trình học tập, nghiên cứu và hoàn thiện luận văn, tác giả đã nhận được sự động viên, khuyến khích và tạo điều kiện giúp đỡ nhiệt tình của các cấp lãnh đạo, các thầy cô giáo, bạn bè đồng nghiệp và gia đình. Với tình cảm chân thành, tác giả xin được bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới Ban giám hiệu, Phòng Đào tạo sau đại học trường Đại học Sư phạm 2, phòng giáo dục và đào tạo quận Hai Bà Trưng, BGH trường tiểu học Lê Ngọc Hân đã tạo mọi điều kiện thuận lợi, giúp đỡ tác giả trong suốt thời gian học tập và nghiên cứu, hoàn thiện luận văn. Đặc biệt, tác giả xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới PGS.TS. Phó Đức Hoà, người trực tiếp hướng dẫn khoa học, đã tận tình giúp đỡ, hướng dẫn tôi trong suốt quá trình nghiên cứu, xây dựng và hoàn thành luận văn. Tác giả xin chân thành cám ơn các đồng chí Lãnh đạo Phòng Giáo dục & Đào tạo quận Hai Bà Trưng; Hiệu trưởng; Tổ trưởng chuyên môn và giáo viên các trường tiểu học trên địa bàn quận Hai Bà Trưng. Và tôi cũng xin cám ơn gia đình, bạn bè và các bạn đồng nghiệp đã tạo điều kiện giúp đỡ, động viên tác giả trong suốt thời gian học tập, nghiên cứu và hoàn thiện luận văn. Mặc dù đã rất cố gắng, song Luận văn không thể tránh khỏi những khiếm khuyết. Tôi rất mong nhận được sự chỉ dẫn và góp ý của các Thầy giáo, Cô giáo, bạn bè, đồng nghiệp và quý vị quan tâm để Luận văn hoàn thiện hơn. Xin trân trọng cám ơn. Hà Nội, tháng 6 năm 2016 Nguyễn Thị Lệ Thuỷ LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan rằng số liệu và kết quả nghiên cứu trong luận văn này là trung thực và không trùng lặp với các đề tài khác. Tôi cũ dẫn trong luận văn đã được chỉ rõ nguồn gốc Hà Nội, tháng 6 năm 2016 Nguyễn Thị Lệ Thuỷ NHỮNG CHỮ CÁI VIẾT TẮT TRONG LUẬN VĂN TT Từ viết tắt Giải nghĩa 1 CB QLGD Cán bộ quản lý giáo dục 2 CMHS Cha mẹ học sinh 3 CNTT Công nghệ thông tin 4 CSVC Cơ sở vật chất 5 GD-ĐT Giáo dục – Đào tạo 7 GV Giáo viên 8 HBT Hai Bà Trưng 9 HS Học sinh 10 HT Hiệu trưởng 11 KT – XH Kinh tế - Xã hội 12 LLCT Lý luận chính trị 13 NCKH Nghiên cứu khoa học 14 SGK Sách giáo khoa 15 SKKN Sáng kiến kinh nghiệm 19 TTCM Tổ trưởng chuyên môn 20 TW Trung ương 21 UBND Ủy ban nhân dân MỤC LỤC Trang MỞ ĐẦU ....................................................................................................................1 1. Lý do chọn đề tài .....................................................................................................1 2. Mục đích nghiên cứu của đề tài ..............................................................................3 3. Khách thể và đối tượng nghiên cứu: .......................................................................3 4. Giả thuyết khoa học ................................................................................................3 5. Nhiệm vụ của đề tài................................................................................................3 6. Giới hạn phạm vi nghiên cứu ..................................................................................4 7. Phương pháp nghiên cứu .........................................................................................4 8. Cấu trúc luận văn: ..................................................................................................5 CHƢƠNG 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN QUẢN LÝ ĐỘI NGŨ TỔ TRƢỞNG CHUYÊN MÔN CÁC TRƢỜNG TIỂU HỌC .......................................................6 1.1. Tổng quan nghiên cứu vấn đề ..............................................................................6 1.1.1. Nghiên cứu ngoài nước ................................................................................................... 6 1.2. Nghiên cứu trong nước....................................................................................................... 9 1.2. Một số khái niệm cơ bản của vấn đề nghiên cứu ...............................................10 1.2.1. Quản lý ........................................................................................................................... 10 1.2.2. Cán bộ quản lý giáo dục ............................................................................................... 