VI N NGHIÊN C U QU N LÝ KINH T TRUNG ƯƠNG
TRUNG TÂM THÔNG TIN – TƯ LI U
------------------------------------------------------------------------------THU HÚT VÀ S D NG T T NGU N H TR PHÁT TRI N CHÍNH
TH C,
U TƯ TR C TI P NƯ C NGOÀI VÀ
U TƯ GIÁN TI P
NƯ C NGOÀI
M CL C
M
U .................................................................................................................3
NG VÀ NHÀ NƯ C TA V
I. CH TRƯƠNG, QUAN I M C A
QUAN H GI A N I L C VÀ NGO I L C..................................................3
II. TÌNH HÌNH THU HÚT VÀ S
D NG V N ODA TH I GIAN QUA ....5
1. Vai trò và tác d ng c a ODA
i v i s phát tri n kinh t - xã h i ........... 5
2. Tình hình thu hút ODA c a Vi t Nam th i gian qua ...................................... 7
3. Tình hình s d ng v n ODA t i Vi t Nam th i gian qua ............................ 10
4. Nh n xét ánh giá chung .......................................................................................... 13
5. nh hư ng chính sách và gi i pháp nâng cao hi u qu thu hút và s
d ng v n ODA trong th i gian t i ............................................................................ 14
5.1.
nh hư ng chính sách ......................................................................... 14
5.2. Các gi i pháp.......................................................................................... 15
III. TÌNH HÌNH THU HÚT VÀ S
D NG V N FDI TH I GIAN QUA.. 18
1. Khái ni m và vai trò c a ngu n v n FDI ........................................................... 18
2. Tình hình thu hút và s d ng v n FDI
Vi t Nam ....................................... 20
2.1. M t s thành t u c a quá trình thu hút và s d ng FDI.................... 20
2.2. M t s h n ch trong vi c thu hút và s d ng FDI ............................. 24
2.2.1. Hi u qu s d ng FDI th p, chuy n giao công ngh ch m ch p,
chưa t o ra ư c tác ng lan t a t i các khu v c kinh t khác như mong
mu n .............................................................................................................................. 24
2.2.2. Hi n tư ng chuy n giá c a doanh nghi p FDI ngày càng ph bi n... 25
2.2.3. C u trúc FDI còn nhi u b t c p................................................................. 25
CIEM, Trung tâm Thông tin – Tư li u
1
2.2.4. Tác
ng tiêu c c c a FDI t i môi trư ng .............................................. 27
2.2.5. Tình hình trì hoãn th c hi n d án và rút v n
u tư gia tăng .......... 28
u tư còn nhi u b t c p ........................................................... 28
2.2.6. Phân c p
3. Ki n ngh v chính sách và bi n pháp
phát huy m t tích c c, kh c
ph c m t tiêu c c, nâng cao hi u qu thu hút và s d ng FDI ...................... 29
IV. TÌNH HÌNH THU HÚT VÀ S
1. Khái ni m và các
2. Các tác
D NG V N FII TH I GIAN QUA ... 33
c tính cơ b n c a v n FII ................................................. 33
ng c a dòng v n FII trong phát tri n kinh t - xã h i ............. 34
2.1. Các tác
ng tích c c c a FII ............................................................... 34
2.2. Nh ng tác
ng tiêu c c c a dòng v n FII ......................................... 35
3. Th c tr ng thu hút và s d ng FII
Vi t Nam .............................................. 37
3.1. Th c tr ng thu hút v n FII t i Vi t Nam ............................................. 37
u tư và công ty qu n lý qu
u
3.2. Th c tr ng ho t ng c a các qu
tư Vi t Nam ................................................................................................ 40
3.3. ánh giá v vi c thu hút và s d ng FII
3.3.1. Nh ng tác
3.3.2. Tác
Vi t Nam .......................... 42
ng tích c c .............................................................................. 42
ng tiêu c c c a v n FII .................................................................... 43
3.4. Các rào c n
i v i vi c thu hút và s d ng FII
Vi t Nam.............. 44
4. Các gi i pháp nh m nâng cao hi u qu thu hút và s d ng v n FII trong
th i gian t i ........................................................................................................................ 45
4.1. Tăng cư ng cơ ch giám sát qu n lý
4.2. Các gi i pháp
i v i dòng v n FII ................. 45
i v i doanh nghi p...................................................... 48
K T LU N.......................................................................................................... 49
CIEM, Trung tâm Thông tin – Tư li u
2
M
U
Phát huy n i l c, tranh th ngo i l c, k t h p h u hi u hai lo i ngu n l c
này ph c v công cu c phát tri n t nư c là ch trương nh t quán và xuyên su t
c a ng và Nhà nư c ta trong 25 năm i m i v a qua. Ngày nay, n n kinh t
Vi t Nam ang h i nh p ngày càng sâu, r ng vào n n kinh t khu v c và th gi i,
vì v y các ngu n ngo i l c, c bi t là các ngu n tài chính
vào nư c ngày
càng nhi u, và theo các kênh r t phong phú, a d ng. Trong ó, ph i k
n ba
lo i ngu n v n có ý nghĩa c bi t quan tr ng, ã và ang có nh ng óng góp to
l n cho quá trình phát tri n kinh t - xã h i c a nư c ta, g m: ngu n u tư tr c
ti p nư c ngoài (FDI); ngu n h tr phát tri n chính th c (ODA); và ngu n u
tư gián ti p nư c ngoài (FII).
Các ngu n v n này ã b sung m t lư ng v n l n cho n n kinh t , v cơ
b n ư c s d ng có hi u qu , góp ph n nâng cao năng l c s n xu t – kinh
doanh, gi i quy t công ăn vi c làm, i m i và chuy n giao công ngh , phát tri n
k t c u h t ng, xóa ói gi m nghèo, phát tri n th trư ng tài chính, hoàn thi n th
ch kinh t th trư ng… Tuy nhiên, trong quá trình thu hút và s d ng FDI, ODA
và FII Vi t Nam, cũng n y sinh nh ng b t c p và t ra các v n
c n gi i
quy t. Chuyên này s phân tích khái quát vai trò, tác d ng, tình hình thu hút và
s d ng các ngu n ODA, FDI, FII t i Vi t Nam trong th i gian qua, t ó xu t
m t s ki n ngh nh m nâng cao hi u qu và phát huy hơn n a vai trò c a các
ngu n v n này trong th i gian t i.
I. CH TRƯƠNG, QUAN I M C A
NG VÀ NHÀ NƯ C TA V
QUAN H GI A N I L C VÀ NGO I L C
Phát huy n i l c, ng th i tranh th ngo i l c, là ch trương l n c a ng
ta trong công cu c công nghi p hóa, hi n i hóa t nư c. Ch trương này ã
ư c kh ng nh trong các văn ki n quan tr ng c a
ng và ư c c th hóa
trong các văn b n pháp lu t c a Nhà nư c. N i dung có tính xuyên su t là ng
và Nhà nư c ta luôn coi các ngu n l c trong nư c óng vai trò quy t nh, các
ngu n l c bên ngoài óng vai trò quan tr ng, và s k t h p gi a hai lo i ngu n
l c này có ý nghĩa h t s c to l n i v i s phát tri n t nư c.
Văn ki n i h i ng l n th VIII ã nêu rõ: “Gi v ng c l p t ch i
ôi v i m r ng h p tác qu c t , a phương hóa, a d ng hóa quan h
i ngo i.
CIEM, Trung tâm Thông tin – Tư li u
3
D a vào ngu n l c trong nư c là chính i ôi v i tranh th t i a ngu n l c bên
ngoài”1.
Văn ki n i h i ng l n th IX ti p t c kh ng nh: “T p trung tháo g
m i vư ng m c, xóa b m i tr l c khơi d y ngu n l c to l n trong dân, c vũ
các nhà kinh doanh và m i ngư i dân ra s c làm giàu cho mình và cho t nư c.
