Tài liệu Quản lý rủi ro tín dụng tại ngân hàng thương mại cổ phần đầu tư và phát triển việt nam chi nhánh hùng vương​

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ VÀ QUẢN TRỊ KINH DOANH NGUYỄN THỊ THÙY THƠM QUẢN LÝ RỦI RO TÍN DỤNG TẠI NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI CỔ PHẦN ĐẦU TƯ VÀ PHÁT TRIỂN VIỆT NAM - CHI NHÁNH HÙNG VƯƠNG LUẬN VĂN THẠC SĨ THEO ĐỊNH HƯỚNG ỨNG DỤNG Ngành: QUẢN LÝ KINH TẾ THÁI NGUYÊN - 2018 ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ VÀ QUẢN TRỊ KINH DOANH NGUYỄN THỊ THÙY THƠM QUẢN LÝ RỦI RO TÍN DỤNG TẠI NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI CỔ PHẦN ĐẦU TƯ VÀ PHÁT TRIỂN VIỆT NAM - CHI NHÁNH HÙNG VƯƠNG Ngành: QUẢN LÝ KINH TẾ Mã số: 8.34.04.10 LUẬN VĂN THẠC SĨ THEO ĐỊNH HƯỚNG ỨNG DỤNG Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS. Nguyễn Hữu Đạt THÁI NGUYÊN - 2018 i LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan, luận văn nghiên cứu là công trình của riêng tôi, dựa trên cơ sở lý thuyết đã được học tập và qua tìm hiểu tình hình thực tiễn .Những số liệu, thông tin và kết quả nghiên cứu trong luận văn là trung thực, các giải pháp đưa ra xuất phát từ thực tiễn nghiên cứu, kinh nghiệm phù hợp với địa phương và chưa được sử dụng để bảo vệ bất cứ một luận văn nào. Các thông tin trích dẫn trong luận văn đều đã được ghi rõ nguồn gốc. Một lần nữa tôi xin khẳng định về sự trung thực của lời cam kết trên. Thái Nguyên, 20 tháng 7 năm 2018 Tác giả luận văn Nguyễn Thị Thùy Thơm ii LỜI CẢM ƠN Trong quá trình thực hiện đề tài: “Quản lý rủi ro tín dụng tại Ngân hàng thương mại cổ phần ĐT&PT Việt Nam - Chi nhánh Hùng Vương”, ngoài sự cố gắng nỗ lực của bản thân, tôi đã nhận được sự hướng dẫn, giúp đỡ động viên của nhiều cá nhân, tập thể. Trước hết, tôi xin chân thành cảm ơn sự giúp đỡ tận tình của PGS.TS. Nguyễn Hữu Đạt - người trực tiếp hướng dẫn tôi hoàn thành luận văn này. Tôi xin cảm ơn sự giúp đỡ, đóng góp những ý kiến quý báu của Nhà trường, của các thầy cô trong Khoa sau Đại Học - trường Đại học Kinh tế và Quản trị kinh doanh thuộc Đại học Thái Nguyên. Tôi xin cảm ơn sự giúp đỡ nhiệt tình của lãnh đạo Ngân hàng TMCP ĐT&PT Việt Nam - Chi nhánh Hùng Hương đã tạo điều kiện giúp đỡ, cung cấp những thông tin và số liệu cần thiết cho tôi để tôi hoàn thành luận văn. Tôi cũng xin được bày tỏ sự biết ơn chân thành tới gia đình, bạn bè, đồng nghiệp đã động viên giúp đỡ khích lệ tôi trong suốt quá trình học tập và nghiên cứu. Đây là công trình nghiên cứu, là sự làm việc nghiêm túc của bản thân, song do khả năng và trình độ có hạn, chắc rằng đề tài sẽ không tránh khỏi những thiếu sót. Vì vậy tôi rất mong nhận được sự đóng góp ý kiến của quý thầy cô, bạn bè và bạn đọc quan tâm tới đề tài. Xin chân thành cảm ơn! Thái Nguyên, 20 tháng 7 năm 2018 Tác giả luận văn Nguyễn Thị Thùy Thơm iii MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN ........................................................................................................ i LỜI CẢM ƠN .............................................................................................................ii MỤC LỤC ................................................................................................................. iii DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT ........................................................................ vi DANH MỤC CÁC BẢNG........................................................................................vii DANH MỤC CÁC HÌNH ....................................................................................... viii MỞ ĐẦU .................................................................................................................... 1 1. Sự cần thiết của đề tài ............................................................................................. 1 2. Tổng quan tình hình nghiên cứu có liên quan đến đề tài ........................................ 2 3. Mục tiêu nghiên cứu của đề tài ............................................................................... 3 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ........................................................................... 4 5. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của đề tài .................................................................... 4 6. Kết cấu của đề tài .................................................................................................... 5 Chương 1: LÝ LUẬN VÀ KHÁI NIỆM THỰC TIỄN VỀ QUẢN LÝ RỦI RO TÍN DỤNG TẠI CHI NHÁNH NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI ................... 6 1.1. Cơ sở lý luận về quản lý rủi ro tín dụng tại Chi nhánh NHTM ........................... 6 1.1.1. Rủi ro tín dụng của ngân hàng thương mại ....................................................... 