Tài liệu Tích hợp kiến thức liên môn trong dạy học môn giáo dục công dân ở các trường thpt huyện chợ đồn, tỉnh bắc kạn​

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM HOÀNG THỊ CHIÊN TÍCH HỢP KIẾN THỨC LIÊN MÔN TRONG DẠY HỌC MÔN GIÁO DỤC CÔNG DÂN Ở CÁC TRƯỜNG THPT HUYỆN CHỢ ĐỒN, TỈNH BẮC KẠN LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC THÁI NGUYÊN - 2018 ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM HOÀNG THỊ CHIÊN TÍCH HỢP KIẾN THỨC LIÊN MÔN TRONG DẠY HỌC MÔN GIÁO DỤC CÔNG DÂN Ở CÁC TRƯỜNG THPT HUYỆN CHỢ ĐỒN, TỈNH BẮC KẠN Ngành: LL&PPDH Bộ môn Lý luận chính trị Mã số: 8.14.01.11 LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC Người hướng dẫn khoa học: TS. NGUYỄN THỊ KHƯƠNG THÁI NGUYÊN - 2018 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan Luận văn này do bản thân tôi thực hiện dưới sự hướng dẫn khoa học của TS. Nguyễn Thị Khương - giảng viên Khoa Giáo dục Chính trị - Trường Đại học Sư phạm - Đại học Thái Nguyên. Các số liệu, kết quả nghiên cứu được trình bày trong luận văn là trung thực và chưa từng được công bố trong bất kỳ công trình nào khác. Mọi thông tin trích dẫn trong luận văn đều đã được chỉ rõ nguồn gốc. Thái Nguyên, tháng 4 năm 2018 Tác giả luận văn Hoàng Thị Chiên i LỜI CẢM ƠN Luận văn này hoàn thành là nhờ sự nỗ lực, cố gắng của bản thân dưới sự hướng dẫn khoa học của TS Nguyễn Thị Khương và sự động viên giúp đỡ của gia đình, người thân, đồng nghiệp và bạn bè. Trước hết, em xin được bày tỏ lòng kính trọng và biết ơn sâu sắc đến cô giáo - TS Nguyễn Thị Khương đã tận tình hướng dẫn, giúp đỡ em về tri thức, phương pháp và kinh nghiệm nghiên cứu trong suốt quá trình thực hiện luận văn. Em cũng xin chân thành cảm ơn các nhà khoa học trong Hội đồng đánh giá luận văn đã có nhiều góp ý về mặt khoa học để em hoàn thiện luận văn được tốt hơn; Ban Giám hiệu, Phòng Đào tạo - Bộ phận sau đại học cùng các thầy cô giáo khoa Giáo dục Chính trị, trường Đại học Sư phạm - Đại học Thái Nguyên đã tạo điều kiện thuận lợi cho em trong suốt quá trình học tập, nghiên cứu tại trường. Cuối cùng, xin được chân thành cảm ơn bạn bè, đồng nghiệp và người thân đã động viên, giúp đỡ tôi hoàn thành tốt khoá học này. Thái Nguyên, tháng 4 năm 2018 Tác giả luận văn Hoàng Thị Chiên ii MỤC LỤC Lời cam đoan ........................................................................................................ i Lời cảm ơn ........................................................................................................... ii Mục lục ............................................................................................................... iii Danh mục các ký hiệu, các chữ viết tắt .............................................................. iv Danh mục các bảng.............................................................................................. v Danh mục các hình ............................................................................................. vi MỞ ĐẦU ............................................................................................................. 1 1. Lý do chọn đề tài ............................................................................................. 1 2. Mục đích nghiên cứu của đề tài ....................................................................... 3 3. Nhiệm vụ nghiên cứu của đề tài ...................................................................... 3 4. Đối tượng, khách thể và phạm vi nghiên cứu của đề tài ................................. 3 5. Phạm vi nghiên cứu ......................................................................................... 3 6. Phương pháp nghiên cứu của đề tài ................................................................. 3 7. Giả thuyết khoa học ......................................................................................... 