Tài liệu Quản lý ngân sách nhà nước cấp xã trên địa bàn huyện thanh sơn, tỉnh phú thọ

BỘ GIÁO DỤC ĐÀO TẠO UBND TỈNH PHÚ THỌ TRƯỜNG ĐẠI HỌC HÙNG VƯƠNG NGUYỄN ĐĂNG VIỆT QUẢN LÝ NGÂN SÁCH NHÀ NƯỚC CẤP XÃ TRÊN ĐỊA BÀN HUYỆN THANH SƠN, TỈNH PHÚ THỌ LUẬN VĂN THẠC SĨ Chuyên ngành: Quản lý kinh tế Phú Thọ, năm 2020 BỘ GIÁO DỤC ĐÀO TẠO UBND TỈNH PHÚ THỌ TRƯỜNG ĐẠI HỌC HÙNG VƯƠNG NGUYỄN ĐĂNG VIỆT QUẢN LÝ NGÂN SÁCH NHÀ NƯỚC CẤP XÃ TRÊN ĐỊA BÀN HUYỆN THANH SƠN, TỈNH PHÚ THỌ LUẬN VĂN THẠC SĨ Chuyên ngành: Quản lý kinh tế Mã số: 8310110 Người hướng dẫn khoa học: TS. Bùi Minh Chuyên Phú Thọ, năm 2020 i LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu khoa học của riêng tôi, dưới sự hướng dẫn của TS Bùi Minh Chuyên. Các số liệu, kết quả nêu trong luận văn là trung thực, có nguồn gốc rõ ràng và được trích dẫn đầy đủ theo quy định. Tác giả Nguyễn Đăng Việt ii LỜI CẢM ƠN Sau 2 năm học tập, tôi đã hoàn thành chương trình đào tạo cao học chuyên ngành Quản lý kinh tế. Tôi đã tiến hành nghiên cứu và hoàn thành đề tài “Quản lý ngân sách xã trên địa bàn huyện Thanh Sơn tỉnh Phú Thọ” Trong quá trình học tập, nghiên cứu và viết luận văn, tôi đã nhận được sự giúp đỡ nhiệt tình của nhiều cơ quan, tổ chức và cá nhân. Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến các Thầy, Cô giáo Trường đã giúp đỡ, tạo điều kiện cho tôi trong suốt quá trình học tập, nghiên cứu và thực hiện luận văn này. Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn chân thành đến TS Bùi Minh Chuyên đã dành thời gian, công sức tận tình hướng dẫn tôi hoàn thành luận văn. Tôi chân thành cảm ơn tập thể lãnh đạo, cán bộ, đồng nghiệp Sở Tài chính Phú Thọ, nơi tôi đang công tác đã tạo điều kiện cho tôi trong suốt quá trình học tập, nghiên cứu và hoàn thành luận văn. Tôi xin cảm ơn UBND huyện Thanh Sơn cùng các phòng chức năng đã cung cấp tài liệu, số liệu giúp tôi trong quá trình tìm hiểu nghiên cứu. Tôi xin cảm ơn gia đình, bạn bè, đồng nghiệp đã động viên, chia sẻ, giúp đỡ tôi trong quá trình học tập, nghiên cứu. Phú Thọ, ngày tháng 6 năm 2020 TÁC GIẢ Nguyễn Đăng Việt iii MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN .............................................................................................. i ViệtLỜI CẢM ƠN ............................................................................................. i MỤC LỤC ........................................................................................................ iii DANH MỤC SƠ ĐỒ, BẢNG BIỂU ............................................................... vi DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT .......................................................................... vii Phần I: MỞ ĐẦU ............................................................................................ 1 1. Lý do chọn đề tài ........................................................................................... 1 2. Mục tiêu và nhiệm vụ nghiên cứu ................................................................. 2 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ................................................................. 3 4. Quan điểm, phương pháp tiếp cận và phương pháp nghiên cứu .................. 3 5. Đóng góp mới của luận văn .......................................................................... 