Ti p t c c i thi n môi trư ng u tư
thu hút t t hơn và s d ng có hi u qu
các ngu n l c bên ngoài. N i l c là quy t nh, ngo i l c là quan tr ng, g n k t
v i nhau thành ngu n l c t ng h p phát tri n t nư c”2.
T i i h i ng l n th X (2006), Báo cáo chính tr c a Ban Ch p hành
Trung ương ng khoá IX, khi ki m i m 5 năm th c hi n Ngh quy t i h i IX
c a ng và nhìn l i 20 năm i m i, ã rút ra m t trong nh ng bài h c l n là:
“Phát huy cao
n i l c, ng th i ra s c tranh th ngo i l c, k t h p s c m nh
dân t c v i s c m nh th i i trong i u ki n m i. Phát huy n i l c, xem ó là
nhân t quy t nh i v i s phát tri n; ng th i coi tr ng huy ng các ngu n
ngo i l c, thông qua h i nh p và h p tác qu c t , tranh th các ngu n l c bên
ngoài
phát huy n i l c m nh hơn, nh m t o ra s c m nh t ng h p
phát
tri n t nư c nhanh và b n v ng, trên cơ s gi v ng c l p dân t c và nh
hư ng xã h i ch nghĩa”.
Chi n lư c Phát tri n kinh t - xã h i giai o n 2011 – 2020, ư c thông
qua t i i h i ng l n th XI (2011), ã ra quan i m phát tri n: “Xây d ng
n n kinh t
c l p, t ch ngày càng cao trong i u ki n h i nh p qu c t ngày
càng sâu r ng”. Quan i m này nêu rõ: “Phát huy n i l c và s c m nh dân t c là
y u t quy t nh, ng th i tranh th ngo i l c và s c m nh th i i là y u t
quan tr ng
phát tri n nhanh, b n v ng và xây d ng n n kinh t
c l p, t
ch . Ph i không ng ng tăng cư ng ti m l c kinh t và s c m nh t ng h p c a t
nư c ch
ng, tích c c h i nh p qu c t sâu r ng và có hi u qu ”.
C th hóa nh ng ch trương nêu trên, trong nh ng năm qua Nhà nư c ta ã
ban hành và th c hi n nhi u văn b n pháp lu t và chính sách nh m khơi d y các
ngu n l c trong nư c, áng chú ý là t p trung vào vi c t o môi trư ng thu n l i
cho ho t ng u tư, kinh doanh c a các lo i hình doanh nghi p và ngư i dân,
phát tri n ng b và t o s v n hành thông su t các lo i th trư ng, t o s n nh
kinh t vĩ mô… Bên c nh ó, Nhà nư c ã chú tr ng thu hút m nh các ngu n l c
t bên ngoài, g m ngu n l c c a các nhà u tư nư c ngoài và ngu n v n ODA.
1
ng C ng s n Vi t Nam (1996), Văn ki n
Chính tr Qu c gia, tr. 84.
2
ng C ng s n Vi t Nam (2001), Văn ki n
Chính tr Qu c gia, tr. 165-166.
CIEM, Trung tâm Thông tin – Tư li u
ih i
ih i
i bi u toàn qu c l n th VIII, XNB
i bi u toàn qu c l n th IX, XNB
4
ã có nhi u n l c trong vi c t o i u ki n cho u tư nư c ngoài tham gia nhi u
hơn vào phát tri n các ngành, các vùng lãnh th phù h p v i các cam k t qu c t
u tư
thu hút m nh ngu n l c
c a nư c ta. a d ng hóa hình th c và cơ ch
c a các nhà u tư nư c ngoài vào các ngành, lĩnh v c quan tr ng c a n n kinh t .
Ti p t c tranh th ngu n v n ODA, t p trung v n cho lĩnh v c k t c u h t ng k
thu t và vùng có i u ki n kinh t , xã h i khó khăn. Th i gian qua, Vi t Nam ã
th c hi n chính sách ch
ng và tích c c h i nh p kinh t qu c t , a phương hóa,
a d ng hóa các quan h kinh t qu c t , h i nh p ngày càng toàn di n và sâu r ng
mà bư c ngo t quan tr ng là vi c Vi t Nam gia nh p T ch c Thương m i Th
gi i (WTO), góp ph n huy ng các ngu n ngo i l c và k t h p có hi u qu gi a
các ngu n n i l c và ngo i l c ph c v m c tiêu phát tri n t nư c.
Bên c nh nh ng tác ng tích c c c a các dòng v n ngo i, nh ng năm qua
Vi t Nam cũng nh n th c rõ nh ng tác ng tiêu c c, nh t là các dòng v n này
có th gây ra nh ng lo ng i i v i n nh kinh t vĩ mô, như gia tăng l m phát,
y t giá h i oái lên cao, e d a xu t kh u và làm m t cân i cán cân thanh
toán qu c t . Vì v y, trong th i gian g n ây nhi u chính sách c a Nhà nư c ch a
ng m t thông i p khá rõ ràng là không ti p nh n các dòng v n u tư t bên
ngoài b ng m i giá, mà c n có ch n l c căn c vào nhi u tiêu chí c th . i u
này s góp ph n nâng cao ch t lư ng c a các dòng v n ngo i, vì v y s b sung
h u hi u hơn cho các ngu n v n trong nư c.
II. TÌNH HÌNH THU HÚT VÀ S
D NG V N ODA TH I GIAN QUA
1. Vai trò và tác d ng c a ODA
i v i s phát tri n kinh t - xã h i
Ngu n v n ODA ư c ánh giá là ngu n ngo i l c quan tr ng giúp các nư c
ang phát tri n th c hi n các m c tiêu phát tri n kinh t - xã h i c a mình. Vai trò c a
ODA i v i các nư c nh n tài tr th hi n m t s i m chính sau ây:
- ODA là ngu n v n b sung giúp cho các nư c nghèo m b o chi u tư
phát tri n, gi m gánh n ng cho NSNN. V n ODA có c tính ưu vi t là th i h n cho
vay cũng như th i gian ân h n dài (25-40 năm m i ph i hoàn tr và th i gian ân h n
8-10 năm), lãi su t th p (kho ng t 0,25% n 2%/năm), và trong ngu n v n ODA
luôn có m t ph n vi n tr không hoàn l i. Ch có ngu n v n l n v i i u ki n cho
vay ưu ãi như v y chính ph các nư c ang phát tri n m i có th t p trung u tư
cho các d án xây d ng cơ s h t ng kinh t như ư ng sá, i n, nư c, thu l i và
các h t ng xã h i như giáo d c, y t . Nh ng cơ s h t ng kinh t - xã h i ư c xây
d ng m i ho c c i t o nh ngu n v n ODA là i u ki n quan tr ng thúc y tăng
trư ng n n kinh t c a các nư c nghèo. Theo tính toán c a các chuyên gia c a Ngân
CIEM, Trung tâm Thông tin – Tư li u
5
hàng Th gi i (WB), i v i các nư c ang phát tri n có th ch và chính sách t t,
khi ODA tăng lên 1% GDP thì t c tăng trư ng tăng thêm 0,5%.
- ODA giúp các nư c ti p nh n phát tri n ngu n nhân l c, b o v môi trư ng.
M t lư ng ODA l n ư c các nhà tài tr và các nư c ti p nh n ưu tiên dành cho u
tư phát tri n giáo d c, ào t o, nh m nâng cao ch t lư ng và hi u qu c a lĩnh v c
này, tăng cư ng m t bư c cơ s v t ch t k thu t cho vi c d y và h c c a các nư c
ang phát tri n. Bên c nh ó, m t lư ng ODA khá l n cũng ư c dành cho các
chương trình h tr lĩnh v c y t , m b o s c kho c ng ng. Nh có s tài tr c a
c ng ng qu c t , các nư c ang phát tri n ã gia tăng áng k ch s phát tri n con
ngư i c a qu c gia mình.