4 8. Những đóng góp mới của đề tài ...................................................................... 4 9. Kết cấu của đề tài............................................................................................. 4 NỘI DUNG ......................................................................................................... 5 Chương 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN CỦA TÍCH HỢP KIẾN THỨC LIÊN MÔN TRONG DẠY HỌC GIÁO DỤC CÔNG DÂN Ở CÁC TRƯỜNG THPT HUYỆN CHỢ ĐỒN - TỈNH BẮC KẠN .......................... 5 1.1. Lịch sử nghiên cứu vấn đề ............................................................................ 5 1.1.1. Các công trình nghiên cứu nước ngoài ...................................................... 5 1.1.2. Các công trình nghiên cứu trong nước ...................................................... 7 1.1.3. Những nội dung luận văn tiếp tục nghiên cứu ........................................ 13 1.2. Cơ sở lý luận của tích hợp kiến thức liên môn trong dạy học GDCD ở các trường THPT huyện Chợ Đồn, tỉnh Bắc Kạn ............................................. 14 iii 1.2.1. Khái niệm về tích hợp, dạy học tích hợp kiến thức liên môn ................. 14 1.2.2. Khái niệm tích hợp kiến thức liên môn và dạy học tích hợp kiến thức liên môn trong môn GDCD ở THPT ................................................................. 19 1.3. Sự cần thiết, những thuận lợi và khó khăn trong tích hợp kiến thức liên môn vào dạy học môn GDCD ở Trung học phổ thông ..................................... 22 1.3.1. Sự cần thiết trong tích hợp kiến thức liên môn vào dạy học môn GDCD ở Trung học phổ thông .......................................................................... 22 1.3.2. Những thuận lợi và khó khăn trong tích hợp kiến thức liên môn vào dạy học môn GDCD ở Trung học phổ thông .................................................... 26 Kết luận chương 1.............................................................................................. 29 Chương 2: THỰC TRẠNG VÀ QUY TRÌNH XÂY DỰNG CHỦ ĐỀ TÍCH HỢP KIẾN THỨC LIÊN MÔN TRONG DẠY HỌC GIÁO DỤC CÔNG DÂN Ở CÁC TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG HUYỆN CHỢ ĐỒN, TỈNH BẮC KẠN ......................................................... 30 2.1. Thực trạng tích hợp kiến thức liên môn trong dạy học GDCD ở các trường THPT huyện Chợ Đồn, tỉnh Bắc Kạn .................................................... 30 2.1.1. Khái quát và tình hình dạy học môn Giáo dục công dân các trường THPT huyện Chợ Đồn, tỉnh Bắc Kạn................................................................ 30 2.1.2. Thực trạng tích hợp kiến thức liên môn trong dạy học môn GDCD ở các trường THPT huyện Chợ Đồn, tỉnh Bắc Kạn ............................................. 39 2.2. Quy trình xây dựng và tổ chức dạy học chủ đề tích hợp liên môn trong dạy học GDCD ở các trường THPT huyện Chợ Đồn, tỉnh Bắc Kạn ................ 48 2.2.1. Quy trình xây dựng chủ đề tích hợp liên môn trong dạy học GDCD ở các trường THPT huyện Chợ Đồn, tỉnh Bắc Kạn ............................................. 48 2.2.2. Quy trình tổ chức dạy học chủ đề tích hợp liên môn trong dạy học GDCD ở các trường THPT huyện Chợ Đồn, tỉnh Bắc Kạn .............................. 54 Kết luận chương 2.............................................................................................. 56 iv Chương 3: THỰC NGHIỆM VÀ ĐỀ XUẤT MỘT SỐ GIẢI PHÁP NÂNG CAO HIỆU QUẢ TÍCH HỢP KIẾN THỨC LIÊN MÔN TRONG DẠY HỌC GIÁO DỤC CÔNG DÂN Ở CÁC TRƯỜNG THPT HUYỆN CHỢ ĐỒN - TỈNH BẮC KẠN ............................................ 57 3.1. Thực nghiệm sư phạm ................................................................................ 57 3.1.1. Mục đích thực nghiệm ............................................................................. 57 3.1.2. Kế hoạch thực nghiệm ............................................................................. 