6 1.1.2. Quản lý rủi ro tín dụng của NHTM................................................................. 13 1.1.3. Các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý rủi ro của NHTM ..................................... 27 1.2. Vai trò của Ngân hàng nhà nước đối với hoạt động quản lý rủi ro tín dụng tại các NHTM ............................................................................................................ 29 1.2.1. Ngân hàng nhà nước tiến hành phân loại tổ chức tín dụng để tiến hành tái cơ cấu ................................................................................................................... 29 1.2.2. Đánh giá, xác định thực trạng nợ xấu của các TCTD ..................................... 30 1.2.3. NHNN chỉ đạo các NHTM thực hiện phân loại nợ, trích lập và sử dụng nguồn dự phòng rủi ro để chủ động xử lý nợ xấu ..................................................... 30 1.3. Cơ sở thực tiễn về quản lý rủi ro tín dụng tại NHTM ........................................ 30 1.3.1. Kinh nghiệm của ngân hàng Nông nghiệp và Phát triển nông thôn - Chi nhánh Gia định - TP. Hồ Chí Minh ........................................................................... 30 1.3.2. Kinh nghiệm quản lý rủi ro tín dụng của ngân hàng ANZ Việt Nam – Chi nhánh Hà Nội...................................................................................................... 30 1.3.3. Bài học kinh nghiệm cho Ngân hàng TMCP ĐT&PT Việt Nam - Chi nhánh Hùng Vương ................................................................................................... 31 iv Chương 2: PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU....................................................... 33 2.1. Các câu hỏi nghiên cứu đặt ra cần giải quyết..................................................... 33 2.2. Phương pháp tiếp cận ......................................................................................... 33 2.3. Phương pháp nghiên cứu.................................................................................... 33 2.3.1. Phương pháp thu thập thông tin ...................................................................... 33 2.3.2. Phương pháp tổng hợp thông tin ..................................................................... 36 2.3.3. Phương pháp phân tích thông tin .................................................................... 37 2.4. Hệ thống chỉ tiêu nghiên cứu ............................................................................. 37 2.4.1. Nhóm chỉ tiêu nghiên cứu kết quả hoạt động kinh doanh của NHTM ........... 37 2.4.2. Nhóm chỉ tiêu nghiên cứu quản lý RRTD của NHTM ................................... 38 2.4.3. Các chỉ tiêu phản ánh các nhân tố ảnh hưởng ................................................. 40 Chương 3: THỰC TRẠNG QUẢN LÝ RỦI RO TÍN DỤNG TẠI NGÂN HÀNG TMCP ĐT&PT VIỆT NAM - CHI NHÁNH HÙNG VƯƠNG ............. 41 3.1. Khái quát về Ngân hàng TMCP ĐT&PT Việt Nam - Chi nhánh Hùng Vương .... 41 3.1.1. Quá trình hình thành và phát triển của Ngân hàng TMCP ĐT&PT Việt Nam - Chi nhánh Hùng Vương ................................................................................. 41 3.1.2. Chức năng và nhiệm vụ của Ngân hàng TMCP ĐT&PT Việt Nam ............... 41 3.1.3. Cơ cấu tổ chức của Ngân hàng TMCP ĐT&PT Việt Nam - Chi nhánh Hùng Vương .............................................................................................................. 42 3.1.4. Đặc điểm địa bàn có ảnh hưởng đến công tác quản lý rủi ro tại Ngân hàng TMCP ĐT&PT Việt Nam - Chi nhánh Hùng Vương ...................................... 46 3.1.5. Khái quát kết quả kinh doanh của Ngân hàng TMCP ĐT&PT Việt Nam - Chi nhánh Hùng Vương .......................................................................................... 48 3.2. Thực trạng rủi ro tín dụng và quản lý rủi ro tín dụng tại Ngân hàng TMCP ĐT&PT Việt Nam - Chi nhánh Hùng Vương ........................................................... 52 3.2.1. Thực trạng rủi ro tín dụng tại Ngân hàng TMCP ĐT&PT Việt Nam Chi nhánh Hùng Vương ............................................................................................ 52 3.2.2. Thực trạng quản lý rủi ro tại Ngân hàng TMCP ĐT&PT Việt Nam - Chi nhánh Hùng Vương ................................................................................................... 59 3.3. Các yếu tố chủ yếu ảnh hưởng đến rủi ro tín dụng và quản lý rủi ro tín dụng của Ngân hàng TMCP ĐT&PT Việt Nam - Chi nhánh Hùng Vương ............. 84 3.3.1. Các yếu tố ảnh hưởng đến rủi ro tín dụng tại BIDV Hùng Vương ................. 84 3.3.2. Vai trò của NHNN tại BIDV Hùng Vương .................................................... 89 3.4. Đánh giá chung về quản lý rủi ro tín dụng tại Ngân hàng TMCP ĐT&PT Việt Nam - Chi nhánh Hùng Vương ......................................................................... 