17 1.2.3. Trường tiểu học trong hệ thống giáo dục quốc dân .................................................... 19 1.2.4. Tổ chuyên môn trong trường tiểu học .......................................................................... 20 1.3. Đội ngũ tổ trưởng chuyên môn trong nhà trường tiểu học ...............................22 1.3.1. Đội ngũ tổ trưởng chuyên môn ..................................................................................... 22 1.3.2. Các hoạt động quản lý tổ chuyên môn của tổ trưởng chuyên môn ............................ 28 1.4. Nội dung quản lý đội ngũ tổ trưởng chuyên môn của Hiệu trưởng ...................30 1.4.1. Hiệu trưởng trường tiểu học......................................................................................... 30 1.4.2. Nội dung cơ bản quản lý đội ngũ tổ trưởng chuyên môn............................................ 31 1.4.3. Yêu cầu quản lý đội ngũ tổ trưởng chuyên môn .......................................................... 38 1.5. Những yếu tố tác động đến quản lý đội ngũ tổ trưởng chuyên môn ..................38 1.5.1. Yếu tố khách quan ...........................................................................................38 1.5.2. Yếu tố chủ quan.............................................................................................................. 39 Kết luận chương 1 .....................................................................................................42 CHƯƠNG 2. THỰC TRẠNG QUẢN LÝ ĐỘI NGŨ TỔ TRƯỞNG CHUYÊN MÔN CÁC TRƯỜNG TIỂU HỌC QUẬN HAI BÀ TRƯNG THÀNH PHỐ HÀ NỘI....... 43 2.1. Vài nét về tình hình kinh tế - xã hội – giáo dục quận Hai Bà Trưng thành phố Hà Nội ......................................................................................................43 2.1.1. Vài nét về tình hình kinh tế - xã hội ............................................................................. 43 2.1.2. Vài nét về tình hình giáo dục......................................................................................... 43 2.1.3. Tình hình giáo dục của các trường tiểu học ................................................................ 44 2.2. Thực trạng đội ngũ tổ trưởng chuyên môn của các trường tiểu học quận Hai Bà Trưng thành phố Hà Nội ......................................................................44 2.3. Thực trạng quản lý đội ngũ tổ trưởng chuyên môn các trường tiểu học quận Hai Bà Trưng thành phố Hà Nội ......................................................................48 2.3.1. Tổ chức tiến hành khảo sát ...............................................................................48 2.3.2. Phân tích kết quả khảo sát ............................................................................................ 49 2.4. Thực trạng các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý đội ngũ tổ trưởng chuyên môn các trường tiểu học ....................................................................................................73 2.4.1. Phẩm chất, năng lực của tổ trưởng chuyên môn ............................................73 2.4.2. Điều kiện cơ sở vật chất của nhà trường ..................................................................... 74 2.4.3. Trình độ, năng lực quản lý của hiệu trưởng ................................................................ 75 2.4.4. Công tác quản lý, chỉ đạo của phòng Giáo dục và Đào tạo .......................... 76 2.5. Đánh giá chung về công tác quản lý đội ngũ tổ trưởng chuyên môn các trường tiểu học trên địa bàn quận Hai Bà Trưng thành phố Hà Nội .........................76 2.5.1. Mặt mạnh ........................................................................................................76 2.5.2. Mặt hạn chế .....................................................................................................77 2.5.3. Nguyên nhân của tồn tại, hạn chế ...................................................................78 Kết luận chương 2 .....................................................................................................79 CHƢƠNG 3. BIỆN PHÁP QUẢN LÝ ĐỘI NGŨ TỔ TRƢỞNG CHUYÊN MÔN CÁC TRƢỜNG TIỂU HỌC QUẬN HAI BÀ TRƢNG, THÀNH PHỐ HÀ NỘI ...........................................................................................80 3.1. Các nguyên tắc đề xuất biện pháp quản lý .........................................................80 3.1.1. Nguyên tắc đảm bảo tính hệ thống và kế thừa ................................................80 3.1.2. Nguyên tắc phù hợp thực tiễn ....................................................................................... 