57 3.1.3. Nội dung thực nghiệm ............................................................................. 57 3.1.4. Đối tượng, thời gian thực nghiệm ........................................................... 58 3.1.5. Kết quả thực nghiệm................................................................................ 58 3.2. Một số giải pháp góp phần nâng cao hiệu quả tích hợp kiến thức liên môn trong dạy học môn GDCD ở các trường THPT huyện Chợ Đồn, tỉnh Bắc Kạn ............................................................................................................. 64 3.2.1. Tăng cường công tác chỉ đạo, lãnh đạo của Bộ Giáo dục và Đào tạo, Sở Giáo dục và Đào tạo đối với dạy học tích hợp kiến thức liên môn trong GDCD ở các trường THPT huyện Chợ Đồn, tỉnh Bắc Kạn .............................. 64 3.2.2. Tăng cường năng lực dạy học tích hợp cho giáo viên Giáo dục công dân ở các trường THPT huyện Chợ Đồn ........................................................... 67 3.2.3. Bồi dưỡng, nâng cao năng lực tự học cho học sinh đáp ứng yêu cầu dạy học tích hợp liên môn trong dạy học Giáo dục công dân ở các trường THPT huyện Chợ Đồn ....................................................................................... 72 Kết luận chương 3.............................................................................................. 76 KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ ................................................................. 77 DANH MỤC CÔNG TRÌNH KHOA HỌC LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN VĂN ..................................................................................................... 79 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ....................................................... 80 v DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU, CÁC CHỮ VIẾT TẮT CNH - HĐH Công nghiệp hoá – Hiện đại hoá GDCD Giáo dục công dân GV Giáo viên HS Học sinh PPDH Phương pháp dạy học THPT Trung học phổ thông SGK Sách giáo khoa iv DANH MỤC CÁC BẢNG, BIỂU Bảng 2.1. Thái độ của HS đối với môn Giáo dục công dân .............................. 34 Bảng 2.2. Năng lực nhận thức và phương pháp học tập môn GDCD của HS .. 35 Bảng 2.3. Tình hình sử dụng và đổi mới phương pháp dạy học môn GDCD... 36 Bảng 2.4. Tình hình dạy học môn GDCD của giáo viên .................................. 38 Bảng 2.5. Các lĩnh vực kiến thức được GV tích hợp trong chương trình dạy học............................................................................................... 43 Bảng 2.6. Ví dụ một số chủ đề tích hợp kiến thức liên môn trong dạy học môn GDCD ở trường THPT huyện Chợ Đồn, tỉnh Bắc Kạn ............ 52 Bảng 3.1. Nhận thức của HS sau khi học xong chủ đề tích hợp kiến thức liên môn ............................................................................................. 58 Bảng 3.2. Kết quả kiểm tra nhận thức của HS .................................................. 61 v MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Trong lộ trình đổi mới đồng bộ từ nội dung đến phương pháp dạy học và kiểm tra, đánh giá ở các trường phổ thông theo định hướng phát triển năng lực của HS trên tinh thần Nghị quyết 29 - NQ/TƯ về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo, việc tăng cường năng lực dạy học theo hướng “tích hợp, liên môn” là một trong những vấn đề được Bộ Giáo dục và đào tạo ưu tiên, khuyến khích thực hiện. Ngày nay, trước yêu cầu hội nhập hóa, toàn cầu hóa, đòi hỏi HS khi giải quyết một vấn đề trong thực tiễn, bao gồm cả tự nhiên và xã hội, cần phải vận dụng tổng hợp các kiến thức liên quan đến nhiều môn học khác nhau. Điều đó, chỉ có thể thực hiện tốt nhất thông qua tích hợp các kiến thức liên môn trong quá trình dạy học. Tích hợp trong dạy học, giúp cho HS tránh được