90 v 3.4.1. Kết quả đạt được ............................................................................................. 90 3.3.2. Hạn chế............................................................................................................ 91 3.3.3. Nguyên nhân ................................................................................................... 92 Chương 4: GIẢI PHÁP TĂNG CƯỜNG CÔNG TÁC QUẢN LÝ RỦI RO TÍN DỤNG TẠI NGÂN HÀNG TMCP ĐT&PT VIỆT NAM - CHI NHÁNH HÙNG VƯƠNG ....................................................................................... 96 4.1. Định hướng và mục tiêu tăng cường quản lý rủi ro tín dụng tại Ngân hàng TMCP ĐT&PT Việt Nam - Chi nhánh Hùng Vương đến năm 2020 ....................... 96 4.1.1. Định hướng và mục tiêu tăng cường QLRR của BIDV đến năm 2020 .......... 96 4.1.2. Định hướng và mục tiêu quản lý rủi ro tín dụng của BIDV Hùng Vương ..... 98 4.2. Giải pháp tăng cường quản lý rủi ro tín dụng của BIDV Hùng Vương ............. 99 4.2.1. Nâng cao hiệu quả thực hiện, vận dụng quy trình cho vay ............................. 99 4.2.2. Hoàn thiện công tác nhận diện rủi ro tín dụng .............................................. 102 4.2.3. Giải pháp tăng cường đào tạo, nâng cao chất lượng cán bộ ......................... 102 4.2.4. Nâng cao hiệu quả công tác thanh tra, kiểm tra ............................................ 104 4.2.5. Tiếp tục xây dựng và áp dụng các công cụ đo lường rủi ro tín dụng theo thông lệ quốc tế và quy định của Ngân hàng TMCP ĐT&PT Việt Nam ............... 105 4.3. Kiến nghị đối với các bên có liên quan ............................................................ 105 4.3.1. Đối với Chính Phủ......................................................................................... 105 4.3.2. Đối với các Bộ, Ngành liên quan. ................................................................. 106 4.3.3. Đối với Ngân hàng Nhà nước ....................................................................... 107 KẾT LUẬN ............................................................................................................ 110 TÀI LIỆU THAM KHẢO .................................................................................... 111 PHẦN PHỤ LỤC................................................................................................... 112 vi DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT Stt 1. 2. Từ viết tắt Diễn giải BCTC Báo cáo tài chính BIDV Hùng Vương Ngân hàng TMCP Đầu tư và phát triển Việt Nam Chi nhánh Hùng Vương 3. CIC Trung tâm thông tin tín dụng quốc gia Việt Nam 4. ĐT&PT Đầu tư và phát triển 5. EL Tổn thất có thể ước tính 6. LGD Tỷ trọng tổn thất ước tính 7. NHNN Ngân hàng nhà nước 8. NHTM Ngân hàng thương mại 9. NHTM Ngân hàng thương mại 10. PD Xác suất khách hàng không trả được nợ 11. PGD Phòng giao dịch 12. PGD Phòng Giao dịch 13. QĐ Quyết định 14. QHKH Quan hệ khách hàng 15. RRTD Rủi ro tín dụng 16. UBND Ủy ban nhân dân 17. UL Tổn thất không thể dự tính được 18. TCTD Tổ chức tín dụng vii DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 1.1. Hệ thống ký hiệu xếp hạng công cụ nợ dài hạn của Moody's .................. 23 Bảng 2.1: Thang đánh giá Likert............................................................................... 36 Bảng 3.1: Cơ cấu nguồn vốn của BIDV Hùng Vương giai đoạn 2015-2017 ........... 49 Bảng 3.2: Dư nợ tín dụng tại BIDV Hùng Vương giai đoạn 2015 - 2017................ 51 Bảng 3.3: Kết quả kinh doanh tại BIDV Hùng Vương giai đoạn 2015-2017........... 52 Bảng 3.4. Rủi ro tín dụng phân theo thời hạn cho vay.............................................. 53 Bảng 3.5. Nợ xấu phân theo hình thức bảo đảm tiền vay ......................................... 53 Bảng 3.6. Thực trạng nợ xấu theo dõi ngoại bảng .................................................... 54 Bảng 3.7. Các bước trong quy trình tín dụng ............................................................ 63 Bảng 3.8. Tổng hợp phân loại nợ năm 2015 - 2017.................................................. 65 Bảng 3.9. Quy trình thực hiện khai thác và sử dụng hệ thống IRB .......................... 68 Bảng 3.10. Quy trình thực hiện khai thác và sử dụng hệ thống báo cáo COGNOG .... 68 Bảng 3.11. Tình hình nợ xấu, nợ quá hạn của BIDV Hùng Vương......................... 69 Bảng 3.12. Trọng số đối với báo cáo tài chính của doanh nghiệp ............................ 72 Bảng 3.13. Bảng xếp hạng tín dụng khách hàng doanh nghiệp ................................ 72 Bảng 3.14. Bảng trọng số theo từng món vay ........................................................... 74 Bảng 3.15. Bảng hệ số rủi ro nguồn tài trợ ............................................................... 74 Bảng 3.16. Bảng xếp hạng tín dụng khách hàng cá nhân ......................................... 