Đăng ký Đăng nhập
Trang chủ Giáo dục - Đào tạo Cao đẳng - Đại học Thực hiện pháp luật về dân chủ cơ sở từ thực tiễn quận sơn trà, thành phố đà nẵn...

Tài liệu Thực hiện pháp luật về dân chủ cơ sở từ thực tiễn quận sơn trà, thành phố đà nẵng .

.PDF
87
155
123

Mô tả:

VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI MAI THANH BÌNH THỰC HIỆN PHÁP LUẬT VỀ DÂN CHỦ CƠ SỞ TỪ THỰC TIỄN QUẬN SƠN TRÀ, THÀNH PHỐ ĐÀ NẴNG LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC HÀ NỘI, năm 2019 VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI MAI THANH BÌNH THỰC HIỆN PHÁP LUẬT VỀ DÂN CHỦ CƠ SỞ TỪ THỰC TIỄN QUẬN SƠN TRÀ, THÀNH PHỐ ĐÀ NẴNG Chuyên ngành : Luật Hiến pháp và Luật Hành chính Mã số : 8 38 01 02 NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: TS. PHAN THANH HÀ HÀ NỘI, năm 2019 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan, Luận văn này là công trình nghiên cứu khoa học của riêng tôi. Các số liệu, kết quả, dẫn chứng nêu trong luận văn là hoàn toàn trung thực, đảm bảo tính khách quan, khoa học và dựa vào những nguồn gốc rõ ràng của các tài liệu được nghiên cứu. Tác giả Mai Thanh Bình LỜI CẢM ƠN Lời đầu tiên, tôi xin được gửi đến lời cảm ơn chân thành đến cô hướng dẫn luận văn của tôi là TS. Phan Thanh Hà, suốt thời gian qua, từ khi bắt đầu xây dựng khung đề cương, đến khi triển khai các bước dự thảo và hoàn thành luận văn, cô đã hết sức nhiệt tình và đầy trách nhiệm hướng dẫn cho tôi rất kỹ lưỡng, để tôi hoàn thành nội dung luận văn. Sự hiểu biết sâu rộng và kinh nghiệm của cô chính là tiền đề, là cơ sở để tôi hoàn thành tốt luận văn với những kết quả và đặc biệt đã trang bị thêm cho bản thân những kinh nghiệm và kiến thức quý báu. Xin trân trọng cảm ơn Khoa luật-Học viện khoa học Xã hội, các thầy cô giảng viên của Học viện đã tạo điều kiện và chuyển tải những nội dung chương trình suốt khóa học, trang bị cho tôi thêm được những kiến thức để vận dụng vào việc hoàn thành luận văn cũng như trong công tác và thực tiễn cuộc sống. Tôi cũng xin được gửi đến gia đình, người thân, bạn bè và đồng nghiệp đã luôn sát cánh, cổ vũ, động viên và giúp đỡ để tôi được hoàn thành chương trình học và hoàn thành luận văn tốt nghiệp của mình. MỤC LỤC MỞ ĐẦU ....................................................................................................................1 CHƯƠNG 1: NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ THỰC HIỆN PHÁP LUẬT VỀ DÂN CHỦ CƠ SỞ ..............................................................................................8 1.1. Khái niệm, nội dung pháp luật về dân chủ cơ sở .................................................8 1.2. Khái niệm, đặc điểm và các hình thức thực hiện pháp luật về dân chủ ở cơ sở 14 1.3. Vai trò của việc thực hiện pháp luật về dân chủ ở cơ sở ...................................19 1.4. Các yếu tố ảnh hưởng đến việc thực hiện pháp luật về dân chủ ở cơ sở ...........21 CHƯƠNG 2: THỰC TRẠNG THỰC HIỆN PHÁP LUẬT VỀ DÂN CHỦ CƠ SỞ TRÊN ĐỊA BÀN QUẬN SƠN TRÀ, THÀNH PHỐ ĐÀ NẴNG .................29 2.1. Các yếu tố ảnh hưởng đến việc thực hiện pháp luật về dân chủ cơ sở trên địa bàn quận Sơn Trà ......................................................................................................29 2.2. Thực trạng triển khai thực hiện pháp luật về dân chủ cơ sở trên địa bàn quận Sơn Trà ......................................................................................................................33 2.3. Đánh giá thực trạng những thành tựu, hạn chế và nguyên nhân hạn chế trong thực hiện pháp luật về dân chủ cơ sở trên địa bàn quận Sơn Trà .............................36 CHƯƠNG 3: PHƯƠNG HƯỚNG VÀ GIẢI PHÁP TĂNG CƯỜNG THỰC HIỆN PHÁP LUẬT VỀ DÂN CHỦ CƠ SỞ TỪ THỰC TIẾN ĐỊA BÀN QUẬN SƠN TRÀ ....................................................................................................55 3.1. Phương hướng nâng cao hiệu quả thực hiện pháp luật về dân chủ cơ cơ sở .....55 3.2. Các giải pháp nâng cao hiệu quả