4 6. Kết cấu luận văn ............................................................................................ 5 7. Tổng quan tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài ................................... 5 Phần II: NỘI DUNG NGHIÊN CỨU ............................................................ 8 CHƯƠNG 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ NGÂN SÁCH XÃ VÀ QUẢN LÝ NGÂN SÁCH XÃ ............................................................................................ 8 1.1. Những vấn đề chung về ngân sách xã ........................................................ 8 1.1.1. Khái niệm ................................................................................................ 8 1.1.2. Vai trò ngân sách xã .............................................................................. 10 1.1.3. Đặc điểm ngân sách xã.......................................................................... 12 1.2. Quản lý ngân sách xã ............................................................................... 12 1.2.1. Khái niệm quản lý ngân sách xã ........................................................... 12 1.2.2. Vai trò, mục tiêu quản lý ngân sách xã ................................................. 13 1.2.3. Tổ chức bộ máy quản lý ngân sách xã .................................................. 15 1.3. Nội dung và các nhân tố chủ yếu ảnh hưởng của quản lý NSX .............. 16 1.3.1. Nội dung quản lý ngân sách xã ............................................................. 16 1.3.2. Các nhân tố chủ yếu ảnh hưởng quản lý NSX ...................................... 33 iv 1.4. Kinh nghiệm quản lý ngân sách xã của một số địa phương và bài học cho huyện Thanh Sơn, tỉnh Phú Thọ ..................................................................... 35 1.4.1. Kinh nghiệm của một số địa phương trong nước ................................. 35 1.4.2. Kinh nghiệm của một số địa phương trong tỉnh ................................... 37 1.4.3. Bài học về quản lý ngân sách xã rút ra cho huyện Thanh Sơn ............. 39 Tiểu kết chương 1............................................................................................ 40 Chương 2. Thực trạng quản lý ngân sách xã trên địa bàn huyện Thanh Sơn, tỉnh Phú Thọ ......................................................................................... 41 2.1. Khái quát về đặc điểm tự nhiên, kinh tế - xã hội của huyện Thanh Sơn, tỉnh Phú Thọ ........................................................................................................... 41 2.1.1. Khái quát đặc điểm................................................................................ 41 2.1.2. Đánh giá chung những thuận lợi, khó khăn ảnh hưởng đến quản lý ngân sách xã trên địa bàn huyện Thanh Sơn............................................................ 48 2.2. Tổ chức bộ máy quản lý ngân sách xã của huyện Thanh Sơn tỉnh Phú Thọ 50 2.2.1. Tổ chức bộ máy ..................................................................................... 50 2.2.2. Chức năng nhiệm vụ ............................................................................. 51 2.3. Thực trạng quản lý ngân sách xã trên địa bàn huyện Thanh Sơn, tỉnh Phú Thọ................................................................................................................... 54 2.3.1. Xây dựng, quy trình, quy định, quy chế quản lý ngân sách xã ............. 54 2.3.2. Tổ chức bộ máy quản lý NSX ............................................................... 56 2.3.3. Tổ chức thực hiện quản lý ngân sách xã ............................................... 57 2.4. Đánh giá quản lý ngân sách xã trên địa bàn huyện Thanh Sơn, tỉnh Phú Thọ................................................................................................................... 75 2.4.1. Đánh giá về việc quán triệt, thực hiện các văn bản về QLNSNN ........ 75 2.4.2. Đánh giá công tác lập dự toán ............................................................... 76 2.4.3. Đánh giá công tác chấp hành dự toán ................................................... 78 2.4.4. Đánh giá công tác quyết toán ................................................................ 81 Tiểu kết chương 2............................................................................................ 83 v Chương 3: Định hướng và giải pháp hoàn thiện quản lý ngân sách xã trên địa bàn huyện Thanh Sơn, tỉnh Phú Thọ .................................................... 84 3.1. Định hướng phát triển và quản lý ngân sách xã của huyện Thanh Sơn tỉnh Phú Thọ ........................................................................................................... 84 3.1.1.Định hướng phát triển kinh tế - xã hội của huyện giai đoạn 2021 - 2025. 84 3.1.2. Định hướng hoạt động tài chính tín dụng giai đoạn 2020 – 2025 ........ 85 3.1.3. Định hướng quản lý ngân sách xã ......................................................... 85 3.2. Giải pháp hoàn thiện quản lý ngân sách xã trên địa bàn huyện Thanh Sơn, tỉnh Phú Thọ .................................................................................................... 87 3.2.1. Hoàn thiện quy định, quy chế quản lý ngân sách xã............................. 87 3.2.2. Nâng cao hiệu quả hoạt động của bộ máy quản lý ngân sách xã và trình độ cán bộ quản lý ngân sách xã....................................................................... 89 3.2.3. Tăng cường công tác thanh tra, kiểm tra quản lý ngân sách xã ............ 96 3.2.4. Đẩy mạnh ứng dụng CNTT trong quản lý ngân sách ........................... 97 Tiểu kết chương 3.......................................................................................... 100 Phần III. KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ.................................................... 101 1. Kết luận ..................................................................................................... 101 2. Kiến nghị ................................................................................................... 102 2.1. Với cấp huyện ........................................................................................ 102 2.2. Với cấp xã, thị trấn ................................................................................. 102 TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................. 104 PHỤ LỤC vi DANH MỤC BẢNG BIỂU, SƠ ĐỒ BẢNG Bảng 2.1. Tổng hợp thu chi ngân sách xã, thị trấn huyện Thanh Sơn ............ 59 năm 2016, 2017 và 2018 ................................................................................. 59 Bảng 2.2: Dự toán thu ngân sách thị trấn Thanh Sơn năm 2019 .................... 