tình trạng phải học lại nhiều lần cùng một nội dung kiến thức ở các môn học khác nhau; giúp HS tăng cường vận dụng kiến thức tổng hợp vào giải quyết các tình huống thực tiễn, ít phải ghi nhớ kiến thức một cách máy móc, giáo điều sách vở. Dạy học theo các chủ đề liên môn còn giúp cho giáo viên không những giảm tải được việc dạy các kiến thức liên môn trong môn học của mình mà còn có tác dụng bồi dưỡng, nâng cao kiến thức và kĩ năng sư phạm cho giáo viên. Dạy học tích hợp, được thực hiện ở nhiều môn học khác nhau, trong đó có môn GDCD. Tích hợp kiến thức liên môn trong dạy học môn GDCD là đưa những nội dung giáo dục có các kiến thức liên quan giữa môn GDCD với các môn học khác như Văn học, Lịch sử, Địa lý, Sinh học… vào quá trình dạy học như: tích hợp giáo dục đạo đức, lối sống; giáo dục pháp luật; giáo dục chủ quyền quốc gia về biên giới, biển, đảo; giáo dục sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả, bảo vệ môi trường tự nhiên, an toàn giao thông, phòng chống xâm hại tình dục trẻ vị thành niên... Tuy nhiên, với mục tiêu là phát triển năng lực HS, dạy học 1 tích hợp trong môn GDCD, đòi hỏi phải tổ chức được các hoạt động dạy học tích cực, tự lực và sáng tạo cho HS. Các hoạt động ấy được tổ chức rất da dạng ở trong lớp, ngoài lớp, trong trường, ngoài trường, ở nhà và cộng đồng và đặc biệt cần quan tâm đến hoạt động thực hành, ứng dụng kiến thức vào giải quyết những vấn đề thực tiễn. Nằm trong xu thế chung của việc đổi mới căn bản và toàn diện của đất nước, trong những năm qua, ngành giáo dục tỉnh Bắc Kạn nói chung và huyện Chợ Đồn nói riêng đã chú trọng tới việc đổi mới giáo dục – đào tạo, chuyển dần từ cách tiếp cần kiến thức là chính sang cách tiếp cận phát triển năng lực HS. Với đặc thù là một huyện vùng núi phía Đông Bắc địa hình phức tạp, kinh tế - xã hội còn kém phát triển, quá trình chuyển đổi căn bản và toàn diện giáo dục ở huyện Chợ Đồn còn gặp nhiều khó khăn. Tuy nhiên, với nỗ lực hết mình, với mong muốn làm cho giáo dục vùng cao phát triển, các thầy cô giáo dạy học môn GDCD cấp THPT nơi đây đã tiếp cận và đồng hành với đổi mới toàn diện trong giáo dục. Trong đó, tích hợp liên môn trong dạy học GDCD đã và đang được các thầy cô thực hiện theo đúng tinh thần mà Bộ Giáo dục và đào tạo đã chỉ đạo. Song, do đi từ những điểm xuất phát thấp của cả thầy và trò. Đặc biệt, chưa có đủ cơ sở lý luận và thực tiễn để soi sáng, việc triển khai tích hợp trong dạy học môn GDCD cấp THPT ở huyện Chợ Đồn, tỉnh Bắc Kạn thật sự chưa đem lại thành công. Để có được sự thành công trong dạy học tích hợp môn GDCD ở các trường THPT huyện Chợ Đồn, tỉnh Bắc Kạn, cần phải có một cơ sở lý luận và thực tiễn sát thực soi đường. Xuất phát từ các lý do trên, tôi quyết định lựa chọn nghiên cứu đề tài “Tích hợp kiến thức liên môn trong dạy học môn GDCD ở các trường THPT huyện Chợ Đồn, tỉnh Bắc Kạn” làm luận văn thạc sỹ với hy vọng sẽ đề ra được một số luận cứ làm cơ sở lý luận và thực tiễn để dẫn tới sự thành công cho việc tích hợp trong dạy học môn GDCD ở THPT huyện Chợ Đồn, tỉnh Bắc Kạn. 2 2. Mục đích nghiên cứu của đề tài Trên cơ sở nghiên cứu lý luận của tích hợp kiến thức liên môn trong dạy học GDCD ở cấp Trung học phổ thông, đề tài nghiên cứu thực trạng và đề xuất các giải pháp nhằm nâng cao chất lượng tích hợp kiến thức liên môn trong dạy học GDCD ở các trường THPT huyện Chợ Đồn, tỉnh Bắc Kạn. 3. Nhiệm vụ nghiên cứu của đề tài - Làm rõ cơ sở lí luận của tích hợp kiến thức liên môn trong dạy học GDCD cấp THPT - Phân tích thực trạng tích hợp kiến thức liên môn trong dạy học GDCD ở các trường THPT huyện Chợ Đồn, tỉnh Bắc Kạn - Đề xuất quy trình và một số giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả tích hợp kiến thức liên môn trong dạy học GDCD ở các trường THPT huyện Chợ Đồn, tỉnh Bắc Kạn 4. Đối tượng, khách thể và phạm vi nghiên cứu của đề tài 4.1. Đối tượng nghiên