80 3.1.3. Nguyên tắc đảm bảo tính đồng bộ ................................................................................ 81 3.1.4. Nguyên tắc đảm bảo tính khả thi .................................................................................. 82 3.2. Đề xuất biện pháp quản lý đội ngũ tổ trưởng chuyên môn các trường tiểu học trên địa bàn quận Hai Bà Trưng ................................................................................82 3.2.1. Chỉ đạo nâng cao nhận thức về tầm quan trọng của đội ngũ tổ trưởng chuyên môn.............................................................................................................................. 82 3.2.2. Tổ chức qui hoạch, tuyển chọn và bổ nhiệm đội ngũ tổ trưởng chuyên môn ........... 85 3.2.3. Lập kế hoạch bồi dưỡng năng lực đội ngũ trưởng chuyên môn................................. 90 3.2.4. Nâng cao chất lượng thực hiện hiệu quả nhiệm vụ của tổ trưởng chuyên môn ..... 97 3.2.5. Tăng cường thanh tra, kiểm tra, đánh giá đội ngũ tổ trưởng chuyên môn ...........100 3.2.6. Xây dựng môi trường quản lý cho đội ngũ tổ trưởng chuyên môn hoạt động hiệu quả...................................................................................................................................104 3.3. Mối quan hệ giữa các biện pháp ......................................................................110 3.4. Khảo nghiệm tính cần thiết và tính khả thi của các biện pháp ........................111 Kết luận chương 3 ...................................................................................................116 KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ .......................................................................118 1. Kết luận ...............................................................................................................118 2. Khuyến nghị ........................................................................................................119 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO .............................................................120 BÀI BÁO KHOA HỌC ĐÃ CÔNG BỐ ..............................................................124 PHỤ LỤC DANH MỤC CÁC BẢNG, SƠ ĐỒ, BIỂU ĐỒ Bảng 2.1. Thống kê về số lượng và cơ cấu đội ngũ tổ trưởng các trường tiểu học quận Hai Bà Trưng .................................................................................45 Bảng 2.2. Thống kê về trình độ chuyên môn, nghiệp vụ quản lý của tổ trưởng ở các trường các trường tiểu học quận Hai Bà Trưng ...........................46 Bảng 2.3. Phương pháp và đối tượng điều tra, khảo sát ..........................................49 Bảng 2.4. Kết quả khảo sát ý kiến của CBQL, TTCM, GV về vị trí, vai trò của TTCM ....................................................................................49 Bảng 2.5. Kết quả khảo sát thực trạng công tác qui hoạch TTCM ..........................51 Bảng 2.6. Kết quả khảo sát công tác tổ chức tuyển chọn, bổ nhiệm TTCM .............54 Bảng 2.7. Kết quả khảo sát việc chỉ đạo thực hiện nhiệm vụ của TTCM .................56 Bảng 2.8. Kết quả khảo sát công tác thanh tra, kiểm tra, đánh giá TTCM ..............63 Bảng 2.9. Kết quả khảo sát công tác bồi dưỡng TTCM ...........................................66 Bảng 2.10. Kết quả khảo sát công tác đãi ngộ đối với TTCM ..................................71 Bảng 3.1. Kết quả lấy ý kiến của HT; TTCM; GV về mức độ cấp thiết và khả thi của 6 nhóm biện pháp đề xuất.............................................113 Bảng 3.2. Mối quan hệ giữa tính cầp thiết và tính khả thi của các biện pháp cơ bản đã đề xuất nhằm nâng cao hiệu quả quản lý TTCM trong