thực hiện pháp luật về dân chủ cơ sở trên địa bàn quận Sơn Trà, thành phố Đà Nẵng .....................................................................59 KẾT LUẬN ..............................................................................................................74 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO DANH MỤC NHỮNG TỪ VIẾT TẮT STT Từ viết tắt Nghĩa đầy đủ 1 CBCC Cán bộ công chức 2 CNH, HĐH Công nghiệp hóa, hiện đại hóa 3 CNXH Xã hội chủ nghĩa 4 CNXH Chủ nghĩa xã hội 5 DCCS Dân chủ cơ sở 6 HĐND Hội đồng nhân dân 7 MTTQ Mặt trận Tổ quốc 8 QCDCCS Quy chế dân chủ cơ sở 9 TTND Thanh tra nhân dân 10 TTNN Thanh tra nhà nước 11 UBND Ủy ban nhân dân MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Dân chủ là một giá trị xã hội, gắn liền với lịch sử loài người từ khi xuất hiện giai cấp, nhà nước và pháp luật, bắt đầu từ xã hội chiếm hữu nô lệ, với chế độ "dân chủ chủ nô". Ngày nay, dân chủ là một vấn đề mang tính thời đại, là thước đo đánh giá mọi xã hội văn minh, tiến bộ. Ở Việt Nam, dân chủ là bản chất của Nhà nước, đánh dấu bằng sự ra đời của nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa năm 1945. Vấn đề dân chủ cũng là sợi chỉ đỏ xuyên suốt trong tư tưởng Hồ Chí Minh, theo đó, Người khẳng định: “Dân là chủ” và “Dân làm chủ”. Quán triệt tư tưởng Chủ tịch Hồ Chí Minh về dân chủ, Đảng ta đã đề ra những chủ trương, chính sách đề cao và phát huy dân chủ trong Nhân dân và từ đó Nhà nước ta đã thể chế hóa các chủ trương, đường lối của Đảng về dân chủ thành pháp luật và đảm bảo thi hành trong thực tế của đời sống xã hội. Thực hiện Chỉ thị số 30-CT/TW ngày 18-02-1998 của Bộ Chính trị (khóa VIII) “về xây dựng và thực hiện Quy chế dân chủ ở cơ sở”, Nghị định số 79/2003/NĐ-CP ngày 07/7/2003 ban hành Quy chế thực hiện dân chủ ở xã, phường, thị trấn. Ủy Ban Thường vụ Quốc hội khóa XI đã ban hành Pháp lệnh số 34/2007/PL-UBTVQH11 (sau đây gọi tắt là Pháp lệnh số 34) ngày 20/4/2007 về thực hiện dân chủ ở xã, phường, thị trấn, gần đây là Nghị định 04/NĐ-CP ngày 09/01/2015 của Chính phủ (thay cho Nghị định 71) “về thực hiện dân chủ trong trong cơ quan hành chính nhà nước và đơn vị sự nghiệp công lâp”. Đây là những văn bản pháp lý quan trọng, đánh dấu một bước phát triển về thực hiện dân chủ và sự thể chế hoá phương châm ''dân biết, dân bàn, dân làm, dân kiểm tra'' của Đảng nhằm phát huy quyền làm chủ của Nhân dân ngay từ cơ sở. Nếu như thực hiện tốt pháp luật về dân chủ ở cơ sở sẽ góp phần tích cực vào việc thúc đẩy, phát triển kinh tế, văn hóa, xã hội, giữ vững an ninh trật tự ở cơ sở. Việc thực hiện công khai, dân chủ đã trở thành phương thức quản lý, điều hành của các cơ quan nhà nước và nâng cao trách nhiệm của đội ngũ cán bộ công 1 chức đối với Nhân dân; đồng thời, khuyến khích Nhân dân tích cực tham gia xây dựng, giám sát các hoạt động của cơ quan nhà nước, góp ý cho cán bộ công chức về đạo đức lối sống, phong cách làm việc và tôn trọng Nhân dân hơn. Quá trình thực hiện dân chủ ở cơ sở đã làm chuyển biến rõ rệt nhận thức của cả hệ thống chính trị ở cơ sở, phát huy được quyền làm chủ của cán bộ công chức, góp phần tích cực, hiệu quả vào công tác xây dựng chính quyền ngày càng trong sạch, nâng cao chất lượng đội ngũ cán bộ, công chức, viên chức, xây dựng khối đoàn kết trong cơ quan, đơn vị, giữ vững ổn định chính trị từ cơ sở, tạo động lực quan trọng để hoàn thành nhiệm vụ chính trị của địa phương. Bên cạnh những kết quả đạt được, việc thực hiện pháp luật về dân chủ cơ sở ở từng địa phương còn có những hạn chế, bất cập nhất định. Có nơi, quyền làm chủ của Nhân dân chưa được tôn trọng, chưa được phát huy, có khi còn mang tính hình thức. Các chủ thể thực hiện pháp luật về dân chủ ở cơ sở chưa thực sự làm tròn vai trò, trách nhiệm, quyền và nghĩa vụ trong thực hiện pháp luật về dân chủ ở cơ sở. Hiện nay, các văn bản triển khai thực hiện pháp luật về dân chủ cơ sở khá hệ thống trên các mặt, phương diện, nhưng vẫn còn khoảng trống ở một số lĩnh vực. Còn những