Tài liệu Sự vận dụng quan điểm toàn diện trong giáo dục đạo đức cho sinh viên việt nam hiện nay

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM HÀ NỘI 2 KHOA GIÁO DỤC CHÍNH TRỊ =====***===== VŨ THỊ HÀ SỰ VẬN DỤNG QUAN ĐIỂM TOÀN DIỆN TRONG GIÁO DỤC ĐẠO ĐỨC CHO SINH VIÊN VIỆT NAM HIỆN NAY KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC Chuyên ngành: Triết học HÀ NỘI - 2013 TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM HÀ NỘI 2 KHOA GIÁO DỤC CHÍNH TRỊ =====***===== VŨ THỊ HÀ SỰ VẬN DỤNG QUAN ĐIỂM TOÀN DIỆN TRONG GIÁO DỤC ĐẠO ĐỨC CHO SINH VIÊN VIỆT NAM HIỆN NAY KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC Chuyên ngành: Triết học Người hướng dẫn khoa học ThS. NGUYỄN THỊ THÙY LINH HÀ NỘI - 2013 LỜI CẢM ƠN Để hoàn thành khóa luận này, tôi xin trân trọng bày tỏ lòng biết ơn tới Ban giám hiệu trường Đại Học Sư phạm Hà Nội 2 đã tạo điều kiện cho tôi có cơ hội học tập, rèn luyện và có cơ hội được thực hành nghiên cứu khoa học tại trường. Đồng thời tôi xin chân thành cảm ơn các thầy cô trong tổ Triết học cùng toàn thể các thầy cô trong khoa Giáo dục chính trị đã nhiệt tình giảng dạy. Đặc biệt, tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới ThS. Nguyễn Thị Thùy Linh, người đã tận tình hướng dẫn, giúp đỡ và truyền đạt cho tôi những kinh nghiệm khoa học quý báu giúp tôi hoàn thành khóa luận đúng thời hạn. Cuối cùng, tôi xin được gửi lời cảm ơn chân thành tới gia đình, người thân, bạn bè đã động viên, chia sẻ và tạo mọi điều kiện để tôi hoàn thành khóa luận này. Tôi xin chân thành cảm ơn ! Hà Nội, tháng 05 năm 2013 Tác giả khóa luận Vũ Thị Hà LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan khóa luận này là kết quả nghiên cứu của cá nhân tôi, dưới sự hướng dẫn của Th.S Nguyễn Thị Thùy Linh, chưa từng được công bố trong bất kì công trình nghiên cứu nào. Nếu có gì sai sót, tôi xin chịu hoàn toàn trách nhiệm theo đúng quy định của việc nghiên cứu khoa học. Hà Nội, tháng 05 năm 2013 Tác giả khóa luận Vũ Thị Hà DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT CNDV : Chủ nghĩa duy vật PBC : Phép biện chứng PBCDV : Phép biện chứng duy vật SV : Sinh viên MỤC LỤC MỞ ĐẦU ....................................................................................................... 1 Chương 1: MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN CHUNG ...................................... 5 1.1. Nguyên lý về mối liên hệ phổ biến - Cơ sở triết học của quan điểm toàn diện ..................................................................................................... 5 1.2 Một số vấn đề chung về giáo dục đạo đức ........................................... 16 1.3 Nội dung của sự vận dụng quan điểm toàn diện vào việc giáo dục đạo đức cho sinh viên Việt Nam hiện nay. ....................................................... 29 Chương 2: THỰC TRẠNG CỦA SỰ VẬN DỤNG QUAN ĐIỂM TOÀN DIỆN TRONG GIÁO DỤC ĐẠO ĐỨC CHO SINH VIÊN VIỆT NAM HIỆN NAY 36 2.1 Những điều kiện tự nhiên và kinh tế xã hội ảnh hưởng đến giáo dục đạo đức cho sinh viên Việt Nam hiện nay........................................................ 36 2.2 Những thành tựu đạt được trong giáo dục đạo đức cho sinh viên Việt Nam hiện nay .................................................................................... 39 2.3 Hạn chế - nguyên nhân ........................................................................ 46 Chương 3: MỘT SỐ GIẢI PHÁP CHỦ YẾU NHẰM NÂNG CAO GIÁO DỤC ĐẠO ĐỨC CHO SINH VIÊN VIỆT NAM HIỆN NAY TRÊN CƠ SỞ VẬN DỤNG QUAN ĐIỂM TOÀN DIỆN ................................................... 