trường tiểu học ....114 Sơ đồ 1.1 . Mối quan hệ chức năng trong quản lý. ...................................................14 Biểu đồ 3.1. Sự tương quan giữa tính cấp thiết và tính khả thi của các biện pháp đề xuất ...................................................................................................115 1 MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài 1.1. “Cán bộ là cái gốc của mọi công việc”. “Mọi công việc thành công hay thất bại đều do cán bộ tốt hay kém.” Những lời dạy đó của Chủ tịch Hồ Chí Minh vẫn luôn là kim chỉ nam cho công tác cán bộ của Đảng và Nhà nước ta nói chung và cho công tác cán bộ giáo dục nói riêng. Chỉ thị 40-CT/TW của Ban Bí thư Trung ương Đảng đã chỉ rõ “nhà giáo và cán bộ quản lý giáo dục là lực lượng nòng cốt, có vai trò quan trọng” trong việc phát triển giáo dục và đào tạo, là điều kiện để phát huy nguồn lực con người nhằm thúc đẩy sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước. Vai trò đặc biệt quan trọng của nhà giáo và cán bộ quản lý giáo dục (CBQLGD) cũng được khẳng định trong Văn kiện đại hội Đảng XII: “…phát triển đội ngũ giáo viên và cán bộ quản lý là khâu then chốt”. Thực hiện những định hướng trên, trong giai đoạn đổi mới giáo dục hiện nay, Bộ Giáo dục và Đào tạo (GD&ĐT) đã rất chú trọng công tác bồi dưỡng phát triển đội ngũ cán bộ quản lý giáo dục. Điều đó được thấy rõ trong Chỉ thị năm học về việc một số chú ý trong công tác phát triển đội ngũ NG, CBQL và nhân viên các cơ sở giáo dục năm học 2015-2016: “Quan tâm phát triển đội ngũ tổ trưởng chuyên môn” [ 1 ] Điều đó đã khẳng định vai trò đặc biệt quan trọng của tổ trưởng chuyên môn trong trường tiểu học. “Tổ trưởng chuyên môn (TTCM) chịu sự quản lý chỉ đạo của hiệu trưởng, do hiệu trưởng bổ nhiệm trên trên cơ sở giới thiệu của tổ chuyên môn và giao nhiệm vụ vào đầu năm học” [4 ]. Chính vì vậy mà người TTCM được ví như là cánh tay nối dài của hiệu trưởng. Họ có vai trò quan trọng nhất, gần gũi nhất, sát sao với nội dung chương trình, với giáo viên và học sinh nhất. Họ quản lý trực tiếp đội ngũ các nhà giáo và mọi hoạt động của tổ chuyên môn. Đổi mới giáo dục, đổi mới nhà trường rất cần có một đội ngũ tổ trưởng chuyên môn với những phẩm chất của một nhà giáo dục giỏi về chuyên môn, tốt về phẩm chất, năng động, sáng tạo, khoa học trong công tác quản lý, thích ứng với thực tiễn hội nhập quốc tế. 2 1.2. Điều dễ nhận thấy, đội ngũ TTCM trong trường tiểu học trên địa bàn quận Hai Bà Trưng hiện nay có trình độ đào tạo đạt chuẩn và trên chuẩn, có chuyên môn giỏi, có trách nhiệm cao trong công việc. Tuy nhiên, họ đang làm công tác quản lý một cách cảm tính, theo kinh nghiệm, theo lối mòn. Đặc biệt là những TTCM trẻ còn lúng túng trong việc thực thi các chức năng nhiệm vụ của người quản lý cấp tổ. Hầu như đội ngũ này chưa được trang bị, bồi dưỡng những kiến thức lý luận cần thiết về quản lý, đặc biệt là các kỹ năng cơ bản của quản lý. Họ quản lý tổ chuyên môn phần lớn bằng kinh nghiệm, bằng sự học hỏi lẫn nhau. Ngoài ra, một TTCM phải quản lý, phụ trách nhiều môn học. Hơn thế nữa, đội ngũ này còn phải kiêm nhiệm thêm các công tác khác trong nhà trường như: Thanh tra nhân dân, Phó chủ tịch Công đoàn, hay Ủy viên Ban chấp hành công đoàn…Chính những điều này đã đem lại không ít những khó khăn trong việc quản lý, triển khai hoạt động của đội ngũ TTCM này cũng như ảnh hưởng tới sự phát triển chất lượng giáo dục trong trường tiểu học quận Hai Bà Trưng. Bên cạnh đó, công tác quản lý đội ngũ TTCM của hiệu trưởng trong TH quận Hai Bà Trưng (HBT),thành phố Hà Nội chưa đặt hết niềm tin vào đội ngũ TTCM. Chính điều này đã làm cho nguồn lực quan trọng trong các nhà trường bị phân tán, bị lãng phí. Hay có thể thấy đây là một trong những tổn thất lớn trong tổ chức nhà trường TH trên địa bàn quận Hai Bà Trưng, thành phố Hà Nội . Điều đó đã làm ảnh hưởng đến tiến trình đổi mới giáo dục toàn diện của quận Hai Bà Trưng nói riêng, của ngành giáo dục nói chung cũng như ảnh hưởng tới mục tiêu phát triển con người toàn diện. 1.3. Trước những thực trạng trên, có thể thấy công tác quản lý đội ngũ TTCM là nhiệm vụ cấp thiết hàng đầu, là một trong những giải pháp có tính đột phá