Tài liệu Quản lý hoạt động bồi dưỡng giáo viên tiểu học quận cầu giấy, hà nội trong bối cảnh đổi mới giáo dục hiện nay

VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI NGUYỄN CÔNG THỊ THU HUYỀN QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG BỒI DƯỠNG GIÁO VIÊN TIỂU HỌC QUẬN CẦU GIẤY, HÀ NỘI TRONG BỐI CẢNH ĐỔI MỚI GIÁO DỤC HIỆN NAY LUẬN VĂN THẠC SĨ QUẢN LÝ GIÁO DỤC HÀ NỘI, 2018 VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI NGUYỄN CÔNG THỊ THU HUYỀN QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG BỒI DƯỠNG GIÁO VIÊN TIỂU HỌC QUẬN CẦU GIẤY, HÀ NỘI TRONG BỐI CẢNH ĐỔI MỚI GIÁO DỤC HIỆN NAY Ngành: Quản lý giáo dục Mã số: 8.14.01.14 NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: PGS.TS. NGUYỄN THỊ MAI LAN HÀ NỘI, 2018 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi, các số liệu ghi trong luận văn là trung thực. Những kết luận khoa học của luận văn chưa từng công bố trong bất kỳ công trình nào khác. Hà Nội, ngày tháng năm 2018 Tác giả Nguyễn Công Thị Thu Huyền MỤC LỤC MỞ ĐẦU .................................................................................................................... 1 Chương 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG BỒI DƯỠNG GIÁO VIÊN TIỂU HỌC ĐÁP ỨNG YÊU CẦU ĐỔI MỚI GIÁO DỤC ............ 8 1.1. Hoạt động bồi dưỡng giáo viên tiểu học đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục ...... 8 1.2. Quản lý hoạt động bồi dưỡng giáo viên tiểu học đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục ..................................................................................................................... 18 1.3. Các yếu tố ảnh hưởng tới quản lý hoạt động bồi dưỡng giáo viên tiểu học đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục ............................................................................ 26 Chương 2: THỰC TRẠNG QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG BỒI DƯỠNG GIÁO VIÊN TIỂU HỌC QUẬN CẦU GIẤY, HÀ NỘI ĐÁP ỨNG YÊU CẦU ĐỔI MỚI GIÁO DỤC ..................................................................................................... 32 2.1. Khái quát chung về giáo dục tiểu học và hoạt động bồi dưỡng giáo viên tiểu học quận Cầu Giấy, Hà Nội ...................................................................................... 32 2.2. Địa bàn, khách thể nghiên cứu và phương pháp nghiên cứu thực trạng ............ 37 2.3.Thực trạng hoạt động bồi dưỡng giáo viên tiểu học quận Cầu giấy, Hà Nội đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục ............................................................................ 39 2.4.Thực trạng quản lý hoạt động bồi dưỡng giáo viên tiểu học quận Cầu giấy, Hà Nội đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục ................................................................ 42 Chương 3: BIỆN PHÁP QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG BỒI DƯỠNG GIÁO VIÊN TIỂU HỌC QUẬN CẦU GIẤY, HÀ NỘI ĐÁP ỨNG YÊU CẦU ĐỔI MỚI GIÁO DỤC ..................................................................................................... 52 3.1. Những nguyên tắc để đề xuất các biện pháp ...................................................... 52 3.2. Các biện pháp quản lý hoạt động bồi dưỡng giáo viên tiểu học đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục ................................................................................................. 53 3.3. Khảo nghiệm tính cần thiết và tính khả thi của các biện pháp .......................... 63 KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ ......................................................................... 68 CÔNG TRÌNH KHOA HỌC ĐÃ CÔNG BỐ ....................................................... 73 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................... 74 DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT CBQL : Cán bộ quản lý CNTT : Công nghệ thông tin CL : Công lập ĐHQG : Đại học Quốc gia ĐHSP : Đại học Sư phạm GD : Giáo dục GD-ĐT : Giáo dục – Đào tạo GV : Giáo viên GVPT : Giáo viên phổ thông HS : Học sinh KHCN : Khoa học công nghệ NCL : Ngoài công lập NXB : Nhà xuất bản THPT : Trung học phổ thông UBND : Ủy ban nhân dân DANH MỤC CÁC BẢNG BIỂU Bảng 2.1: Lớp học, số học sinh, điểm trường tiểu học quận Cầu Giấy, Hà Nội ......................................................................................................... 