59 3.1 Xây dựng ý thức tự giáo dục, tự rèn luyện trong tu dưỡng đạo đức của sinh viên ngăn chặn những tác động tiêu cực từ mặt trái của kinh tế thị trường, những phức tạp của quá trình toàn cầu hoá ................................... 59 3.2 Tạo lập môi trường giáo dục thân thiện, môi trường kinh tế - xã hội trong sạch, lành mạnh có tác động tích cực đến xây dựng đạo đức mới cho sinh viên ................................................................................................... 60 3.3 Kết hợp chặt chẽ giữa nhà trường với gia đình và xã hội trong công tác quản lý, giáo dục đạo đức cho sinh viên Việt Nam hiện nay ..................... 61 3.4 Đổi mới nội dung, thiết kế lại chương trình, đa dạng hoá hình thức giáo dục đạo đức cho sinh viên ......................................................................... 64 KẾT LUẬN.................................................................................................. 68 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ...................................................... 70 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Thanh niên - sinh viên là một lực lượng đông đảo trong xã hội, là nguồn lực quan trọng trong sự nghiệp xây dựng và phát triển đất nước. Sinh thời chủ tịch Hồ Chí Minh đã chỉ rõ: “Một năm khởi đầu từ mùa xuân. Một đời khởi đầu từ tuổi trẻ. Tuổi trẻ là mùa xuân của xã hội” [6, tr.167]. Nếu không có thế hệ trẻ, sẽ không có sự tiếp nối lịch sử của mỗi dân tộc, cũng như không có sự phát triển của nhân loại. Chính vì vậy trong các thời kì cách mạng, Đảng ta luôn coi trọng công tác đào tạo, bồi dưỡng thế hệ trẻ, đặc biệt là sinh viên cả về trình độ học vấn, lý tưởng cách mạng, bản lĩnh chính trị… để họ trở thành chủ tương lai của đất nước. Từ năm 1986, Việt Nam chính thức bước vào thời kì đổi mới, xóa bỏ chế độ bao cấp và chuyển sang nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, từng bước tham gia vào quá trình toàn cầu hóa và hội nhập kinh tế thế giới. Đây vừa là thời cơ, vừa là thách thức đối với quá trình phát triển của cách mạng Việt Nam. Bên cạnh mặt tích cực, quá trình toàn cầu hóa cũng bộc lộ không ít những hạn chế, mâu thuẫn với bản chất của chủ nghĩa xã hội, tác động không nhỏ đến lối sống và đạo đức của con người. Sinh viên là một bộ phận đông đảo và là thành phần ưu tú của thanh niên. Họ có vai trò quan trọng đối với sự phát triển của đất nước. Họ mang trong mình sức mạnh của tuổi trẻ, có tri thức khoa học, có tinh thần nhiệt huyết, dám nghĩ, dám làm, họ còn là đại biểu cho sức sống của dân tộc. Do vậy, hơn ai hết họ phải là những người kiên định về chính trị, vững vàng về chuyên môn, có lối sống lành mạnh, đạo đức mẫu mực... Tuy nhiên, do thiếu kinh nghiệm sống nên họ cũng rất dễ bị lợi dụng và lôi kéo. Đặc biệt trong giai đoạn hiện nay, trước những tác động của cơ chế thị trường, trước những tác động từ nhiều phía của văn hóa, tư tưởng phương 1 Tây, sự lôi kéo của các thế lực phản cách mạng và các thế lực tôn giáo đã khiến không ít bộ phận sinh viên biểu hiện xuống cấp về đạo đức, có lối sống buông thả, xa rời chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh... Trước những yêu cầu khách quan của sự phát triển đất nước theo định hướng xã hội chủ nghĩa việc giáo dục đạo đức cho sinh viên Việt Nam là một sự cần thiết và là sự chuẩn bị cho họ hành trang giúp họ vào đời lập thân, lập nghiệp. Là một sinh viên trường Đại học sư phạm Hà Nội 2, trong tương lai trở thành một giáo viên sư phạm, tác giả rất mong muốn được đóng góp ý kiến của mình nhằm nâng cao ý thức đạo đức cho sinh viên Việt Nam, góp phần vào sự nghiệp xây dựng chủ nghĩa xã hội và bảo vệ Tổ quốc. Đề tài: “Sự vận dụng quan điểm toàn diện trong giáo dục đạo đức cho sinh viên Việt Nam hiện