Đăng ký Đăng nhập
Trang chủ Giáo dục - Đào tạo Cao đẳng - Đại học Quản lý tài chính trong nhà trường trung học phổ thông theo định hướng tăng quyề...

Tài liệu Quản lý tài chính trong nhà trường trung học phổ thông theo định hướng tăng quyền tự chủ và tự chịu trách nhiệm

.PDF
182
481
77

Mô tả:

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM HÀ NỘI --------------------- NGUYỄN VÂN ANH QUẢN LÝ TÀI CHÍNH TRONG NHÀ TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG THEO HƯỚNG TĂNG QUYỀN TỰ CHỦ VÀ TỰ CHỊU TRÁCH NHIỆM LUẬN ÁN TIẾN SỸ KHOA HỌC GIÁO DỤC Hà Nội- 4/2015 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM HÀ NỘI --------------------- NGUYỄN VÂN ANH QUẢN LÝ TÀI CHÍNH TRONG NHÀ TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG THEO HƯỚNG TĂNG QUYỀN TỰ CHỦ VÀ TỰ CHỊU TRÁCH NHIỆM. Chuyên ngành: Quản lý giáo dục Mã số: 62.14.01.14 LUẬN ÁN TIẾN SỸ KHOA HỌC GIÁO DỤC NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: 1. TS Đỗ Văn Chấn 2. PGS.TS Nguyễn Công Giáp Hà Nội- 4/2015 i LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng mình. Các số liệu trong luận án là trung thực. Kết quả của luận án chưa từng được ai công bố trong bất kì công trình nào. Tác giả luận án Nguyễn Vân Anh ii LỜI CẢM ƠN Tôi xin được bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới: Cố TS. Đỗ Văn Chấn, PGS.TS. Nguyễn Công Giáp, là những người thầy hướng dẫn khoa học đã tận tình chỉ dẫn, giúp đỡ tôi trong suốt quá trình nghiên cứu và thực hiện Luận án Tôi xin chân thành cảm ơn toàn thể tập thể giảng viên, cán bộ khoa Quản lý giáo dục - Trường Đại học Sư phạm Hà Nội đã giúp đỡ, tạo điều kiện thuận lợi cho tôi nghiên cứu và học tập tại Trường Tôi xin trân trọng cảm ơn Ban lãnh đạo và cán bộ Sở Giáo dục và Đào tạo Hà Nội, cùng Ban Giám hiệu, cán bộ và giáo viên trường THPT Nguyễn Văn Cừ đã hỗ trợ, tạo điều kiện cho tôi trong quá trình nghiên cứu. Tôi xin chân thành cảm ơn các nhà khoa học, các cán bộ quản lý giáo dục, hiệu trưởng và phụ trách kế toán các trường THPT đã góp ý, tư vấn, giúp đỡ và cung cấp thông tin cho tôi trong nghiên cứu lý luận và thực tiễn về công tác quản lý tài chính trường THPT trên địa bàn Hà Nội. Tôi xin tri ân sự động viên, khích lệ và ủng hộ của gia đình, người thân, bạn bè và đồng nghiệp, đã giúp tôi yên tâm và có thêm động lực để hoàn thành Luận án. Tác giả luận án Nguyễn Vân Anh iii DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU VIẾT TẮT BC và GT : Báo cáo và giải trình CBQLGD : Cán bộ quản lý giáo dục CNH-HĐH : Công nghiệp hóa – hiện đại hóa CMHS : Cha mẹ học sinh CQNN : Cơ quan nhà nước ĐTNC : Đề tài nghiên cứu ĐVSN : Đơn vị sự nghiệp GDvàĐT : Giáo dục và đào tạo GD : Giáo dục GDĐH : Giáo dục đại học THPT : Trung học phổ thông NC : Nghiên cứu NCL : Ngoài công lập HT : Hiệu trưởng KT : Kế toán KT-XH : Kinh tế - xã hội NSNN : Ngân sách nhà nước QL : Quản lý QLNN : Quản lý nhà nước QLTC : Quản lý tài chính QLGD : Quản lý giáo dục TC : Tự chủ TCTN : Tự chịu trách nhiệm TC và TCTN : Tự chủ và tự chịu trách nhiệm TSCĐ : Tài sản cố định UBND : Ủy ban nhân dân XH : Xã hội iv MỤC LỤC MỞ ĐẦU ......................................................................................................................... 1  1. Lý do chọn đề tài ........................................................................................................ 1  2. Mục đích nghiên cứu ................................................................................................. 3  3. Khách thể và đối tượng nghiên cứu ......................................................................... 3  4. Giới hạn và phạm vi nghiên cứu............................................................................... 3  5. Giả thuyết khoa học ................................................................................................... 3  6. Nhiệm vụ nghiên cứu ................................................................................................. 4  7. Cách tiếp cận, phương pháp nghiên cứu ................................................................. 4  8. Luận điểm bảo vệ ....................................................................................................... 5  9. Những đóng góp của luận án .................................................................................... 6  10. Cấu trúc của luận án ............................................................................................... 6  CHƯƠNG  1.  