quy định vẫn chưa sát với thực tế, trong khi việc bổ sung, điều chỉnh thường chậm trễ. Còn vấn đề đang đặt ra liên quan trực tiếp đến dân chủ và thực hiện dân chủ cơ sở như vấn đề giám sát, phản biện xã hội, dân chủ cơ sở trong những ngành, lĩnh vực đặc thù v.v… Quận Sơn Trà, thành phố Đà Nẵng là địa phương tập trung cho việc quy hoạch phát triển đô thị, du lịch. Sau khi thành lập quận (1997) đến nay đã có trên 20.000 hộ dân chấp hành chủ trương di dời giải tỏa với nhiều dự án trọng điểm. Trong những năm qua, đặc biệt từ năm 1998 đến nay có Chỉ thị số 30-CT/TW ngày 18-021998 của Ban Bí thư Trung ương Đảng (Khóa VIII) “về xây dựng và thực hiện quy chế dân chủ ở cơ sở”, Pháp lệnh 34/2007/PL-UBTVQH “về thực hiện dân chủ ở xã, phường, thị trấn”; Nghị định số 04/2015/NĐ-CP ngày 09/01/2015 của Chính phủ “về thực hiện dân chủ trong hoạt động của cơ quan hành chính nhà nước” và các văn bản chỉ đạo của các cấp về thực hiện dân chủ ở cơ sở. Các địa phương trên 2 địa bàn quận đã tích cực triển khai thực hiện dân chủ nhằm góp phần dân chủ hóa đời sống xã hội. Tuy nhiên, do nhiều nguyên nhân khách quan và chủ quan, đặc biệt là sự quan tâm chỉ đạo của cấp ủy đảng có lúc, có nơi chưa quyết liệt, nhận thức chưa đầy đủ của đội ngũ cán bộ công chức và Nhân dân ở cơ sở. Việc triển khai thực hiện dân chủ ở cơ sở còn hạn chế nhất định. Do vậy, quyền và lợi ích hợp pháp của một bộ phận Nhân dân chưa được đảm bảo. Trong phạm vi và điều kiện thực tiễn của địa phương cơ cở, tôi chỉ tập trung vào việc nghiên cứu sâu vấn đề thực hiện pháp luật về dân chủ cơ sở theo Pháp lệnh 34 của UBTVQH. Với những lý do đó, tôi đã chọn vấn đề "Thực hiện pháp luật về dân chủ cơ sở từ thực tiễn quận Sơn Trà, thành phố Đà Nẵng" làm đề tài luận văn thạc sĩ, chuyên ngành Luật Hiến pháp-Hành chính. 2. Tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài Liên quan đến đề tài luận văn, ở Việt Nam đã có nhiều công trình được công bố, trong đó đáng chú ý là: Các công trình nghiên cứu về dân chủ của TS. Đoàn Minh Huấn: “Dân chủ đại diện, dân chủ trực tiếp và quá trình mở rộng dân chủ XHCN ở nước ta”. - GS. TS. Hoàng Chí Bảo: “Dân chủ và dân chủ ở nông thôn trong tiến trình đổi mới”, Nxb Chính trị Quốc gia, Hà Nội, 2008; Trong công trình này tác giả đã nêu lên tầm quan trọng của dân chủ và dân chủ ở cơ sở, nhất là tầm quan trọng của thực hiện dân chủ ở nông thôn; thực trạng và những hạn chế trong thực hiện dân chủ ở nông thôn trong thời gian qua. Qua đó tác giả đề ra các giải pháp thực hiện dânchủ trong tiến trình đổi mới ở nông thôn. - PGS. TS. Nguyễn Văn Mạnh - Th.s. Tào Thị Quyên: “Dân chủ trực tiếp ở Việt Nam, lý luận và thực tiễn”, Nxb Chính trị Quốc gia Hà Nội 2010. Đây là kỷ yếu Hội thảo Công trình nghiên cứu đã làm sáng tỏ những vấn đề lý luận và thực tiễn về dân chủ và dân chủ trực tiếp của một số nước và Việt Nam, các tác giả đã đánh giá thực trạng thực hiện dân chủ trực tiếp và nêu ra các giải pháp nhằm phát huy các hình thức dân chủ trực tiếp. - Đào Trí Úc (Chủ biên), Trịnh Đức Thảo, Vũ Công Giao...: “Một số vấn đề lý 3 luận, thực tiễn về dân chủ trực tiếp, dân chủ cơ sở trên thế giới và ở Việt Nam”, Nxb: Đại học Quốc gia Hà Nội, Hà Nội, 2014; Trình bày một loạt vấn đề về lý luận, thực tiễn và các mô hình tổ chức thực hiện dân chủ trực tiếp, dân chủ cơ sở trên thế giới và Việt Nam. Đề xuất những quan điểm, giải pháp hoàn thiện khuôn khổ pháp luật và các cơ chế bảo đảm dân chủ trực tiếp và dân chủ cơ sở ở nước ta trong thời gian tới. Các công trình nghiên cứu về dân chủ ở cấp cơ sở, Phạm Ngọc Trâm: “Nhìn lại quá trình thực hiện Quy chế dân chủ ở cơ sở1998 - 2012”, Tạp chí Lịch sử Đảng, số 11/2012. Đối với quận Sơn Trà, việc triển khai các văn bản thực hiện pháp luật về dân chủ ở cơ sở trong những năm đã được các ủy đảng, chính quyền và cả hệ thống chính trị vào cuộc và thực hiện một cách nghiêm túc, đồng bộ và cso hiệu quả từ quận đến cơ sở các phường. Công tác quán triệt, thường xuyên các văn bản chỉ đạo của