nay” được tác giả thực hiện với nguyện vọng đó. 2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề Hiện nay, việc giáo dục đạo đức cho sinh viên Việt Nam đã có nhiều tác giả quan tâm dưới nhiều góc độ khác nhau. Trong đó, có một số các công trình nghiên cứu và các bài viết tiêu biểu: * Nhóm các đề tài và luận văn viết về đạo đức thanh niên - sinh viên, có: + “Giáo dục lý tưởng cách mạng cho thế hệ trẻ Việt Nam trong điều kiện mới”, Báo cáo khoa học của Trung ương Đoàn thanh niên cộng sản Hồ Chí Minh (1997 - 1998). + “Đạo đức sinh viên trong quá trình chuyển sang nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở Việt nam - thực trạng, vấn đề và giải pháp”, đề tài cấp Đại học Quốc gia Hà Nội năm 2003. + TS. Hồ Bá Thâm (2008): “Xây dựng bản lĩnh thanh niên hiện nay”, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội. * Nhóm các bài trên tạp chí viết về đạo đức trong xu thế toàn cầu hóa hiện nay: 2 + Tạp chí triết học; Đỗ Huy (2002) “ Cơ chế, chuẩn mực đạo đức xã hội và những hành vi đạo đức cá nhân”. + Võ Minh Tuấn (2004) “ Tác động toàn cầu hóa đến đạo đức sinh viên hiện nay”... Nhìn chung, các công trình nghiên cứu của các tác giả đã nêu trên, từ nhiều góc độ khác nhau, đã làm sáng tỏ tác động hai mặt của bối cảnh toàn cầu hóa và hội nhập kinh tế quốc tế tới sự biến đổi của đạo đức xã hội ở nước ta trong quá trình đổi mới, đề ra một số phương hướng để đẩy mạnh quá trình xây dựng đạo đức trong bối cảnh toàn cầu hóa. Tuy nhiên đối tượng giáo dục đạo đức cho sinh viên trong giai đoạn hiện nay ở Việt Nam là vấn đề đòi hỏi cần được tiếp tục nghiên cứu thêm. Khóa luận hy vọng đóng góp một phần nhỏ của mình vào việc nghiên cứu một trong những khía cạnh của vấn đề lớn đó. 3. Mục đích, nhiệm vụ nghiên cứu của đề tài 3.1 Mục đích Mục đích của khóa luận làm rõ một số vấn đề lý luận và thực tiễn trong công tác đạo đức cho sinh viên ở nước ta hiện nay, trên cơ sở đó đưa ra một số phương hướng, giải pháp nhằm nâng cao chất lượng giáo dục đạo đức cho sinh viên trong điều kiện kinh tế thị trường. 3.2 Nhiệm vụ Để thực hiện mục đích trên, khóa luận có nhiệm vụ sau: - Làm sáng tỏ về mặt lý luận của quan điểm toàn diện trong Triết học và các quan điểm về đạo đức và giáo dục đạo đức - Phân tích thực trạng đạo đức và công tác giáo dục đạo đức cho sinh viên Việt Nam hiện nay và nguyên nhân của nó. - Từ đó vận dụng quan điểm toàn diện trong giáo dục đạo đức cho sinh viên Việt Nam hiện nay. 3 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu của đề tài - Đối tượng nghiên cứu: Khóa luận tập trung nghiên cứu về vấn đề sự vận dụng quan điểm toàn diện trong giáo dục đạo đức cho sinh viên Việt Nam hiện nay. - Phạm vi nghiên cứu của khóa luận từ năm 1986 đến nay 5. Phương pháp nghiên cứu Trên cơ sở phương pháp luận của chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh và các quan điểm của Đảng Cộng Sản Việt Nam về đạo đức, khóa luận sử dụng các phương pháp luận của chủ nghĩa duy vật biện chứng và duy vật lịch sử; phương pháp lịch sử lôgic, phân tích và tổng hợp, khảo sát thực tế, điều tra xã hội học. 6. Ý nghĩa của đề tài Khóa luận đã tìm hiểu thực trạng đạo đức sinh viên và công tác giáo dục đạo đức cho sinh viên Việt Nam hiện nay và tìm ra những nguyên nhân dẫn tới thực trạng đó đồng thời đề xuất một số giải pháp cơ bản nhằm nâng cao phẩm chất đạo đức cho sinh viên hiện nay. Từ đó khóa luận có thể đóng góp về mặt lý luận cho các tổ chức, đoàn thể trực tiếp làm công tác giáo dục đạo đức cho sinh viên… 7. Kết cấu của đề tài Ngoài phần mở đầu, kết luận và danh mục tài liệu tham khảo, khóa luận có 3 chương, 10 tiết. 4 Chương 1 MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN CHUNG 1.1. Nguyên lý về mối liên hệ phổ biến - Cơ sở triết học của quan điểm toàn diện 1.1.1 Nội dung về mối liên hệ phổ biến * Khái quát về phép biện chứng duy vật: Mọi sự vật, hiện tượng đều nằm trong mối liên hệ phổ biến đối với sự vật, hiện tượng khác. Phép biện chứng (PBC) ra đời gắn với sự phát triển của triết học từ thời cổ đại và từng bước hoàn thiện trong ba hình thức cơ bản đó là: phép biện chứng chất phác thời cổ đại, phép biện chứng duy tâm trong triết học cổ điển Đức và phép biện chứng duy vật. - Phép biện chứng chất phác thời cổ đại Do trình độ tư duy chưa cao, khoa học chưa phát triển nên các nhà triết học chỉ dựa trên những quan sát trực tiếp mang tính trực quan cảm tính để khái quát bức tranh chung của thế giới. PBC chất phác được thể hiện rõ ràng trong thuyết “Âm dương - Ngũ hành” của triết học Trung Hoa cổ, trung đại. Dưới con mắt của Heraclit mọi sự vật trong thế giới của chúng ta đều thay đổi vận động phát triển không ngừng. Luận điểm bất hủ của ông: “Chúng ta không thể tắm hai lần trên một dòng sông”. Song PBC này thiếu những căn cứ khoa học.Vì vậy, nó đã bị PBC siêu hình xuất hiện từ cuối thế kỷ XV thay thế. - Phép biện chứng duy tâm xuất hiện trong triết học Cantơ và hoàn thiện trong triết học Hêghen - một đại biểu của triết học cổ điển Đức ở cuối thế kỷ XVIII đầu thế kỷ XIX với một hệ thống khái niệm, phạm trù và quy luật cơ bản, Hêghen là người đầu tiên xây dựng hoàn chỉnh PBC duy tâm, tính chất duy tâm trong PBC của Hêghen thể hiện ở chỗ: Ông coi “ý niệm tuyệt đối” tha hóa thành giới tự nhiên và xã hội, cuối cùng lại trở về với chính mình. 5 Thực chất PBC duy tâm khách quan của Hêghen là PBC coi ý niệm sản sinh ra PBC của sự vật. PBC cổ điển Đức có những đóng góp vào sự phát triển tư duy biện chứng của nhân loại, thúc đẩy tư duy biện chứng lên một trình độ cao nhưng với hạn chế duy tâm của nó chưa thể trở thành cơ sở lý luận cho một thế giới quan khoa học. - Phép biện chứng duy vật kế thừa có chọn lọc những thành tựu về phép biện chứng của các nhà triết học trước đó, dựa trên cơ sở khái quát những thành tựu mới nhất của khoa học thời ấy và thực tiễn lịch sử loài người cũng như thực tiễn xã hội vào giữa thế kỷ XIX C.Mác, Ph.Ăngghen đã tiếp thu có phê phán triết học Hêghen và CNDV Phoiơbac. Đối với Hêghen trong “Bộ tư bản”, Mác đã viết: “… Ở ông PBC lộn ngược xuống đất, chỉ cần dựng ngược nó lại sẽ cảm thấy được bộ mặt hoàn toàn có lý của nó” [15, tr.11]. C.Mác tiếp thu có chọn lọc triết học cũ và phát triển cao hơn. Do vậy, bản chất PBC của Mác cao hơn về chất so với PBC của Hêghen, ông nói: “Phương pháp biện chứng của tôi không những khác PBC của Hê ghen mà còn đối lập hẳn với phương pháp ấy nữa. Theo Hêghen thì sự vận động của tư duy mà ông đặt ra cho cái tên là “ý niệm” và biến nó thành một chủ thể độc lập, chính là Chúa sáng tạo ra giới hiện thực này chẳng qua chỉ là hiện tượng bên ngoài của giới hiện thực mà thôi. Trái lại, theo tôi thì sự vận động của tư duy chỉ là sự phản ánh trong sự vận động hiện thực, di chuyển biến hình trong đầu óc của con người” [15, tr.19]. Nhờ đó mà chủ nghĩa Mác mang giá trị to lớn, đó là tính phê phán đối với mọi quan điểm sai lầm, những quan điểm siêu hình, chủ nghĩa triết chung, phản động. Một trong những kẻ xuyên tạc chủ nghĩa Mác là Đuy rinh - Giáo sư môn cơ học người Đức, nhà triết học kinh tế học Ăngghen đã phản đối kịch liệt quan niệm của Đuy rinh trong cuốn sách “Chống Đuyrinh”. Trong tác phẩm này Ăngghen đã đưa ra định nghĩa nghĩa hoàn chỉnh về PBC: “PBC chẳng qua chỉ là môn khoa học về những 6 quy luật phổ biến của sự vận động và phát triển của tự nhiên, xã hội và tư duy” [23, tr.39]. PBCDV tiếp tục được Lênin đã phát triển thêm trên cơ sở kế thừa học thuyết của C.Mác, Ph.