CƠ  SỞ LÝ LUẬN VỀ QUẢN LÝ TÀI CHÍNH TRONG NHÀ TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG CÔNG LẬP THEO HƯỚNG TĂNG QUYỀN TỰ CHỦ VÀ TỰ CHỊU TRÁCH NHIỆM ............................................ 7  1.1. Tổng quan nghiên cứu vấn đề................................................................................ 7  1.1.1. Các nghiên cứu về phân cấp, phân quyền và cơ chế quản lý ..................... 8  1.1.2. Các nghiên cứu về quản lý tài chính trong nhà trường công lập hoạt động theo hướng tăng quyền tự chủ và tự chịu trách nhiệm ...................................... 10  1.2. Các khái niệm công cụ của đề tài. ....................................................................... 13  1.2.1. Quản lý tài chính.................................................................................... 13  1.2.2. Quản lý tài chính công ........................................................................... 13  1.2.3. Phân cấp quản lý nhà nước về giáo dục .................................................. 16  1.2.4. Tự chủ và tự chịu trách nhiệm ................................................................ 20  1.3. Nhà trường tự chủ theo mô hình quản lý dựa vào nhà trường ........................ 23  1.3.1. Mô hình quản lý dựa vào nhà trường..................................................... 23  1.3.2. Nhà trường tự chủ theo mô hình quản lý dựa vào nhà trường và hướng vận dụng vào Việt Nam (quản lý nhà trường theo hướng tăng quyền tự chủ và tự chịu trách nhiệm) ............................................................................................. 27  1.4. Quản lý tài chính nhà trường trung học phổ thông công lập ........................... 32  1.4.1. Tài chính trong các nhà trường trung học phổ thông công lập ................ 32  1.4.2. Quản lý tài chính nhà trường .................................................................. 33  v 1.5. Quản lý tài chính trường trung học phổ thông theo hướng tăng quyền tự chủ và tự chịu trách nhiệm ........................................................................................... 37  1.5.1. Lập kế hoạch tài chính và dự toán ngân sách nhà trường theo định hướng tự chủ .............................................................................................................. 39  1.5.2. Tổ chức bộ máy quản lý tài chính nhà trường có sự tham gia của Hội đồng trường và các đối tượng có liên quan ...................................................... 40  1.5.3. Chỉ đạo, khai thác và sử dụng các nguồn lực tài chính theo kế hoạch, dự toán và quy chế chi tiêu nội bộ......................................................................... 44  1.5.4. Kiểm soát, giám sát các hoạt động tài chính ........................................... 48  1.5.5. Hiệu trưởng thực hiện tự chịu trách nhiệm ............................................. 50  1.6. Những yếu tố đảm bảo thực hiện thành công quản lý tài chính trường trung học phổ thông theo hướng tăng quyền tự chủ và tự chịu trách nhiệm ............. 55  1.6.1. Nhóm các nhân tố khách quan ............................................................... 55  1.6.2. Nhóm các nhân tố chủ quan ................................................................... 57  1.7. Kinh nghiệm quản lý tài chính theo hướng tăng quyền tự chủ ở một số nước trên thế giới ............................................................................................................. 60  1.7.1. Kinh nghiệm của một số nước trên thế giới ............................................ 60  1.7.2. Bài học kinh nghiệm .............................................................................. 61  Kết luận chương 1 ........................................................................................................ 62  CHƯƠNG 2. THỰC TRẠNG QUẢN LÝ TÀI CHÍNH TRONG CÁC TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG CÔNG LẬP THEO HƯỚNG TĂNG QUYỀN TỰ CHỦ VÀ TỰ CHỊU TRÁCH NHIỆM TRÊN ĐỊA BÀN THÀNH PHỐ HÀ NỘI.... 64  2.1. Một số vấn đề chung về tài chính của địa bàn khảo sát .................................... 64  2.2. Giới thiệu về hoạt động khảo sát ......................................................................... 71  2.2.1. Mục đích khảo sát .................................................................................. 71  2.2.2. Nội dung khảo sát .................................................................................. 72  2.2.3. Phương pháp phân tích và xử lý dữ liệu ................................................. 