62 Bảng 2.3: Dự toán chi ngân sách thị trấn Thanh Sơn năm 2019 .................... 63 SƠ ĐỒ Sơ đồ 1.1: Hệ thống Ngân sách nhà nước Việt Nam ........................................ 9 Sơ đồ 1.2: Bộ máy quản lý ngân sách xã ....................................................... 15 Sơ đồ 2.1. Cơ cấu bộ máy quản lý phòng Tài chính - kế hoạch Huyện Thanh Sơn - Tỉnh Phú thọ .......................................................................................... 51 Sơ đồ 2.2: Hệ thống quản lý ngân sách các xã tại huyện Thanh Sơn ............. 56 Sơ đồ 2.3: Quá trình tổ chức thực hiện thu ngân sách xã, thị trấn của Huyện Thanh Sơn ....................................................................................................... 67 Sơ đồ 2.4 : Quá trình tổ chức chi ngân sách xã, thị trấn huyện Thanh Sơn.... 72 vii DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT STT Chữ viết tắt Diễn giải 1 CNH-HĐH Công nghiệp hoá - hiện đại hoá 2 CNTT Công nghệ thông tin 3 HĐND Hội đồng nhân dân 4 KBNN Kho bạc Nhà nước 5 KT-XH Kinh tế xã hội 6 QLNN Quản lý nhà nước 7 QLNSX Quản lý ngân sách xã 8 NN Nhà nước 9 NS Ngân sách 10 NSĐP Ngân sách địa phương 11 NSNN Ngân sách Nhà nước 12 NSX Ngân sách xã 13 NTM Nông thôn mới 14 TC-KH Tài chính kế hoạch 15 SXKD Sản xuất kinh doanh 16 UBND Uỷ ban nhân dân viii 17 ƯTH Ước thực hiện 18 XDCB Xây dựng cơ bản 1 Phần I: MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Ngân sách nhà nước (NSNN) là một công cụ chính sách tài chính quan trọng của một quốc gia. Ngân sách xã (NSX) là cấp ngân sách cơ sở của hệ thống NSNN. Nhà nước thực hiện quản lý NSX tốt giúp tổ chức bộ máy xã hoạt động tốt, tạo phương tiện vật chất cho chính quyền thực hiện chức năng, nhiệm vụ của mình và góp phần xây dựng nông thôn mới, con người mới xã hội chủ nghĩa (XHCN) ở địa phương. Từ khi Luật ngân sách Nhà nước 2015 ra đời và được thực hiện đến nay thời gian chưa phải là dài, song cũng đủ để khẳng định tính đúng đắn của đường lối đổi mới, được chứng minh bằng những kết quả đầy tính thuyết phục mà chúng ta đã đạt được trong sự nghiệp phát triển kinh tế đất nước thời gian qua. Đó là những động lực rất quan trọng góp phần thực hiện chủ trương CNH, HĐH đất nước. Trong điều kiện đẩy mạnh CNH, HĐH nông nghiệp, nông thôn gắn với chương trình Quốc gia về xây dựng nông thôn mới hiện nay, đã có tác động sâu sắc đến hoạt động quản lý ngân sách Nhà nước (NSNN) và đặc biệt là ngân sách xã (NSX), là điều kiện để làm số thu chi của NSX ngày càng tăng. Vì vậy yêu cầu với tất cả các địa phương là tìm ra những giải pháp quản lý NSNN nói chung và NSX nói riêng góp phần tạo nguồn lực cho chính quyền xã thực hiện nhiệm vụ phát triển KT – XH tại địa phương. Trong những năm gần đây, huyện Thanh Sơn tỉnh Phú Thọ là huyện miền núi, đời sống nhân dân còn nhiều khó khăn. Tuy nhiên công tác quản lý NSX đạt được nhiều kết quả khi cân đối NSX đang ngày càng vững chắc, nguồn thu ngân sách ngày càng tăng, giúp bảo đảm được yêu cầu chi thiết yếu của đại phương... Những kết quả đó có được là do huyện Thanh Sơn đã ban hành và thực hiện các cơ chế, chính sách có hiệu quả về quản lý NSX. Từ đó giúp sản xuất kinh doanh phát triển mạnh mẽ ở tất cả các khu vực, thuộc mọi thành phần 2 kinh tế. … giúp bộ mặt huyện khởi sắc từng ngày, cơ sở hạ tầng ngày càng hoàn thiện, đời sống nhân dân ngày càng được nâng cao. Tuy