32 Bảng 2.2: Số lượng đội ngũ lãnh đạo các trường tiểu học .............................. 34 Bảng 2.3: Chất lượng đội ngũ lãnh đạo các trường tiểu học .......................... 35 Bảng 2.4: Số lượng đội ngũ giáo viên các trường tiểu học ............................. 35 Bảng 2.5: Chất lượng đội ngũ giáo viên các trường tiểu học ......................... 35 Bảng 2.6: Mức độ thực hiện chương trình, nội dung bồi dưỡng .................... 39 Bảng 2.7: Mức độ thực hiện hình thức bồi dưỡng .......................................... 40 Bảng 2.8: Mức độ thực hiện các phương pháp bồi dưỡng .............................. 41 Bảng 2.9: Mức độ thực hiện nội dung quản lý lập kế hoạch hoạt động bồi dưỡng giáo viên tiểu học ....................................................................... 43 Bảng 2.10: Mức độ thực hiện nội dung quản lý tổ chức hoạt động bồi dưỡng giáo viên tiểu học ....................................................................... 44 Bảng 2.11: Mức độ thực hiện nội dung quản lý chỉ đạo hoạt động bồi dưỡng giáo viên tiểu học ....................................................................... 46 Bảng 2.12: Mức độ thực hiện nội dung quản lý kiểm tra, đánh giá hoạt động bồi dưỡng giáo viên tiểu học........................................................ 47 Bảng 2.13: Đánh giá của giáo viên, cán bộ quản lý về mức độ ảnh hưởng của các yếu tố tới quản lý hoạt động bồi dưỡng (%) ............................ 49 Bảng 3.1: Kết quả khảo nghiệm tính cấp thiết của các biện pháp .................. 64 Bảng 3.2: Kết quả khảo nghiệm tính khả thi của các biện pháp ..................... 65 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Trong bối cảnh đổi mới giáo dục ở nước ta hiện nay thì việc nâng cao chất lượng giáo dục là vấn đề được quan tâm hàng đầu. Trong đó, có bậc tiểu học. Bậc tiểu học là cấp học đầu tiên trong hệ thống giáo dục phổ thông. Nó là cấp học nền tảng, cơ sở giúp cho học sinh học tập được ở các cấp học tiếp theo. Để nâng cao chất lượng đào tạo ở bậc tiểu học thì đội ngũ giáo viên nhà trường tiểu học đóng vai trò quyết định. Bởi lẽ, giáo viên chính là người thực hiện nhiệm vụ chính của nhà trường, đó là nhiệm vụ dạy học. Để giáo viên có thể hoàn thành tốt nhiệm vụ dạy học của mình đòi hỏi họ phải có đủ kiến thức, kỹ năng và phẩm chất đạo đức nhà giáo đáp ứng được chuẩn giáo viên tiểu học theo quy định hiện hành. Trong thời gian qua, Đảng và Nhà nước ta cũng như các bộ ban ngành liên quan và các nhà trường tiểu học đã rất chú trọng đến những công việc và nhiệm vụ cụ thể để nâng cao chất lượng đội ngũ giáo viên tiểu học, giúp đội ngũ giáo viên tiểu học có đủ kiến thức, kỹ năng, nghiệp vụ và phẩm chất đạo đức để hoàn thành tốt nhất nhiệm vụ dạy học tại nhà trường. Một trong những nhiệm vụ cụ thể đó là tổ chức các hoạt động bồi dưỡng cho giáo viên tiểu học. Hà Nội là thủ đô của nước ta, do vậy nó có vai trò và vị trí vô cùng quan trọng trong sự phát triển kinh tế, xã hội nói chung và đặc biệt là sự phát triển của giáo dục và đào tạo nước nhà. Do vậy, việc nâng cao chất lượng đội ngũ giáo viên nói chung và giáo viên tiểu học nói riêng thông qua hoạt động bồi dưỡng đội ngũ giáo viên tiểu học là một trong những mục tiêu quan trọng góp phần giải quyết được bài toán chất lượng cho giáo dục của Hà Nội. Thực tế đã cho thấy, hoạt động bồi dưỡng giáo viên tiểu học tại Hà Nội đã được chú trọng thực hiện và hoạt động này trong thực tế đã bước đầu chứng minh được tính hiệu quả và vai trò quan trọng của nó đối với việc nâng cao chất lượng đội ngũ giáo viên tiểu học ở đây. Tuy nhiên, đứng trước những yêu cầu về đổi mới căn bản và toàn diện giáo dục nước nhà hiện nay thì đòi 1 hỏi hoạt động bồi dưỡng giáo viên tiểu học cần phải nâng cao hơn nữa về chất lượng. Đặc biệt là chú trọng vào việc thực hiện hiệu quả mục tiêu, chương trình, nội