72  2.2.4. Tổ chức khảo sát .................................................................................... 73  2.2.5. Mức độ tin cậy và giá trị của dữ liệu ...................................................... 73  2.3. Mẫu nghiên cứu và cỡ mẫu .................................................................................. 75  2.4. Phân tích và bàn luận về kết quả khảo sát ......................................................... 77  2.4.1. Thực trạng trao quyền tự chủ và thực hiện quyền tự chủ trên thực tiễn của nhà trường THPT công lập trên địa bàn Hà Nội ............................................... 77  vi 2.4.2. Thực trạng công tác lập kế hoạch tài chính theo định hướng tăng quyền tự chủ trong các trường THPT công lập Hà Nội .................................................. 82  2.4.3. Thực trạng tổ chức bộ máy quản lý tài chính nhà trường theo hướng mở (sự tham gia của hội đồng trường và các đối tượng có liên quan vào công tác quản lý tài chính nhà trường) ........................................................................... 83  2.4.4. Thực trạng công tác quản lý các nguồn lực tài chính theo kế hoạch, dự toán và quy chế chi tiêu nội bộ .............................................................................................. 88  2.4.5. Thực trạng công tác kiểm soát, giám sát các hoạt động tài chính ............ 94  2.4.6. Thực trạng Hiệu trưởng thực hiện tự chịu trách nhiệm .......................... 99  2.4.7. Kết quả khảo sát thực tiễn về các yếu tố ảnh hưởng ............................. 107  Kết luận chương 2 ...................................................................................................... 113  CHƯƠNG 3. BIỆN PHÁP QUẢN LÝ TÀI CHÍNH TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG CÔNG LẬP THEO HƯỚNG TĂNG QUYỀN TỰ CHỦ ........ 116  VÀ TỰ CHỊU TRÁCH NHIỆM ....................................................................... 116  3.1. Định hướng đổi mới quản lý giáo dục và quản lý tài chính trong các cơ sở giáo dục công lập .......................................................................................................... 116  3.1.1. Định hướng đổi mới quản lý giáo dục .................................................. 116  3.1.1. Quan điểm đổi mới quản lý tài chính trường trung học phổ thông công lập ... 117  3.2 Nguyên tắc đề xuất biện pháp............................................................................. 119  3.3. Hệ thống các biện pháp ...................................................................................... 120  3.3.1. Biện pháp 1: Nâng cao nhận thức về quản lý tài chính theo hướng tăng quyền tự chủ và tự chịu trách nhiệm cho các chủ thể quản lý và các đối tượng có liên quan ........................................................................................................ 120  3.3.2. Biện pháp 2: Hoàn thiện công cụ quản lý tài chính hướng đến tăng quyền tự chủ thực sự cho các chủ thể quản lý (hoàn thiện các văn bản pháp quy và quy chế chi tiêu nội bộ) ........................................................................................ 123  3.3.3. Biện pháp 3: Đào tạo, bồi dưỡng kiến thức về khoa học quản lý và quản lý tài chính nhà trường cho đội ngũ cán bộ quản lý và các đối tượng có liên quan ............. 124  3.3.4. Biện pháp 4: Phát huy vai trò định hướng, giám sát của Hội đồng trường trong quản lý tài chính ................................................................................... 126  3.3.5. Biện pháp 5: Hiệu trưởng thực hiện đầy đủ nhiệm vụ tự chịu trách nhiệm đối với các cơ quan quản lý, cộng đồng xã hội và các đối tượng liên quan ..... 129  3.3.6. Quan hệ giữa các biện pháp được đề xuất ............................................ 132  3.4. Khảo sát mức độ cần thiết và khả thi của các biện pháp đề xuất .................. 133  vii 3.4.1. Mục đích, nội dung, đối tượng, phương pháp khảo sát mức độ cần thiết và mức độ khả thi của các biện pháp .................................................................. 133  3.4.2. Kết quả khảo sát về mức độ cần thiết của các biện pháp đề xuất .......... 134  3.4.3. Kết quả khảo sát về mức độ khả thi của các biện pháp đề xuất ............. 135  3.5. Thử nghiệm biện pháp quản lý tài chính trong nhà trường trung học phổ thông công lập theo hướng tự chủ ...................................................................... 137  3.5.1. Mục đích thử nghiệm ........................................................................... 