các cấp về thực hiện pháp luật về quy chế dân chủ cơ sở như Pháp lệnh 34 của UBTVQH; Nghị định 04/NĐ-CP; Chỉ thị 30 của Bộ Chính trị, Kết luận 120KL/TW, ngày 07-01-2016 của Bộ Chính trị và các kết luận, chỉ đạo của Thành ủy để thực hiện tốt hơn dân chủ ở cở trở thành công tác thường xuyên của cấp ủy trong thực hiện nhiệm vụ chính trị của địa phương. Bên cạnh những kết quả đạt được trong việc nghiên cứu, vẫn còn những vấn đề đang đặt ra liên quan trực tiếp đến pháp luật về thực hiện dân chủ cơ sở hiện nay vẫn còn chưa được giải quyết thấu đáo, như cơ chế phản biện xã hội, giám sát xã hội, luật về hội, cơ chế dân chủ trong hoạt động lý luận và khoa học xã hội v.v… Bên cạnh đó, triển khai các văn bản chỉ đạo của các cấp về thực hiện pháp luật dân chủ ở cơ sở trên địa bàn quận Sơn Trà vẫn còn những hạn chế cần phải tiếp tục quán triệt và triển khai mạnh mẽ hơn đó là, một số cấp ủy đảng, nhất là các cấp ủy chi bộ ở khu dân cư chưa thật sự quan tâm nhiều đến việc nghiên cứu triển khai thực hiện pháp luật về dân chủ ở cơ sở. Việc nghiên cứu quán triệt của cán bộ đảng viên về các văn bản thực hiện pháp luật về dân chủ ở cơ sở chưa sâu, kỹ, dẫn đến việc triển khai thực hiện chưa kịp thời, thường xuyên, hiệu quả chưa cao, có nơi còn làm 4 mang tính hình thức. Công tác tuyên truyền đến với người dân về thực hiện dân chủ chưa được sâu rộng, từ đó một số người dân ít quan tâm đến việc này. Vì vậy, trong đề tài này, tác giả muốn đánh giá lại thực trạng thực hiện pháp luật về dân chủ cơ sở trên địa bàn quận Sơn Trà và đồng thời đưa ra những giải pháp để tiếp tục thực hiện tốt hơn pháp luật về dân chủ ở cơ sở trong thời gian tới. 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu 3.1. Mục đích nghiên cứu Nghiên cứu những vấn đề lý luận về thực hiện pháp luật về dân chủ cơ sở, từ thực tiễn quận Sơn Trà, thành phố Đà Nẵng, nhằm rút ra những kinh nghiệm, phương hướng, giải pháp để tiếp tục nâng cao hiệu quả, thực hiện tốt hơn pháp luật về dân chủ cơ sở trên địa bàn địa phương (Sơn Trà) nói riêng và vấn đề thực hiện pháp luật về dân chủ, trong đó có dân chủ cơ sở ở Việt Nam nói chung. 3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu - Nghiên cứu làm rõ cơ sở lý luận về thực hiện pháp luật về dân chủ cơ sở - Phân tích đánh giá thực tiễn pháp luật về dân chủ cơ sở và việc thực hiện pháp luật về dân chủ cơ sở trên địa bàn Quận Sơn Trà, thành phố Đà Nẵng - Trên cơ sở đó đề xuất, kiến nghị những giải pháp để tiếp tục thực hiện tốt hơn pháp luật về dân chủ cơ sở (ở Sơn Trà nói riêng và ở Việt Nam nói chung) trong tình hình hiện nay. 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 4.1. Đối tượng nghiên cứu Thực hiện pháp luật về dân chủ cơ sở từ thực tiễn từ quận Sơn Trà, thành phố Đà Nẵng. 4.2. Phạm vi nghiên cứu - Nghiên cứu những vấn đề lý luận, thực tiễn về thực hiện pháp luật về dân chủ cơ sở, trong đó tập trung vào nghiên cứu các vấn đề gồm: + Các quan điểm khoa học về thực hiện pháp luật về dân chủ cơ sở + Các chủ trương của Đảng, quy định của Hiến pháp và pháp luật Việt Nam về thực hiện pháp luật về dân chủ cơ sở 5 + Thực tiễn thực hiện pháp luật về dân chủ cơ sở ở địa bàn quận Sơn Trà – Đà Nẵng. - Phạm vi không gian: Quận Sơn Trà, thành phố Đà Nẵng. - Phạm vi thời gian: Từ năm 2008 đến 2018. - Phạm vi đối tượng của chính sách: Các đơn vị hành chính, các ủy đảng, cán bộ công chức, viên chức, đảng viên và các dân cư trên địa bàn quận Sơn Trà. 5. Cơ sở lý luận và phương pháp nghiên cứu 5.1. Cơ sở lý luận Luận văn dựa trên phương pháp luận của chủ nghĩa duy vật lịch sử, chủ nghĩa duy vật biện chứng; lý luận về nhà nước và pháp luật (tư tưởng Hồ Chí Minh); quan điểm của Đảng Cộng sản Việt Nam về xây dựng dân chủ và Nhà nước pháp quyền XHCN Việt Nam. 5.2. Phương pháp nghiên cứu Luận văn sử dụng kết hợp phương pháp lịch sử lôgic, phân tích và tổng hợp, so sánh, thống kê để làm rõ hơn các vấn đề cần nghiên cứu…Ngoài ra, còn sử dụng kết hợp các phương pháp của các ngành khoa học khác. 