- ODA giúp các nư c ang phát tri n xoá ói, gi m nghèo. Xoá ói nghèo là m t
trong nh ng tôn ch u tiên ư c các nhà tài tr qu c t ưa ra khi hình thành phương
th c h tr phát tri n chính th c. M c tiêu này bi u hi n tính nhân o c a ODA. Trong
b i c nh s d ng có hi u qu , tăng ODA m t lư ng b ng 1% GDP s làm gi m 1%
nghèo kh , và gi m 0,9% t l t vong tr sơ sinh. Và n u như các nư c giàu tăng 10
t USD vi n tr hàng năm s c u ư c 25 tri u ngư i thoát kh i c nh ói nghèo.
- ODA là ngu n b sung ngo i t và làm lành m nh cán cân thanh toán qu c t
c a các nư c ang phát tri n. a ph n các nư c ang phát tri n rơi vào tình tr ng
thâm h t cán cân vãng lai, gây b t l i cho cán cân thanh toán qu c t c a các qu c gia
này. ODA, c bi t các kho n tr giúp c a IMF có ch c năng làm lành m nh hoá cán
cân vãng lai cho các nư c ti p nh n, t ó n nh ng b n t .
- ODA ư c s d ng có hi u qu s tr thành ngu n l c b sung cho u tư tư
nhân. nh ng qu c gia có cơ ch qu n lý kinh t t t, ODA óng vai trò như nam
châm “hút” u tư tư nhân theo t l x p x 2 USD trên 1 USD vi n tr . i v i nh ng
nư c ang trong ti n trình c i cách th ch , ODA còn góp ph n c ng c ni m tin c a
khu v c tư nhân vào công cu c i m i c a t nư c. Tuy nhiên, không ph i lúc nào
ODA cũng phát huy tác d ng i v i u tư tư nhân. nh ng n n kinh t có môi
trư ng kinh doanh b bóp méo nghiêm tr ng thì vi n tr không nh ng không b sung
mà còn “lo i tr ” u tư tư nhân. i u này gi i thích t i sao các nư c ang phát tri n
m c n nhi u, m c dù nh n ư c m t lư ng ODA l n c a c ng ng qu c t song l i
không ho c ti p nh n ư c r t ít v n FDI.
- ODA giúp các nư c ang phát tri n tăng cư ng năng l c th ch thông qua
các chương trình, d án h tr công cu c c i cách pháp lu t, c i cách hành chính và
xây d ng chính sách qu n lý kinh t phù h p v i thông l qu c t .
- Tuy óng vai trò quan tr ng, song ngu n ODA cũng ti m n nhi u h u
qu b t l i i v i các nư c ti p nh n n u ODA không ư c s d ng hi u qu .
CIEM, Trung tâm Thông tin – Tư li u
6
Các nư c giàu khi vi n tr ODA u g n v i nh ng l i ích và chi n lư c như m
r ng th trư ng, m r ng h p tác có l i cho h , m b o m c tiêu v an ninh u có chính sách
qu c phòng ho c theo u i m c tiêu chính tr ... Vì v y, h
riêng hư ng vào m t s lĩnh v c mà h quan tâm hay h có l i th . Ngoài ra, tình
tr ng th t thoát, lãng phí; xây d ng chi n lư c, quy ho ch thu hút và s d ng v n
ODA vào các lĩnh v c chưa h p lý; trình
qu n lý th p, thi u kinh nghi m
trong quá trình ti p nh n cũng như x lý, i u hành d án… khi n cho hi u qu
và ch t lư ng các công trình u tư b ng ngu n v n này còn th p... có th
y
nư c ti p nh n ODA vào tình tr ng n n n.
2. Tình hình thu hút ODA c a Vi t Nam th i gian qua
V n ODA b t u
vào Vi t Nam t năm 1993, n nay ã có 51 nhà tài
tr , g m 28 song phương và 23 a phương3, có các chương trình ODA thư ng
xuyên. Tính n h t năm 2010, qua 18 H i ngh CG thư ng niên, t ng v n ODA
cam k t c a các nhà tài tr
t trên 64,322.88 t USD v i m c cam k t năm sau
cao hơn năm trư c, k c nh ng lúc kinh t c a các nhà tài tr g p khó khăn.
M c cam k t ODA cao trong su t th i gian qua ã th hi n s
ng tình và s
ng h chính tr m nh m c a c ng ng qu c t v i công cu c i m i và chính
sách phát tri n úng n, h p lòng dân c a ng và Nhà nư c ta, s tin tư ng c a
các nhà tài tr vào hi u qu ti p nh n và s d ng v n ODA c a Vi t Nam. Tình
hình thu hút ODA th i gian qua có th ư c xem xét m t s khía c nh sau ây:
- Nh nh ng n l c liên t c c a các cơ quan Vi t Nam và các nhà tài tr
trong vi c c i ti n và hài hòa quy trình, th t c, hoàn thi n th ch , tăng cư ng
năng l c t t c các khâu: (i) xây d ng văn ki n d án; (ii) th m nh và phê duy t
d án; (iii) àm phán và ký k t hi p nh; và (ii) t ch c, qu n lý và th c hi n d
3
a) Các nhà tài tr song phương: Ai-xơ-len, Anh, Áo, Ba Lan, B , Ca-na- a, Cô-oét, an M ch, c, Hà Lan, Hàn
Qu c, Hungari, I-ta-lia, Luc-xem-bua, M , Na-uy, Nh t B n, Niu-di-lân, Ôt-xtrây-lia, Ph n Lan, Pháp, Séc, Tây Ban
Nha, Thái Lan, Thu i n, Thu Sĩ, Trung Qu c, Singapore.
b) Các nhà tài tr
a phương g m:
- Các nh ch tài chính qu c t và các qu : nhóm Ngân hàng Th gi i (WB), Qu Ti n t qu c t (IMF), Ngân
hàng Phát tri n châu Á (ADB), Ngân hàng u tư B c Âu (NIB), Qu Phát tri n B c Âu (NDF), Qu Phát tri n
qu c t c a các nư c xu t kh u d u m OPEC (OFID - trư c ây là Qu OPEC), Qu Kuwait;
- Các t ch c qu c t và liên chính ph : y ban châu Âu (EC), Cao u Liên h p qu c v ngư i t n n (UNHCR),
Qu Dân s c a Liên h p qu c (UNFPA), Chương trình Phát tri n công nghi p c a Liên h p qu c (UNIDO),
Chương trình Phát tri n c a Liên h p qu c (UNDP), Chương trình ph i h p c a Liên h p qu c v HIV/AIDS
(UNAIDS), Cơ quan Phòng ch ng ma tuý và t i ph m c a Liên h p qu c (UNODC), Qu
u tư Phát tri n c a Liên
h p qu c (UNCDF), Qu môi trư ng toàn c u (GEF), Qu Nhi ng Liên h p qu c (UNICEF), Qu Qu c t và Phát
tri n nông nghi p (IFAD), T ch c Giáo d c, Khoa h c và Văn hóa c a Liên h p qu c (UNESCO), T ch c Lao
ng qu c t (ILO), T ch c Nông nghi p và Lương th c (FAO), T ch c Y t th gi i (WHO).
CIEM, Trung tâm Thông tin – Tư li u
7
án, cho nên qua các giai o n m c cam k t, ký k t và gi i ngân v n ODA ã có
nh ng ti n b nh t nh, trong ó th i kỳ 2006-2010 ã có nh ng bư c ti n v ng
ch c (B ng 1).
B ng 1. M c cam k t, ký k t và gi i ngân v n ODA qua các giai o n
ơn v : Tri u USD
Giai o n
1993-1995
1996-2000
2001-2005
2006-2010
Cam k t
6.131
11.546,5
14.889,2
31.756
Ngu n: B K ho ch và
Ký k t
4.858,07
9.008,00
11.237,76
20.158,44
Gi i ngân
1.875
6.142
7.887
13.819
u tư.