Ănghen về phép biện chứng và chỉ rõ: “Có thể định nghĩa vắn tắt về phép biện chứng là sự thống nhất của các mặt đối lập. Như thế người ta sẽ nắm rõ được hạt nhân của phép biện chứng, nhưng điều đó đòi hỏi phải có những sự giải thích và sự phát triển thêm” [26, tr.240]. Như vậy, đến C.Mác, Ph.Ăngghen và V.I Lênin thế giới quan duy vật biện chứng và phương pháp biện chứng duy vật thống nhất hữu cơ với nhau trong PBC ấy. Chính vì vậy nó đã khắc phục được những hạn chế của PBC chất phác thời cổ đại và những thiếu xót của PBC duy tâm thời cận đại. Nó đã khái quát những quy luật cơ bản chung nhất của sự vận động và phát triển của thế giới. PBC duy vật trở thành một môn khoa học và là hình thức phát triển cao nhất, hoàn bị nhất của lịch sử PBC. PBC duy vật được xây dựng trên cơ sở hệ thống những nguyên lý (nguyên lý về sự phát triển, nguyên lý về mối liên hệ phổ biến) những cặp phạm trù cơ bản (6 cặp phạm trù: cái riêng - cái chung; nguyên nhân và kết quả; tất nhiên và ngẫu nhiên; nội dung và hình thức; bản chất và hiện tượng; khả năng và hiện thực) những quy luật (quy luật chuyển hóa từ sự thay đổi về lượng thành những sự thay đổi về chất và ngược lại; quy luật thống nhất và đấu tranh giữa các mặt đối lập; quy luật phủ định của phủ định). Trong hệ thống đó, nguyên lý về mối liên hệ phổ biến và nguyên lý về sự phát triển là hai nguyên lý khái quát nhất trong phép biện chứng duy vật. Tuy nhiên trong phạm vi khóa luận tác giả chỉ đi sâu tìm hiểu nguyên lý về mối liên hệ phổ biến. * Khái niệm về mối liên hệ phổ biến Ngay từ khi sinh ra con người luôn luôn có nhu cầu tất yếu đó là khám phá, chinh phục và cải tạo tự nhiên. Do đó trong hoạt động thực tiễn của mình con người cần đặt ra các câu hỏi như: 7 Thứ nhất: Các sự vật, hiện tượng và các quá trình khác nhau của thế giới có mối quan hệ tác động qua lại ảnh hưởng lẫn nhau hay chúng tồn tại biệt lập, tách rời nhau? Thứ hai: Nếu chúng có mối quan hệ qua lại thì cái gì đã quy định mối liên hệ đó? Trong lịch sử triết học, để trả lời câu hỏi đó có rất nhiều quan điểm khác nhau. Trả lời câu hỏi thứ nhất, những người theo quan điểm siêu hình cho rằng: các sự vật và hiện tượng tồn tại biệt lập, tách rời nhau cái này tồn tại bên cạnh cái kia. Chúng không có sự phụ thuộc, không có sự ràng buộc và quy định lẫn nhau. Nếu giữa chúng có sự quy định chỉ là sự quy định lẫn nhau thì cũng chỉ là sự quy định bề ngoài mang tính ngẫu nhiên. Tuy vậy trong số những người theo quan điểm siêu hình cũng có một số người cho rằng các sự vật và hiện tượng có mối quan hệ và mối liên hệ rất đa dạng, phong phú song các hình thức liên hệ khác nhau không có khả năng chuyển hóa lẫn nhau. Chẳng hạn: “Giới vô cơ và giới hữu cơ không có mối liên hệ gì với nhau, tồn tại độc lập, không thâm nhập lẫn nhau. Tổng số đơn giản của những con người riêng lẻ tạo thành xã hội đứng yên không vận động” [9, tr.208]. Trái lại, những người theo quan điểm biện chứng cho rằng: các sự vật, hiện tượng, các quá trình khác nhau vừa tồn tại độc lập, vừa gián đoạn, tác động qua lại, chuyển hóa lẫn nhau. Chẳng hạn, sự gia tăng về dân số sẽ tác động trực tiếp tới kinh tế, xã hội, giáo dục, y tế… không chỉ trong một nước mà trên toàn thế giới. Môi trường ảnh hưởng to lớn đến con người, đúng hơn là hoạt động của con người và hoạt động của con người đến lượt nó cũng tác động trở lại to lớn đến sự biến đổi của môi trường. Trả lời câu hỏi thứ hai, những người theo chủ nghĩa duy tâm chủ quan và chủ nghĩa duy tâm khách quan cho rằng: Cái quyết định mối liên hệ sự chuyển hóa lẫn nhau giữa các sự vật và hiện tượng là một