cứu Thực trạng, giải pháp tích hợp kiến thức liên môn trong dạy học GDCD ở cấp THPT ở huyện Chợ Đồn, tỉnh Bắc Kạn 4.2. Khách thể nghiên cứu Quá trình dạy học GDCD ở trường trung học phổ thông 5. Phạm vi nghiên cứu Tích hợp kiến thức liên môn trong dạy học là một nội dung rộng lớn. Trong khuôn khổ của đề tài luận văn thạc sỹ, tác giả chỉ tìm hiểu ở phạm vi tích hợp một số nội dung kiến thức liên môn giữa môn GDCD với các môn Lịch sử, Địa lý... ở các trường THPT trên địa bàn huyện Chợ Đồn, tỉnh Bắc Kạn 6. Phương pháp nghiên cứu của đề tài Đề tài dựa trên cơ sở lý luận của chủ nghĩa duy vật biện chứng, chủ nghĩa duy vật lịch sử, các quan điểm về dạy học tích hợp trong và ngoài nước. Ngoài ra, đề tài sử dụng các phương pháp sau: 3 6.1. Nhóm phương pháp nghiên cứu lý luận - Phương pháp lôgic – lịch sử - Phương pháp phân tích – tổng hợp - Phương pháp so sánh, đối chiếu 6.2. Nhóm phương pháp nghiên thực tiễn - Phương pháp thực nghiệm - Phương pháp điều tra - Phương pháp phỏng vấn - Phương pháp quan sát 7. Giả thuyết khoa học Nếu tích hợp được kiến thức liên môn và áp dụng các chủ đề tích hợp kiến thức liên môn vào dạy học GDCD ở các trường THPT sẽ góp phần nâng cao chất lượng dạy học GDCD, phát triển được năng lực HS ở các trường THPT huyện Chợ Đồn, tỉnh Bắc Kạn, đáp ứng yêu cầu đổi mới chương trình, sách giáo khoa môn GDCD nói riêng cũng như đổi mới căn bản toàn diện giáo dục Việt Nam nói chung trong giai đoạn hiện nay. 8. Những đóng góp mới của đề tài - Góp phần làm rõ thêm về tích hợp kiến thức liên môn trong dạy học môn GDCD ở các trường THPT. - Đề xuất được quy trình và một số giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả dạy học tích hợp kiến thức liên môn trong dạy học GDCD ở các trường THPT huyện Chợ Đồn, tỉnh Bắc Kạn - Đề tài có thể dùng làm tài liệu tham khảo cho các giáo viên dạy học môn GDCD và những người quan tâm tới dạy học tích hợp trong môn GDCD. 9. Kết cấu của đề tài Ngoài phần mở đầu, kết luận và danh mục tài liệu tham khảo, đề tài gồm 3 chương 9 tiết 4 NỘI DUNG Chương 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN CỦA TÍCH HỢP KIẾN THỨC LIÊN MÔN TRONG DẠY HỌC GIÁO DỤC CÔNG DÂN Ở CÁC TRƯỜNG THPT HUYỆN CHỢ ĐỒN - TỈNH BẮC KẠN 1.1. Lịch sử nghiên cứu vấn đề 1.1.1. Các công trình nghiên cứu nước ngoài Tích hợp trong dạy học đã trở thành một trào lưu sư phạm hiện đại được sử dụng phổ biến trên thế giới từ nửa cuối thế kỷ XX đến nay. Ngay từ những năm 1960, trên thế giới đã có nhiều hội nghị bàn về việc phát triển chương trình theo hướng tích hợp. Năm 1968 Hội đồng Liên quốc gia về giảng dạy khoa học đã tổ chức “Hội nghị tích hợp về việc giảng dạy các khoa học” tại Varna (Bungari) với sự bảo trợ của UNESCO. Tại đây, các nhà khoa học đã tập trung bàn luận đến vấn đề vì sao phải dạy học tích hợp và tích hợp các khoa học là gì. Tuy vậy, tích hợp ở Hội nghị này mang hàm ý tích hợp trong khoa học nhiều hơn là tích hợp với phương diện là một khoa học trong giáo dục. Tích hợp chỉ trở thành một khái niệm khoa học đầy đủ trong giáo dục là vào những năm 80 của thế kỷ XX. Năm 1981, một tổ chức quốc tế đã thành lập để cung cấp các thông tin về các chương trình tích hợp (các môn khoa học) nhằm thúc đẩy việc áp dụng quan điểm tích hợp trong việc thiết kế chương trình các môn khoa học trên thế giới. Ở các nước Phương Tây có nền giáo dục phát triển, đã có một số nghiên cứu công phu về tích hợp trong dạy học. Trong tổng tập công trình “Các quá trình tích hợp trong khoa học giáo dục và thực tiễn giáo dục – dạy học chủ nghĩa cộng sản” xuất bản năm 1983, các nhà khoa học Xô Viết xem tích hợp như một yếu tố xã hội và khoa học. Với quan điểm như vậy, nó cho phép đưa 5 khái niệm tích hợp vào hệ thống phạm trù của giáo dục học cũng như các khoa học khác [18, tr. 3]. Đóng góp đáng kể cho việc hình thành hệ thống lý luận về dạy học tích hợp phải kể đến cụm đề tài “Xây dựng