137  3.5.2. Nội dung thử nghiệm ........................................................................... 137  3.5.3. Mẫu thử nghiệm ................................................................................... 137  3.5.4. Tiêu chí đánh giá thử nghiệm ............................................................... 138  3.5.5. Giả thuyết thử nghiệm.......................................................................... 139  3.5.6. Cách thức thử nghiệm ........................................................................ 140  3.5.7. Kết quả thử nghiệm ........................................................................... 141  3.5.8. Kết luận về thử nghiệm ........................................................................ 143  Kết luận chương 3 ...................................................................................................... 143  KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ .................................................................... 145  1. Kết luận ................................................................................................................... 145  1.1. Về lý luận ............................................................................................... 145  1.2. Về thực tiễn ............................................................................................ 146  2. Khuyến nghị ........................................................................................................... 147  DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH Đà CÔNG BỐ CỦA TÁC GIẢ  DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO PHỤ LỤC viii DANH MỤC CÁC BẢNG Thứ tự Bảng số 1.1 Bảng số 2.1 Bảng số 2.2 Bảng số 2.3 Bảng số 2.4 Bảng số 2.5 Bảng số 2.6 Bảng số 2.7 Bảng số 2.8 Bảng số 2.9 Bảng số 2.10 Bảng số 2.11 Bảng số 2.12 Bảng số 2.13 Bảng số 2.14 Bảng số 2.15 Bảng số 2.16 Bảng số 2.17 Bảng số 2.18 Nội dung So sánh đặc điểm QLTC theo cơ chế kiểm soát tập trung và định hướng trao quyền tự chủ cho nhà trường Số liệu tổng hợp các nguồn thu của các đơn vị trực thuộc Sở Giáo dục và Đào tạo Hà Nội năm 2013 Số liệu tổng hợp các nguồn thu của các trường THPT trực thuộc Sở Giáo dục và Đào tạo Hà Nội năm 2013 Phân nhóm các khoản chi cơ bản theo nội dung thực hiện chi của khối các trường THPT tại Hà Nội cho năm tài chính 2013 Hệ số Cronbach’s Alpha các thang đo Thông tin về mẫu khảo sát Mức độ tự chủ được giao của các trường THPT Khảo sát mức độ tự chủ trong thực tiễn khi thực hiện khoản thu, chi và kỳ vọng về mức độ tự với các khoản thu chi này trong tương lai Số liệu khảo sát về tình hình lập các loại kế hoạch tài chính theo quy định tại các trường THPT công lập Thực trạng sự tham gia của các tổ chức đoàn thể tham gia công tác lập kế hoạch tài chính và dự toán ngân sách Thực trạng sự tham gia của các tổ chức đoàn thể tham gia công tác quản lý điều hành (quản lý hoạt động thu – chi) các nguồn lực tài chính Thực trạng thực hiện các khoản thu theo quy định của các nhà trường THPT công lập tự chủ tài chính Thực trạng thực hiện các khoản thu theo thỏa thuận giữa nhà trường với cha mẹ học sinh Thực trạng thực hiện các khoản thu hộ (nhà trường tiến hành thu các khoản thu hộ cho các tổ chức khác) Các khoản chi thực hiện nhiệm vụ giáo dục và đào tạo Các khoản chi cho con người (ngoài khoản lương cơ bản) Thực trạng công tác lập kế hoạch và tổ chức thực hiện nhiệm vụ kiểm tra giám sát các hoạt động tài chính Các thành phần tham gia giám sát quá trình QLTC (hoạt động thu và chi các nguồn lực tài chính) Các nội dung thực hiện kiểm tra khi thực hiện công tác kiểm tra kế toán nội bộ Trang 58 64 65 68 73 74 76 78 81 82 83 86 88 89 90 90 93 93 95 ix Bảng số 2.19 Nội dung điều tra thực trạng về quy chế chi tiêu nội bộ Bảng số 2.20 Các hình thức thực hiện công khai tài chính Bảng số 2.21 Các nội dung thực hiện công khai tài chính Kết quả khảo sát thực hiện trách nhiệm báo cáo, giải trình Bảng số 2.22 với các cơ quan quản lý cấp trên. Bảng số 2.23 Bảng số 2.24 Bảng số 2.25 Bảng số 2.26 Bảng số 3.1 Bảng số 3.2 Bảng số 3.3 Bảng số 3.4 Số liệu khảo sát thực hiện trách nhiệm BC và GT với các đối tượng trực tiếp được thụ hưởng lợi ích từ công tác QLTC của nhà trường Thực trạng trình độ được đào tạo của đội ngũ cán bộ làm công tác QLTC Số liệu về tự đánh giá về năng lực QL của CB QLGD đáp ứng yêu cầu QLTC nhà trường theo quan điểm TC và TNGT Thực trạng nhận thức về tầm quan trọng của kiến thức và kỹ năng QL và tự đánh giá về trình