nâng cao chất lượng dạy - học, nâng cao hiệu quả hoạt động của trường TH trên địa bàn quận Hai Bà Trưng, thành phố Hà Nội nói riêng cũng như góp phần xây dựng và phát triển ngành giáo dục nói chung. Để nâng cao chất lượng đội ngũ tổ trưởng chuyên môn trong trường TH, tôi chọn nghiên cứu vấn đề “Quản lý đội ngũ tổ trưởng chuyên môn các trường tiểu 3 học quận Hai Bà Trưng, thành phố Hà Nội ” làm luận văn cao học chuyên ngành Quản lý giáo dục. 2. Mục đích nghiên cứu của đề tài Đề xuất biện pháp quản lý đội ngũ tổ trưởng chuyên môn của hiệu trưởng nhằm nâng cao chất lượng đội ngũ tổ trưởng chuyên môn, nâng cao hoạt động dạy và học trong trường tiểu học quận Hai Bà Trưng, thành phố Hà Nội. 3. Khách thể và đối tƣợng nghiên cứu: 3.1. Khách thể nghiên cứu Hoạt động quản lý đội ngũ tổ trưởng chuyên môn của hiệu trưởng trong trường tiểu học. 3.2. Đối tượng nghiên cứu Biện pháp quản lý đội ngũ tổ trưởng chuyên môn của hiệu trưởng các trường tiểu học quận Hai Bà Trưng, thành phố Hà Nội. 4. Giả thuyết khoa học Quản lý đội ngũ tổ trưởng chuyên môn trong trường tiểu học chưa đạt được hiệu quả cao do nhiều nguyên nhân, trong đó nguyên nhân quan trọng nhất là công tác quản lý đội ngũ tổ trưởng chuyên môn của hiệu trưởng. Nếu có biện pháp quản lý tốt, có kế hoạch bồi dưỡng nâng cao năng lực chuyên môn, năng lực quản lý và có sự khích lệ thỏa đáng đội ngũ tổ trưởng chuyên môn thì đội ngũ này sẽ phát triển một cách toàn diện cả về chất lượng cũng như sự nhiệt tâm trong các hoạt động, góp phần quan trọng, quyết định cho hoạt động giáo dục trong nhà trường tiểu học đạt được kết quả cao phù hợp với công cuộc đổi mới giáo dục hiện nay nói riêng và công cuộc đổi mới đất nước nói chung. 5. Nhiệm vụ của đề tài 5.1. Nghiên cứu cơ sở lý luận liên quan đến vấn đề nghiên cứu như: quản lý, trường tiểu học trong hệ thống giáo dục quốc dân; tổ chuyên môn trong trường tiểu học, đội ngũ tổ trưởng chuyên môn, các hoạt động quản lý của tổ trưởng chuyên môn, công tác quản lý đội ngũ tổ trưởng chuyên môn của hiệu trưởng. 4 5.2. Đánh giá thực trạng quản lý tổ trưởng chuyên môn của hiệu trưởng các trường tiểu học trên địa bàn quận Hai Bà Trưng, thành phố Hà Nội. Lý giải nguyên nhân của thực trạng đó. 5.3. Đề xuất biện pháp quản lý nhằm nâng cao chất lượng đội ngũ tổ trưởng chuyên môn trong trường tiểu học. 6. Giới hạn phạm vi nghiên cứu 6.1. Khách thể khảo sát - Cán bộ quản lý giáo dục: Hiệu trưởng, phó hiệu trưởng các trường tiểu học; cán bộ chuyên môn tiểu học của phòng giáo dục quận Hai Bà Trưng. Số lượng:12 người. - Giáo viên: Tổ trưởng chuyên môn, giáo viên chủ nhiệm lớp, giáo viên Văn thể mỹ. Số lượng: 138 người - Trong đó: 18 tổ trưởng chuyên môn, 120 giáo viên. - Đối tượng khác: 45 phụ huynh 6.2. Phạm vi nghiên cứu Đề tài được tiến hành khảo sát, điều tra trong phạm vi: - Trưởng tiểu học Tô Hoàng – Quận Hai Bà Trưng - Trường tiểu học Lương Yên – Quận Hai Bà Trưng - Trường tiểu học Lê Ngọc Hân – Quận Hai Bà Trưng 7. Phƣơng pháp nghiên cứu 7.1. Nhóm phương pháp nghiên cứu lý luận Nghiên cứu những các Tài liệu, Văn bản, Nghị quyết, Nghị định, Chỉ thị, Thông tư... liên quan đến đề tài; những công trình khoa học, những giáo trình về quản lý đội ngũ nhằm xây dựng cơ sở lý luận của vấn đề nghiên cứu. 7.2. Nhóm phương pháp nghiên cứu thực tiễn Khảo sát, điều tra thực tế, thu thập các số liệu thực tế nhằm đánh giá thực trạng công tác quản lý đội ngũ tổ trưởng chuyên môn đồng thời minh chứng cho tính hợp lý và khả thi của các kết quả nghiên cứu. 7.3. Nhóm phương pháp thống kê trong khoa học quản lý giáo dục Phân tích xử lý các thông tin thu được, các số liệu bằng thống kê toán học. 5 8. Cấu trúc luận văn: Ngoài mở đầu, kết luận, kiến nghị, danh mục tài liệu tham khảo và phần phụ lục, nội dung luận văn được trình bày trong 3 chương: Chương 1. Cơ sở lý luận về quản lý đội ngũ tổ trưởng chuyên môn các trường tiểu học. Chương 2. Thực trạng công tác quản lý đội ngũ tổ trưởng chuyên môn của hiệu trưởng các trường tiểu học quận Hai Bà Trưng, thành phố Hà Nội. Chương 3. Biện pháp tăng cường quản lý đội ngũ tổ trưởng chuyên môn của hiệu trưởng các trường tiểu học quận Hai Bà Trưng thành phố Hà Nội. 6 CHƢƠNG 