lực lượng siêu 8 nhiên hay ở ý thức, cảm giác của con người (đại biểu là Platon). Đứng trên quan điểm duy tâm chủ quan, Beccơli cho rằng: cảm giác là nền tảng của mối liên hệ giữa các sự vật, hiện tượng. Hêghen xuất phát từ lập trường duy tâm khách quan vạch ra rằng “ý niệm tuyệt đối” là nền tảng của mối liên hệ giữa các sự vật, hiện tượng. Những người theo quan điểm của chủ nghĩa duy vật biện chứng khẳng định: Tính thống nhất vật chất của thế giới là cơ sở của mối liên hệ giữa các sự vật, hiện tượng. Các sự vật hiện tượng tạo thành thế giới, dù có đa dạng, phong phú, có khác nhau bao nhiêu song chúng đều chỉ là những dạng khác nhau của một thế giới duy nhất, thống nhất - thế giới vật chất. Nhờ có tính thống nhất nên chúng không tồn tại biệt lập nhau mà trong sự tác động qua lại, chuyển hóa cho nhau theo những quan hệ xác định. Chính trên cơ sở đó, triết học duy vật biện chứng khẳng định rằng, liên hệ là phạm trù triết học dùng để chỉ sự quy định, sự tác động qua lại, sự chuyển hóa lẫn nhau giữa các sự vật.hiện tượng hay giữa các mặt của sự vật, của một hiện tượng trong thế giới [ 14, tr.183] Các sự vật hiện tượng trong thế giới biểu hiện sự tồn tại của mình thông qua sự tác động qua lại giữa các mặt của bản thân chúng hay sự tác động của chúng với sự vật, hiện tượng khác. Đối với con người, chúng ta chỉ có thể khẳng định mình bằng cách thông qua mối liên hệ với cá nhân khác tồn tại với tư cách là nhóm xã hội khác nhau như gia đình, nhà trường và xã hội. * Các tính chất của mối liên hệ Theo quan điểm duy vật biện chứng mối liên hệ có các tính chất sau: - Tính khách quan Có thể khẳng định: Mối liên hệ của sự vật, hiện tượng là khách quan vốn có vì nó bắt nguồn từ tính thống nhất vật chất của thế giới. Biểu hiện trong tất cả quá trình tự nhiên, xã hội và tư duy, sự vật hiên tượng nào cũng là 9 một thể thống nhất của các mặt đối lập và sự vật, hiện tượng nào cũng tồn tại trong mối liên hệ với các sự vật, hiện tượng khác. Ngay cả những sự vật vô tri, vô giác cũng đang từng ngày, từng giờ chịu sự tác động của các sự vật hiện tượng khác (ánh sáng, nhiệt độ, áp suất, không khí …) đôi khi còn chịu tác động của con người và ngay cả con người một sản phẩm phát triển cao nhất của tự nhiên cũng không nằm ngoài mối liên hệ này. Bởi thế mà tục ngữ Việt Nam có câu: “Gần mực thì đen, gần đèn thì rạng”. Con người phải tiếp nhận vô vàn mối quan hệ chằng chịt. Do đó, con người phải hiểu biết các mối quan hệ và vận dụng các mối quan hệ đó để giải quyết các vấn đề do thực tiễn đặt ra nhằm phục vụ nhu cầu, lợi ích của xã hội và bản thân con người. - Tính phổ biến: Không chỉ mang tính khách quan, mối liên hệ còn mang tính phổ biến.Tính phổ biến của mối liên hệ được thể hiện: Thứ nhất: “Bất kì sự vật, hiện tượng nào cũng liên hệ với các sự vật hiện tượng khác, không có sự vật, hiện tượng nào nằm ngoài mối liên hệ ” [12, tr.208]. Trong thời đại ngày nay, không một quốc gia nào không có quan hệ, không có liên hệ với các quốc gia khác về mọi mặt của đời sống xã hội. Chính vì thế mà hiện nay trên thế giới đã và đang xuất hiện xu thế toàn cầu hóa, khu vực hóa mọi mặt của đời sống, xã hội. Nhiều vấn đề đã và đang trở thành vấn đề toàn cầu như: đói nghèo, bệnh hiểm nghèo, môi trường sinh thái, chất lượng giáo dục… Và do đó để phát triển con người toàn diện cần phải quan tâm giáo dục về mọi mặt. Thứ hai: Mối liên hệ biểu hiện dưới nhiều hình thức riêng biệt cụ thể, tùy theo điều kiện nhất định. Song dưới hình thức nào chúng cũng chỉ là biểu hiện của mối liên hệ phổ biến nhất, chung nhất những hình thức liên hệ riêng lẻ, cụ thể được các nhà khoa học cụ thể nghiên cứu. PBC duy vật chỉ ngiên cứu 10 những mối liên hệ chung nhất bao quát nhất của thế giới. Bởi thế Ph.