- Trong giai o n 2006 – 2010, m c dù trong m t th i gian dài n n kinh t
c a các nư c tài tr g p nhi u khó khăn do nh hư ng c a cu c kh ng ho ng tài
chính và suy thoái kinh t toàn c u, song lư ng v n ODA cam k t dành cho Vi t
Nam v n tăng m nh, c bi t là t m c k l c trong hai năm g n ây (năm
2009: 8,063 t USD và năm 2010: 7,905.51 t USD). Cùng v i ó, lư ng v n ký
k t và gi i ngân cũng tăng áng k (Hình 1).
Hình 1. M c cam k t, ký k t và gi i ngân v n ODA giai o n 2006-2010
ơn v : Tri u USD
9000.00
8000.00
7000.00
6000.00
CAM K T
5000.00
KÝ K T
4000.00
GI I NGÂN
3000.00
2000.00
1000.00
0.00
2006
2007
Ngu n: B K ho ch và
2008
2009
2010
u tư.
- Quy mô d án theo các hi p nh ODA ký k t tăng qua các giai o n. S
li u c a B ng 2 cho th y s lư ng hi p nh ký k t giai o n 2006 - 2009 ít hơn,
CIEM, Trung tâm Thông tin – Tư li u
8
ch b ng 41,7% so v i giai o n 2001 – 2005, song quy mô trung bình c a các
chương trình, d án trong giai o n này l i cao g p hơn 3 l n.
B ng 2. Quy mô d án trung bình theo các giai o n
Giai o n
S hi p
ký k t
1993 – 2000
1.025
13.866,07
13,52
2001- 2005
713
11.237,76
15,76
2006 – 2010
415
20.158,44
48,57
Ngu n: B K ho ch và
nh T ng s
v n Quy mô trung bình
(Tri u USD)
(Tri u USD)
u tư.
i u này cho th y ã có s thay i trong các ti p c n và s d ng ngu n
v n ODA: (i) T p trung ưu tiên ODA cho d án u tư phát tri n h t ng ng
b , quy mô tương i l n, c bi t trong lĩnh v c giao thông, năng lư ng và công
nghi p, thông tin liên l c, phát tri n h t ng ô th (giao thông ô th , c p thoát
nư c và v sinh môi trư ng,...; (ii) Áp d ng cách ti p c n theo chương trình,
ngành thông qua các chương trình m c tiêu qu c gia ho c các chương trình ngành
th c hi n nhi u a phương. Rõ nét nh t là trong ngành giao thông (D án Giao
thông nông thôn III), nông nghi p và phát tri n nông thôn k t h p v i xóa ói
gi m nghèo (Chương trình lâm nghi p, Chương trình 135 Giai o n II, Chương
trình c p nư c nông thôn,...), y t (xây d ng h th ng b nh vi n theo vùng lãnh
th : D án y t Tây Nguyên,
ng b ng sông C u Long,..), giáo d c và ào t o
(D án Giáo d c cho t t c m i ngư i, giáo d c tr em có hoàn c nh khó khăn,...).
- Th i gian qua ã ch ng ki n lư ng ODA v n vay tăng trong khi vi n tr
không hoàn l i gi m qua các giai o n. Trong khi t l v n vay tăng t 80%
(1993 - 2000) lên 81% (2001 - 2005) và t m c cao nh t 93% (2006 - 2009) thì
v n vi n tr không hoàn l i gi m tương ng t 20% xu ng còn 19% và 7%. Th c
t này t ra yêu c u ph i s d ng v n ODA t hi u qu cao nh t, ph i l a ch n
m c tiêu và lĩnh v c ưu tiên u tư, ng th i ph i có các chính sách, gi i pháp
v an toàn n nư c ngoài.
- Các a phương ngày càng tham gia nhi u hơn trong vi c ti p nh n, qu n
lý và th c hi n ngu n v n ODA. M t trong nh ng nhân t tác ng n xu th
này là do s phân c p m nh m trong công tác thu hút và s d ng v n ODA c a
Chính ph ,
c bi t v i vi c ban hành Ngh
nh 131/2006/N -CP ngày
09/11/2006 c a Chính ph v vi c ban hành Quy ch qu n lý và s d ng ngu n
h tr phát tri n chính th c. Trong th i kỳ 2006 - 2010, t l giá tr v n gi a các
chương trình d án ODA do a phương tr c ti p qu n lý và th c hi n, Trung
CIEM, Trung tâm Thông tin – Tư li u
9
ương làm ch qu n và a phương tham gia t ch c qu n lý và th c hi n ho c
Trung ương ch qu n và a phương th hư ng tr c ti p trên a bàn và các
chương trình, d án ph m vi qu c gia và liên vùng do các B , ngành Trung ương
làm ch qu n là 47/53.
3. Tình hình s d ng v n ODA t i Vi t Nam th i gian qua
M c dù ODA ch chi m kho ng 4% GDP song l i chi m t tr ng áng k
trong t ng ngu n u tư t NSNN (bình quân chi m kho ng 15-17%). i u này
r t có ý nghĩa trong b i c nh ngân sách dành cho u tư phát tri n c a nư c ta
còn h n h p trong khi nhu c u phát tri n cơ s h t ng kinh t - xã h i l i r t l n.
Căn c vào nhu c u v n u tư và nh hư ng phát tri n theo ngành, lĩnh v c và
vùng lãnh th
ra trong các chi n lư c, k ho ch phát tri n kinh t - xã h i,
Chính ph Vi t Nam ã ưa ra nh hư ng chi n lư c, chính sách ưu tiên s d ng
v n ODA cho t ng giai o n. Các lĩnh v c ưu tiên s d ng v n ODA giai o n
2006-2010 c a Chính ph bao g m:
(1) Phát tri n nông nghi p và nông thôn (bao g m nông nghi p, thu l i,
lâm nghi p, thu s n k t h p xoá ói, gi m nghèo).
(2) Xây d ng h t ng kinh t theo hư ng hi n
i.
(3) Xây d ng k t c u h t ng xã h i (y t , giáo d c và ào t o, dân s và
phát tri n và m t s lĩnh v c khác).
(4) B o v môi tru ng và các ngu n tài nguyên thiên nhiên.
(5) Tăng cư ng năng l c th ch và phát tri n ngu n nhân l c, chuy n giao
công ngh , nâng cao năng l c nghiên c u và tri n khai.
ánh giá khái quát, vi c s d ng ngu n v n ODA th i gian qua ư c ánh
giá ã góp ph n tác ng tích c c vào s nghi p phát tri n kinh t - xã h i t
nư c, th hi n trên các m t sau ây:
- M t là, th i gian qua, ODA có m t h u h t các lĩnh v c cơ s h t ng
kinh t và xã h i. Các công trình s d ng v n ODA ã góp ph n tăng trư ng kinh
t và c i thi n i s ng c a nhân dân, c th :
+ Trong lĩnh v c nông nghi p, phát tri n nông thôn và xóa ói gi m nghèo,
chúng ta ã s d ng ngu n v n này xây d ng h th ng th y l i, các kênh c p 1,
c p 2, c i t o và nâng c p ê bi n, phát tri n cơ s h t ng nông thôn t ng h p,…
+ Trong lĩnh v c i n, ngu n v n ODA ư c s d ng t o ngu n và lư i
i n (các nhà máy nhi t i n Ph L i-2, Phú M , Ô Môn, các nhà máy th y i n
CIEM, Trung tâm Thông tin – Tư li u
10
i Ninh, Hàm Thu n- a Mi, các h th ng ư ng dây và tr m bi n th , lư i i n
nông thôn,…).
+ Trong lĩnh v c giao thông, ODA ã h tr phát tri n m ng lư i giao
thông ư ng b (c u và ư ng), ư ng s t, ư ng th y, ư ng hàng không, các
c ng bi n (các qu c l : 1A, 18, 5, 10, ư ng xuyên Á, h m ư ng b èo H i
Vân,…; các c u: c u Bính, c u Bãi Cháy, c u Thanh Trì, c u M Thu n, c u C n
Thơ,…; các c ng: c ng nư c sâu Cái Lân, c ng H i Phòng, c ng Tiên Sa,…; c ng
hàng không: sân bay qu c t Tân Sơn Nh t,...).