6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn 6.1. Ý nghĩa lý luận Các kết luận, kết quả nghiên cứu của luận văn có ý nghĩa thiết thực góp phần bổ sung và hoàn thiện những vấn đề lý luận về dân chủ nói chung, về dân chủ cơ sở nói riêng, pháp luật về dân chủ cơ sở và việc thực hiện pháp luật về dân chủ cơ sở ở nước ta. 6.2. Ý nghĩa thực tiễn - Các kết luận, các giải pháp, kiến nghị đề xuất rút ra từ việc nghiên cứu đề tài luận văn có ý nghĩa thực tiến thiết thực góp phần hoàn thiện các giải pháp thực hiện pháp luật về dân chủ cơ sở trên địa bàn cả nước nói chung và quận Sơn Trà, thành phố Đà Nẵng nói riêng. - Có giá trị tham khảo trong việc nghiên cứu chính sách, giảng dạy, học tập. 7. Kết cấu của luận văn Ngoài phần mục lục, mở đầu, kết luận và danh mục tài liệu tham khảo, luận 6 văn được kết cấu 3 chương: Chương 1: Những vấn đề lý luận về thực hiện pháp luật về dân chủ cơ sở Chương 2: Thực trạng thực hiện pháp luật về dân chủ cơ sở trên địa bàn quận Sơn Trà, thành phố Đà Nẵng Chương 3: Phương hướng và giải pháp tăng cường thực hiện pháp luật về dân chủ cơ sở từ thực tiễn địa bàn quận Sơn Trà. 7 CHƯƠNG 1 NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ THỰC HIỆN PHÁP LUẬT VỀ DÂN CHỦ CƠ SỞ 1.1. Khái niệm, nội dung pháp luật về dân chủ cơ sở 1.1.1. Khái niệm pháp luật về dân chủ cơ sở - Khái niệm dân chủ Cùng với sự hoàn thiện dân chủ với tinh cách là một giá trị to lớn của văn minh nhân loại, một phương thức tồn tại của xã hội hiện đại, dân chủ được vận dụng vào hoạt động của những tổ chức và thiết chế chính trị nhất định. Trong đó, dân chủ được thể hiện trên nhiều lĩnh vực kinh tế-xã hội. Tuy nhiên, để cho mọi lĩnh vực hoạt động đều phát huy tính dân chủ, chúng ta cần phải thực hiện dân chủ hóa, và dân chủ sẽ được thực hiện ngay từ cơ sở. Như vậy, ta có thể hiểu dân chủ ở nước ta theo hai nghĩa sau đây: Dân chủ được hiểu theo nghĩa rộng: Là một hiện tượng lịch sử - xã hội, một giá trị xã hội, một nguyên tắc, phương pháp quản lý nhà nước, quản lý xã hội; là một chế độ chính trị cầm quyền là một hiện tượng chính trị gắn liền với Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa; dân chủ là hình thức tổ chức thiết chế chính trị của xã hội dựa trên việc thừa nhận Nhân dân là nguồn gốc của quyền lực, thừa nhận nguyên tắc bình đẳng và tự do. Dân chủ cũng được vận dụng vào các tổ chức và hoạt động của những tổ chức và thiết chế xã hội nhất định” [73,tr. 89]. Từ góc độ khái quát nhất, có thể hiểu dân chủ là một phương thức cầm quyền cho phép cá nhân, tổ chức và các nhóm chủ thể khác nhau trong xã hội có những cơ hội bình đẳng để tham gia vào tiến trình hoạt động chính trị một cách đầy đủ và thực sự. Dân chủ được hiểu như mục tiêu phấn đấu của Đảng, Nhà nước ta “Thực hiện mục tiêu dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh”. Những mục tiêu này đều có mối quan hệ chặt chẽ với nhau. Có thể hiểu dân có giàu thì nước với mạnh, có dân chủ thực sự thì xã hội mới công bằng. 8 Dân chủ được hiểu theo nghĩa hẹp: Dân chủ có thể hiểu là cách thức để người dân được quyền tham gia vào các vấn đề chính trị, kinh tế, xã hội với tư cách là người làm chủ. Như vậy, dân chủ vừa là bản chất của chế độ, vừa là đặc trung cơ bản của một xã hội tiến bộ, văn minh. Dân chủ vừa là chính trị, vừa là văn hóa. Nếu một xã hội không có dân chủ thì xã hội đó sẽ không tiến bộ. Nói đến dân chủ có thể có nhiều cách hiểu và cách làm khác nhau. Song, nước ta là nước xã hội chủ nghĩa, thì nhất định phải có một nền dân chủ thực sự đúng nghĩa và tiến bộ và dân chủ là bản chất, đặc trưng của xã hội nước ta. Đúc kết từ thực tiễn hơn 30 năm đổi mới toàn diện của đất nước ta, cho thấy, nếu xác định dân chủ là mục tiêu, là động lực để phát triển đất nước thì dân chủ cơ sở là thực hiện căn bản và trực tiếp của mục tiêu và động lực đó. -Khái niệm về dân chủ cơ sở Dân chủ cơ sở có nghĩa là phát huy tính dân chủ, thực hiện quyền làm chủ của Nhân dân ở tại nơi người dân sinh sống và làm việc với phương