Ăng ghen viết: “PBC là khoa học về sự liên hệ phổ biến” [3, tr.455] Cùng với những lý do trên, triết học gọi mối lên hệ đó là mối liên hệ phổ biến. Nghiên cứu về mối liên hệ phổ biến của các sự vật, hiện tượng trong thế giới còn thấy rõ tính đa dạng, nhiều vẻ của nó. - Tính đa dạng, phong phú: Có thể phân chia các mối liên hệ đa dạng đó thành từng loại tùy theo tính chất phức tạp, phạm vi rộng hay hẹp, trình độ nông hay sâu, vai trò gián tiếp hay trực tiếp mà nó có thể khái quát thành những mối liên hệ khác nhau tùy theo từng cặp. Mối liên hệ bên trong và bên ngoài, mối liên hệ chủ yếu và mối liên hệ thứ yếu, mối liên hệ bản chất và mối liên hệ không bản chất. Chính tính đa dạng trong quá trình tồn tại và phát triển của bản thân sự vật và hiên tượng quy định tính đa dạng của mối liên hệ. Các mối liên hệ phổ biến của sự vật, hiện tượng trong thế giới khái quát thành các cặp phạm trù cơ bản của PBC. + Mối liên hệ giữa cái chung và cái riêng + Mối liên hệ giữa tất nhiên và ngẫu nhiên + Mối liên hệ giữa nguyên nhân và kết quả + Mối liên hệ giữa bản chất và hiện tương + Mối liên hệ giữa nội dung và hình thức + Mối liên hệ giữa khả năng và hiện thực Mỗi loại mối liên hệ nêu ra trên đây có vai trò khác nhau đối với sự vận động, phát triển của sự vật. Mối liên hệ bên trong là sự tác động qua lại, sự quy định chuyển hóa lẫn nhau giữa các yếu tố, các thuộc tính, các mặt của cùng một sự vật, hiện tượng. Mối liên hệ này giữ vai trò quyết định tới sự tồn tại và phát triển của sự vật và hiện tượng. Mối liên hệ bên ngoài là mối liên hệ giữa các sự vật, hiện tượng. Mối liên hệ này nói chung không giữ vai trò 11 quyết định tới sự tồn tại, vận động và phát triển của sự vật, hiện tượng. Nó thường phải thông qua mối liên hệ bên trong mới có thể tác động tới sự tồn tại, vận động và phát triển của sự vật, hiện tượng. Chẳng hạn, sự lĩnh hội tri thức của người học trước hết và chủ yếu phụ thuộc vào chính người đó (trình độ, năng lực, tâm lý), sự tác động bên ngoài (nghệ thuật truyền thụ tri thức, cơ sở vật chất…) dù có tốt, có đầy đủ bao nhiêu chăng nữa mà người học “nghe tai này ra tai kia”, “nước đổ lá khoai”, “đàn gảy tai trâu” thì người đó không bao giờ lĩnh hội được tri thức. Song nếu không có sự tác động từ bên ngoài bằng cách này hay cách khác thì người đó cũng không có tri thức hoặc không lĩnh hội được tri thức, đặc biệt là những tri thức khoa học được tiếp cận lần đầu tiên. Các cặp mối liên hệ khác cũng có mối liên hệ biện chứng giống như mối liên hệ biện chứng của cặp mối liên hệ nêu trên. Tuy nhiên, mỗi cặp mối liên hệ lại có những đặc trưng riêng. Sự phân chia từng cặp mối liên hệ chỉ mang tính tương đối vì mỗi loại mối liên hệ chỉ là một hình thức, một bộ phận, một mắt xích của mối liên hệ phổ biến. Mỗi loại mối liên hệ trong từng cặp có thể chuyển hóa lẫn nhau tùy theo phạm vi bao quát của mối liên hệ, hoặc do kết quả vận động và phát triển của chính các sự vật, hiện tượng. Chẳng hạn khi xem xét lĩnh vực đức dục, trí dục, mĩ dục, thể dục như là những lĩnh vực riêng biệt thì mối liên hệ qua lại giữa chúng với nhau là những mối liên hệ bên ngoài. Nhưng nếu coi chúng là bốn lĩnh vực cơ bản của công tác giáo dục trong nhà trường nhằm hình thành và phát triển nhân cách, xây dựng con người mới thì mối liên hệ giữa chúng lại trở thành mối liên hệ bên trong. Tuy sự phân chia các mối liên hệ chỉ mang tính chất tương đối nhưng sự phân chia ấy lại rất cần thiết bởi vì mỗi loại mối liên hệ có vị trí và vai trò xác định trong sự vận động và phát triển của sự vật. Con người phải nắm bắt đúng 12 các mối liên hệ đó để có cách tác động