dung, hình thức, phương pháp bồi dưỡng giáo viên tiểu học. Có nhiều nguyên nhân có ảnh hưởng đến chất lượng hoạt động bồi dưỡng giáo viên tiểu học. Tuy nhiên, một trong những nguyên nhân chủ yếu thuộc về quản lý hoạt này. Quản lý hoạt động bồi dưỡng giáo viên tiểu học nếu được chủ thể quản lý thực hiện tốt ở ở các nội dung như quản lý mục tiêu, quản lý nội dung, quản lý hình thức, quản lý phương pháp và quản lý điều kiện cơ sở vật chất phục vụ hoạt động bồi dưỡng thì hiệu quả hoạt động này sẽ được nâng cao. Do vậy, việc nghiên cứu quản lý hoạt động bồi dưỡng giáo viên tiểu học quận Cầu Giấy, Hà Nội trong bối cảnh đổi mới giáo dục hiện nay là rất cần thiết. 2. Tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài 2.1.Những nghiên cứu về hoạt động bồi dưỡng giáo viên Tính đến thời điểm hiện tại, trên thế giới và ở Việt Nam đã có nhiều nghiên cứu cụ thể về hoạt động bồi dưỡng giáo viên. Các nghiên cứu về hoạt động bồi dưỡng giáo viên được xem xét đa chiều, dưới nhiều góc độ khác nhau trên cả bình diện lí luận và thực tiễn. Dưới đây chúng tôi sẽ nêu dẫn cụ thể về các nghiên cứu này. -Các nghiên cứu trên thế giới: Nhà giáo dục nổi tiếng J.A. Komensky (1592- 1670) cho rằng, đối với hoạt động học tập của mối cá nhân thì việc càng học nhiều, ôn tập nhiều thì kiến thức sẽ càng vững vàng. Do vậy, cá nhân phải chịu khó học tập và bồi dưỡng kiến thức và đặc biệt là biến quá trình học tập, bồi dưỡng thành quá trình tự học, tự bồi dưỡng [dẫn theo 30]. Tác giả Jacques Nimier (1996), với công bố “Giáo viên rèn luyện tâm lý” cũng đã nhận định rằng việc hình thành phẩm chất, năng lực của người giáo viên không chỉ thực hiện ở các trường sư phạm là đủ, mà trong hoạt động thực tiễn, trong cuộc sống nghề nghiệp sau này người giáo viên phải luôn tự rèn luyện, bồi dưỡng nhằm bổ sung và hoàn thiện nhân cách [34]. 2 Cũng bàn về vấn đề bồi dưỡng và học tập của người lớn, tác giả Malcom S.Knowles đã khẳng định: việc học tập và bồi dưỡng của người lớn cần chú trọng tới 5 vấn đề chính như sau: người học là người tự định hướng cho việc học tập của mình; người học đã có những kinh nghiệm cơ bản trong công việc của họ; Họ sẵn sàng học tập để đáp ứng cho sự phát triển trong công việc của họ; Họ xác định được trọng tâm của môn học và giải quyết triệt để những vấn đề trọng tâm đó; Động cơ của việc học tập là nhằm phát triển toàn diện bản thân của họ [35]. -Các nghiên cứu ở Việt Nam: Ở Việt Nam việc nghiên cứu về hoạt động học tập và bồi dưỡng cho người lớn nói chung và giáo viên nói riêng cũng đã quan tâm nghiên cứu từ rất sớm. Các công trình nghiên cứu cũng tập trung vào việc chỉ ra vai trò quan trọng của hoạt động học tập và bồi dưỡng đối với sự phát triển của mỗi cá nhân và đối với hoạt động nghề nghiệp của họ. Đặc biệt đối với người giáo viên, với đặc thù hoạt động nghề nghiệp của họ là giáo dục và đào tạo thế hệ trẻ vậy nên việc học tập và bồi dưỡng của họ nhằm nâng cao được kiến thức, kĩ năng, phẩm chất đạo đức nhà giáo thì họ càng phúc đáp tốt được nhiệm vụ dạy học và giáo dục của họ tại nhà trường. Tác giả Trần Bá Hoành (2006), trong sách chuyên khảo với tựa đề “Vấn đề giáo viên - Những nghiên cứu lý luận và thực tiễn” đã chỉ rõ những mục tiêu cần đạt được trong hoạt động bồi dưỡng giáo viên; các nội dung cần thực hiện trong hoạt động bồi dưỡng giáo viên và nhấn mạnh tới việc cần phải học hỏi kinh nghiệm bồi dưỡng giáo viên từ các nước có nền giáo dục tiên tiến trên thế giới để học tập và áp dựng voà thực tiễn hoạt động này tại Việt Nam[19]. Cùng với công bố nêu trên, tác giả Trần Bá Hoành (2010), cũng công bài viết “Những yêu cầu mới về nghiệp vụ sư phạm trong chuẩn nghề nghiệp giáo viên trung học”. Trong đó, khẳng định rõ việc bồi dưỡng giáo viên là nhiệm vụ vô cùng quan trọng và cần thiết để nâng cao chất lượng đội ngũ và đồng thời nâng cao chất lượng hoạt động đào tạo[20]. 3 Đề tài cấp Nhà nước “Nghiên cứu đề xuất các giải pháp cải cách công tác đào tạo, bồi dưỡng giáo viên phổ thông” của tác giả Nguyễn Thị Bình, đã làm rõ vị trí, vai trò, chức năng của giáo viên trong giai đoạn phát triển mới của đất nước và đề xuất những giải pháp quản lý hoạt động đào tạo, bồi dưỡng chuyên môn và năng lực cho giáo viên phổ thông nhằm giúp giáo viên đáp ứng được yêu cầu nghệ nghiệp trong giai đoạn mới [8]. 