+ Trong lĩnh v c giáo d c, ODA ã h tr ph c p giáo d c thông qua các
d án v giáo d c ti u h c, trung h c, i h c, giáo d c cho tr em có hoàn c nh
khó khăn, chương trình giáo d c cho t t c m i ngư i,…..
+ Trong lĩnh v c y t , ODA h tr xây d ng các b nh vi n tuy n t nh,
tuy n huy n, các b nh vi n khu v c, y t và chăm sóc s c kh e ng bào khu v c
mi n Trung, Tây Nguyên, ng b ng sông C u Long,….
+ Trong lĩnh v c phát tri n ô th , ODA h tr phát tri n ô th và c i thi n
môi trư ng các thành ph Hà N i, H i Phòng, Nam nh, Thanh Hóa, Ngh An,
Qu ng Bình, à N ng, Nha Trang, T.P. H Chí Minh, C n thơ,…
+ Trong lĩnh v c phát tri n th ch , tăng cư ng năng l c con ngư i, ngu n
v n ODA ã h tr ngu n l c trong vi c nghiên c u, xây d ng nhi u lu t và các
văn b n dư i lu t c a nhi u b , cơ quan như Lu t t ai, Lu t Thương m i, Lu t
u tư nư c ngoài, Lu t Doanh nghi p,…Thông qua các chương trình, d án
ODA nhi u công ngh , k năng, kinh nghi m qu n lý tiên ti n ã ư c chuy n
giao, m t i ngũ áng k sinh viên, cán b các cơ quan c a các b và a
phương ư c ào t o, nâng cao trình
t i các trư ng i h c, các cơ s và trung
tâm ào t o nư c ngoài.
- Hai là, v hi u qu s d ng v n ODA, theo các báo cáo ánh giá chung
các d án ã hoàn thành trong khuôn kh các h i ngh ánh giá chung v tình
hình th c hi n d án l n th 5 (JPPR V - 2007) và l n th 6 (JPPR VI - 2009)
gi a T công tác ODA c a Chính ph và Nhóm 6 Ngân hàng phát tri n4, "Vi t
Nam ti p t c là nư c s d ng ngu n v n ODA t t - các d án ã hoàn thành c a
6 Ngân hàng u ư c ánh giá thành công”. Nh n nh này ư c ưa ra d a
trên các báo cáo hoàn thành d án do các ngân hàng phát tri n th c hi n, các báo
cáo ánh giá và ki m toán c l p. Riêng t ánh giá vào cu i tháng 12 năm
2008, trong t ng s 96 thì ch có hai d án ánh giá là “không thành công”.
4
ADB, AfD, JICA, KfW, KEXIM, WB
CIEM, Trung tâm Thông tin – Tư li u
11
Ngoài ra, trong ba năm 2007, 2008, 2009 B K ho ch và u tư ã ch
trì, ph i h p v i các cơ quan Vi t Nam và nhà tài tr JBIC (nay là JICA) ti n
hành ánh giá 09 d án trong khuôn kh Chương trình ánh giá chung Vi t NamNh t B n. K t qu ánh giá cho th y trong 9 d án5 có 8 d án ư c x p h ng
m c "R t hài lòng" và m t d án ư c x p h ng m c "Hài lòng". K t qu này
m t l n n a kh ng nh Vi t Nam phát huy ư c hi u qu s d ng ngu n v n
ODA
óng góp vào hi u qu phát tri n.
- Ba là, v óng góp c a ODA cho tăng trư ng GDP, B ng 3 dư i ây cho
th y m c óng góp này ã có xu hư ng tăng d n theo các năm và thư ng tăng
cao vào nh ng th i kỳ kinh t
t nư c g p nhi u khó khăn, thách th c (ch ng
h n, trong th i kỳ kh ng ho ng kinh t Châu Á 1997-1998 và kh ng ho ng tài
chính và suy thoái kinh t toàn c u 2008 - 2009). Trong năm 2009, ODA chi m
kho ng 4,1% so v i GDP, m t t tr ng không l n song có th th y tác ng tích
c c c a nó trong vi c kích c u u tư, góp ph n vào vi c duy trì à tăng trư ng
c a n n kinh t Vi t Nam.
B ng 3. óng góp c a ODA cho tăng trư ng GDP, 2004-2009
2004
T giá USD/VND
15.770
(bình quân năm)
GDP chuy n
i 45,30
sang USD (t USD)
T tr ng ODA trong 3,64
GDP (%)
Ngu n: B K ho ch và
2005
2006
2007
2008
2009
15.800
16.017
16.110
16.583
17.967
53,11
60,83
70,99
89,11
86,52
3,36
2,93
3,07
2,53
4,16
u tư.
- B n là, v v n
tr n ODA, t năm 1993 n nay Vi t Nam luôn tr
ư c n và tr úng h n c g c l n lãi, chưa
x y ra tình tr ng n nư c ngoài
quá h n, vư t kh năng thanh toán. Tuy nhiên, áp l c tr n s ngày càng tăng do
vay ưu ãi ODA gi m d n và vay thương m i tăng lên vì Vi t Nam ã thoát ra
kh i nhóm nư c nghèo theo tiêu chu n tài tr ODA. Bên c nh ó, Vi t Nam vay
t hơn m i
Nh t B n ch y u b ng ng Yên, vì v y có th s ti n tr n s
năm, do xu hư ng ng Yên lên giá. N b ng USD cũng s c n nhi u ti n hơn
thanh toán, do Nhà nư c m i i u ch nh t giá g n ây.
5
D án Nâng c p ư ng Qu c l 5, D án Khôi ph c C u ư ng b - Qu c l 1A, D án Khôi ph c C u ư ng
s t Hà N i – TP. H Chí Minh, D án Thông tin Duyên h i khu v c phía Nam c a Vi t Nam,D án ư ng dây
Truy n t i 500KV Phú M - TP. H Chí Minh, D án Th y i n Hàm Thu n – a Mi (I-VI), D án Thoát nư c
c i t o môi trư ng Hà N i (I–II), D án Xây d ng h m H i Vân và D án nâng c p c ng Tiên Sa ( à N ng).
CIEM, Trung tâm Thông tin – Tư li u
12
Theo s li u c a B Tài chính, n nư c ngoài c a Vi t Nam năm 2010 là
31 t USD, trong ó n Nh t B n l n nh t v i s ti n 8,4 t USD, ti p ó là n
Hi p h i Phát tri n Qu c t (IDA) v i s ti n 6,1 t USD, Ngân hàng Phát tri n Á
châu (ADB) 3,8 t USD, C ng hòa Pháp hơn 1 t USD… Theo tính toán c a B
K ho ch và u tư, n năm 2015 n nư c ngoài c a Vi t Nam s tăng lên 57 t
USD, và Vi t Nam s ph i tr n nư c ngoài kho ng 6 – 6,6 t USD trong 5 năm
t 2011 n 2015. Rõ ràng, ây là kho n ti n không nh trong b i c nh ngu n thu
ngân sách c a t nư c còn h n h p.
V n
t ra hi n nay là Vi t Nam c n luôn luôn c nh báo và nghe c nh
báo v con s n
có k ho ch vay và tr n an toàn. M t trong nh ng y u t
quan tr ng nh t
m b o an toàn là ph i có hi u qu
u tư. C n thay i m t
cách căn b n tư duy lâu nay coi ODA như m t th “ti n chùa”, ng th i có
chính sách và bi n pháp s d ng ODA có ch n l c.
4. Nh n xét ánh giá chung
Có m t s lý do quan tr ng gi i thích cho nh ng k t qu trong vi c thu hút
và s d ng ODA mà Vi t Nam ã t ư c trong th i gian qua. Th nh t, ch
chính tr n nh và s nghi p i m i toàn di n kinh t - xã h i c a t nư c ã
ưa Vi t Nam tr thành m t trong nh ng nư c ư c c ng ng vi n tr ưa thích.