phù hợp nhằm mang lại hiệu quả cao nhất trong hoạt động của mình. Như vậy, các sự vật và hiện tượng có mối liên hệ rất đa dạng và phong phú. Do đó, khi nhận thức về các sự vật, hiện tượng chúng ta phải có quan điểm toàn diện, tránh rơi vào các quan điểm phiến diện chỉ xem xét sự vật hiện tượng ở một vài mối liên hệ đã vội vàng kết luận về bản chất hay tính quy luật của chúng. Chẳng hạn: Khi tìm hiểu nguyên nhân vì sao một học sinh học kém, chúng ta phải tìm hiểu về phương pháp, điều kiện học tập, ý thức học tập của học sinh, phương pháp giảng dạy của giáo viên, có như vậy mới tìm ra được nguyên nhân khắc phục tình trạng học kém của học sinh đó. 1.1.2 Ý nghĩa phương pháp luận của nguyên lý về mối liên hệ phổ biến Từ việc nghiên cứu mối liên hệ phổ biến có thẻ rút ra ý nghĩa về phương pháp luận như sau: * Quan điểm toàn diện Như chúng ta đã tìm hiểu ở trên, vì bất cứ sự vật, hiện tượng nào trên thế giới đều tồn tại trong các mối liên hệ là sự tác động qua lại, chuyển hóa, quy định lẫn nhau giữa các sự vật, hiện tượng và các mối liên hệ mang tính khách quan, mang tính phổ biến nên trong hoạt động nhận thức và hoạt động thực tiễn con người phải tôn trọng quan điểm toàn diện, phải tránh xem xét phiến diện. Trên cơ sở quán triệt quan điểm toàn diện trong mỗi hoạt động nhận thức và thực tiễn quan điểm toàn diện đưa ra yêu cầu sau: Thứ nhất, quan điểm toàn diện đòi hỏi chúng ta nhận thức về sự vật hiện tượng trong mối liên hệ qua lại giữa các bộ phận, giữa các yếu tố, giữa các mặt của chính sự vật và hiện tượng và trong tương tác qua lại giữa các sự vật đó đối với các sự vật khác cần tránh quan điểm phiến diện, chỉ xem xét sự vật, hiện tượng ở một hoặc một vài mối liên hệ đã vội vàng đi đến kết luận về bản 13 chất của sự vật như Lênin từng nói: “Để hiểu được sự vật cần nhìn bao quát và nghiên cứu tất cả các mặt, tất cả các mối liên hệ, quan hệ trực tiếp cũng như quan hệ gián tiếp của sự vật đó” [17, tr.17] trên cơ sở đó mới nhận thức đúng về sự vật và hiện tượng. Thứ hai, quan điểm toàn diện đòi hỏi chúng ta phải biết phân biệt từng mối liên hệ phải biết chú ý đến mối liên hệ bên trong, mối liên hệ bản chất, mối liên hệ chủ yếu, mối liên hệ tất yếu… Để làm rõ bản chất của sự vật và có phương pháp tác động phù hợp nhằm đem lại hiệu quả cao trong hoạt động của bản thân chúng ta phải xem xét thấu đáo và phân biệt từng mối liên hệ tránh xem xét giàn trải, liệt kê, cần phải đi từ tri thức nhiều mặt, từ mối liên hệ của sự vật để khái quát và làm nổi bật lên cái cơ bản nhất và quan trọng nhất của sự vật và hiện tượng đó. Song trong nhận thức và hoạt động của chúng ta cần phải chú ý tới sự chuyển hóa lẫn nhau giữa các mối liên hệ ở những điều kiện xác định.Trong quan hệ giữa con người với con người chúng ta phải biết ứng xử sao cho phù hợp với từng con người. Thứ ba, quan điểm toàn diện cũng đòi hỏi tránh rơi vào sai lầm của chủ nghĩa triết chung và thuật ngụy biện. Thực chất của chủ nghĩa triết chung là sự kết hợp vô nguyên tắc các mối liên hệ tạo nên một hình ảnh không đúng về sự vật. Do vậy, trong hoạt động thực tiễn, theo quan điểm toàn diện khi tác động vào sự vật chúng ta không những phải chú ý tới những mối liên hệ của sự vật ấy với các sự vật khác. Ví dụ như để thực hiện mục tiêu: “Dân giàu, nước mạnh, xã hội công bằng, dân chủ văn minh”. Một mặt chúng ta phải biết phát huy nội lực, mặt khác phải biết tranh thủ thời cơ nhất là xu hướng toàn cầu hóa đem lại. Thực hiện tốt những yêu cầu trên của quan điểm toàn diện sẽ giúp ta có cái nhìn sâu sắc và thấu đáo để tìm ra bản chất của sự vật, hiện tượng. Song không chỉ dừng lại ở quan điểm toàn diện, khi nghiên cứu mối liên hệ phổ 14