độ của đội ngũ CB QLTC đáp ứng yêu cầu công tác QLTC theo quan điểm TC và TNGT Tổng hợp kết quả điều tra về mức độ cần thiết của các biện pháp được đề xuất Tổng hợp kết quả điều tra về mức độ khả thi của các biện pháp được đề xuất Mô tả 2 nhóm đối tượng thử nghiệm Kết quả thử nghiệm 96 99 100 101 103 106 107 109 132 133 134 138 x Thứ tự Sơ đồ số 1.1 DANH MỤC CÁC SƠ ĐỒ, BIỂU ĐỒ Nội dung Quan hệ các cấp quản lý nhà nước trong quản lý trường THPT Trang 18 Sơ đồ số 1.2 Quản lý tài chính trong các cơ sở giáo dục công lập 35 Sơ đồ số 1.3 Khung lý thuyết về quản lý tài chính nhà trường THPT theo hướng tăng quyền tự chủ và tự chịu trách nhiệm 53 Biểu đồ số 2.1 Tỷ lệ các nguồn thu ngoài NSNN trên tổng số thu của các đơn vị trực thuộc Sở Giáo dục và Đào tạo Hà Nội 66 Biểu đồ số 2.2 Tỷ lệ các nguồn thu ngoài NSNN trên tổng số thu của của khối các trường THPT công lập trên địa bàn Hà Nội. 66 Biểu đồ số 2.3 Biểu đồ số 2.4 Biểu đồ số 2.5 Biểu đồ số 2.6 Biểu đồ số 2.7 Biểu đồ số 2.8 Biểu đồ số 2.9 Biểu đồ số 2.10 Biểu đồ số 2.11 Biểu đồ số 2.12 Tỷ lệ các khoản thu hỗ trợ ngân sách của khối các nhà trường THPT công lập trên địa bàn Hà Nội Tỷ lệ các khoản chi theo phân nhóm trong tổng số chi cho GD của khối các trường THPT công lập Hà Nội năm tài chính 2013 So sánh về thực tiễn thực hiện tự chủ qua các hoạt động thu chi trong nhà trường và kỳ vọng về mức độ tự chủ được giao đối với các khoản thu chi này Hội đồng trường tham gia vào hoạt động của bộ máy QLTC nhà trường Đại diện Hội CMHS trường tham gia vào hoạt động của bộ máy QLTC nhà trường Các hình thức thực hiện công khai tài chính So sánh kết quả thực hiện tự chịu trách nhiệm dựa trên các loại báo cáo So sánh mức độ thực hiện tự chịu trách nhiệm của nhà trường với cán bộ, giảng viên và cha mẹ họ sinh theo từng nội dung Thực trạng về trình độ được đào tạo về linh vực quản lý của đội ngũ cán bộ làm công tác QLTC Thực trạng tự đánh giá của CBQLGD về sự đáp ứng của năng QL hiện có của đội ngũ CBQL với nhu cầu QL 67 69 77 83 85 100 102 103 106 107 Biểu đồ số 2.13 Thực trạng tự đánh giá của đội ngũ cán bộ QL về mức độ quan trọng và khả năng đáp ứng các kiến thức chung về khoa học quản lý và QLGD nhà trường 110 Biểu đồ số 3.1 So sánh mức độ cần thiết và khả thi của các biện pháp 133 1 MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Việt Nam đang trong quá trình hội nhập quốc tế ngày càng sâu rộng. Sự phát triển nhanh chóng của khoa học và công nghệ, khoa học giáo dục và sự cạnh tranh quyết liệt trên nhiều lĩnh vực giữa các quốc gia đòi hỏi giáo dục phải đổi mới. Xuất phát từ yêu cầu nêu trên, Đảng và Nhà nước đã ban hành các chủ chương, chính sách nhằm thay đổi cơ chế quản lý, phát triển hệ thống giáo dục công lập đáp ứng yêu cầu phát triển của đất nước. Có thể nói, các chủ chương và chính sách của nhà nước lĩnh vực quản lý giáo dục trong hai thập niên gần đây đều hướng tới việc gia tăng sự phân cấp trong quản lý, tăng quyền tự chủ cho các cơ sở giáo dục, đặc biệt trong lĩnh vực tài chính. Quá trình phân cấp quản lý giáo dục nói chung và phân cấp quản lý tài chính giáo dục nói riêng ở Việt Nam chính thức được hình thành và phát triển bắt đầu từ năm 1993 khi Nghi quyết trung ương 4 (khóa VII) đã xác định: Đổi mới cơ chế quản lý tài chính giáo dục, giao cho ngành giáo dục và đào tạo trực tiếp quản lý ngân sách và các nguồn đầu tư ngoài ngân sách. Thực hiện chủ chương trên, từ năm 1993 tới nay Chính phủ Việt Nam đã có thêm nhiều các chính sách lớn và các văn bản pháp quy được ban hành nhằm hướng tới tăng cường sự phân cấp quản lý đối với lĩnh vực tài chính giáo dục như: Luật Giáo dục 1998; Nghị định số 10/2002/NĐ-CP ngày 16/09/2002 về chế độ tài chính áp dụng cho đơn vị sự nghiệp có thu; Nghị định số 43/2006/NĐ-CP ngày 25/4/2006 của Chính phủ quy định quyền tự chủ, tự chịu trách nhiệm về thực hiện nhiệm vụ, tổ chức bộ máy, biên chế và tài chính đối với các đơn vị sự nghiệp công lập. Tiếp nối những thành công của chủ trương đổi mới cơ chế phân cấp quản lý, Nghị quyết số 29-NQ/TW ngày 04 tháng 11 năm 2013 được ban hành nhằm định hướng phát triển giáo dục Việt Nam trong giai đoạn mới. Để đưa định hướng trên vào thực tiễn, Chính phủ đã ban hành Chương trình hành động của Chính phủ thực hiện Nghị quyết số 29-NQ/TW về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo, đáp ứng yêu cầu công nghiệp hóa, hiện đại hóa trong điều kiện kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa và hội nhập 2 quốc tế. Trong chương trình hành động này của Chính phủ Việt Nam, tại mục 7 điểm d đã nhấn mạnh cần: Hoàn thiện phân cấp quản lý nhà nước về giáo dục và đào tạo cho các Bộ, ngành, địa phương; thực hiện quyền tự chủ và tự chịu trách nhiệm xã hội của các cơ sở giáo dục, đào tạo và dạy nghề một cách thống nhất và hiệu quả; rà soát, điều chỉnh, bổ sung cơ chế để các cơ quan quản lý giáo dục địa phương được tham gia quyết định trong quản lý nhân sự và các nguồn tài chính dành cho giáo dục. Như vậy, có thể khẳng định, để đổi mới giáo dục cần đổi mới quản lý cơ sở giáo dục theo hướng phát huy dân chủ, tính sáng tạo, giao quyền tự chủ, tự chịu trách nhiệm đồng bộ cả về tổ chức thực hiện nhiệm vụ, nhân lực, tài chính, tài sản. Đây chính là việc thực hiện cơ chế tự chủ và tự chịu trách nhiệm, thực hiện công khai, chịu sự giám sát của các chủ thể trong nhà trường, của Nhà nước và của xã hội đối với cơ sở giáo dục. Xác định giáo dục là cơ sở và động lực cho sự phát triển kinh tế xã hội, do đó Việt Nam đã dành một tỷ trọng lớn trong tổng chi Ngân sách Nhà nước để đầu tư cho sự nghiệp giáo dục trong những năm vừa qua. Tuy nhiên, vì nguồn thu ngân sách Nhà nước hạn chế, nên mức đầu tư lớn cho sự nghiệp giáo dục Việt Nam chủ yếu tập trung ở các trường công lập. Trong khi đó, việc sử dụng nguồn tài chính tại các trường công lập chưa mang lại kết quả mong muốn, vẫn còn tồn tại những yếu kém và chưa phát huy, sử dụng tốt các quyền được giao. Mặt khác, trong thời gian gần đây, thông tin đại chúng đề cập rất nhiều đến những sai phạm trong quản lý tài chính tại các nhà trường công lập, gây nhiều bức xúc trong dư luận. Từ thực trạng trên, hoàn thiện quản lý tài chính đối với các trường trung học phổ thông công lập ở Việt Nam là một đòi hỏi cấp thiết. Từ những các kết quả bước đầu đã đạt được trong thực hiện phân cấp quản lý tài chính giáo dục, có thể khẳng định đây là một định hướng hoàn toàn đúng đắn, cần quán triệt phát huy, tuy nhiên vẫn còn những tồn tại cần khắc phục trong việc thực hiện tăng quyền tự chủ về tài chính cho nhà trường THPT công lập, do đó chúng tôi chọn hướng nghiên cứu của luận án là: “Quản lý tài chính trong nhà trường trung học phổ thông theo hướng tăng quyền tự chủ và tự chịu trách nhiệm”. 3 2. Mục đích nghiên cứu Mục tiêu và mong muốn đạt được của đề tài là hướng tới việc đề xuất được các biện pháp quản lý nhằm bảo đảm sự tác động và thực thi các biện pháp quản lý của chủ thể quản lý phù hợp với quy luật khách quan, phù hợp với mục tiêu, đặc điểm của các nhà trường trung học phổ thông công lập, nhằm đảm bảo rằng nguồn lực tài chính cho giáo dục được quản lý và sử dụng có hiệu quả trên cơ sở nâng cao tính tự chủ của các cơ sở giáo dục, đảm bảo tính minh bạch và trách nhiệm đối với Nhà nước, người học và xã hội. 3. Khách thể và đối tượng nghiên cứu 3.1. Khách thể nghiên cứu Quản lý trường trung học phổ thông 3.2. Đối tượng nghiên cứu Quản lý tài chính trong nhà trường trung học phổ thông trên địa bàn thành phố Hà Nội 4. Giới hạn và phạm vi nghiên cứu 4.1. Phạm vi về đối tượng nghiên cứu Hoạt động QLTC trong các nhà trường THPT công lập trên địa bàn thành phố Hà Nội áp dụng cơ chế QL tự chủ về tài chính theo Nghị định 43/ NĐ - CP 4.2. Phạm vi về địa bàn và thời gian nghiên cứu Đề tài triển khai nghiên cứu trên địa bàn thành phố Hà Nội. Thời gian nghiên cứu: từ năm 2011 đến 2014 4.3. Phạm vi về khách thể khảo sát và thử nghiệm tác động - Khách thể khảo sát: 180 CBQL trực tiếp làm công tác QLTC trường THPT công lập trên địa bàn Hà Nội (hiệu trưởng và phụ trách kế toán) - Khách thể thử nghiệm: 84 cha mẹ học sinh của hai lớp 11 năm học 2013 - 2014 tại trường THPT công lập Nguyễn Văn Cừ, Gia Lâm - Hà Nội. 5. Giả thuyết khoa học Công tác QLTC trong các nhà trường THPT công lập theo hướng tăng quyền tự chủ và tự chịu trách nhiệm trong các năm qua đã đạt được những kết quả nhất định song vẫn còn bộc lộ một số hạn chế. Việc đề xuất các biện pháp quản lý theo 4 hướng làm tăng sự minh bạch, và công khai trong quản lý tài chính nhà trường, tác động đồng bộ vào các khâu cơ bản của quá trình quản lý sẽ góp phần nâng cao hiệu quả của công tác quản lý tài chính nói riêng, công tác quản lý nhà trường nói chung, đáp ứng yêu cầu đổi mới căn bản, toàn diện nền giáo dục Việt Nam. 6. Nhiệm vụ nghiên cứu 6.1. Nghiên cứu cơ sở lý luận về quản lý tài chính trường THPT theo hướng tăng quyền tự chủ và tự chịu trách nhiệm 6.2. Phân tích, đánh giá thực trạng công tác QLTC trường trung học phổ thông trên địa bàn thành phố Hà Nội theo hướng tăng quyền tự chủ và tự