Th hai, Vi t Nam ã hư ng l i nh
t ư c nh ng k t qu n tư ng v tăng
trư ng kinh t và gi m ói nghèo nhanh úng vào th i i m mà các nhà tài tr
ang t p trung hơn vào lĩnh v c xóa ói, gi m nghèo và s n sàng vi n tr cho
nh ng nư c s d ng t t ngu n v n này. Th ba, ti n trình h i nh p sâu và ch
ng vào kinh t th gi i và khu v c, s năng ng c a n n kinh t , ti n trình c i
cách hành chính và mong mu n c a Chính ph Vi t Nam ti p t c g n bó v i các
nhà tài tr ã khi n h càng nhi t tình v i Vi t Nam hơn.
i v i nư c nh n vi n tr , ODA ư c xem như m t ngu n l c th c s
n u nó ư c k t h p hi u qu v i các ngu n l c trong nư c khác
t ư c các
m c tiêu qu c gia trong t ng th i kỳ nh t nh.
i v i các nhà tài tr , ODA s
tr thành m t ngu n vi n tr th c s n u nó ư c chuy n cho nư c ti p nh n
gián ti p hay tr c ti p t o ra các i u ki n cho phát tri n. T hai cách ti p c n
trên, và t nh ng tác ng c a ngu n v n này trong th i gian qua, có th kh ng
nh r ng ODA Vi t Nam ã tr thành m t ngu n v n th c s và có hi u qu
trong ti n trình i m i.
Tuy nhiên, bên c nh nh ng thành công trong thu hút và s d ng v n ODA,
còn t n t i nhi u v n
mà Vi t Nam c n ph i gi i quy t
s d ng ngu n v n
này có hi u qu hơn trong tương lai, trong ó n i b t là v n gi i ngân. M c dù
CIEM, Trung tâm Thông tin – Tư li u
13
vi c th c hi n và gi i ngân v n ODA ã t ư c nh ng ti n b nh t nh, song
so v i ti n
ra trong các hi p nh ã ký k t v n chưa t yêu c u, v n còn
nhi u chương trình, d án ph i gia h n. Dư i ây là nh ng nguyên nhân ch y u
nh hư ng n ti n
th c hi n các chương trình, d án ODA:
- M c dù các văn b n pháp quy v qu n lý và s d ng v n ODA không
ng ng ư c hoàn thi n song v n còn xung t v i các văn b n pháp quy khác,
c bi t trong lĩnh v c u tư và xây d ng. Ngoài ra, s khác bi t v quy trình,
th t c gi a Vi t Nam và nhà tài tr , c bi t trong lĩnh v c u th u, chính sách
v an sinh xã h i ( n bù, gi i phóng m t b ng và tái nh cư),... ã gây khó khăn
cho các B , ngành và a phương trong quá trình th c hi n và làm ch m ti n
th c hi n và gi i ngân.
- M t s d án thi t k quá ph c t p v i s tham gia c a nhi u B , ngành,
a phương trong khi năng l c i u ph i, qu n lý và th c hi n c a cơ quan ch
qu n l i h n ch . (Ví d : D án phát tri n công ngh thông tin (WB), D án an
toàn giao thông ư ng b (WB), D án phát tri n c p nư c ô th ,...).
- Vi c thay i quy ho ch các a phương, c bi t v quy ho ch s d ng
t và quy ho ch ô th , ã d n n vi c thay i thi t k và i u ch nh d án.
- Ch t lư ng kh o sát, thi t k chưa cao d n n nhi u phát sinh trong quá
trình th c hi n. M t s d án có thi t k cơ s chưa sát v i th c t nên khi tri n
khai th c hi n ph i i u ch nh ho c b sung.
- Th i gian chu n b th c hi n các d án u tư b ng v n ODA thư ng kéo
dài t 2-3 năm d n n vi c d án ph i i u ch nh thi t k và t ng m c u tư do
bi n ng v giá c và chi phí gi i phóng m t b ng.
i v i các chương trình, d án do B , ngành Trung ương làm ch qu n,
cơ ch ph i h p gi a Ban QLDA Trung ương và Ban QLDA c a a phương chưa
ch t ch d n n vi c ưa ra các gi i pháp kh c ph c và tháo g không k p th i.
- Năng l c t ch c và qu n lý ODA c p a phương còn nhi u h n ch .
i ngũ cán b qu n lý d án chưa áp ng ư c các yêu c u v k năng và thi u
tính chuyên nghi p. c bi t, m t s d án phân c p qu n lý cho c p xã làm ch
u tư trong khi năng l c c a ch
u tư còn h n ch , không n m v ng quy trình,
th t c u tư ã làm cho quá trình th c hi n d án g p nhi u khó khăn.
5. nh hư ng chính sách và gi i pháp nâng cao hi u qu thu hút và s
d ng v n ODA trong th i gian t i
5.1.
nh hư ng chính sách
CIEM, Trung tâm Thông tin – Tư li u
14
Trong th i gian t i, ODA c n t p trung
h tr Vi t Nam th c hi n K
ho ch phát tri n kinh t - xã h i 5 năm 2011 – 2015, gi i quy t các t c ngh n c a
quá trình phát tri n v cơ s h t ng kinh t - k thu t - xã h i, khung th ch
pháp lý và ngu n nhân l c ch t lư ng cao, ng th i tránh các b y mà các nư c
khi bư c vào nhóm nư c có thu nh p trung bình thư ng g p ph i. C th , ODA
c n ưu tiên :
- H tr phát tri n cơ s h t ng kinh t - k thu t quy mô l n, ng b và
hi n i, bao g m: (i) Phát tri n ư ng cao t c, c ng bi n, sân bay qu c t ,... (ii)
Phát tri n công nghi p i n (ngu n và lư i i n), trong ó t p trung xây d ng các
nhà máy i n s d ng ngu n năng lư ng m i và năng lư ng tái t o có tác d ng
b o v môi trư ng; (iii) Phát tri n thông tin liên l c và bưu chính vi n thông, c
bi t khu v c nông thôn; (iv) Phát tri n ô th và v sinh môi trư ng (c p thoát
nư c, giao thông ô th , x lý nư c th i, rác th i,...); (v) Phát tri n các ngành
nông nghi p s d ng công ngh cao, các công trình th y l i quy mô l n và các
lĩnh v c h t ng khác liên quan n chương trình nông nghi p, nông thôn và nông
dân theo tinh th n c a Ngh quy t Trung ương 5.
- H tr th c hi n các d án trong lĩnh v c văn hóa - xã h i, trong ó ưu
tiên xây d ng các trư ng i h c; phát tri n các khu công ngh cao; các trư ng
d y ngh nh m phát tri n ngu n nhân l c trình
cao; các b nh vi n khu v c
hi n i, t tiêu chu n qu c t ,... Ngoài ra, ODA c n t p trung h tr th c hi n
các chương trình m c tiêu qu c gia (xóa ói gi m nghèo, an sinh xã h i,
HIV/AIDS, nông nghi p, nông thôn và nông dân).
- H tr th c hi n các d án trong lĩnh v c b o v môi trư ng, i phó v i
bi n i khí h u, h tr phát tri n và ng d ng các công ngh thân thi n v i môi
trư ng và xây d ng mô hình tăng trư ng xanh,...
- H tr xây d ng và hoàn thi n khung pháp lý áp ng yêu c u c a gi i
o n phát tri n m i; tăng cư ng năng l c i ngũ cán b làm công tác khoa h c
k thu t, qu n lý nhà nư c và nâng cao ch t lư ng cung ng d ch v xã h i (d ch
v công, y t , giáo d c, ào t o,...).
- Ngoài ra, ODA cũng c n ưu tiên s d ng cho nh ng lĩnh v c s n xu t có
kh năng hoàn tr cao các lo i v n vay ODA kém ưu ãi t o ra công ăn vi c làm
và thúc y tăng trư ng kinh t , góp ph n th c hi n m c tiêu xóa ói, gi m nghèo.