2.2.Những nghiên cứu về quản lý hoạt động bồi dưỡng giáo viên Hướng nghiên cứu về quản lý hoạt động bồi dưỡng giáo viên đã và đang dành được sự chú ý quan tâm nghiên cứu của nhiều nhà khoa học. Các nghiên cứu về vấn đề này khá đa dạng và phong phú, được xem xét trên nhiều phương diện khác nhau cả về lý luận và thực tiễn. Các nghiên cứu cụ thể về vấn đề này sẽ được nêu dẫn dưới đây: -Các nghiên cứu trên thế giới: Michel Develay (1999), trong cuốn "Một số vấn đề về đào tạo giáo viên" đã khẳng định rất rõ vai trò của quản lý hoạt động bồi dưỡng giáo viên đối với chất lượng của hoạt động này. Tác giả cũng nhấn mạnh cách thức quản lý chính là điểm mấu chốt tạo nên hiệu quả của quản lý hoạt động bồi dưỡng giáo viên [26]. Tác giả D.J. Fiore (2004), trong cuốn “Giới thiệu những tiêu chuẩn quản lý giáo dục, lý thuyết và thực hành”, đã đưa ra một số tiêu chuẩn của nhà quản lý giáo dục, trong đó có nhiệm vụ thực hiện phát triển, bồi dưỡng năng lực giáo dục, năng lực dạy học cho đội ngũ giáo viên trong nhà trường [33]. Năm 1991, H. Wily đã công bố “Quản lý và những kết nối của nó với hiệu quả học đường”, (Nanagement and its Linkages with School Efecctiveness). Trong đó, đã nêu lên mối quan hệ biện chứng của quản lý nhà trường với các yếu tố mang lại hiệu quả trường học như: mục đích giáo dục, thiết chế giáo dục, hoạt động của giáo viên, của học sinh, cơ sở vật chất và môi trường giáo dục. Sự phát triển của các mối quan hệ biện chứng đó yêu cầu người giáo viên phải không ngừng tiếp cận sự thay đổi, thông qua hoạt động tự học, tự bồi dưỡng [37]. 4 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu 3.1. Mục đích nghiên cứu Xác định cơ sở lý luận và khảo sát, đánh giá thực trạng quản lý hoạt động bồi dưỡng giáo viên tiểu học quận Cầu Giấy, Hà Nội. Trên cơ sở đó đề xuất biện pháp quản lý hoạt động bồi dưỡng giáo viên tiểu học quận Cầu Giấy, Hà Nội đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục hiện nay. 3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu -Xác định cơ sở lí luận về quản lý hoạt động bồi dưỡng giáo viên tiểu học đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục. -Khảo sát, phân tích và chỉ ra thực trạng quản lý hoạt động bồi dưỡng giáo viên tiểu học quận Cầu Giấy, Hà Nội đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục hiện nay . -Đề xuất biện pháp quản lý hoạt động bồi dưỡng giáo viên tiểu học quận Cầu Giấy, Hà Nội đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục hiện nay và khảo nghiệm tính cần thiết và tính khả thi của các biện pháp đề xuất. 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 4.1. Khách thể nghiên cứu Hoạt động bồi dưỡng giáo viên tiểu học quận Cầu Giấy, Hà Nội. 4.2. Đối tượng nghiên cứu Quản lý hoạt động bồi dưỡng giáo viên tiểu học quận Cầu Giấy, Hà Nội đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục hiện nay. 4.3. Phạm vi nghiên cứu Nghiên cứu này tập trung vào việc nghiên cứu lý luận và thực trạng hoạt động bồi dưỡng và quản lý hoạt động bồi dưỡng giáo viên tiểu học quận Cầu Giấy, Hà Nội đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục hiện nay theo tiếp cận chức năng quản lý. Nghiên cứu này chỉ tập trung vào việc phân tích thực trạng hoạt động này trong 3 năm trở lại đây. Do vậy, các số liệu thu thập để phục vụ việc nghiên cứu luận văn chỉ tính từ năm 2015. 5 5. Cơ sở lý luận và phương pháp nghiên cứu 5.1. Cơ sở lý luận -Tiếp cận hệ thống: Hoạt động bồi dưỡng giáo viên tiểu học có mối quan hệ mật thiết với tất cả các hoạt động khác tại nhà trường đại học. Hoạt động này cũng có mối quan hệ chặt chẽ với các yêu cầu về hoạt động đào tạo nói chung ở bậc học tiểu học và yêu cầu về phát triển, đổi mới giáo dục nước ta trong thời kỳ hiện nay. Do vậy, việc nghiên cứu quản lý hoạt động bồi dưỡng giáo viên tiểu học quận Cầu Giấy, Hà Nội đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục hiện nay cần phải được nghiên cứu có tính hệ thống. -Tiếp cận chức năng quản lý: Luận văn sử dụng tiếp cận chức năng