châm “dân biết, dân bàn, dân làm, dân kiểm tra”. Có thể hiểu theo cách khác, dân chủ ở cơ sở có nghĩa là người dân được thực hiện các quyền tham gia vào các vấn đề của địa phương, được quyền yêu cầu tổ chức, cá nhân của tổ chức chính quyền cơ sở thực thi các chính sách đảm bảo quyền và lợi ích hợp pháp của họ cũng như của cộng đồng. Cơ sở là đơn vị xã hội nhỏ nhất mà Nhân dân tổ chức nên, cơ sở là nơi trực tiếp thực hiện mọi chủ trương chính sách của Đảng, pháp luật của Nhà nước, là nơi thực hiện quyền làm chủ của Nhân dân một cách trực tiếp và rộng rãi nhất. Hay nói cách khác, dân chủ cơ sở là quá trình hiện thực hóa các văn bản pháp luật về dân chủ trong đời sống xã hội, nhằm đảm bảo các quyền cơ bản của công dân được thực thi trong thực tế. Dân chủ cơ sở được thực hiện qua hệ thống chính trị ở cơ sở và trình độ, nhận thức đúng đắn và khả năng thực hiện của đội ngũ cán bộ công chức trong hệ thống chính trị ở cơ sở, cũng như quyền được tham gia của Nhân dân trong quá trình thực thi pháp luật về dân chủ cơ sở. Quan tâm đến dân chủ cơ sở, thực chất đó là quan tâm đến mọi mặt đời sống 9 xã hội của người dân, đảm bảo đầy đủ các quyền và nghĩa vụ của họ mà được pháp luật thừa nhận và bảo vệ. Những quyền lợi của người dân phải được gắn liền với trách nhiệm, nghĩa vụ và bổn phận công dân đối với Nhà nước, với xã hội. Quyền lợi của người dân phải được nằm trong khuôn khổ của pháp luật và không đi ngược lại lợi ích của Nhà nước và xã hội. Vì vậy, dân chủ phải được thể hiện qua mối quan hệ xã hội giữa con người với con người và ngược lại giữa con người với xã hội, giữa công dân với Nhà nước thông qua hệ thống pháp luật, thông qua tổ chức và thể chế. Nói đến dân chủ cơ sở chính là phát huy quyền làm chủ của Nhân dân ngay tại nơi họ đang sinh sống, làm việc và học tập. Trong nhiều năm qua, Đảng và Nhà ta luôn coi trọng việc phát huy dân chủ ở cơ sở, cụ thể bằng những Chỉ thị, Nghị quyết, Kết luận chỉ đạo và các văn bản pháp luật về dân dân chủ cơ sở đã được ban hành và thực thi đồng bộ. - Khái niệm pháp luật về dân chủ cơ sở Dân chủ chính là thước đo giá trị của pháp luật, phản ánh mức độ phát triển, văn minh của một quốc gia. Ngược lại, pháp luật đóng vai trò quan trọng trong công tác quản lý nhà nước, bởi vì pháp luật chính là công cụ quan trọng, chủ yếu, phổ biến và hiệu lực nhất của quản lý nhà nước. Đồng thời, nó là phương tiện để ghi nhận và thực hiện nền dân chủ xã hội. Bản thân pháp luật đã chứa đựng nội dung của nền dân chủ, quy định các quyền tự do dân chủ trong các lĩnh vực của đời sống xã hội. Cụ thể là, pháp luật là phương tiện để xác lập cơ chế làm chủ cho các tổ chức và cá nhân, quy định các biện pháp củng cố, mở rộng và thực hiện dân chủ trên thực tế. Pháp luật với thuộc tính vốn có quy định chặt chẽ, chính xác nhiệm vụ, quyền hạn của các thiết chế quyền lực, hạn chế tình trạng lạm quyền, độc đoán chuyên quyền, vi phạm các quyền tự do dân chủ của các chủ thể cầm quyền, các tổ chức nhà nước trong việc thực thi các chính sách liên quan đến quyền và nghĩa vụ của người dân. Từ những trình bày ở trên, ở mức độ chung nhất, có thể hiểu pháp luật về dân chủ là những quy tắc xử sự do Nhà nước ban hành hoặc thừa nhận nhằm điều chỉnh các quan hệ xã hội phát sinh giữa Nhà nước, các tổ chức và cá nhân trong việc thực 10 hiện quyền làm chủ của Nhân dân trên các lĩnh vực an ninh - chính trị, kinh tế, văn hóa-xã hội. Pháp luật về dân chủ cơ sở là một nội dung quan trọng của pháp luật về dân chủ, bao gồm hệ thống các quy phạm pháp luật do cơ quan Nhà nước có thẩm quyền thừa nhận hoặc ban hành nhằm điều chỉnh quan hệ giữa chính quyền ở cơ sở, các tổ chức và cá nhân đảm bảo thực hiện đầy đủ, chính xác, kịp thời quyền làm chủ của Nhân dân trong đời sống xã hội trên địa bàn ở cơ sở. 1.1.2. Nội dung pháp luật về thực hiện dân chủ ở cơ sở Ngay từ rất sớm, đặc biệt trong những năm đổi mới, Đảng ta đã nhận thức một cách sâu sắc: vấn đề dân chủ trước tiên và trọng yếu là xuất phát từ cơ sở. Ngày 