chịu trách nhiệm 6.3. Đề xuất các biện pháp QLTC trường THPT trên địa bàn thành phố Hà Nội theo hướng tăng quyền tự chủ và tự chịu trách nhiệm phù hợp với định hướng đổi mới cơ chế QL và sự phát triển chung của nền kinh tế xã hội đáp ứng yêu cầu nâng cao chất lượng công tác QLGD và tổ chức thử nghiệm một trong số các biện pháp đề xuất. 7. Cách tiếp cận, phương pháp nghiên cứu Để giải quyết những nhiệm vụ nêu trên, luận án sử dụng các cách tiếp cận và phương pháp nghiên cứu sau: 7.1. Cách tiếp cận Tiếp cận logic lịch sử: việc nghiên cứu lý luận và thực tiễn về đổi mới quản lý nhà trường phổ thông Việt Nam cần phải dựa trên cơ sở phân tích không chỉ bối cảnh hiện tại và tương lai mà cả những cái đã có trong quá khứ. Tiếp cận hệ thống: Hệ thống quản lý nhà trường phổ thông chỉ hoạt động có hiệu quả khi cấu trúc và cách vận hành rõ ràng và hợp lý, vì vậy nghiên cứu tập trung vào làm rõ vấn đề cấu trúc, vai trò, quyền hạn và trách nhiệm cũng như cách điều hành các hoạt động trong nhà trường đảm bảo tính khoa học và khả thi. 7.2. Phương pháp nghiên cứu Nhóm phương phương pháp nghiên cứu lý luận: Phân tích, tổng hợp, so sánh các tài liệu, các lý thuyết về các vấn đề nhà trường tự chủ, cơ chế phân cấp quản lý nhà trường phổ thông công lập tự chủ trong và ngoài nước, các văn bản pháp quy về cơ chế QLTC và NSNN Việt Nam, cơ chế QLTC công và công tác QLTC trong các 5 nhà trường phổ thông công lập làm căn cứ cho việc đề xuất khung lý luận về QLTC trường THPT theo định hướng tự chủ và tự chịu trách nhiệm. Nhóm phương phương pháp nghiên cứu thực tiễn: khảo sát (phỏng vấn, phiếu thu thập ý kiến) xin ý kiến chuyên gia, xêmina khoa học… để tìm hiểu hiện trạng và lấy ý kiến phản biện cho việc đề xuất biện pháp về đổi mới QLTC trường THPT theo định hướng tự chủ và tự chịu trách nhiệm Nhóm phương pháp xử lý số liệu bằng thống kê toán học: Sử dụng phần mềm SPSS để mã hóa, nhập liệu, phân tích thống kê (phân tích độ tin cậy của thang đo, độ tin cậy của kết quả khảo sát dựa vào chỉ số Cronbach’s Alpha; xác định tần số và tỉ lệ phần trăm của các yếu tố; xác định giá trị trung bình các bảng số; phân tích nhân tố ảnh hưởng; sử dụng thông số kiểm định Chi bình phương; ...) nhằm đánh giá định lượng, đảm bảo độ tin cậy của kết quả thu được. 8. Luận điểm bảo vệ 8.1. Tài chính là nhân tố có tính chất quyết định trong nhà trường, nó là điều kiện đảm bảo cho chất lượng giáo dục. Vì thế, việc tìm ra các phương pháp, biện pháp hợp lý để quản lý và huy động nguồn lực tài chính trong các nhà trường cho giáo dục là rất cần thiết. 8.2. Tăng cường phân cấp QL và hoàn thiện cơ chế phối hợp trong QLGD nói chung, QLTC trường THPT công lập nói riêng theo hướng phân định rõ chức năng, nhiệm vụ, thẩm quyền gắn với tự chịu trách nhiệm của từng chủ thể tham gia quản lý nhà trường là nhằm đảm bảo tính hiệu quả, công khai, minh bạch. Đây không chỉ là yêu cầu có tính nguyên tắc trong QLNN về TC, mà còn là điều kiện cần để làm gia tăng mức độ tự chủ và tự chịu trách nhiệm với xã hội của các nhà trường trong hệ thống giáo dục quốc dân. 8.3. Để đảm bảo QLTC trường THPT được thực hiện đúng theo định hướng tăng quyền tự chủ và tự chịu trách nhiệm cần một số điều sau: (i) Nâng cao năng lực của đội ngũ CBQL làm công tác QLTC,(ii) tăng cường sự phối hợp giữa bộ máy điều hành của Hiệu trưởng với các tổ chức đệm trong nhà trường; (iii)Hoàn thiện công cụ quản lý tài chính nhà trường; (iv) Hiệu trưởng thực hiện đầy đủ tự chịu 6 trách nhiệm. Sự phối hợp chặt chẽ và hài hòa các điểm nêu trên sẽ đảm bảo cho các nhà trường THPT công lập thực sự trở thành một thực thể tự chủ nhưng dân chủ. 9. Những đóng góp của luận án - Làm sáng tỏ một số vấn đề lý luận về QL trường THPT và bản chất công tác QLTC trong các nhà trường THPT công lập theo định hướng tự chủ và tự chịu trách nhiệm . - Chỉ ra thực trạng công tác QLTC trường THPT công lập (các kết quả đã đạt được, các mặt yếu kém cần khắc phục, tìm ra các nguyên nhân dẫn đến thực trạng đã nêu) theo định hướng tự chủ và tự chịu trách nhiệm. - Đề xuất biện pháp QLTC trường THPT công lập trên địa bàn thành phố Hà Nội theo định hướng tự chủ và tự chịu trách nhiệm. 