75 Bảng 3.18. Phân loại nợ và tỷ lệ trích lập dự phòng rủi ro tại BIDV Hùng Vương ......... 78 Bảng 3.18. Điều kiện cấp giới hạn tín dụng đối với khách hàng doanh nghiệp tại BIDV Hùng Vương ............................................................................ 79 Bảng 3.19. Mức độ đáp ứng tín dụng đối với khách hàng cá nhân tại BIDV Hùng Vương ............................................................................................ 79 Bảng 3.20. Mức độ đáp ứng tín dụng đối với khách hàng doanh nghiệp tại BIDV Hùng Vương ................................................................................. 80 Bảng 3.21. Bảng phân tích dư nợ theo mức xếp hạng tín nhiệm khách hàng của BIDV Hùng Vương ........................................................................... 80 Bảng 3.22: Giá trị tài sản thế chấp tại BIDV Hùng Vương năm 2015-2018 ............ 81 Bảng 3.23. Trích lập dự phòng RRTD tại BIDV Hùng Vương ................................ 81 Bảng 3.24: Dư nợ của khách hàng theo mục đích sử dụng vốn................................ 82 Bảng 3.25: Các nguyên nhân dẫn đến việc chậm trả nợ cho Ngân hàng .................. 84 Bảng 3.26: Những khó khăn gặp phải khi cấp tín dụng cho một khách hàng .......... 84 Bảng 3.27. Ý kiến của khách hàng về khả năng trả nợ ............................................. 85 viii DANH MỤC CÁC HÌNH Sơ đồ 1.1: Quy trình quản lý RRTD ......................................................................... 16 Sơ đồ 3.1: Cơ cấu tổ chức của BIDV Hùng Vương .................................................. 43 Sơ đồ 3.2: Quy trình quản lý rủi ro tại BIDV Hùng Vương ..................................... 59 Hình 1.1. Sơ đồ mối quan hệ của rủi ro và lợi nhuận ............................................... 23 Hình 3.1. Biểu đồ mô tả tỷ lệ nợ quá hạn, tỷ lệ nợ nhóm 2 và tỷ lệ nợ xấu qua các năm 2015-2017 .................................................................................. 69 1 MỞ ĐẦU 1. Sự cần thiết của đề tài Một trong những hoạt động quan trọng của nền kinh tế là hoạt động của các NHTM.. Các hoạt động của NHTM bao gồm: huy động vốn; thanh toán; tín dụng; thanh toán quốc tế; ... và mỗi hoạt động đều có vai trò khác nhau trong tổng thể hoạt động chung của NHTM. Tuy nhiên, trong các hoạt động trên thì hoạt động tín dụng là một trong những hoạt động quan trọng nhất đối với các NHTM hiện nay ở nước ta và đóng một vai trò hết sức quan trọng trong toàn bộ hoạt động của NHTM. Tính quan trọng của hoạt động tín dụng được thể hiện, trước hết mang lại nguồn thu nhập chiếm tỷ trọng lớn nhất trong tổng thu nhập của NHTM; bên cạnh đó, nhờ hoạt động này mà NHTM có thể bán chéo sản phẩm, tạo nền tảng thu hút hỗ trợ cho các hoạt động khác như dịch vụ, thanh toán quốc tế, chuyển tiền....Quan trọng hơn và đáng quan tâm hơn cả là mặt trái của hoạt động này, hoạt động tín dụng có mang lại hiệu quả cao như vai trò vốn có của nó hay không thì hoàn toàn phụ thuộc vào những rủi ro tiềm ẩn do nó mang lại. Những rủi ro này xảy ra thì không những làm cho hoạt động của NHTM kém hiệu quả, mà hơn nữa nó làm cho NHTM mất đi tính thanh khoản vốn hết sức cần thiết và nhạy cảm gây ra những tổn thất thậm chí là sự phá sản đối với NHTM. Thực tế hoạt động của các NHTM ở Việt Nam trong thời gian gần đây, hoạt động quản lý rủi ro tín dụng đã bắt đầu được chú trọng do yêu cầu của sự hội nhập kinh tế quốc tế. Thực hiện quản lý tốt hoạt động tín dụng không chỉ nâng cao hiệu quả, làm tăng khả năng cạnh tranh của NHTM trong bối cảnh nền kinh tế hội nhập ngày nay mà còn đóng góp tích cực vào sự vận hành của nền kinh tế thông qua sự tác động của cung - cầu tiền tệ dẫn đến làm thúc đẩy tăng trưởng hay kìm hãm kinh tế, lạm phát, khủng hoảng tiền tệ.... giúp cho Nhà nước thực hiện tốt vai trò quản lý nhà nước về hoạt động kinh tế trong nền kinh tế thị trường. Bên cạnh đó, BIDV Hùng Vương lại được hình thành từ ngân hàng TMCP đầu tư và phát triển nhà đồng bằng sông Cửu Long - Chi nhánh Phú Thọ sát nhập theo chỉ đạo của ngân hàng Nhà nước, nên cũng có những khó khăn trong quá trình chuyển đổi. Trong quá trình thực hiện chính sách tín dụng đầu tư phát triển trên địa bàn, BIDV Hùng Vương cũng đã bộc lộ một số tồn tại ảnh hưởng đến chất lượng tín 2 dụng, hoạt động tín dụng tiềm ẩn rủi ro. Vì vậy, làm thế nào để quản lý rủi ro hoạt động tín dụng tại BIDV Hùng Vương hiệu quả và đảm bảo tỷ lệ nợ xấu trong giới hạn cho phép của NHNN, tăng chất lượng, hiệu quả trong hoạt động cho vay? Xuất phát từ nhận thức trên, nhận thấy được tầm quan trọng của vấn đề cùng với việc nghiên cứu về quản lý rủi ro tín dụng thực tế tại Ngân hàng thương mại cổ phần ĐT&PT Việt Nam - Chi nhánh Hùng Vương, học viên chọn đề tài: “Quản lý rủi ro tín dụng tại Ngân hàng thương mại cổ phần ĐT&PT Việt Nam - Chi nhánh Hùng Vương” làm luận văn để nghiên cứu, với mong muốn góp phần phòng ngừa, hạn chế rủi ro, tạo điều kiện cho Ngân hàng TMCP ĐT&PT- Chi nhánh Hùng Vương phát triển lành mạnh . 