206-1996, Ban Bí thư Trung ương Đảng (khóa VII) ra Chỉ thị 69-CT/TW yêu cầu sớm nghiên cứu thể chế hóa phương châm "Dân biết, dân bàn, dân làm, dân kiểm tra". Đại hội Đảng lần thứ VIII đã xác định rõ một nhiệm vụ để thực hiện định hướng về Đại đoàn kết dân tộc, phát huy vai trò làm chủ của Nhân dân, là: xây dựng cơ chế cụ thể để thực hiện phương châm "Dân biết, dân bàn, dân làm, dân kiểm tra" đối với các chủ trương chính sách lớn của Đảng và Nhà nước... Ngày 18-2-1998, Bộ Chính trị ra Chỉ thị số 30-CT/TW “về xây dựng và thực hiện Quy chế dân chủ ở cơ sở”, khẳng định: khâu quan trọng và cấp bách trước mắt là phát huy quyền làm chủ của Nhân dân ở cơ sở. Tiếp đó, Quốc hội và Chính phủ đã thể chế hóa bằng nhiều văn bản pháp quy về thực hiện Quy chế dân chủ cho một số loại hình cơ sở, như: Nghị quyết số 45/1998/NQ UBTVQH của Ủy ban Thường vụ Quốc hội về việc ban hành Quy chế thực hiện dân chủ; Chính phủ ban hành Nghị định số 29/1998/NĐ-CP (ngày 11/5/1998) về Quy chế thực hiện dân chủ ở xã. Nghị định số 07/1999/NĐ-CP (ngày 13/2/1999) về thực hiện dân chủ cơ sở trong các doanh nghiệp nhà nước và các cơ quan hành chính, v.v… Ngày 07/7/2003, Chính phủ ra Nghị định số 79/NĐ-CP, ban hành Quy chế thực hiện dân chủ ở xã, thay thế Nghị định số 29/1998/NĐ-CP. Ngày 18/4/2005 Thủ tướng Chính phủ ra Quyết định số 80/2005/QĐ-TTg ban hành Quy chế Giám sát đầu tư của cộng đồng. Ngày 20/4/2007, Ủy ban Thường vụ Quốc hội ban hành Pháp lệnh số 34/2007/PL-UBTVQH11 về Thực hiện dân chủ ở xã, phường, thị trấn. 11 Pháp lệnh này quy định rõ 11 nội dung phải công khai để nhân dân biết (Điều 5, Chương 2); những nội dung, hình thức nhân dân bàn và quyết định trực tiếp (Điều 10, Mục 1, Chương 3); những nội dung, hình thức nhân dân bàn, biểu quyết để cấp có thẩm quyền quyết định (Mục 2, Chương 3); trách nhiệm (của Ủy ban nhân dân cấp xã, Chủ tịch Ủy ban nhân dân cấp xã, của Trưởng thôn. Tổ trưởng tổ dân phố) tổ chức thực hiện những nội dung nhân dân bàn và quyết định (Mục 3, Chương 3); những nội dung, hình thức để nhân dân tham gia ý kiến trước khi cơ quan có thẩm quyền quyết định (Điều 19, Điều 20, Chương 4); những nội dung nhân dân giám sát (Điều 23; Chương 5), trách nhiệm của cơ quan, tổ chức, cá nhân trong việc thực hiện giám sát của nhân dân (Điều 25, Chương 5). Pháp lệnh này cũng quy định rõ những nguyên tắc thực hiện dân chủ ở cấp xã (Điều 2); Trách nhiệm tổ chức thực hiện dân chủ ở cấp xã (Điều 3); và Các hành vi bị nghiêm cấm (Điều 4)... Có thể thấy, từ Chỉ thị 30-CT/TW (ngày 18-02-1998) của Bộ Chính trị (về xây dựng và thực hiện Quy chế dân chủ ở cơ sở được cụ thể bằng Nghị định 29/NĐ-CP (ngày 1/15/1998) và Nghị định số 79/NĐ-CP (ngày 7/7/2003) của Chính phủ, đến Pháp lệnh số 34/2007/PL-UBTVQH11 (ngày 20/4/2007) của Ủy ban Thường vụ Quốc hội là những bước phát triển trong nhận thức về dân chủ cơ sở và quá trình thể chế hóa quan điểm đúng đắn, tư tưởng chiến lược của Đảng về dân chủ ở cơ sở. Nội dung pháp luật về dân chủ ở xã, phường, thị trấn theo quy định tại Pháp lệnh số 34 của UBTVQH 11 gồm: - Những nội dung công khai để dân biết: + Chính quyền cơ sở thực hiện công khai các nội dung như kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội và dự toán, quyết toán ngân sách hàng năm của địa phương; phương án đền bù, hỗ trợ giải phóng mặt bằng, tái định cư liên quan đến dự án, công trình trên địa bàn, quy hoạch, kế hoạch sử dụng đất chi tiết và phương án điều chỉnh, quy hoạch khu dân cư trên địa bàn; nhiệm vụ, quyền hạn của CBCC ã trực tiếp giải quyết các công việc của Nhân dân; quản lý và sử dụng các loại quỹ, khoản đầu tư, tài trợ, các khoản huy động từ Nhân dân đóng góp; kế hoạch vay vốn cho Nhân dân để phát triển sản xuất, xóa đói giảm nghèo, phương thức và kết quả bình xét hộ 12 nghèo được vay vốn; đề án thành lập mới, sáp nhập, chia đơn vị hành chính, điều chỉnh địa giới hành chính liên quan trực tiếp tới địa phương; kết quả thanh tra, kiểm tra, giải quyết các vụ việc tiêu cực, tham