nhiên bên cạnh những ưu điểm vẫn còn một số hạn chế trong quản lý ngân sách xã: Trình độ quản lý của cán bộ cấp xã còn nhiều hạn chế, chưa thực hiện được yêu cầu đặt ra. Chính quyền cấp xã mặc dù đã được tăng cường tính tự chủ song vẫn còn mang tính hình thức, tâm lý quản lý theo cơ chế cũ, trông chờ ỷ lại vào ngân sách cấp trên. Công tác quản lý thu chi NSX mặc dù đã có những chuyển biến tích cực nhưng vẫn chưa tận thu các khoản thu phát sinh trên địa bàn, chi ngân sách chưa thực sự hiệu quả. Cơ cấu chi chủ yếu là chi thường xuyên, những khoản chi hội nghị, tiếp khách còn lớn gây lãng phí… Để đánh giá đúng thực trạng, đồng thời là cơ sở cho việc tiếp tục các giải pháp tăng cường quản lý ngân sách xã trên địa bàn huyện Thanh Sơn, tỉnh Phú Thọ, tôi chọn nghiên cứu đề tài “Quản lý ngân sách nhà nước cấp xã trên địa bàn huyện Thanh Sơn tỉnh Phú Thọ” để nghiên cứu Luận văn thạc sĩ Quản lý kinh tế. 2. Mục tiêu và nhiệm vụ nghiên cứu 2.1. Mục tiêu nghiên cứu Tìm ra những tồn tại, hạn chế trong việc quản lý ngân sách cấp xã, từ đó đề xuất giải pháp hoàn thiện quản lý NSX trên địa bàn huyện Thanh Sơn tỉnh Phú Thọ 2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu - Hệ thống hoá cơ sở lý luận về quản lý NSX, chức năng, nhiệm vụ của bộ máy quản lý ngân sách xã. - Đánh giá thực trạng công tác quản lý NSX trên địa bàn huyện Thanh Sơn từ năm 2013 đến năm 2018. - Đề xuất các giải pháp hoàn thiện quản lý NSX đối với các các xã, thị trấn trên địa bàn huyện Thanh Sơn tỉnh Phú Thọ như: + Hoàn thiện quy chế quản lý NSX trên địa bàn huyện. + Hoàn thiện và nâng cao hiệu quả bộ máy quản lý đối với NSX. 3 + Hoàn thiện công tác quản lý NSX, bao gồm: lập, chấp hành dự toán và quyết công tác quản lý NSX. 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 3.1. Đối tượng nghiên cứu - Khách thể nghiên cứu: quản lý Nhà nước về ngân sách xã. Nghiên cứu việc quản lý các nguồn thu, các khoản thu chi và quyết toán ngân sách xã 3.2. Phạm vi nghiên cứu - Về nội dung: quản lý Nhà nước ngân sách xã (thu, chi, quyết toán ngân sách) - Về không gian: huyện Thanh Sơn, tỉnh Phú Thọ - Về thời gian: từ năm 2013 đến năm 2019. Đề xuất định hướng và giải pháp đến năm 2025, tầm nhìn 2030. 4. Quan điểm, phương pháp tiếp cận và phương pháp nghiên cứu 4.1. Quan điểm Việc nghiên cứu Luận văn này dựa trên các quan điểm cơ bản sau đây: - Quán tiệt quan điểm của chủ nghĩa Mác – Lênin về duy vật biện chứng và duy vật lịch sử. Tác giả tuân thủ quan điểm tôn trọng chân lý, tôn trọng mối quan hệ liên ngành - liên vùng. Đối với bất kỳ hệ thống kinh tế - xã hội nào đổi mới để phát triển và phát triển để có sự ổn định và có ổn định thì phát triển mới diễn ra tốt đẹp. C. Mác cho rằng, chỉ có lợi nhuận mới là động cơ - động lực để phát triển. Ông có nói đại ý rằng, nếu lợi nhuận 100% thì nhà tư bản phớt lờ luật pháp, còn khi lợi nhuận 300% thì có treo cổ họ vẫn làm. - Tác giả bám sát tư tưởng của Hồ Chí Minh về mục tiêu của phát triển là hướng tới thịnh vượng và hạnh phúc cho người dân. Bác thượng tôn pháp luật và vai trò của nhà nước. Nhà nước có trách nhiệm quản lý phát triển. Trong quá trình quản lý ấy nhà nước coi trọng vai trò của nhân dân cũng như coi trọng huy động sức dân trong công cuộc phát triển đất nước. Bác coi trọng quy luật khách quan trong điều hành phát triển. 