quá trình dạy học trên cơ sở tích hợp”. Ở đây, các nhà khoa học giáo dục Xô Viết đã tiến hành nghiên cứu chương trình tích hợp một cách có hệ thống. Họ đã tiến hành xác lập các phương thức xây dựng chương trình tích hợp trong giáo dục, đưa ra cách phân loại các phương thức đó, hình thành các khái niệm về các sự kiện tích hợp và cần được tích hợp. Trong cuốn “Tám đổi mới để trở thành người giáo viên giỏi”, tác giả Giselle O. Martin Kniep khẳng định: Tích hợp chương trình là một phương diện cần thiết để tạo ra sự kết dính, tạo thành khối thống nhất trong hoạt động của HS. Tác giả cũng đưa ra bốn lý do cơ bản giải thích vì sao phải tích hợp chương trình trong giáo dục [13]. Năm 1996, nhà sư phạm lỗi lạc Xavier Roegiers người Pháp đã tổng hợp các vấn đề liên quan đến tích hợp và cho xuất bản cuốn “Khoa sư phạm tích hợp hay làm thế nào để phát triển các năng lực ở nhà trường”. Trong cuốn sách này tác giả Xavier Roegiers đã phân tích những căn cứ để dẫn tới việc tích hợp trong dạy học như lí thuyết về các quá trình học tập, lí thuyết về quá trình dạy học, các phương pháp xây dựng chương trình dạy học theo quan điểm tích hợp, định nghĩa, mục tiêu của khoa sư phạm tích hợp, ảnh hưởng của cách tiếp cận này tới việc xây dựng chương trình giáo dục, tới thiết kế mô hình dạy học và việc đánh giá kết quả của HS. Về thực chất, cuốn sách của Xavier Roegiers nhấn mạnh bản chất của khoa sư phạm tích hợp, đó là hình thành những năng lực cần thiết cho HS trong tương lai [30]. Năm năm sau, trong cuốn sách với nhan đề “Des situations pour integrer les acquis scolaires” (Các tình huống tích hợp trong dạy học), xuất bản năm 2011, tác giả Xavier Roegiers đã phân tích cụ thể các tình huống tích hợp 6 trong dạy học, cuốn sách gồm 6 chương đề cập đến phương thức tiếp cận bằng các kỹ năng cơ bản, chủ yếu dựa trên các nghiên cứu của De Ketele vào cuối những năm 1980, dựa trên khái niệm về mục đích tích hợp cuối cùng và dựa trên các nguyên tắc về tích hợp kiến thức, nhất là thông qua việc khai thác các tình huống tích hợp, cuốn sách bày tỏ quan điểm giáo dục tích hợp nhằm mục đích mang lại một hệ thống giáo dục hiệu quả, giải quyết hậu quả của nạn mù chữ [31]. 1.1.2. Các công trình nghiên cứu trong nước Ở Việt Nam, vấn đề dạy học tích hợp được quan tâm vào cuối thế kỷ XX chủ yếu đối với cấp Tiểu học và Trung học cơ sở trên nền tảng tích hợp ở mức độ thấp như liên hệ, phối hợp các kiến thức, kỹ năng thuộc một môn học hay các phân môn khác nhau để giải quyết một vấn đề giảng dạy. Trong thời điểm những năm 1990 và sau năm 2000, trong xu hướng đổi mới chương trình, sách giáo khoa các kiến thức về Địa lý, Lịch sử, Khoa học tự nhiên đã được tích hợp thành môn Khoa học Tự nhiên – xã hội ở bậc Tiểu học. Riêng bậc Trung học cơ sở và Trung học phổ thông việc dạy học các môn khoa học xã hội và khoa học tự nhiên vẫn chưa được áp dụng. Vì vậy, tâm thế của giáo viên và HS và toàn xã hội đối với dạy học tích hợp cũng chưa được sẵn sàng. Thời điểm đó, dạy học tích hợp còn là thuật ngữ khá mới mẻ với số đông người làm công tác dạy học và giáo dục. Cho đến đầu thế kỷ XXI, dạy học tích hợp đã được quan tâm nghiên cứu ở mức độ sâu hơn với phạm vi rộng mở hơn tới các cấp, bậc học khác nhau. Có một vài hướng nghiên cứu chính sau đây: 1.1.2.1. Các nghiên cứu về dạy học tích hợp Hội thảo khoa học “Dạy học tích hợp, dạy học phân hóa ở trường trung học đáp ứng yêu cầu chương trình và sách giáo khoa sau năm 2015” của Viện nghiên cứu giáo dục thuộc trường Đại học Sư phạm Thành phố Hồ Chí Minh. Trong Hội thảo, các nhà khoa học, các giảng viên của các trường đại học trong 7 cả nước đều khẳng định rằng dạy học tích hợp là một quan niệm, một cách tiếp cận chứ không phải là một kỹ thuật dạy học. Dạy học tích hợp được thiết kế dựa vào các mục tiêu mong đợi về năng lực mà HS cần đạt được chứ không phải dựa vào kiến thức môn học. Có