10. Cấu trúc của luận án Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo và phụ lục, luận án gồm 3 chương: Chương 1: Cơ sở lý luận về quản lý tài chính trong nhà trường trung học phổ thông công lập theo hướng tăng quyền tự chủ và tự chịu trách nhiệm Chương 2: Thực trạng quản lý tài chính trong nhà trường THPT công lập theo hướng tang quyền tự chủ và tự chịu trách nhiệm Chương 3: Biện pháp quản lý tài chính trường THPT công lập theo hướng tăng quyền tự chủ và tự chịu trách nhiệm 7 CHƯƠNG 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ QUẢN LÝ TÀI CHÍNH TRONG NHÀ TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG CÔNG LẬP THEO HƯỚNG TĂNG QUYỀN TỰ CHỦ VÀ TỰ CHỊU TRÁCH NHIỆM 1.1. Tổng quan nghiên cứu vấn đề Chất lượng giáo dục luôn luôn là mối quan tâm hàng đầu của mọi quốc gia. Có nhiều yếu tố ảnh hưởng đến chất lượng giáo dục, trong đó tài chính được xem là một yếu tố có ảnh hưởng gián tiếp lên chất lượng giáo dục thông qua việc tác động của nó lên các thành tố tạo nên chất lượng giáo dục như tác động lên giáo viên, cơ sở vật chất nhà trường, đầu tư cho các hoạt động dạy học và giáo dục… Việc sử dụng hiệu quả nguồn lực tài chính sẽ có tác động tích cực đến chất lượng giáo dục, giúp nhà trường cải thiện chất lượng giáo dục. Tuy nhiên, hiệu quả sử dụng nguồn lực tài chính trong giáo dục nói chung, trong các nhà trường nói riêng phụ thuộc rất nhiều vào các chính sách tài chính của chính phủ, cơ chế phân bổ nguồn lực và quan trọng hơn cả đó chính là cách thức hay phương thức quản lý các nguồn lực tài chính trong các cơ sở giáo dục. Kinh nghiệm tại các quốc gia thực hiện thành công cải cách giáo dục đều có chung đặc điểm là đi theo định hướng phân cấp mạnh cho các trường hay nâng cao quyền tự chủ cho các trường mà vẫn tuân thủ các quy định của chính quyền trung ương và địa phương. Ở Việt Nam, việc trao quyền tự chủ, tăng cường tự chịu trách nhiệm cho các nhà trường cũng đang là một xu thế tất yếu. Để có cái nhìn chung và bao quát về vấn đề nghiên cứu, nghiên cứu này xin được tiếp cận vấn đề quản lý tài chính nhà trường theo định hướng tự chủ và tự chịu trách nhiệm trên các cấp độ từ các nghiên cứu chung nhất như phân cấp, phân quyền và cơ chế quản lý tài chính công nói chung, và phân cấp, phân quyền và cơ chế quản lý tài chính trong lĩnh vực giáo dục công, và dần tiếp cận gần hơn nữa với các nghiên cứu về cách thức hay phương thức quản lý tài chính trong các nhà trường công lập hoạt động theo định hướng tự chủ và tự chịu trách nhiệm đó là chính các nghiên cứu gần nhất đối với nhiệm vụ nghiên cứu của luận án. 8 1.1.1. Các nghiên cứu về phân cấp, phân quyền và cơ chế quản lý Những năm gần đây trên thế giới và tại Việt nam có nhiều công trình nghiên cứu về quản lý giáo dục nói chung và quản lý tài chính trong giáo dục nói riêng. Nhiều công trình đã nghiên cứu một cách sâu sắc mối quan hệ giữa chính sách giáo dục, việc thực hiện chính sách giáo dục của các trường học trong cơ chế phân cấp quản lý tài chính. Các nghiên cứu tiêu biểu có thể kế tới là: Paulsen M.B, Smart J.C, (2001) [83] nói về sự đa dạng của các chính sách tài chính giáo dục: Các chính sách cho việc phân bổ ngân sách (công thức phân bổ, phân bổ dựa trên hiệu quả hoạt động, phân bổ theo các lĩnh vực hoạt động), chính sách tài chính cho học phí, chính sách tài chính công và khu vực tư nhân, chính sách tài chính cho giáo viên và học sinh... Các tác giả đã tìm ra bản chất và quá trình hình thành các chính sách tài chính ở các cấp độ trung ương, địa phương và cấp độ nhà trường; Chandrasekhar C.P (2003)[65] nhấn mạnh tầm quan trọng của các chính sách tài chính, cho rằng các chính sách tài chính được sử dụng để ảnh hưởng, hoàn thiện và điều hành các hoạt động tài chính của các tổ chức tài chính nhằm thực hiện mục tiêu kép của việc tăng trưởng và sự phát triển con người. Tác giả chỉ ra rằng các chính sách tài chính cần được hình thành là các chính sách giúp xác lập cơ cấu tổ chức tài chính, các chính sách điều hành hoạt động tài chính và các chính sách thực hiện các thành tố của cấu trúc tài chính để thực hiện các mục tiêu đã đề ra. Cùng với các nhà nghiên cứu nêu trên chúng tôi cũng còn thấy Dyer, Kate. (ed) (2004); Garzòn, Hernando (ed) (2007)[74] cũng có các nghiên cứu về tài chính giáo dục và phân cấp, phân quyền trong quản lý tài chính giáo dục đã được các tổ chức quốc tế như UNESCO và Ngân hàng Thế giới thực hiện và tài trợ nghiên cứu. Cùng với UNESCO, Ngân hàng thế giới trong những năm tài chính từ 2000 – 2006 đã thực hiện hỗ trợ cho các chương trình nghiên cứu về QLTC trong giáo dục mà chủ yếu là các nghiên cứu về quản lý dựa vào nhà trường hay gọi cách khác đi là trao quyền tự chủ cho các nhà trường, tổng cộng có 17 trong tổng số 157 dự án (các nghiên cứu này được đầu tư 1,74 tỉ đô la tương đương 23% tổng số tiền đầu tư cho
- Xem thêm -

Tài liệu liên quan