5.2. Các gi i pháp
- M t là, c n nâng cao nh n th c và hi u úng v b n ch t c a ODA: ODA
nên ư c coi là ngu n l c có tính ch t b sung ch không thay th ngu n l c trong
nư c i v i m i c p th hư ng. M t i u quan tr ng n a là c n nâng cao quy n
15
CIEM, Trung tâm Thông tin – Tư li u
t ch trong huy ng và s d ng ODA
áp ng s phát tri n kinh t - xã h i c a
qu c gia, ngành và a phương, và nâng cao hi u qu s d ng v n ODA.
- Hai là, s d ng ODA có ch n l c, phù h p và k t h p hài hòa v i các
ngu n v n u tư khác. Th c t , các tranh lu n chính sách chính không còn là
li u có nên thu hút ODA hay không mà v n
là làm cách nào
t i a hóa các
l i ích c a ODA. Do v y, ch t lư ng trong thu hút ODA s quan tr ng hơn là s
lư ng ODA. i u này có nghĩa là vi c huy ng và s d ng ODA c n ph i căn
c vào các y u t kinh t - xã h i và ph i ánh giá k các l i ích mang l i t vi c
chuy n giao v n, ki n th c, công ngh , k năng và kinh nghi m qu n lý tiên ti n.
- Ba là, c n y nhanh t c
gi i ngân ODA. Các cơ quan qu n lý nhà
nư c v ODA c n ti p t c hoàn thi n th ch và quy trình th t c rút ng n th i
gian trình, duy t c a phía Vi t Nam. Các B , ngành và a phương c n tăng
cư ng hoàn thi n công tác quy ho ch theo hư ng gi m thi u t i a vi c thay i,
i u ch nh các d án u tư b ng ngu n v n ODA, t o thu n l i cho công tác di
dân, gi i phóng m t b ng và tái nh cư trên a bàn d án; thi t l p và v n hành
hi u qu h th ng theo dõi và ánh giá ODA c p B , ngành và a phương; k p
th i phát hi n và x lý các vư ng m c n y sinh trong quá trình th c hi n các
chương trình, d án ODA thu c th m quy n. Các ngành, các c p c n m b o b
trí y
và k p th i ngu n v n i ng cho các chương trình, d án ODA và
giám sát vi c gi i ngân ngu n v n này. T công tác ODA c a Chính ph c n
nâng cao hơn n a trách nhi m c a mình trong vi c ph i h p ch t ch v i các cơ
quan Vi t Nam và là c u n i v i nhà tài tr trong vi c gi i quy t các khó khăn,
vư ng m c trong quá trình chu n b , chu n b th c hi n và th c hi n các d án.
- B n là, t i a hóa hi u qu và tác ng lan t a c a ODA. Vi c huy ng
và s d ng ODA ph i d a trên s ánh giá tương quan gi a chi phí và l i ích c a
các chương trình và d án
m b o r ng các chương trình và d án này có hi u
qu cao, t o ra tác ng lan t a t i a và óng góp vào phát tri n kinh t . M t v n
quan tr ng n a là tránh vi c s d ng tràn lan và dài tr i v n ODA, d n n
gánh n ng n n n cho t nư c. Hi u qu c a ODA ph i ư c t trong m i quan
h v i tăng trư ng kinh t và phát tri n b n v ng. Hơn n a, chi n lư c, quy
ho ch và k ho ch phát tri n kinh t - xã h i c a c nư c, c a t ng ngành và a
phương ph i ư c xem xét nâng cao hi u qu s d ng v n ODA.
- Năm là, m r ng di n th hư ng ODA t i khu v c tư nhân
th c hi n
các chương trình và d án ph c v các l i ích công c ng. Huy ng s tham gia
c a các i tư ng th hư ng là m t cách quan tr ng
m b o ngu n v n ODA
ư c s d ng công khai, minh b ch, có hi u qu , và tránh ư c th t thoát, lãng
phí và tham nhũng.
CIEM, Trung tâm Thông tin – Tư li u
16
- Sáu là, xây d ng k ho ch h p lý cho vi c phân c p ODA. Phân c p qu n
lý và s d ng ODA là ti n trình không th
o ngư c trên th gi i cũng như
Vi t Nam. i u quan tr ng là Vi t Nam c n ph i xác nh ư c phân c p n
m c
nào và nh ng d án nào c n ư c phân c p. T cách nhìn này, nh ng k t
qu và kinh nghi m phân c p trong th i gian qua c n ư c xem xét. M t h th ng
các tiêu chí cho vi c phân c p ODA bao g m th i gian và chi phí th c hi n d án,
năng l c qu n lý ODA và hi u qu ho t ng cũng c n ph i ư c xây d ng.
- B y là, tăng cư ng theo dõi và qu n lý ODA, bao g m các gi i pháp sau:
(i) m b o tính ng b , nh t quán, rõ ràng, ơn gi n, minh b ch c a h th ng
pháp lý liên quan n qu n lý và s d ng ODA; (ii) Tăng cư ng n l c ch ng
tham nhũng c a Chính ph ; (iii) y nhanh c i cách hành chính và hi u qu hành
chính nhà nư c; (iv) Nâng cao ào t o chuyên nghi p và ào t o l i cán b qu n
lý d án; (v) Hoàn thi n chính sách tài chính i v i ODA bao g m th c hi n
qu n lý n nư c ngoài và m b o chính sách thu thông thoáng i v i các
chương trình và d án ODA; (vi) Tăng cư ng qu n lý v n ODA theo Lu t Ngân
sách nhà nư c.
- Tám là, xây d ng k ho ch gi m d n ODA v i th i gian tr n ng n và
g n v i i u ki n ch t ch . Kinh nghi m t các nư c ASEAN và Trung Qu c cho
th y r ng lư ng ODA huy ng ph thu c vào trình
phát tri n kinh t trong
t ng th i kỳ nh t nh. ODA có khuynh hư ng gi m các nư c ASEAN c v
lư ng và bình quân u ngư i. Vi t Nam cũng c n ph i b t u nghiên c u k
ho ch và chi n lư c gi m d n ODA, c bi t là ODA có i u ki n, ng th i tăng
cư ng thu hút các ngu n v n nư c ngoài khác như FDI. B ng cách ó, Vi t Nam
không ch duy trì ư c s gia tăng c a t ng v n u tư mà còn c i thi n ư c
hi u qu c a t t c các ngu n v n, bao g m c v n ODA.
CIEM, Trung tâm Thông tin – Tư li u
17
III. TÌNH HÌNH THU HÚT VÀ S
D NG V N FDI TH I GIAN QUA
1. Khái ni m và vai trò c a ngu n v n FDI
Theo Lu t
u tư năm 2005: “ u tư tr c ti p nư c ngoài là hình th c
u tư do nhà u tư nư c ngoài b v n b ng ti n ho c b t kỳ tài s n nào vào
qu c gia khác
có ư c quy n s h u và qu n lý ho c quy n ki m soát m t
th c th kinh t t i qu c gia này, v i m c tiêu t i a hóa l i ích c a mình”.
Hi n nay, trên th gi i dòng v n FDI ư c bi u hi n dư i nhi u hình th c, c
th là:
- Phân theo b n ch t
u tư:
(1) u tư phương ti n ho t ng: Là hình th c FDI trong ó công ty m
u tư mua s m và thi t l p các phương ti n kinh doanh m i nư c nh n u tư.
Hình th c này làm tăng kh i lư ng u tư vào.
(2) Mua l i và sáp nh p (M&A): Là hình th c FDI trong ó hai hay nhi u
doanh nghi p có v n FDI ang ho t ng sáp nh p vào nhau ho c m t doanh
nghi p này (có th ang ho t ng nư c nh n u tư hay nư c ngoài) mua l i
m t doanh nghi p có v n FDI nư c nh n u tư. Hình th c này không nh t
thi t d n t i tăng kh i lư ng u tư vào.