nhũng của CBCC; kết quả lấy phiếu tín nhiệm các chức danh chủ chốt; nội dung và kết quả tiếp thu ý kiến của Nhân dân đối với những vấn đề thuộc thẩm quyền quyết định của chính quyền địa phương Nhân dân; các quy định của pháp luật về thủ tục hành chính, giải quyết các công việc liên quan đến nhân dân do chính quyền cấp xã trực tiếp thực hiện. Nội dung đó được công khai bằng các hình thức như niêm yết tại trụ sở HĐND, UBND; trên hệ thống loa truyền thanh của cấp xã; công khai thông qua Tổ trưởng tổ dân phố. - Những nội dung Nhân dân bàn và quyết định trực tiếp: + Nội dung Nhân dân bàn và quyết định trực tiếp như chủ trương và mức đóng góp xây dựng cơ sở hạ tầng. + Nội dung, hình thức Nhân dân bàn, biểu quyết để cấp có thẩm quyền quyết định như hương ước, quy ước của thôn, tổ dân phố; bầu, miễn nhiệm, bãi nhiệm Tổ trưởng tổ dân phố; thành viên Ban Thanh tra nhân dân, Ban Giám sát đầu tư của cộng đồng dưới hình thức như tổ chức cuộc họp cử tri, hoặc cử tri đại diện hộ gia đình; phát phiếu lấy ý kiến tới từng cử tri hoặc cử tri đại diện hộ gia đình. - Những nội dung Nhân dân tham gia ý kiến trước khi cơ quan có thẩm quyền quyết định: dự thảo kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội của cấp xã; phương án chuyển đổi cơ cấu kinh tế, sản xuất; dự thảo quy hoạch, kế hoạch sử dụng đất chi tiết và phương án điều chỉnh, việc quản lý, sử dụng quỹ đất của cấp xã… thể hiện dưới hình thức họp cử tri hoặc cử tri đại diện hộ gia đình theo địa bàn từng thôn, tổ dân phố; phát phiếu lấy ý kiến; thông qua hòm thư góp ý. - Những nội dung Nhân dân giám sát: là những nội dung công khai để dân biết; những nội dung Nhân bàn và quyết định trực tiếp; nội dung Nhân dân bàn, biểu quyết và những nội dung Nhân dân tham gia ý kiến được thực hiện dưới hình thức thông qua hoạt động của Ban thanh tra nhân dân, Ban Giám sát đầu tư của cộng đồng; thực hiện quyền khiếu nại, tố cáo, kiến nghị. 13 - Quy định trách nhiệm của chính quyền, CBCC xã, phường thị trấn; của cán bộ thôn, của tổ dân phố, khu phố, của cơ quan, tổ chức, cá nhân có liên quan và của Nhân dân trong việc thực hiện dân chủ ở cơ sở. 1.2. Khái niệm, đặc điểm và các hình thức thực hiện pháp luật về dân chủ ở cơ sở 1.2.1. Khái niệm Thực hiện pháp luật là một hiện tượng xã hội mang tính pháp lý bắt buộc. Quá trình thực hiện pháp luật được diễn ra tiếp nối với quá trình xây dựng và hoàn thiện pháp luật của Nhà nước. Về phương diện lý luận, thực hiện pháp luật là khái niệm hiện nay đang có những cách hiểu ít nhiều khác nhau. Theo Giáo trình Lý luận chung Nhà nước và pháp luật của Trường Đại học Luật Hà Nội, “Thực hiện pháp luật được quan niệm là quá trình hoạt động có mục đích làm cho các quy định của pháp luật đi vào cuộc sống, trở thành những hành vi thực tế hợp pháp của các chủ thể pháp luật” [72, tr.463]. Theo Giáo trình Lý luận chung về Nhà nước và pháp luật của Viện Nhà nước và pháp luật - Học viện Chính trị - Hành chính quốc gia Hồ Chí Minh: Thực hiện pháp luật là quá trình hoạt động có mục đích, làm cho những quy phạm của pháp luật trở thành hiện thực trong cuộc sống, tạo ra cơ sở pháp lý cho hoạt động thực tế của các chủ thể pháp luật [58, tr.270]. Theo Giáo trình Lý luận chung về Nhà nước và pháp luật của Khoa Luật – Đại học Quốc gia Hà Nội: Thực hiện pháp luật là một quá trình hoạt động có mục đích làm cho những quy định của pháp luật đi vào cuộc sống, trở thành những hành vi thực tế hợp pháp của các chủ thể pháp luật [60, tr.494] Các định nghĩa nêu trên đều có nội hàm tương đối giống nhau, theo đó thực hiện pháp luật là hoạt động, nhằm thực hiện những quy định của pháp luật, làm cho những quy định của pháp luật trở thành hiện thực trong đời sống xã hội. Trong quan hệ với cơ sở, thực hiện pháp luật về dân chủ ở cơ sở là hoạt động có mục đích làm cho những quy định của pháp luật về thực hiện dân chủ ở cơ sở đi vào cuộc sống nhằm mở rộng và phát huy quyền làm chủ của Nhân dân, góp phần xây dựng Nhà 14
- Xem thêm -

Tài liệu liên quan