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN QUẢN LÝ ĐỘI NGŨ TỔ TRƢỞNG CHUYÊN MÔN CÁC TRƢỜNG TIỂU HỌC 1.1. Tổng quan nghiên cứu vấn đề 1.1.1. Nghiên cứu ngoài nước Tổ trưởng chuyên môn đóng vai trò vô cùng quan trọng trong việc nâng cao hiệu quả dạy và học trong nhà trường tiểu học. Họ chính là cầu nối giữa người hiệu trưởng với giáo viên, là người truyền tải và đảm bảo nội dung chương trình dạy và học, chỉ đạo thực hiện đổi mới phương pháp giảng dạy cũng như tiến độ thực hiện và chất lượng đầu ra của học sinh nhằm giúp hoạt động dạy và học của nhà trường đạt hiệu quả cao. Thế giới trong thế kỷ 21 đang chứng kiến sự thay đổi nhanh chóng về kinh tế - xã hội cùng với tốc độ phát triển như vũ bão của khoa học công nghệ. Đây chính là các lý do để các nước trên thế giới tập trung đầu tư vào trường học. Theo đó ở nhiều quốc gia, các hiệu trưởng bây giờ phải chuẩn bị cho đầu ra - học sinh của mình thích ứng tốt trong xã hội và trong nền kinh tế toàn cầu hóa. Để thực hiện tốt nhiệm vụ này, họ phải trở thành những nhà lãnh đạo có hệ thống. Họ biết cách hợp tác và chia sẻ trách nhiệm cho các đội ngũ quản lý trong nhà trường. Đặc biệt là họ đã kết hợp chặt chẽ và phân quyền quản lý rõ ràng và hiệu quả cho đội ngũ quản lý bậc trung, đội ngũ tổ trưởng chuyên môn trong nhà trường, một đội ngũ có vai trò quan trọng và trực tiếp đến hiệu quả, chất lượng của hoạt động dạy và học trong trường tiểu học . Ở các trường TH New Zealand, những người tổ trưởng chuyên môn có vai trò trực tiếp và quan trọng trong việc nâng cao chất lượng dạy và học (Fitzgerald, Gunter, & Eaton, (2006)[40] . Đội ngũ này làm việc “ với và thông qua những đồng nghiệp” (Southworth, 2004) để nâng cao trình độ sư phạm và chất lượng học của học sinh. Vì vậy trong trường tiểu học ở New Zealand, đội ngũ tổ trưởng chuyên môn là xương sống trong tổ chức nhà trường khi hệ thống cấp bậc tồn tại. Vì vậy, 7 theo nghiên cứu của các nhà giáo dục ở New Zealand, các hiệu trưởng của hầu hết các trường tiểu học ở New Zealand rất cần đội ngũ tổ trưởng chuyên môn để quản lý tốt trường học cũng như để nâng cao chất lượng dạy và học, nâng cao trình độ sư phạm của giáo viên trong nhà trường. Ở Singapore, trong The Principal's Handbook (1993), [42]vai trò và trách nhiệm quan trọng của tổ trưởng chuyên môn trong trường tiểu học đã được đưa ra: - Chỉ đạo trực tiếp việc đảm bảo nội dung môn học cho những giáo viên trong tổ chuyên môn của mình. - Lên kế hoạch và thực hiện, theo dõi, đánh giá việc thực hiện chương trình môn học. - Phát triển đội ngũ giáo viên trong tổ chuyên môn của mình thông qua việc tổ chức dự giờ, rút kinh nghiệm, hội thảo, hội nghị… - Lựa chọn, chuẩn bị và tổ chức nguồn lực dạy và học như: sách giáo khoa, cơ sở vật chất… để khuyến khích việc sự dụng hiệu quả nguồn lực này trong lớp học. Vì vậy, trong nhà trường tiểu học ở Singapore, Hiệu trưởng và tổ trưởng chuyên môn cùng nhau phát triển một môi trường hợp tác và hỗ trợ, trong đó họ có thể tính toán rủi ro và cũng trong đó họ có thể cảm thấy được sự hỗ trợ, ủng hộ. Trong môi trường như vậy, các nguồn lực của giáo viên sẽ được được kính trọng, lòng tự trọng của giáo viên sẽ được cải thiện. Giáo viên sẽ học hỏi lẫn nhau trong nỗ lực hợp tác của mình và nhạy cảm hơn với nhu cầu của học sinh. Trong hệ thống trường tiểu học ở Anh, tổ trưởng chuyên môn được coi như là đội ngũ quản lý bậc trung trong một cấu trúc ba bên như: Hiệu trưởng – Tổ trưởng chuyên môn – Giáo viên. Theo báo cáo tư vấn quản lý của Coopers & Lybrand, tổ trưởng chuyên môn sẽ cần phải được tham gia các hoạt động quản lý và cùng với hiệu trưởng sẽ tạo nên một đội ngũ quản lý hiệu quả trong nhà trường. Thông qua việc điều tra vai trò quản lý của 30 tổ trưởng chuyên môn trong 21 trường tiểu học, Hall and Southworth (1997) đã chỉ ra rằng việc chia sẻ sự lãnh đạo của nhà lãnh đạo cấp cao trong nhà trường là điều cần thiết. Và từ đó khẳng định vai trò quan trọng của đội ngũ tổ trưởng chuyên môn trong trường tiểu học. 8 Theo tạp chí Khoa học Xã hội Châu Âu, tập 14, số 3 (2010), [43] trong các nhà trường tiểu học ở các nước châu Âu, đội ngũ tổ trưởng chuyên môn đóng một vai trò then chốt và được công nhận