nhiều loại tích hợp trong dạy học như: tích hợp kiến thức từ truyền thống tới xuyên môn, liên môn, nội môn, dựa vào vấn đề và dựa vào chủ đề… Các bài viết cũng nhận thức rằng bất cứ môn học nào cũng có thể tích hợp theo kiểu lồng ghép. Song điều quan trọng là biết dạy học bằng những phương pháp thích hợp. Ngoài ra một số bài viết còn đưa ra quan điểm cần phải đào tạo và bồi dưỡng giáo viên như thế nào để đáp ứng yêu cầu dạy học tích hợp trong chương trình giáo dục phổ thông sau năm 2015 [28]. Trong bài viết “Nghiên cứu dạy học tích hợp liên môn: những yêu cầu đặt ra trong việc xây dựng, lựa chọn nội dung và tổ chức dạy học”, tác giả Đỗ Hương Trà đã trình bày các nguyên tắc của dạy học tích hợp liên môn cũng như việc xây dựng và lựa chọn chủ đề dạy học để đưa người học vào hoạt động tìm tòi nghiên cứu nhằm đảm bảo cho người học có được kiến thức sâu sắc, bền vững và có thể chuyển đổi được. Trong bài viết, tác giả khẳng định để dạy học tích hợp tốt cần thực hiện đồng bộ ba nguyên tắc: tích hợp, hợp tác và tổng hợp, ba nguyên tắc này tạo nên khung quan niệm của dạy học tích hợp liên môn, nó bổ sung cho nhau và củng cố lẫn nhau. Khi thiết kế tiến trình dạy học tích hợp liên môn đòi hỏi phải chuyển được ba nguyên tắc này vào dạy học và đề xuất cho được một tình huống cho phép sự huy động kiến thức của nhiều môn học, cho phép thực hiện sự hợp tác giữa các giáo viên thuộc các lĩnh vực các môn học khác nhau và cho phép thực hiện sự tổng hợp mang tính tích hợp các môn học [25]. Tác giả Huỳnh Thanh Vinh trong luận văn thạc sỹ “Xây dựng và sử dụng các chủ đề tích hợp trong dạy học hóa học 10 THPT theo định hướng phát triển năng lực HS” đã phân tích cụ thể các nội dung như: Dạy học theo định hướng phát triển năng lực, tác giả đưa ra khái niệm dạy học tích hợp, vai trò và lý do 8 của dạy học tích hợp, các mức độ tích hợp trong dạy học tích hợp, tổ chức hoạt động trong dạy học tích hợp, qui trình xây dựng chủ đề tích hợp và tổ chức dạy học tích hợp, thực trạng dạy học tích hợp trong chương trình hóa học phổ thông ở trường trung học phổ thông, xây dựng một số chủ đề tích hợp trong chương trình hóa học 10 THPT…[29]. Trong sách chuyên khảo “Tích hợp trong dạy học sinh học”, trên cơ sở phân tích một số vấn đề chung về vận dụng quan điểm tích hợp trong dạy học, PGS Nguyễn Phúc Chỉnh đã đề xuất các nội dung tích hợp trong dạy học sinh học với các chủ đề: Tích hợp giáo dục bảo vệ môi trường trong dạy học sinh học; Tích hợp về vệ sinh an toàn thực phẩm trong dạy học sinh học; Tích hợp giáo dục dân số - sức khỏe sinh sản trong dạy học sinh học; Tích hợp giáo dục hướng nghiệp trong dạy HS học. Đó là những chủ đề cần thiết trong dạy học sinh học nói riêng và trong dạy học nói chung ở nước ta hiện nay [9]. 1.1.2.2. Các nghiên cứu về dạy học tích hợp kiến thức liên môn và tích hợp kiến thức liên môn trong dạy học môn GDCD Có thể nói, cho đến nay có rất ít các công trình nghiên cứu một cách công phu, có hệ thống về dạy học tích hợp trong môn GDCD và tích hợp kiến thức liên môn trong dạy học môn GDCD. Trong quá trình sưu tầm tài liệu, tác giả thấy có một số các công trình nghiên cứu sau đây: Khóa luận tốt nghiệp đại học “Tổ chức dạy học tích hợp trong giảng dạy môn GDCD ở THPT hiện nay” của tác giả Trịnh Thị Mừng, trên cơ sở phân tích cơ sở lý luận về dạy học tích hợp đã chỉ ra thực trạng tổ chức dạy học tích hợp trong giảng dạy môn GDCD ở các trường THPT trên địa bàn Thành phố Thái Nguyên trong giai đoạn hiện nay. Để nâng cao hiệu quả dạy học tích hợp môn GDCD tác giả đã đưa ra ba giải pháp: giải pháp đối với các cấp quản lý, các nhà hoạch định chiến lược, giải pháp đối với giáo viên và giải pháp đối với sinh viên [17]. 