4 - Tác giả căn cứ vào đường lối phát triển kinh tế - xã hội nói chung và đường lối về quản lý ngân sách nói riêng để phân tích mối quan hệ hữu cơ giữa ngân sách và quản lý ngân sách để phát triển, phát hiện những bất hợp lý trong việc giải quyết mối quan hệ biện chứng này để xem xét vấn đề không rơi vào tình trạng chủ quan duy ý chí. 4.2. Phương pháp tiếp cận - Phương pháp tiếp cận theo hệ thống - Phương pháp tiếp cận từ lý thuyết đến thực tiễn - Phương pháp tiếp cận liên ngành, liên vùng - Phương pháp tiếp cận nhân quả 4.3. Phương pháp nghiên cứu cụ thể - Phương pháp điều tra, phỏng vấn: Đề tài dự kiến tiến hành lập phiếu điều tra đối với Phòng tài chính, lãnh đạo và cán bộ tài chính tại thị trấn và một số xã trên địa bàn huyện Thanh Sơn, kết hợp phỏng vấn lấy ý kiến trực tiếp của các đối tượng điều tra. - Phương pháp thu thập số liệu thứ cấp: tác giả sử dụng các nguồn số liệu từ tỉnh (Cục thống kê, sở Tài chính…), từ huyện Thanh Sơn (Chi cục Thống kê, Phòng TC – KT), và tham khảo các công trình nghiên cứu, các bài viết, báo cáo… có nội dung tương đồng trên tạp chí, sách, báo và mạng Internet. - Phương pháp phân tích và đánh giá chính sách: Dựa vào chủ trương của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước làm tiêu chí đánh giá công tác quản lý NSX của huyện Thanh Sơn. - Phương pháp quy nạp và diễn giải. 5. Đóng góp mới của luận văn 5.1. Về mặt lý luận và học thuật 5 Làm rõ những vấn đề lý luận chủ yếu về ngân sách cấp xã, quản lý Nhà nước đối với ngân sách cấp xã: Về khái niệm: ngân sách, ngân sách cấp xã, quản lý ngân sách cấp xã. Vai trò, nội dung và các yếu tố tác động đến quản lý ngân sách cấp xã. 5.2. Về mặt thực tiễn Cung cấp cơ sở khoa học cho việc hoạch định chủ trương, chính sách của tỉnh Phú Thọ trong quản lý ngân sách cấp xã. Đặc biệt, là tài liệu tham khảo trực tiếp cho phòng Tài chính huyện thanh Sơn trong công tác tham mưu cho UBND huyện và trong trực tiếp tổ chức thực hiện chức năng nhiệm vụ hướng tới quản lý, sử dụng hiệu quả nguồn ngân sách cấp xã trên địa bàn huyện Thanh Sơn tỉnh Phú Thọ. 6. Kết cấu luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận, nội dung luận văn gồm 3 chương: Chương 1: Cơ sở lý luận về ngân sách xã và quản lý ngân sách xã. Chương 2: Thực trạng quản lý ngân sách xã trên địa bàn huyện Thanh Sơn, tỉnh Phú Thọ. Chương 3: Định hướng, giải pháp hoàn thiện quản lý ngân sách xã trên địa bàn huyện Thanh Sơn, tỉnh Phú Thọ. 7. Tổng quan tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài Trong thời gian qua cũng có một số công trình nghiên cứu quản lý ngân sách xã như: Bài "Quản lý thu chi NSX qua KBNN, thực trạng và giải pháp" của tác giả Vũ Quyến trên tạp chí KBNN năm 2000. Nghiên cứu này đánh giá thực trạng công tác kiểm soát chi thường xuyên ngân sách nhà nước qua Kho bạc Nhà nước, đề xuất giải pháp hoàn thiện công tác kiểm soát chi thường xuyên ngân sách nhà nước qua Kho bạc Nhà nước thời gian tới. 6 TS. Nguyễn Thị Việt Nga: Quản lý ngân sách địa phương tại tỉnh Bắc Giang, bài đăng ngày 07/2/2019trên tạp chí tài chính điện tử. Nội dung bài viết đã nếu khái quát nội dung nghiên cứu về quản lý ngân sách địa phương ngân sách tỉnh nói chung, thực trạng quản lý ngân sách tại tỉnh Bắc Giang và đề xuất giải pháp nâng cao hiệu quả ngân sách tỉnh Bắc Giang. Vũ Thị Minh, Nguyễn Văn Huy (Đại học Kinh tế và Quản trị Kinh doanh Thái Nguyên): Các sai phạm