- Phân theo tính ch t dòng v n:
(1) V n ch ng khoán: Nhà u tư nư c ngoài có th mua c ph n ho c trái
phi u doanh nghi p do m t công ty trong nư c phát hành m t m c
l n có
quy n tham gia vào các quy t nh qu n lý c a công ty.
(2) V n tái u tư: Doanh nghi p có v n FDI có th dùng l i nhu n thu
ư c t ho t ng kinh doanh trong quá kh
u tư thêm.
(3) V n vay n i b hay giao d ch n n i b : Gi a các chi nhánh hay công
ty con trong cùng m t công ty a qu c gia có th cho nhau vay
u tư hay mua
c phi u, trái phi u doanh nghi p c a nhau.
- Phân theo
ng cơ c a nhà
u tư:
(1) V n tìm ki m tài nguyên: ây là các dòng v n nh m khai thác ngu n tài
nguyên thiên nhiên r và d i dào nư c ti p nh n, khai thác ngu n lao ng có th
kém v k năng nhưng giá th p ho c khai thác ngu n lao ng k năng d i dào.
Ngu n v n lo i này còn nh m m c ích khai thác các tài s n s n có thương hi u
nư c ti p nh n (như các i m du l ch n i ti ng). Nó cũng còn nh m khai thác các
tài s n trí tu c a nư c ti p nh n. Ngoài ra, hình th c v n này còn nh m tranh
giành các ngu n tài nguyên chi n lư c kh i l t vào tay i th c nh tranh.
18
CIEM, Trung tâm Thông tin – Tư li u
(2) V n tìm ki m hi u qu : ây là ngu n v n nh m t n d ng giá thành u
vào kinh doanh th p nư c ti p nh n như giá nguyên li u r , giá nhân công r ,
giá các y u t s n xu t như i n, nư c, chi phí thông tin liên l c, giao thông v n
t i, m t b ng s n xu t kinh doanh r , thu su t ưu ãi,...
(3) V n tìm ki m th trư ng: ây là hình th c u tư nh m m r ng th
trư ng ho c gi th trư ng kh i b
i th c nh tranh giành m t. Ngoài ra, hình
th c u tư này còn nh m t n d ng các hi p nh h p tác kinh t gi a nư c ti p
nh n v i các nư c và khu v c khác, l y nư c ti p nh n làm bàn p thâm nh p
vào các th trư ng khu v c và toàn c u.
Vai trò c a v n FDI th hi n
m ts
i m chính sau ây:
- M t là, b sung cho ngu n v n trong nư c: Trong các lý lu n v tăng
trư ng kinh t , nhân t v n luôn ư c
c p. Khi m t n n kinh t mu n tăng
trư ng nhanh hơn, ph i có nhi u v n hơn n a. N u ngu n v n trong nư c không
, n n kinh t này s mu n có c v n t nư c ngoài, trong ó có v n FDI.
- Hai là, ti p thu công ngh và k năng qu n lý: Trong m t s trư ng h p,
v n cho tăng trư ng dù thi u v n có th huy ng ư c ph n nào b ng chính sách
“th t lưng bu c b ng”. Tuy nhiên, công ngh và bí quy t qu n lý thì không th có
ư c b ng chính sách ó. Thu hút FDI t các công ty a qu c gia giúp m t nư c
có cơ h i ti p thu công ngh và bí quy t qu n lý kinh doanh mà các công ty này
ã tích lũy và phát tri n qua nhi u năm và b ng nh ng kho n chi phí l n.
- Ba là, tham gia vào m ng lư i s n xu t toàn c u: Thu hút FDI t các công
ty a qu c gia không ch công ty có v n u tư c a các công ty a qu c gia mà
ngay c các doanh nghi p khác trong nư c có quan h làm ăn v i doanh nghi p ó
cũng tham gia vào quá trình phân công lao ng khu v c và toàn c u. Chính vì
v y, nư c thu hút u tư có cơ h i tham gia m ng lư i s n xu t toàn c u thu n l i
y m nh xu t kh u.
- B n là, t o vi c làm và ào t o ngu n nhân l c: Vì m t trong nh ng m c
ích c a các doanh nghi p FDI là khai thác các i u ki n
t ư c chi phí s n
xu t th p, nên doanh nghi p có v n FDI s thuê nhi u lao ng c a a phương.
Do ó, thu nh p c a m t b ph n dân cư s ư c c i thi n và óng góp tích c c
vào tăng trư ng kinh t c a a phương. Qua quá trình thuê mư n lao ng ó,
ngư i lao
ng s ư c ào t o các k năng ngh nghi p, tác phong công
nghi p,... i u này góp ph n t o ra m t i ngũ lao ng có k năng cho nư c
ti p nh n FDI.
CIEM, Trung tâm Thông tin – Tư li u
19
- Năm là, t o ngu n thu cho NSNN:
i v i nhi u nư c ang phát tri n,
ho c i v i nhi u a phương, thu do các doanh nghi p có v n FDI n p là
ngu n thu ngân sách quan tr ng.
2. Tình hình thu hút và s d ng v n FDI
Vi t Nam
2.1. M t s thành t u c a quá trình thu hút và s d ng FDI
Trong nh ng năm g n ây, FDI vào Vi t Nam ã có nh ng bi n chuy n
áng k , góp ph n quan tr ng vào quá trình công nghi p hóa – hi n i hóa t
nư c. Chính sách thu hút FDI t i Vi t Nam ã ư c th c hi n ngay t khi Vi t
Nam ti n hành c i cách kinh t và ư c th ch hóa b ng các văn b n pháp lu t.
Xu hư ng thay i ch
o trong các chính sách FDI chung là n i r ng quy n,
t o i u ki n thu n l i hơn cho các nhà u tư và thu h p s khác bi t gi a u tư
nư c ngoài và u tư trong nư c. Nh ng thay i này th hi n n l c c a Chính
ph trong vi c c i thi n, t o môi trư ng u tư theo xu hư ng h i nh p qu c t
c a Vi t Nam. Nh ng thay i này xu t phát t ba y u t chính: (1) Thay i v
nh n th c và quan i m c a ng và Nhà nư c i v i khu v c FDI; (2) Thay
i trong chính sách thu hút FDI c a các nư c trong khu v c và trên th gi i, t o
nên áp l c c nh tranh i v i dòng v n FDI vào Vi t Nam; (3) Thay i trong
nh ng cam k t qu c t c a Vi t Nam v
u tư nư c ngoài.
Theo nh hư ng m i, Vi t Nam t p trung thu hút FDI vào nh ng ngành và
lĩnh v c có th t n d ng ư c l i th c a các công ty a qu c gia, bao g m: các
ngành công ngh cao, công ngh ngu n, công ngh thông tin, công ngh sinh h c,
v t li u m i, vi n thông,…; các ngành mà Vi t Nam có l i th c nh tranh như d t
may, da gi y, công nghi p ch bi n,…; các ngành có kh năng sinh l i cao như
du l ch, tài chính, ngân hàng, b o hi m và m t s ngành d ch v khác. M t trong
nh ng m c ích quan tr ng c a FDI là t o thêm nhi u công ăn vi c làm cho
ngư i lao ng và góp ph n chuy n d ch cơ c u kinh t , t ng bư c m c a th
trư ng, th c hi n úng l trình m c a theo cam k t h i nh p WTO,…
Theo s li u c a B K ho ch và u tư, trong giai o n t 2005 – 2010,
Vi t Nam ã thu hút ư c 155 t USD v n ăng ký FDI, v i s v n th c hi n t
47 t USD, b ng 30,9% lư ng v n ăng ký. B ng 4 và Hình 2 dư i ây cho th y
th c t và xu hư ng bi n ng v n FDI trong giai o n 2005 – 2010.
CIEM, Trung tâm Thông tin – Tư li u
20
- Xem thêm -
.PDF 
50 
398 
130 