2. Tổng quan tình hình nghiên cứu có liên quan đến đề tài Trước đề tài nghiên cứu này, đã có một số tổ chức, cá nhân thực hiện các nghiên cứu đã công bố có liên quan đến luận văn, có thể kể đến một số công trình tiêu biểu đã được công bố như: - Luận án Tiến sĩ kinh tế “Quản lý rủi ro tín dụng đầu tư phát triển của Ngân hàng Phát triển Việt Nam” của tác giả Nguyễn Cảnh Hiệp (2013). Luận án đã hệ thống hóa và làm rõ thêm một số vấn đề lý luận về tín dụng đầu tư phát triển của Nhà nước và quản lý RRTD đầu tư phát triển của Ngân hàng phát triển. Luận án đã đưa ra các quan điểm về quản lý RRTD đầu tư phát triển của Ngân hàng Phát triển Việt Nam. Từ đó, đề xuất các giải pháp mới nhằm quản lý RRTD đầu tư phát triển của Ngân hàng Phát triển Việt Nam. - Luận án Tiến sĩ kinh tế “Quản lý rủi ro tín dụng tại Ngân hàng thương mại cổ phần Công Thương Việt Nam” của tác giả Nguyễn Đức Tú (2012). Tác giả đã phân tích thực trạng quản lý RRTD tại NHTM cổ phần Công thương Việt Nam giai đoạn 2008 - 2011. Những điểm mới của luận án đó là: Khái quát hóa những nguyên lý cơ bản về rủi ro và quản lý RRTD; Đưa ra các mô hình có thể áp dụng để quản lý RRTD của NHTM; Đánh giá và chỉ rõ những mặt được, chưa được và đưa ra hệ thống giải pháp phù hợp với điều kiện của NHTM cổ phần Công Thương Việt Nam, nhằm thực hiện tốt hơn công tác quản lý RRTD của ngân hàng này. - Luận án Tiến sĩ kinh tế “Quản lý rủi ro tín dụng của Ngân hàng Nông nghiệp và Phát triển nông thôn Việt Nam” của tác giả Nguyễn Tuấn Anh (2012). 3 Tác giả đã phân tích thực trạng quản lý RRTD tại Ngân hàng Nông nghiệp và Phát triển nông thôn Việt Nam giai đoạn 2002 - 2010. Trên cơ sở sử dụng hệ thống các tiêu chí đã được xây dựng, luận án đã chỉ ra nhiều hạn chế trong quản lý RRTD tại Ngân hàng Nông nghiệp và Phát triển nông thôn Việt Nam. Đồng thời, luận án đã đưa ra khuyến nghị về tỷ lệ trích lập dự phòng rủi ro của Ngân hàng Nông nghiệp và Phát triển nông thôn Việt Nam, cũng như đề xuất Ngân hàng Nông nghiệp và Phát triển nông thôn Việt Nam cần nhanh chóng thay đổi mô hình quản lý RRTD, thành lập Ủy ban quản lý rủi ro, phân công lại chức năng nhiệm vụ của từng đơn vị, xây dựng hệ thống báo cáo theo chuẩn quốc tế. - Luận văn Thạc sĩ kinh tế “Quản lý rủi ro tín dụng doanh nghiệp nhỏ và vừa tại Ngân hàng thương mại cổ phần Công Thương Chi nhánh Đà Nẵng” của tác giả Lê Thị Dung (2013). Những luận văn này đã trình bày một cách tương đối có hệ thống về một số vấn đề lý luận liên quan đến RRTD cũng như quản lý RRTD của NHTM, trên cơ sở đó các tác giả đã phân tích thực trạng quản lý RRTD tại các chi nhánh của một số NHTM tại Việt Nam, đồng thời đề xuất giải pháp nhằm hoàn thiện và nâng cao hiệu quả quản lý RRTD của các ngân hàng này. Có thể thấy, đã có khá nhiều công trình nghiên cứu liên quan đến đề tài này. Nhìn chung các nghiên cứu trước đây đã đề cập đến các vấn đề lý luận và bài học kinh nghiệm về rủi ro và Quản lý rủi ro. Những kết quả này sẽ được luận văn chọn lọc, kế thừa, đồng thời bổ sung phát triển thêm. Tuy nhiên chưa có công trình nào nghiên cứu về QLRR tín dụng tại BIDV Hùng Vương trong khoảng thời gian 2015-2017. 3. Mục tiêu nghiên cứu của đề tài 3.1. Mục tiêu chung Trên cơ sở phân tích đánh giá thực trạng rủi ro tín dụng và quản lý rủi ro tín dụng, đề xuất một số giải pháp nhằm tăng cường quản lý rủi ro tín dụng tại Ngân hàng TMCP ĐT&PT Việt Nam - Chi nhánh Hùng Vương. 3.2. Mục tiêu cụ thể - Hệ thống hoá một số vấn đề cơ sở lý luận và thực tiễn liên quan đến rủi ro tín dụng và quản lý rủi ro tín dụng của NHTM 4 - Đánh giá thực trạng rủi ro tín dụng và hoạt động quản lý rủi ro tín dụng tại Ngân hàng TMCP ĐT&PT Việt Nam - Chi nhánh Hùng Vương. - Đề xuất một số giải pháp tăng cường quản lý rủi ro tín dụng tại Ngân hàng TMCP ĐT&PT Việt Nam - Chi nhánh Hùng Vương. 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 4.1. Đối tượng nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu của đề tài là: các vấn đề lý luận và thực tiễn về quản lý rủi ro tín dụng tại Ngân hàng TMCP ĐT&PT Việt Nam - Chi nhánh Hùng Vương. 4.2. Phạm vi nghiên cứu - Về mặt không gian: Ngân hàng TMCP ĐT&PT Việt Nam - Chi nhánh Hùng Vương. - Về mặt thời gian: Sử dụng dữ liệu 2015 – 2017, giải pháp cho 2018-2025. - Nội dung nghiên cứu: Đề tài chỉ tập trung nghiên cứu trong phạm vi nội dung về rủi ro tín dụng và quản lý rủi ro tín dụng tại Ngân hàng TMCP ĐT&PT Việt Nam - Chi nhánh Hùng Vương. 5. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của đề tài Việc nghiên cứu đề tài này có ý nghĩa thiết thực về mặt lý luận cũng như thực tiễn. -Về mặt lý luận: đề tài sẽ hệ thống hóa làm rõ hơn lý luận về rủi ro tín dụng và quản lý rủi ro tín dụng của NHTM (khái niệm, nội hàm của các thuật ngữ liên quan; đặc điểm nhận dạng và các lý thuyết liên quan đến rủi ro và quản lý rủi ro…). -Về mặt thực tiễn: đề tài sẽ cung cấp cơ sở khoa học cho nhà quản lý ngân hàng, nhất là Ngân hàng TMCP ĐT&PT Việt Nam - Chi nhánh Hùng Vương, các thông tin một cách sát thực về vấn đề quản lý rủi ro tín dụng trong hoạt động cho vay. Đồng thời đề xuất một số các giải pháp và kiến nghị có cơ sở để góp phần nâng cao chất lượng quản lý rủi ro tín dụng tại Ngân hàng TMCP ĐT&PT Việt Nam Chi nhánh Hùng Vương. Kết quả của đề tài không chỉ cung cấp cho các ngân hàng những thông tin quan trọng về lý thuyết, kỹ năng quản lý mà còn là tài liệu tham khảo cho các tổ chức, cá nhân nghiên cứu khoa học… về rủi ro tín dụng và quản lý rủi ro tín dụng tại các ngân hàng ở Việt Nam. 5 6. Kết cấu của đề tài Ngoài phần mở đầu và kết luận luận văn gồm có 4 chương: Chương 1: Cơ sở lý luận và thực tiễn về quản lý rủi ro tín dụng của ngân hàng thương mại. Chương 2: Phương pháp nghiên cứu. Chương 3: Thực trạng quản lý rủi ro tín dụng tại Ngân hàng TMCP ĐT&PT Việt Nam - Chi nhánh Hùng Vương. Chương 4: Giải pháp tăng cường quản lý rủi ro tín dụng tại Ngân hàng TMCP ĐT&PT Việt Nam - Chi nhánh Hùng Vương. 6 Chương 1 LÝ LUẬN VÀ KHÁI NIỆM THỰC TIỄN VỀ QUẢN LÝ RỦI RO TÍN DỤNG TẠI CHI NHÁNH NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI 1.1. Cơ sở lý luận về quản lý rủi ro tín dụng tại Chi nhánh NHTM 1.1.1. Rủi ro tín dụng của ngân hàng thương mại 1.1.1.1. Khái niệm Rủi ro tín dụng là loại rủi ro phát sinh do khách hàng vay nợ không đủ khả năng chi trả cho ngân hàng. (Lê Thị Mận, 2014). Rủi ro tín dụng còn được gọi là rủi ro mất khả năng chi trả và rủi ro sai hẹn. Rủi ro tín dụng được hiểu là loại rủi ro phát sinh trong quá trình cấp tín dụng của ngân hàng, biểu hiện trên thực tế qua việc khách hàng không trả được nợ hoặc trả nợ không đúng hạn cho ngân hàng theo hợp đồng (Trần Huy Hoàng, 2010). Theo ủy ban Basel: “Rủi ro tín dụng là khả năng mà khách hàng vay hoặc bên đối tác không thực hiện các nghĩa vụ của mình theo những điều khoản đã thỏa thuận”. Theo Điều 3 Thông tư 02/2013/TT-NHNN của Thống đốc Ngân hàng nhà nước quy định về phân loại tài sản có, mức trích, phương pháp trích lập dự phòng rủi ro và việc sử dụng dự phòng để xử lý rủi ro trong hoạt động của tổ chức tín dụng, chi nhánh ngân hàng nước ngoài: “Rủi ro tín dụng trong hoạt động ngân hàng (sau đây gọi tắt là rủi ro) là tổn thất có khả năng xảy ra đối với nợ của tổ chức tín dụng, chi nhánh ngân hàng nước ngoài do khách hàng không thực hiện hoặc không có khả năng thực hiện một phần hoặc toàn bộ nghĩa vụ của mình theo cam kết”. Tuy có rất nhiều quan niệm về rủi ro tín dụng cũng được được đưa ra, nhưng tóm lại về cơ bản có thể được hiểu là: “Rủi ro tín dụng đối với một khoản tín dụng là khả năng xảy ra tổn thất do khách hàng không hoàn trả được hoặc hoàn trả không đầy đủ theo hợp đồng ký kết với ngân hàng”.(Đại học Kinh Tế Quốc Dân (2012), Giáo trình ngân hàng thương mại, trang 288). 1.1.1.2. Phân loại rủi ro tín dụng Có nhiều cách phân loại rủi ro tín dụng, việc phân loại rủi ro tín dụng tuỳ thuộc vào mục đích nghiên cứu, phân tích. Đối với hệ thống NHTM thì việc phân loại rủi ro tín dụng có ý nghĩa vô cùng quan trọng trong việc thiết lập chính sách, qui trình, thủ tục và cả mô hình tổ chức quản lý và điều hành nhằm bảo đảm nhận biết đầy đủ các yếu tố gây ra rủi ro và phân biệt trách nhiệm rõ ràng giữa các bộ phận, giữa các khâu trong toàn bộ quá trình tác nghiệp thẩm định, cấp tín dụng, giám sát thu hồi nợ và xử lý khoản nợ nếu nó có dấu hiệu không bình thường. Thực tế cho thấy sự phân chia trách nhiệm càng rõ ràng, càng cụ thể, sẽ giúp cho quá trình quản lý rủi ro tín dụng có hiệu quả. 7 a. Theo mức độ rủi ro Theo mức độ của rủi ro, RRTD được phân chia thành rủi ro đọng vốn và rủi ro mất vốn. Rủi ro đọng vốn là rủi ro xảy ra trong trường hợp việc thanh toán nợ gốc và lãi vay không được khách hàng thực hiện đúng thời hạn đã cam kết. Loại rủi ro này liên quan đến thời gian trả nợ của khách hàng cho ngân hàng. Rủi ro đọng vốn xảy ra sẽ ảnh hưởng đến khả năng thanh toán và kế hoạch sử dụng vốn, đồng thời làm tăng chi phí và giảm thu nhập của ngân hàng. Rủi ro mất vốn là rủi ro xảy ra trong trường hợp người vay không trả được đầy đủ cả gốc và lãi của các khoản vay. Loại rủi ro này liên quan đến số tiền trả nợ của khách hàng cho ngân hàng. b. Theo nguyên nhân phát sinh Theo nguyên nhân phát sinh, RRTD được chia thành rủi ro khách quan và rủi ro chủ quan. Rủi ro khách quan là những rủi ro xuất phát từ nguyên nhân nằm ngoài phạm vi và khả năng kiểm soát của ngân hàng. Đó có thể là những rủi ro bất khả kháng (thiên tai, dịch bệnh, hỏa hoạn, tai nạn bất ngờ, chiến tranh, rủi ro chính trị,...) trực tiếp gây thiệt hại tài sản của người vay vốn hoặc mất mát tài sản bảo đảm tiền vay hoặc rủi ro do