thường gặp trong kế toán ngân sách xã, phường, bài đăng ngày 04/1/2019 trên tạp chí tài chính điện tử. Bài viết nhận diện những hạn chế và dẫn luận các mức chế tài tương ứng, góp phần giúp kế toán ngân sách cấp xã, phường hoàn thiện công tác kế toán này trong quá trình thực hiện nhiệm vụ. Luận văn thạc sỹ “Hoàn thiện công tác kế toán ngân sách xã, phường trên địa bàn thành phố Hội An” của Vũ Minh Nhật Phương năm 2010. Luận văn đã hệ thống những nội dung lý thuyết về công tác kế toán ngân sách địa phương, nghiên cứu thực trạng công tác kế toán ngân sách xã, phường trên địa bàn thành phố Hội An để từ đó đề xuất giải pháp phù hợp. Luận văn thạc sỹ chuyên ngành quản lý kinh tế: “Hoàn thiện công tác quản lý ngân sách xã trên địa bàn huyện Mỹ Hào” của Vũ Xuân Hùng năm 2015. Luận văn đã hệ thống những nội dung lý thuyết về công tác quản lý ngân sách nói chung, ngân sách địa phương nói riêng; nghiên cứu thực trạng công tác quản lý ngân sách xã trên địa bàn huyện Mỹ Hào từ năm 2010 đến 2014 để từ đó đề xuất giải pháp phù hợp. Luận văn thạc sỹ chuyên ngành quản lý kinh tế “Quản lý ngân sách xã trên địa bàn huyện Tứ Kỳ, tỉnh Hải Dương” của Lê thị Khuyên năm 2014. Luận văn đã hệ thống những nội dung lý thuyết về công tác quản lý ngân sách nói chung, ngân sách địa phương nói riêng; nghiên cứu thực trạng công tác quản lý 7 ngân sách xã trên địa bàn huyện Tứ Kỳ từ năm 2010 đến 2014 để từ đó đề xuất giải pháp phù hợp. Những đề tài trên đã nghiên cứu về vấn đề quản lý NSX, công tác quản lý NSX. Những đề tài cũng nêu được một cách tiếp cận đến lý luận ngân sách xã, những vấn đề khái quát về công tác quản lý ngân sách xã. Mặt khác đề tài cũng nêu ra được những khó khăn trong quá trình thực hiện quản lý ngân sách xã. Tuy nhiên, những vấn đề về quản lý NSX của các tác giả nghiên cứu mới chỉ đề cập đến trong phạm vi của từng tỉnh, từng huyện theo các đặc điểm riêng có của từng vùng (Quảng Nam, Hải Dương ... ) chưa có những giải pháp khái quát chung để có thể vận dụng ở Phú Thọ và đặc biệt là với huyện Thanh Sơn trong giai đoạn hiện nay. Do vậy, đề tài “Quản lý ngân sách xã trên địa bàn huyện Thanh Sơn, tỉnh Phú Thọ” sẽ đi sâu nghiên cứu vấn đề quản lý ngân sách xã trên địa bàn huyện, thị trấn cụ thể là huyện Thanh Sơn, tỉnh Phú Thọ. 8 Phần II: NỘI DUNG NGHIÊN CỨU CHƯƠNG 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ NGÂN SÁCH XÃ VÀ QUẢN LÝ NGÂN SÁCH XÃ 1.1. Những vấn đề chung về ngân sách xã 1.1.1. Khái niệm 1.1.1.1. Ngân sách Nhà nước Luật NSNN năm 2015 định nghĩa: “Ngân sách nhà nước là toàn bộ các khoản thu, chi của Nhà nước được dự toán và thực hiện trong một khoảng thời gian nhất định do cơ quan nhà nước có thẩm quyền quyết định để bảo đảm thực hiện các chức năng, nhiệm vụ của Nhà nước”.[14] Như vậy, về hình thức: NSNN là một kế hoạch tài chính quốc gia. NSNN gồm các khoản thu, chi của Nhà nước, được mô tả dưới hình thức cân đối bằng giá trị tiền tệ. NSNN được Quốc hội thông qua phê chuẩn. (Phần thu ngân sách thể hiện các nguồn tài chính được huy động vào NSNN; Phần chi ngân sách thể hiện chính sách phân phối các nguồn tài chính đã huy động được để thực hiện mục tiêu phát triển kinh tế - xã hội). Về thời gian: trong một năm; Về bản chất: NSNN là các quan hệ kinh tế: giữa Nhà nước với các chủ thể khác, phát sinh trong quá trình tạo lập, phân phối và sử dụng quỹ tiền tệ. Về