quản lý trong nghiên cứu quản lý hoạt động bồi dưỡng giáo viên tiểu học quận Cầu Giấy, Hà Nội đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục hiện nay chính là việc thực hiện nghiên cứu để chỉ ra các giải pháp lập kế hoạch, tổ chức, chỉ đạo, kiểm tra đánh giá việc thực hiện hoạt động này trong thực tiễn. -Tiếp cận quá trình: Tiếp cận quá trình trong nghiên cứu quản lý hoạt động bồi dưỡng giáo viên tiểu học quận Cầu Giấy, Hà Nội đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục hiện nay chính là việc xem xét các thành tố của quá trình bồi dưỡng hoạt động này và mối quan hệ giữa các thành tố quả hoạt động này nhằm có những biện pháp quản lý phù hợp tới các thành tố để hoạt động bồi dưỡng đạt hiệu quả theo mục tiêu đề ra. 5.2. Các phương pháp nghiên cứu cụ thể Để giải quyết được mục đích và nhiệm vụ của đề tài luận văn đặt ra chúng tôi xác định các phương pháp nghiên cứu cụ thể sau đây: -Phương pháp nghiên cứu văn bản, tài liêu; -Phương pháp điều tra bằng bảng hỏi; -Phương pháp phỏng vấn sâu; -Phương pháp xin ý kiến chuyên gia; -Phương pháp xử lý số liệu bằng thống kê toán học. 6 6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn 6.1. Ý nghĩa lý luận Nghiên cứu về quản lý hoạt động bồi dưỡng giáo viên tiểu học đáp ứng yêu cầu đổi mới hiện nay góp phần cung cấp thêm cơ sở khoa học và thực tiễn cho lĩnh vực quản lý giáo dục. Luận văn đã hệ thống được các tài liệu về bồi dưỡng, quản lý hoạt động bồi dưỡng cho giáo viên, phát triển thêm khái niệm quản lý hoạt động bồi dưỡng cho giáo viên tiểu học. Luận văn đã triển khai hướng nghiên cứu quản lý hoạt động bồi dưỡng giáo viên tiểu học theo tiếp cận quá trình kết hợp với chức năng quản lý. 6.2. Ý nghĩa thực tiễn Luận văn đã chỉ ra được thực trạng hoạt động bồi dưỡng và quản lý hoạt động bồi dưỡng giáo viên tiểu học quận Cầu Giấy, Hà Nội đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục hiện nay. Kết quả nghiên cứu có thể được ứng dụng triển khai thực hiện tại các trường tiểu học tại thành phố Hà Nội. Kết quả nghiên cứu của luận văn cũng là tài liệu tham khảo bổ ích cho các nhà lãnh đạo ngành giáo dục, hiệu trưởng trường tiểu học và giáo viên tiểu học. 7. Kết cấu của luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận, khuyến nghị, tài liệu tham khảo và phụ lục, luận văn được trình bày trong 3 chương: Chương 1: Cơ sở lý luận về quản lý hoạt động bồi dưỡng giáo viên tiểu học đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục Chương 2: Thực trạng hoạt động bồi dưỡng giáo viên tiểu học quận Cầu Giấy, Hà Nội đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục hiện nay Chương 3: Biện pháp quản lý hoạt động bồi dưỡng giáo viên tiểu học quận Cầu Giấy, Hà Nội đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục hiện nay 7 Chương 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG BỒI DƯỠNG GIÁO VIÊN TIỂU HỌC ĐÁP ỨNG YÊU CẦU ĐỔI MỚI GIÁO DỤC 1.1. Hoạt động bồi dưỡng giáo viên tiểu học đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục 1.1.1. Một số khái niệm cơ bản 1.1.1.1.Khái niệm hoạt động bồi dưỡng Khái niệm bồi dưỡng được trình bầy khái nhiều tại các từ điển, tại các sách chuyên khảo, giáo trình và các công trình khoa học như bài báo khoa học, báo cáo đề tài khoa học, luận văn và luận án tiến sĩ. Theo Unesco khái niệm bồi dưỡng được hiểu là: Bồi dưỡng có ý nghĩa nâng cao nghề nghiệp. Quá trình này chỉ diễn ra khi cá nhân và tổ chức có nhu cầu nâng cao kiến thức hoặc kỹ năng chuyên môn, nghiệp vụ của bản thân nhằm đáp ứng nhu cầu lao động nghề nghiệp [36]. Theo từ điển Giáo dục học: Bồi dưỡng (nghĩa rộng), là quá trình giáo dục, đào tạo nhằm hình thành nhân cách và phẩm chất riêng biệt của nhân cách theo định hướng đã chọn. Bồi dưỡng (nghĩa hẹp): là quá trình trang bị thêm kiến thức, kỹ năng nhằm mục đích nâng cao và hoàn thiện năng lực hoạt động trong các lĩnh vực cụ thể. Ví dụ: Bồi dưỡng kiến thức, bồi dưỡng lý luận, bồi dưỡng nghiệp vụ sư phạm…[16]. Theo tác giả Nguyễn Minh Đường, khái niệm bồi dưỡng được trình bầy như sau: Bồi dưỡng là quá trình cập nhật, bổ sung những kiến thức và kỹ năng đã lạc hậu hoặc còn thiếu trong một cấp