giỏi về chuyên môn cũng như phương pháp giảng dạy. Theo Brown and Rutherford,(1999), tổ trưởng chuyên môn được công nhận như là người quản lý phòng động cơ, năng lượng của sự thay đổi và một kho lưu trữ của chuyên gia để cập nhật kiến thức trong nhà trường. Họ có khả năng chuyển đổi và đầy năng lượng giảng dạy và học tập và là chìa khóa để phát triển thành công các trường học. Do đó, đội ngũ tổ trưởng chuyên đóng một vai trò quan trọng trong việc quản lý quá trình giảng dạy, học tập và trong việc đảm bảo chất lượng giảng dạy trong nhà trường. Vì vậy, sự lãnh đạo và ủng hộ đội ngũ tổ trưởng chuyên môn là rất quan trọng trong việc thực thi thành công những thay đổi của giáo dục hiện nay, đặc biệt là trong lĩnh vực chương trình giảng dạy và đào tạo. Các nhà nghiên cứu giáo dục ở Austraylia trong quá trình tiến hành nghiên cứu, khảo sát đã nhận thấy: nhận thức về tầm quan trọng của các nhà lãnh đạo bậc trung trong cấu trúc tổ chức trường học ngày càng gia tăng và ảnh hưởng của vị trí lãnh đạo của tổ trưởng chuyên môn, đặc biệt là trong mối quan hệ sự phát triển của nhà trường cần phải được cân nhắc. Trong thực tế, Weller (2010) khẳng định tổ trưởng chuyên môn, nhà quản lý bậc trung có khả năng trở thành người ảnh hưởng nhất tới cấu trúc của trường học. Nhiều người cho rằng, các nhà giáo dục đã tạo cho tổ trưởng chuyên môn có sức mạnh gây ảnh hưởng không phải chỉ trong tổ của mình mà còn có ảnh hưởng trong toàn nhà trường. Các tổ trưởng chuyên môn còn có vai trò quan trọng trong việc lập kế hoạch và ra quyết định (Brown, Boyle and Boyle, 2009). Vì vậy, các tổ trưởng chuyên môn có sức mạnh đáng kể ảnh hưởng đến hoạt động trong tổ chuyên môn của mình, họ có thể có một ý nghĩa ảnh hưởng đến hiệu suất toàn bộ trường học (Brown & Rutherford, năm 2008;Busher & Harris, 2009). Busher và Harris (2009) [40] nắm bắt được tầm quan trọng của vai trò của tổ trưởng chuyên môn nêu rõ: "Trong vai trò quản lý cấp trung, nhiều hơn bất kỳ điều gì khác, là tiềm năng thực sự của sự thay đổi tổ chức và cải thiện ". Bởi vậy, thách thức đối với trường học là việc sử dụng đúng, hợp lý có hiệu quả đội ngũ tổ trưởng chuyên môn này. 9 Với những nghiên cứu và những đánh giá của các nhà giáo dục trên thế giới kể trên, chúng ta nhận thấy rất rõ tầm quan trọng của đội ngũ tổ trưởng chuyên môn trong các nhà trường tiểu họctrên thế giới.Từ đó cũng chỉ ra rằng việc quản lý đội ngũ tổ trưởng chuyên môn là vô cùng cần thiết trong việc nâng cao chất lượng dạy và học cũng như trong việc phát triển nhà trường nhằm thích ứng với sự thay đổi nhanh chóng về kinh tế, xã hội, khoa học công nghệ trên thế giới. 1.2. Nghiên cứu trong nƣớc Giáo dục Việt Nam đang đối diện với nhiều cơ hội và thách thức bởi bối cảnh kinh tế - xã hội trong nước và quốc tế có nhiều biến động. Toàn cầu hoá, nền kinh tế tri thức và cách mạng khoa học công nghệ có những tác động lớn làm thay đổi vai trò của nhà quản lý trong trường học nói chung và người hiệu trưởng nói riêng. Vai trò của người hiệu trưởng đã có xu hướng chuyển từ nhà quản lý thụ động sang một nhà lãnh đạo và quản lý năng động, thích ứng với mọi sự thay đổi và đòi hỏi ngày càng cao của xã hội. [23] Bên cạnh đó, trong các tiểu học, tổ chuyên môn đóng một vai trò hết sức quan trọng, là nơi triển khai trực tiếp các hoạt động dạy - học trong nhà trường. Chính vì vậy mà người tổ trưởng chuyên môn chính là người trực tiếp điều hành các công việc cụ thể trong hoạt động dạy - học. Hay có thể nói, công tác quản lý lãnh đạo của tổ trưởng chuyên môn là một trong những yếu tố quyết định đến hiệu quả hoạt động của tổ chuyên môn, hiệu quả hoạt động dạy và học cũng như các hoạt động chung của các nhà trường tiểu học. Trong những năm qua, vấn đề bồi dưỡng tăng cường năng lực cho đội ngũ hiệu trưởng, phó hiệu trưởng và giáo viên trong các nhà trường đã được Bộ Giáo dục và Đào tạo hết sức quan tâm. Tuy nhiên, đối với đội ngũ tổ trưởng chuyên môn thì chưa có các chuyên đề mang tính đặc thù để tập huấn bồi dưỡng. Trước yêu cầu thực tiễn hiện nay, việc bồi dưỡng tăng cường năng lực quản lý cho tổ trưởng chuyên môn là vấn đề cấp thiết, là một trong những giải pháp có tính đột phá nâng cao chất lượng dạy - học ở các nhà trường nói chung và trường tiểu học nói riêng. 