mục đích: đáp ứng cho các nhu cầu gắn liền với việc thực hiện các chức năng, nhiệm vụ của nhà nước. Về cấu trúc: hệ thống NSNN ở nước ta bao gồm: ngân sách trung ương và ngân sách địa phương. Ngân sách địa phương bao gồm ngân sách của đơn vị hành chính các cấp có Hội đồng nhân dân (HĐND) và Uỷ ban nhân dân (UBND). Phù hợp với mô hình tổ chức chính quyền nhà nước ta hiện nay. Ngân sách địa phương bao gồm: ngân sách tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương (gọi 9 chung là ngân sách cấp tỉnh); ngân sách huyện, quận, thị xã, thành phố thuộc tỉnh (gọi chung là ngân sách cấp huyện); và ngân sách xã, phường, thị trấn (gọi chung là ngân sách cấp xã). Cơ cấu tổ chức của hệ thống Ngân sách nhà nước ta có thể mô tả theo sơ đồ sau: Ngân sách nhà nước Ngân sách Trung ương Ngân sách địa phương Ngân sách cấp tỉnh Ngân sách cấp huyện và TĐ Ngân sách xã và TĐ Sơ đồ 1.1: Hệ thống Ngân sách nhà nước Việt Nam (Nguồn: Tô Thiện Hiền, 2012) 1.1.1.2. Ngân sách xã Trước khi có luật NSNN việc quản lý NSX thực hiện theo điều lệ NSX ban hành tháng 04/1972 và các văn bản hướng dẫn. Theo Điều lệ: "NSX là kế hoạch thu chi tài chính của chính quyền cấp xã, để đảm bảo điều kiện vật chất cho Hội đồng nhân dân và Uỷ ban hành chính xã làm tròn trách nhiệm, nhiệm vụ của mình: đảm bảo việc chấp hành pháp luật, giữ vững trật tự trị an, bảo vệ tài sản công cộng, bảo hộ quyền lợi hợp pháp của công dân, quản lý mọi hoạt động kinh tế, văn hoá, xã hội trong xã, động viên và giám sát các hợp tác xã và công dân thi hành nghiêm chỉnh các nghĩa vụ đối với Nhà nước". 10 Thông tư số 14/NSNN ngày 28/03/1997 của Bộ Tài chính về "Hướng dẫn quản lý thu, chi ngân sách xã, phường, thị trấn" quan niệm: "NSX là một bộ phận của NSNN do UBND xã xây dựng, quản lý và Hội đồng nhân dân xã quyết định, giám sát thực hiện". Luật NSNN năm 2015, không đề cập NSX mà đưa ra khái niệm Ngân sách địa phương: “là các khoản thu NSNN phân cấp cho cấp địa phương hưởng. Bao gồm: thu bổ sung từ ngân sách trung ương cho ngân sách địa phương và các khoản chi NSNN thuộc nhiệm vụ chi của cấp địa phương” [14]. Theo đó tác giả khái quát khái niệm NSX: NSX là các khoản thu và chi NSNN phân cấp cho cấp xã hưởng. NSX được quy định trong dự toán của một năm, do HĐND xã quyết định và giao cho UBND xã chấp hành, nhằm đảm bảo thực hiện các chức năng nhiệm vụ của chính quyền xã. Như vậy trong khái niệm NSX thể hiện nhiều mối quan hệ: quan hệ giữa chính quyền cấp xã với chính quyền cấp trên; quan hệ chính quyền cấp xã với các tổ chức trong hệ thống chính trị ở xã; quan hệ giữa chính quyền xã với các tổ chức kinh tế, các hợp tác xã trên địa bàn; quan hệ giữa chính quyền xã với dân cư trong xã; quan hệ giữa chính quyền Nhà nước cấp trên với dân cư trong xã. 1.1.2. Vai trò ngân sách xã 1.1.2.1. NSX chính là một cấp của NSNN, do đó NSX cũng có vai trò của NSNN NSX là cấp cuối cùng của NSNN, huy động nguồn tài chính để đảm bảo nhu cầu chi tiêu của NN và thực hiện sự cân đối thu chi tài chính của NN. Vì vậy NSX có vai trò rất quan trọng trong toàn bộ hoạt động KT - XH, AN – QP và đối ngoại của đất nước, của địa phương. Ngoài ra, NSX còn góp phần bù đắp những khiếm khuyết của kinh tế thị trường; góp phần thúc đẩy sự tăng trưởng của nền kinh tế, điều chỉnh kinh tế vĩ mô; đảm bảo công bằng xã hội, bảo vệ môi trường, thúc đẩy phát triển bền vững…