học, bậc học và thường được xác nhận bằng một chứng chỉ [14]. Tác giả Mạc Văn Trang cho rằng: Bồi dưỡng là quá trình nhằm mục đích cập nhật hóa kiến thức, bổ sung thêm kiến thức cho ngành nghề đã được đào tạo, nâng cao hiệu quả công tác trong lĩnh vực đó. Bồi dưỡng diễn ra trong khoảng thời gian dài, có thể từ 1 đến 6 tháng, 1 năm..., có thể bồi dưỡng 8 tập trung hoặc không tập trung. Kết thúc khóa học, học viên được cấp chứng chỉ công nhận kết quả bồi dưỡng [29]. Phân tích các khái niệm nêu dẫn ở trên, trong luận văn này chúng tôi xác định khái niệm bồi dưỡng như sau: Bồi dưỡng là quá trình trang bị thêm kiến thức, kỹ năng cho cá nhân nhằm mục đích nâng cao và hoàn thiện năng lực hoạt động trong các lĩnh vực cụ thể. 1.1.1.1.Khái niệm giáo viên tiểu học Trong thông tư Số: 41/2010/TT-BGDĐT, Hà Nội, ngày 30 tháng 12 năm 2010, Thông tư ban hành Điều lệ trường tiểu học. Khái niệm giáo viên tiểu học được hiểu như sau: Giáo viên tiểu học làm nhiệm vụ giảng dạy, giáo dục học sinh trong trường tiểu học và cơ sở giáo dục khác thực hiện chương trình giáo dục tiểu học. 1.1.2. Những yêu cầu về kiến thức, phẩm chất chính trị, đạo đức, lối sống của giáo viên tiểu học trong bối cảnh đổi mới giáo dục Để góp phần thực hiện tốt Nghị quyết Hội nghị lần thứ tám Ban Chấp hành Trung ương khóa XI về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo đáp ứng yêu cầu công nghiệp hóa, hiện đại hóa thì toàn ngành giáo dục phải đổi mới. Đội ngũ giáo viên giảng dạy tại các nhà trường cũng vậy, để đáp ứng được những yêu cầu công cuộc đổi mới giáo dục hiện nay thì đòi hỏi người giáo viên nói chung và người giáo viên tiểu học nói riêng cần phải đáp ứng được những yêu cầu mới về kiến thức, phẩm chất chính trị, đạo đức, lối sống. Bởi vì, giáo viên nói chung, giáo viên tiểu học nói riêng là người trực tiếp thực hiện nhiệm vụ dạy học, thực hiện những yêu cầu trong chương trình đổi mới giáo dục. Giáo viên không chỉ là người dạy học trên lớp học, một người làm nhiệm vụ truyền thụ kiến thức là chính, người cung cấp thông tin, mà trở thành người tổ chức, hướng dẫn quá trình học của học sinh. Những thay đổi về vai trò, vị trí của người học và người dạy trong những hoàn cảnh biến đổi nhanh, phức tạp đòi hỏi giáo viên có khả năng đáp ứng linh hoạt và hiệu quả trước những yêu cầu mới [2]. 9 Những thay đổi về vai trò, vị trí của người học và người dạy trong những hoàn cảnh biến đổi nhanh, phức tạp đòi hỏi các cơ sở đào tạo giáo viên phải chuẩn bị cho các giáo sinh, những thầy giáo trong tương lai có khả năng đáp ứng linh hoạt và hiệu quả trước những yêu cầu mới. Có thể nói, đứng trước yêu cầu về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo đáp ứng yêu cầu công nghiệp hóa, hiện đại hóa thì người giáo viên phải nâng cao trình độ kiến thức chuyên môn, kỹ năng và nghiệp vụ sư phạm cũng như phẩm chất đạo đức nhà giáo. Để có được kiến thức, kỹ năng, nghiệp vụ sư phạm và các phẩm chất đạo đức nhà giáo người giáo viên phải được bồi dưỡng thêm về những kiến thức mới để đáp ứng yêu cầu. Việc bồi dưỡng cho giáo viên tiểu học những nội dung nêu trên sẽ giúp cho giáo viên nâng cao được năng lực thực hiện nhiệm vụ dạy học và giáo dục tại nhà trường tiểu học, đáp ứng các yêu cầu phát triển giáo dục tiểu học theo hướng đổi mới căn bản và toàn diện giáo dục và đào tạo và theo yêu cầu chuẩn giáo viên tiểu học. 1.1.2.1. Những yêu cầu về kiến thức Đối với giáo viên tiểu học, rất cần đổi mới về kiến thức để đáp ứng các yêu cầu phát triển giáo dục tiểu học theo hướng đổi mới căn bản và toàn diện giáo dục và đào tạo và theo yêu cầu chuẩn giáo viên tiểu học. Trong đó, cần phải bồi dưỡng các nội dung sau: -Về kiến thức, cần phải tập trung vào việc bồi dưỡng để giáo viên tiểu học nắm bắt và có được kiến thức cơ bản, kiến thức mới nhất về tâm lý học sư phạm và tâm lý học lứa tuổi, giáo dục học tiểu học; có kiến thức mới về kiểm tra, đánh giá kết quả học tập, rèn luyện của học sinh; có kiến thức phổ thông về chính trị, xã hội và nhân văn, kiến thức liên quan đến ứng dụng công nghệ thông tin, ngoại ngữ, tiếng dân tộc; có kiến thức mới về địa phương về nhiệm vụ chính trị, kinh tế, văn