người vay vốn bị phá sản không thể trả được nợ cho ngân hàng. Rủi ro chủ quan là những rủi ro xuất phát từ sự yếu kém hoặc sai phạm của ngân hàng. Đó có thể là rủi ro do sai lầm trong xây dựng chính sách tín dụng và lựa chọn khách hàng hoặc rủi ro đạo đức do nhân viên tín dụng tuân thủ không đầy đủ hoặc cố tình thực hiện sai các quy định của ngân hàng trong quá trình cấp tín dụng và quản lý khoản vay. c. Theo nội dung quản lý RRTD Theo nội dung quản lý RRTD, RRTD đuợc phân chia thành rủi ro giao dịch và rủi ro danh mục. Rủi ro giao dịch là RRTD liên quan đến từng khoản tín dụng mỗi khi ngân hàng ra quyết định cho vay đối với một dự án của khách hàng. Đây có thể xem là rủi ro cá biệt của từng dự án, phát sinh do (i) sai sót ở các khâu đánh giá, thẩm định và xét duyệt khi cho vay, hoặc (ii) do sơ hở ở khâu thực hiện thủ tục bảo đảm tiền vay và những điều khoản ràng buộc trong hợp đồng tín dụng, hoặc (iii) do thiếu chặt chẽ ở khâu theo dõi kiểm soát quá trình sử dụng vốn vay. Rủi ro danh mục là RRTD liên quan đến sự kết hợp nhiều khoản tín dụng trong danh mục tín dụng của ngân hàng. Đó có thể là rủi ro xuất phát từ đặc thù của mỗi ngành nghề kinh tế hoặc của mỗi loại khách hàng vay vốn hoặc rủi ro do ngân hàng sử dụng quá nhiều một loại hình cho vay nào đó hoặc tập trung dư nợ vào một hoặc một số khách hàng, ngành kinh tế hoặc khu vực địa lý nhất định. 8 d. Theo giai đoạn phát sinh rủi ro Rủi ro trước khi cho vay: Rủi ro xảy ra khi ngân hàng phân tích đánh giá sai về khách hàng dẫn đến cho vay các khách hàng không đủ điều kiện đảm bảo, khả năng trả nợ trong tương lai. Rủi ro trong khi cho vay: Rủi ro này xảy ra trong quy trình cấp tín dụng. Các nguyên nhân dẫn đến rủi ro này bao gồm: (i) việc giải ngân không đúng tiến độ (ii) không cập nhật thông tin khách hàng thường xuyên và (iii) không dự báo được rủi ro tiềm năng. Rủi ro sau khi cho vay: Rủi ro này xảy ra khi mà cán bộ tín dụng không nắm được tình hình sử dụng vốn vay, khả năng tài chính tương lai của khách hàng. 1.1.1.3. Các dấu hiệu nhận biết rủi ro tín dụng a. Các dấu hiệu liên quan đến tín dụng mà ngân hàng cần quan tâm Các hoạt động cho vay: (i) Mức độ vay thường xuyên gia tăng. (ii) Thanh toán chậm các khoản nợ gốc và lãi cho Ngân hàng. (iii) Thường xuyên yêu cầu Ngân hàng cho đáo hạn. (iv) Yêu cầu các khoản vay vượt quá nhu cầu dự kiến. Phương thức tài chính: (i) Chấp nhận sử dụng các nguồn tài trợ với lãi suất cao. (ii) Giảm các khoản phải thu và tăng các khoản phải trả. (iii) Các hệ số thanh toán phát triển theo chiều hướng xấu đi. (iv) Có biểu hiện giảm vốn điều lệ. b. Các dấu hiệu liên quan đến phương pháp quản lý của khách hàng Có thể nhận biết qua các dấu hiệu: (i) Có sự thay đổi về cơ cấu nhân sự trong hệ thống quản lý hoặc ban điều hành. (ii) Trong hệ thống điều hành luôn có mối quan hệ bất đồng. (iii) Hội đồng quản lý hoặc ban điều hành không có hoặc có ít kinh nghiệm, trình độ kém, quản lý kinh doanh hạn chế dẫn đến việc lập kế hoạch xác định mục tiêu kém, xuất hiện hành động nhất thời…(iv) Có sự thuyên chuyển nhân viên giữa các bộ phận một cách thường xuyên. (v) Quản lý có tính gia đình. (vi) Có tranh chấp trong quá trình quản lý. (vii) Có chi phí quản lý bất hợp lý. c. Các dấu hiệu về xử lý thông tin về tài chính kế toán Thể hiện qua: (i) Chuẩn bị các số liệu không đầy đủ hoặc chậm trễ, trì hoãn việc nộp các báo cáo tài chính. Điều này có thể do trình độ của cán bộ kế toán hoặc có thể do khách hàng cố tình. (ii) Khi phân tích các chỉ số thấy: Có sự gia tăng không cân đối về tỷ lệ nợ thường xuyên; Khả năng tiền mặt giảm; Các tài khoản hạch toán vốn điều lệ không khớp; Tăng doanh số bán nhưng lãi giảm hoặc không có lãi; Những thay đổi về tỷ lệ lãi gộp và lãi ròng trên doanh số bán; Lượng hàng hoá sản xuất ra vượt quá nhu cầu trên thị trường; Các khoản phải thu tăng nhanh, số khách hàng nợ tăng nhanh và thời gian thanh toán của các con nợ kéo dài; Hoạt động kinh doanh lỗ; Lập kế hoạch trả nợ và nguồn vốn không đủ; Cố tình làm đẹp bản cân đối bằng các tài sản vô hình … d. Những dấu hiệu phi tài chính khác như: (i) Có sự xuống cấp của cơ sở kinh doanh; (ii) Hàng tồn kho tăng lên quá nhiều do hàng hoá không bán được, bị hư hỏng lạc hậu…; (iii) Cán bộ chủ chốt của doanh nghiệp có lối sống buông thả, vi phạm đạo đức… 9 Trong tất cả các dấu hiệu trên, dấu hiệu rõ ràng và có ý nghĩa nhất là việc khách hàng chậm thanh toán các khoản vay của Ngân hàng khi đến hạn. 1.1.1.4. Đặc điểm của rủi ro tín dụng - Rủi ro tín dụng mang tính chất gián tiếp: Trong quan hệ tín dụng khi ngân hàng cho khách hàng vay vốn có sự tách rời giữa quyền sở hữu và quyền sử dụng tiền tệ trong một thời gian nhất định. Vì vậy, nếu khách hàng sử dụng vốn sai mục đích hoặc sử dụng vốn không hiệu quả dẫn tới khả năng thua lỗ, từ đó rủi ro tín dụng xuất hiện. Hay nói cách khác những rủi ro trong hoạt động