10 Trong những năm gần nhiều tài liệu viết về vị trí, vai trò, chức năng, nhiệm vụ của đội ngũ tổ trưởng chuyên môn trong nhà trường của nhóm tác giả Nguyễn Thị Tuyết Hạnh, Trần Thị Minh Hằng [23],. Vào năm 2014, trên tạp chí Giáo dục Thủ đô (số 18+19), tác giả Phạm Thị Thu Khuê cũng đã đưa ra một số biện pháp nhằm làm tốt công tác quản lý và phát triển đội ngũ TTCM trong các trường tiểu học. [27] Hầu hết các tác giả nghiên cứu về biện pháp quản lý đội ngũ tổ trưởng chuyên môn đã chỉ ra được vai trò, vị trí, chức năng của đội ngũ tổ trưởng chuyên môn, đội ngũ quản trong các trường tiểu học, cánh tay nối dài của Hiệu Trưởng. Bên cạnh việc khẳng định tính cần thiết của việc quản lý đội ngũ tổ trưởng chuyên môn trong việc nâng cao chất lượng giáo dục của nhà trường, khẳng định việc quản lý đội ngũ tổ trưởng chuyên môn là một trong những nhiệm vụ quan trọng nhất của Hiệu trưởng. Song các tác giả chủ yếu đề cập trong bậc học tiểu học. Do vậy, việc nghiên cứu đề xuất các biện pháp quản lý đội ngũ tổ trưởng chuyên môn của Hiệu trưởng các trường tiểu học quận Hai Bà Trưng, thành phố Hà Nội là cần thiết. 1.2. Một số khái niệm cơ bản của vấn đề nghiên cứu 1.2.1. Quản lý * Khái niệm quản lý: Quản lý là một hoạt động xuất hiện từ rất lâu. Ngay từ khi xã hội loài người xuất hiện thì nhu cầu quản lý cũng được hình thành như một tất yếu khách quan. Trải qua hàng vạn năm và các thời kỳ phát triển lịch sử của xã hội loài người “Quản lý đã trở thành một hoạt động phổ biến, diễn ra trên mọi lĩnh vực, mọi cấp độ và có liên quan đến mọi người. Đó là loại hoạt động xã hội bắt nguồn từ tính chất cộng đồng dựa trên sự phân công và hiệp tác để làm một công việc nhằm đạt mục tiêu chung” [30, tr8]. Trong tất cả các lĩnh vực của đời sống xã hội, con người muốn tồn tại và phát triển đều phải dựa vào sự nỗ lực của cá nhân, của một tổ chức, từ một nhóm nhỏ đến một phạm vi rộng lớn hơn ở tầm quốc gia, đều phải thừa nhận và chịu sự quản lý nào đó. C.Mác đã viết “Một người độc tấu vĩ cầm tự mình điều khiển lấy mình, còn một dàn nhạc thì cần phải có nhạc trưởng”. [28]. 11 Vậy quản lý là gì? Thuật ngữ này được định nghĩa theo nhiều cách khác nhau trên cơ sở những cách tiếp cận khác nhau. Từ điển Giáo dục học quan niệm quản lý là: “Hoạt động hay tác động có định hướng, có chủ định của chủ thể quản lý đến khách thể quản lý trong một tổ chức nhằm làm cho tổ chức vận hành và đạt được mục đích của tổ chức [35, tr.326]. Henry Fayol (1841-1925), người đặt nền móng cho lý luận tổ chức cổ điển cho rằng “Quản lý tức là lập kế hoạch, tổ chức, chỉ huy, phối hợp và kiểm tra”. Khái niệm này xuất phát từ khái quát về chức năng của quản lý. Taylor F.W cho rằng “Quản lý là biết được chính xác điều bạn muốn người khác làm và sau đó thấy được rằng họ đã hoàn thành công việc một cách tốt nhất và rẻ nhất”. Quản lý là quá trình lập kế hoạch, tổ chức, lãnh đạo và kiểm tra công việc của các thành viên thuộc một hệ thống đơn vị và việc sử dụng các nguồn lực phù hợp để đạt được các mục đích đã định. Những khái niệm nêu trên cho thấy mặc dù được đề cập ở nhiều góc độ khác nhau, có cách biểu đạt khác nhau, nhưng ở các mức độ khác nhau đã đề cập đến những nhân tố cơ bản: Chủ thể quản lý, đối tượng và mục tiêu quản lý. Quản lý là một tập hợp các hoạt động lập kế hoạch, tổ chức, lãnh đạo và kiểm tra các quá trình tự nhiên, xã hội, khoa học, kỹ thuật và công nghệ để chúng phát triển hợp quy luật, các nguồn lực (hiện hữu và tiềm năng) vật chất và tinh thần, hệ thống tổ chức và các thành viên thuộc hệ thống, các hoạt động để đạt được các mục đích đã định [16]. Quản lý là hoạt động có ý thức của con người, đảm bảo cho đối tượng quản lý được bảo tồn, phát triển theo những quá trình và mục đích xác định, bằng những công cụ, phương pháp phù hợp [15]. Quản lý vừa là một môn khoa học sử dụng tri thức của nhiều môn khoa học tự nhiên và xã hội nhân văn khác nhau như: toán học, thống kê, kinh tế, tâm lý học, xã hội học ... vừa là một “nghệ thuật”. Do vậy, các nhà quản lý trong quá trình quản lý phải luôn chủ động, khéo léo, linh hoạt tổ chức, điều khiển, hướng dẫn mọi thành