hoá, xã hội của tỉnh, huyện, xã nơi giáo viên công tác. -Về kĩ năng sư phạm: cần phải tập trung vào việc bồi dưỡng để giáo viên tiểu học nắm bắt và có được kiến thức về lập kế hoạch dạy học; biết cách soạn giáo án theo hướng đổi mới; Tổ chức và thực hiện các hoạt động dạy học 10 trên lớp phát huy được tính năng động sáng tạo của học sinh; Công tác chủ nhiệm lớp; tổ chức các hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp; Thực hiện thông tin hai chiều trong quản lý chất lượng giáo dục; hành vi trong giao tiếp, ứng xử có văn hoá và mang tính giáo dục; Xây dựng, bảo quản và sử dụng có hiệu quả hồ sơ giáo dục và giảng dạy. -Về phẩm chất chính trị, đạo đức, lối sống: cần phải tập trung vào việc bồi dưỡng để giáo viên tiểu học nắm bắt và có được nhận thức tư tưởng chính trị với trách nhiệm của một công dân, một nhà giáo đối với nhiệm vụ xây dựng và bảo vệ Tổ quốc; Chấp hành pháp luật, chính sách của Nhà nước; Chấp hành quy chế của ngành, quy định của nhà trường, kỷ luật lao động; Đạo đức, nhân cách và lối sống lành mạnh, trong sáng của nhà giáo; tinh thần đấu tranh chống các biểu hiện tiêu cực; ý thức phấn đấu vươn lên trong nghề nghiệp; sự tín nhiệm của đồng nghiệp, học sinh và cộng đồng; Trung thực trong công tác; đoàn kết trong quan hệ đồng nghiệp; phục vụ nhân dân và học sinh. 1.1.3. Mục tiêu, chương trình, nội dung, phương pháp, hình thức bồi dưỡng giáo viên tiểu học đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục 1.1.3.1. Mục tiêu bồi dưỡng giáo viên tiểu học đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục Có thể nói rằng, để đáp ứng được yêu cầu đổi mới căn bản toàn diện giáo dục và đào tạo, đáp ứng yêu cầu công nghiệp hóa, hiện đại hóa trong điều kiện kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa và hội nhập quốc tế đòi hỏi hoạt động bồi dưỡng giáo viên tiểu học phải nhằm mục tiêu giúp cho giáo viên tiểu học có những kiến thức, kĩ năng sư phạm, phẩm chất chính trị, đạo đức, lối sống để thực hiện tốt nhất nhiệm vụ dạy học và giáo dục học sinh tại nhà trường tiểu học. Do vậy, mục tiêu bồi dưỡng giáo viên tiểu học đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục cần phải xây dựng dựa trên khung năng lực của người giáo viên tiểu học qua các khâu: Đánh giá thực trạng mức độ năng lực hiện tại của giáo viên tiểu học dựa trên khung năng lực cần có; Đánh giá được những hạn chế về năng lực của giáo viên tiểu học so với khung năng lực giáo 11 viên tiểu học đã được xác định; Dựa trên cơ sở phân tích thực trạng năng lực của giáo viên tiểu học so với khung năng lực giáo viên tiểu học sẽ xác định mục tiêu bồi dưỡng cho giáo viên tiểu học. 1.1.3.2. Chương trình, nội dung bồi dưỡng giáo viên tiểu học đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục Để đội ngũ giáo viên tiểu học có thể đáp ứng tốt nhất kiến thức, kĩ năng phẩm chất, chính trị lối sống theo yêu cầu của đổi mới giáo dục hiện nay thì việc xây dựng chương trình, nội dung bồi dưỡng cho giáo viên tiểu học là hết sức quan trọng. Bởi lẽ, nội dung, chương trình bồi dưỡng sẽ là điều kiện tiên quyết đối với chất lượng của hoạt động bồi dưỡng. Do vậy, để đội ngũ giáo viên tiểu học đáp ứng được yêu cầu đổi mới giáo dục thì cần phải đổi mới nội dung, chương trình bồi dưỡng cho họ. Để đáp ứng những yêu cầu đổi mới giáo dục bậc tiểu học hiện nay thì chương trình bồi dưỡng giáo viên tiểu học cần phải được xây dựng theo hướng như sau: Chương trình bồi dưỡng giáo viên tiểu học cần đặt trong tính tổng thể của toàn bộ chương trình đào tạo học sinh bậc tiểu học. Chương trình bồi dưỡng giáo viên tiểu học cần phải được xây dựng trên cơ sở tích hợp nhiều nội dung học tập, tích hợp sự hình thành và phát triển kiến thức và kĩ năng cho học viên. Chương trình bồi dưỡng giáo viên tiểu học cần có sự phân hóa cụ thể theo từng đối tượng học viên, theo mức độ nhận thức và nhu cầu bồi dưỡng của bản thân họ. Chương trình bồi dưỡng giáo viên tiểu học phải thể hiện tính phổ thông, cơ bản cân đối và toàn diện để đảm bảo mỗi cá nhân phát huy hết tiềm năng của mình. Chương trình bồi dưỡng giáo viên tiểu học phải phù hợp và thiết thực đối với người học về thời gian, nội