9 Luận văn thạc sỹ khoa học “Tích hợp giáo dục đạo đức gia đình trong dạy học môn GDCD cho HS trường THPT Việt Trì – Phú Thọ”, tác giả Hoàng Thị Lan Anh đã phân tích cơ sở lý luận, thực trạng và giải pháp góp phần nâng cao hiệu quả của tích hợp giáo dục đạo đức gia đình trong dạy học môn GDCD cho HS trường THPT Việt Trì – Phú Thọ hiện nay [1]. Luận văn thạc sỹ khoa học giáo dục “Tích hợp nội dung giáo dục truyền thống cách mạng trong dạy học môn GDCD tại Trung tâm Giáo dục nghề nghiệp – Giáo dục thường xuyên huyện Đại Từ - tỉnh Thái Nguyên”, tác giả Phạm Huyền Thương trên cơ sở kế thừa các công trình đã có đã làm rõ nội hàm các khái niệm tích hợp, dạy học tích hợp và vai trò của dạy học tích hợp; phân tích nội dung, thực trạng tích hợp giáo dục truyền thống cách mạng ở Trung tâm giáo dục nghề nghiệp – giáo dục thường xuyên huyện Đại Từ, tỉnh Thái Nguyên và đề xuất các giải pháp về dạy học tích hợp nội dung giáo dục truyền thống cách mạng ở Trung tâm giáo dục nghề nghiệp – giáo dục thường xuyên huyện Đại Từ, tỉnh Thái Nguyên [24]. Ngoài các công trình dưới dạng khóa luận, luận văn thạc sỹ trên còn có một số sáng kiến kinh nghiệm của giáo viên GDCD hiện đang công tác tại các trường phổ thông. Theo hướng này có các công trình tiêu biểu như: Tích hợp giáo dục ý thức bảo vệ môi trường trong dạy học môn GDCD ở trường THCS của tác giả Hoàng Thị Nguyệt; Lồng ghép tư tưởng Hồ Chí Minh trong dạy học GDCD 9 của tác giả Nguyễn Thị Hồng Trang; Biện pháp tích hợp giáo dục bảo vệ môi trường trong môn GDCD ở cấp trung học cơ sở của tác giả Ngô Thị Diễm Hồng, Phương pháp dạy học theo chủ đề tích hợp trong môn GDCD lớp 10 của tác giả Nguyễn Thị Hằng; Dạy học tích hợp liên môn theo chủ đề “Công dân với sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc” môn GDCD lớp 10 của tác giả Lê Thị Hà… Bằng các phương pháp nghiên cứu khác nhau, các đề tài và sáng kiến trên đều nhận thức được rằng: Bước sang thế kỉ XXI, với sự phát triển như vũ bão 10 của khoa học và công nghệ cùng với sự bùng nổ thông tin, lượng tri thức của nhân loại phát minh ngày càng nhiều, kiến thức giữa các lĩnh vực có liên quan mật thiết với nhau. Đồng thời, do yêu cầu của xã hội, do nhu cầu thực tế đang đòi hỏi con người phải giải quyết rất nhiều tình huống trong cuộc sống. Khi giải quyết các vấn đề đó, kiến thức của một lĩnh vực chuyên môn sẽ không thể thực hiện được mà cần phải vận dụng kiến thức liên ngành một cách sáng tạo. Bên cạnh đó, Nghị quyết số 29-NQ/TW ngày 4/11/2013 của Hội nghị lần thứ 8 Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa XI về “Đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo, đáp ứng yêu cầu CNH - HĐH trong điều kiện kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa và hội nhập quốc tế” đã mở ra cơ hội cho dạy học tích hợp trong môn GDCD [11]. Ngoài ra, các nghiên cứu trên đều khẳng định, trong chương trình giáo dục phổ thông hiện nay, môn GDCD giữ vai trò quan trọng trong việc giáo dục HS ý thức, hành vi, nghĩa vụ của công dân, phát triển tâm lực và nhân cách con người. Môn GDCD đem đến cho người học những giá trị, chuẩn mực của xã hội để họ trở thành những con người toàn diện, biết sống và biết tôn trọng người khác, thành công dân có ích cho cộng đồng, xã hội. Việc nâng cao chất lượng giảng dạy môn GDCD ở trường phổ thông là hết sức cần thiết để góp phần đào tạo ra những con người có tri thức, có phẩm chất đạo đức; có bản lĩnh chính trị, có kĩ năng sống, năng động, sáng tạo… Để đáp ứng được những đòi hỏi của đổi mới giáo dục và nhằm nâng cao chất lượng dạy học môn GDCD, cần phải vận dụng các kiến thức các môn học Ngữ văn, Lịch sử. Địa lí, Sinh học... vào quá trình dạy học môn GDCD. Với tinh thần đó, các nghiên cứu trên đã chỉ rõ những ưu điểm của việc dạy học tích hợp theo chủ đề trong môn GDCD: các giáo viên các môn học khác nhau sẽ có điều kiện và chủ động hơn trong sự phối hợp, hỗ trợ nhau trong dạy học; vừa giúp giảm tải cho giáo viên trong việc dạy các kiến thức liên môn trong môn học của mình, vừa có tác dụng bồi dưỡng, nâng cao kiến thức 11