kinh doanh của khách hàng là nguyên nhân chủ yếu gây nên rủi ro tín dụng của ngân hàng. - Rủi ro tín dụng có tính chất đa dạng và phức tạp: Mỗi khoản cấp tín dụng của ngân hàng cho khách hàng có những đặc thù riêng và có những khả năng dẫn tới khả năng không giống nhau. Rủi ro tín dụng có nhiều nguyên nhân khác nhau do đó phòng ngừa và xử lý rủi ro tín dụng phải chú ý đến mọi dấu hiệu rủi ro, xuất phát từ nhiều phía để có biện pháp phù hợp. - Rủi ro luôn gắn liền với hoạt động tín dụng: Kinh doanh ngân hàng thực chất là kinh doanh rủi ro ở mức phù hợp và đạt được lợi nhuận tương ứng. Ngay từ lúc ngân hàng cấp tín dụng cho khách hàng đã có một mức rủi ro được xác lập do thông tin không cân xứng giữa người đi vay và người cho vay. Điều này làm cho ngân hàng không thể nắm bắt đầy đủ thông tin và dấu hiệu của các rủi ro một cách đầy đủ, điều này làm tăng rủi ro tiềm ẩn với ngân hàng. 1.1.1.5. Nguyên nhân Nguyên nhân phát sinh RRTD trong hoạt động của ngân hàng: Thứ nhất, về phía khách hàng. - Khách hàng hạn chế trong quản lý, đặc biệt là quản lý tài chính, không tính toán kỹ lưỡng hoặc không có khả năng tính toán những bất trắc có thể xảy ra, không có khả năng thích ứng và khắc phục khó khăn trong kinh doanh sẽ dẫn đến vốn vay không được sử dụng hiệu quả. Ngoài ra, hạn chế trong quản lý tài chính có thể dẫn đến trường hợp dù dự án hay quá trình sản xuất kinh doanh có hiệu quả song nguồn trả nợ ngân hàng sẽ không được đảm bảo. Như vậy, doanh nghiệp không có khả năng hoàn trả nợ gốc và lãi đầy đủ, đúng hạn cho ngân hàng - Người vay vốn cố tình lừa đảo để được vay vốn nhằm chiếm dụng vốn của ngân hàng và sử dụng sai mục đích, sau đó thiếu thiện chí trong việc trả nợ. - Người vay bị chết hoặc mất tích mà không có người kế thừa nghĩa vụ trả nợ nên ngân hàng không thể đòi được nợ. Trong trường hợp còn lại, người vay kinh doanh có lãi song vẫn chây ỳ không trả nợ cho ngân hàng. - Cung cấp thông tin không đầy đủ, không chính xác, sai lệch. - Tình hình tài chính doanh nghiệp thiếu minh bạch 10 Thứ hai, về phía ngân hàng. - Rủi ro do chính sách cho vay không minh bạch làm cho hoạt động tín dụng lệch lạc, dẫn đến việc cấp tín dụng không đúng đối tượng, tạo ra khe hở cho người sử dụng vốn có những hành vi vi phạm hợp đồng và pháp luật của Nhà nước. - Do không thu thập đầy đủ thông tin về khách hàng trong quá trình thẩm định và quyết định cho vay nên ngân hàng đã chấp thuận cho vay cả những khách hàng thiếu năng lực hoặc dự án không hiệu quả, dẫn đến việc thu nợ khó khăn. Rủi ro do ngân hàng đánh giá chưa đúng mức về khoản vay, về người đi vay, chủ quan tin tưởng vào khách hàng thân thiết, coi nhẹ khâu kiểm tra tình hình tài chính, khả năng thanh toán hiện tại, tương lai và nguồn trả nợ. - Nhân viên ngân hàng không chấp hành đúng quy định về cho vay nên đã chấp thuận cho vay cả những khách hàng và dự án không đủ điều kiện, dẫn đến không thu được nợ. Rủi ro do cán bộ tín dụng tính toán không chính xác hiệu quả đầu tư dự án xin vay. - Cán bộ tín dụng không nắm rõ đặc điểm của ngành mà mình đang cho vay, hoặc do chính cán bộ tín dụng cố ý cho vay, dù đã tính toán được dự án xin vay không có hiệu quả, tính khả thi thấp, điều này sẽ gây ra rủi ro lớn cho ngân hàng. - Đạo đức của cán bộ là một trong các yếu tố quan trọng để giải quyết vấn đề hạn chế RRTD. Một số vụ án kinh tế lớn trong thời gian qua có liên quan đến cán bộ NHTM đều có sự tiếp tay của một số cán bộ ngân hàng cùng với khách hàng làm giả hồ sơ vay, hay nâng giá tài sản thế chấp, cầm cố lên quá cao so với thực tế để rút tiền ngân hàng. - Do bản thân lãnh đạo các ngân hàng thương mại bố trí cán bộ thiếu đạo đức và trình độ chuyên môn nghiệp vụ. - Do các ngân hàng lỏng lẻo trong công tác kiểm tra nội bộ. Kiểm tra nội bộ có điểm mạnh hơn thanh tra NHNN ở tính thời gian vì nó nhanh chóng, kịp thời ngay khi vừa phát sinh vấn đề và tính sâu sát của người kiểm tra viên, do vậy việc kiểm tra được thực hiện thường xuyên cùng với công việc kinh doanh. Nhưng trong thời gian trước đây, công việc kiểm tra nội bộ của các ngân hàng hầu như chỉ tồn tại trên hình thức. - Công tác giám sát và quản lý sau khi cho vay chưa thực sự được chú trọng. Các ngân hàng thường có thói quen tập trung nhiều công sức cho việc thẩm định trước khi cho vay mà lơi lỏng quá trình kiểm tra, kiểm soát đồng vốn sau khi cho vay. Khi ngân hàng cho vay thì khoản cho vay cần phải được quản lý một cách chủ động để đảm bảo được hoàn trả. - Sự hợp tác giữa các NHTM quá lỏng lẻo, vai trò của CIC chưa thực sự hiệu quả. Sự hợp tác nảy sinh do nhu cầu quản lý rủi ro đối với cùng một khách hàng khi khách hàng này vay tiền tại nhiều tổ chức tín dụng. Trong quản lý tài chính, khả năng trả nợ của một khách hàng là con số cụ thể, có giới hạn tối đa của nó. Nếu do việc thiếu trao đổi thông tin dẫn đến nhiều ngân hàng cùng cho vay đối với một