dung, cách thức bồi dưỡng. Chương trình bồi dưỡng phải thật sự phù hợp vvới nhu cầu của người học, thiết thực và đáp ứng tốt các yêu cầu và nhiệm vụ dạy học, giáo dục học sinh tại trường tiểu học. Chương trình, nội dung bồi dưỡng giáo viên tiểu học đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục hiện nay cần hướng đến như sau: 12 * Chương trình, nội dung bồi dưỡng phẩm chất chính trị, đạo đức, lối sống cho giáo viên tiểu học: Các nội dung cần phải bồi dưỡng cho giáo viên tiểu học gồm: các kiến thức và thái độ về tư tưởng chính trị gắn với trách nhiệm của một công dân, một nhà giáo đối với nhiệm vụ xây dựng và bảo vệ Tổ quốc. Cụ thể là: +Chương trình, nội dung bồi dưỡng cho giáo viên về hoạt động xã hội, xây dựng và bảo vệ quê hương đất nước, góp phần phát triển đời sống văn hoá cộng đồng, giúp đỡ đồng bào gặp hoạn nạn trong cuộc sống; +Chương trình, nội dung bồi dưỡng cho giáo viên về tình yêu nghề, tận tụy với nghề; sẵn sàng khắc phục khó khăn hoàn thành tốt nhiệm vụ giáo dục học sinh; +Chương trình, nội dung bồi dưỡng cho giáo viên về giữ gìn truyền thống tốt đẹp của người Việt Nam; nâng cao ý thức bảo vệ độc lập, tự do, lòng tự hào dân tộc, yêu nước, yêu chủ nghĩa xã hội; +Chương trình, nội dung bồi dưỡng cho giáo viên về các Nghị quyết của Đảng, chủ trương chính sách của Nhà nước; +Chương trình, nội dung bồi dưỡng cho giáo viên về pháp luật, chính sách của Nhà nước; Chấp hành quy chế của ngành, quy định của nhà trường, kỷ luật lao động. +Chương trình, nội dung bồi dưỡng cho giáo viên về đạo đức, nhân cách và lối sống lành mạnh, trong sáng của nhà giáo; tinh thần đấu tranh chống các biểu hiện tiêu cực; ý thức phấn đấu vươn lên trong nghề nghiệp; sự tín nhiệm của đồng nghiệp, học sinh và cộng đồng. +Chương trình, nội dung bồi dưỡng cho giáo viên về tính trung thực trong công tác; đoàn kết trong quan hệ đồng nghiệp; phục vụ nhân dân và học sinh. * Chương trình, nội dung bồi dưỡng kiến thức cho giáo viên tiểu học: - Chương trình, nội dung bồi dưỡng kiến thức cơ bản cho giáo viên tiểu học gồm có: +Chương trình, nội dung bồi dưỡng các kiến thức cơ bản về chương trình, sách giáo khoa của các môn học được phân công giảng dạy; 13 + Chương trình, nội dung bồi dưỡng các kiến thức chuyên sâu, đồng thời có khả năng hệ thống hoá kiến thức trong cả cấp học để nâng cao hiệu quả giảng dạy đối với các môn học được phân công giảng dạy; + Chương trình, nội dung bồi dưỡng các kiến thức cơ bản trong các tiết dạy đảm bảo đủ, chính xác, có hệ thống; + Chương trình, nội dung bồi dưỡng các kiến thức dạy học sinh giỏi, hoặc giúp đỡ học sinh yếu hay học sinh còn nhiều hạn chế trở nên tiến bộ. - Chương trình, nội dung bồi dưỡng kiến thức về tâm lý học sư phạm và tâm lý học lứa tuổi, giáo dục học tiểu học gồm: + Chương trình, nội dung bồi dưỡng các kiến thức cho giáo viên tiểu học về đặc điểm tâm lý, sinh lý của học sinh tiểu học, kể cả học sinh khuyết tật, học sinh có hoàn cảnh khó khăn; vận dụng được các hiểu biết đó vào hoạt động giáo dục và giảng dạy phù hợp với đối tượng học sinh; + Chương trình, nội dung bồi dưỡng các kiến thức cho giáo viên tiểu học về tâm lý học lứa tuổi, sử dụng các kiến thức đó để lựa chọn phương pháp giảng dạy, cách ứng xử sư phạm trong giáo dục phù hợp với học sinh tiểu học; +Chương trình, nội dung bồi dưỡng các kiến thức cho giáo viên tiểu học về giáo dục học, vận dụng có hiệu quả các phương pháp giáo dục đạo đức, tri thức, thẩm mỹ, thể chất và hình thức tổ chức dạy học trên lớp; + Chương trình, nội dung bồi dưỡng các kiến thức cho giáo viên tiểu học thực hiện phương pháp giáo dục học sinh cá biệt có kết quả. - Chương trình, nội dung bồi dưỡng kiến thức về kiểm tra, đánh giá kết quả học tập, rèn luyện của học sinh gồm: - Chương trình, nội dung bồi dưỡng các kiến thức cho giáo viên tiểu học về kiểm tra, đánh giá kết quả học tập, rèn luyện của học sinh. Trong đó, có chương trình, nội dung về: + Chương trình, nội dung bồi dưỡng các kiến thức cho giáo viên tiểu học thực hiện kiểm tra ý thức tham gia học tập, nghiên cứu cơ sở lý luận của việc kiểm tra, đánh giá đối với hoạt động giáo dục và dạy học ở tiểu học; 14