Tài liệu Tự do hóa đầu tư và các khu vực đầu tư hóa tự do

CHƯƠNG  4:  TỰ  DO  HÓA  ĐẦU  TƯ  VÀ  CÁC   KHU  VỰC  ĐẦU  TƯ  TỰ  DO   •  Khái  niệm,  nội  dung  tự  do  hóa  đầu  tư  và  8nh  tất  yếu  của   tự  do  hóa  đầu  tư  trong  điều  kiện  toàn  cầu  hóa.     •  Quá  trình  tự  do  hóa  đầu  tư  diễn  ra  ở  các  nước,  trên  thế   giới,  ở  một  số  nhóm  nước,  một  số  khu  vực.   •  Các  khu  vực  đầu  tư  tự  do  trên  thế  giới     1   4.1.  Xu  hướng  tự  do  hóa  đầu  tư   4.1.1.  Khái  niệm  tự  do  hóa  đầu  tư     The  United  Kingdom  Parliament,  1998:  Chế  độ  đầu  tư  tự   do  là  một  chế  độ  đầu  tư  đáp  ứng  các  yêu  cầu  sau:  không   phân  biệt  đối  xử,  minh  bạch,  ổn  định       Tuyên  bố  Bogor  của  APEC  “đầu  tư  và  thương  mại  mở  và  tự   do  được  thực  hiện  bằng  cách  giảm  dần  các  rào  cản  đối  với   thương  mại  và  đầu  tư  và  khuyến  khích  sự  lưu  chuyển  tự  do   về  hàng  hóa,  dịch  vụ  và  vốn  giữa  các  nền  kinh  tế  thành   viên”         2   Tự  do  hóa  đầu  tư  là  quá  trình  trong  đó:   •  các  rào  cản  đối  với  hoạt  động  đầu  tư  &  các  phân  biệt  đối   xử  trong  đầu  tư  được  từng  bước  dỡ  bỏ   •  các  eêu  chuẩn  đối  xử  eến  bộ  dần  dần  được  thiết  lập   •  các  yếu  tố  để  đảm  bảo  sự  hoạt  động  đúng  đắn  của  thị   trường  được  hình  thành.     3   4.1.2.  Các  nội  dung  của  tự  do  hóa  đầu  tư   3  nội  dung:   4.1.2.1.  Loại  bỏ  dần  các  rào  cản  và  những  ưu  đãi  mang  8nh   phân  biệt  đối  xử  trong  hoạt  động  đầu  tư     4.1.2.2.  Thiết  lập  các  eêu  chuẩn  đối  xử  eến  bộ  đối  với  hoạt   động  đầu  tư     4.1.2.3.  Tăng  cường  các  biện  pháp  giám  sát  thị  trường  để   đảm  bảo  sự  vận  hành  đúng  đắn  của  thị  trường     4   4.1.2.1.  Loại  bỏ  dần  các  rào  cản  và  những  ưu  đãi  mang  tính   phân  biệt  đối  xử  trong  hoạt  động  đầu  tư       a)  Hạn  chế  liên  quan  đến  >ếp  nhận  và  thành  lập:   •  không  cho  phép  hoặc  hạn  chế  đầu  tư  trong  một  số  ngành,  lĩnh   vực,  địa  bàn     •  hạn  chế  số  lượng  các  công  ty  nước  ngoài  được  phép  hoạt  động   trong  một  số  ngành,  lĩnh  vực  đặc  biệt;     •  hạn  chế  về  hình  thức  đầu  tư,  hình  thức  xâm  nhập  (vd:  không  cho   phép  M&A,  yêu  cầu  phải  liên  doanh  với  một  doanh  nghiệp  trong   nước…)   •  khống  chế  tỷ  lệ  góp  vốn  tối  thiểu  của  bên  nước  ngoài  hoặc  của   đối  tác  trong  nước;   •  yêu  cầu  phải  đặt  trụ  sở  chính  của  vùng  hoặc  của  toàn  thế  giới  ở   nước  nhận  đầu  tư;     •  yêu  cầu  đầu  tư  bổ  sung  hoặc  tái  đầu  tư   •  yêu  cầu  có  bảo  lãnh  của  các  tổ  chức  tài  chính     5   b)  Hạn  chế  về  vốn  và  quyền  kiểm  soát  của  nước  ngoài:     •  Qui  định  tỷ  lệ  phần  trăm  vốn  góp  tối  thiểu  hoặc  tối  đa  của   các  nhà  đầu  tư  nước  ngoài  trong  các  doanh  nghiệp  (có  thể   có  quy  định  riêng  cho  từng  ngành,  lĩnh  vực).     •  Biện  pháp  liên  quan  đến  kiểm  soát  quyền  sở  hữu  để  đảm   bảo  cho  sự  tham  gia  của  các  đại  diện  nước  sở  tại  vào  quá   trình  kiểm  soát  doanh  nghiệp  (qui  định  về  số  lượng  thành   viên  của  mỗi  bên  tham  gia  hội  đồng  quản  trị,  nguyên  tắc   nhất  trí  trong  việc  thông  qua  các  quyết  định  của  hội  đồng   quản  trị...).     •  Các  qui  định  về  việc  rút  vốn,  dùng  lợi  nhuận  để  tái  đầu  tư   •  Khống  chế  tỷ  lệ  tối  đa  vốn  vay  trên  vốn  góp     6   c)  Hạn  chế  về  hoạt  động:  những  hạn  chế  áp  dụng  sau  khi  doanh   nghiệp  FDI  đã  được  thành  lập     •  Hạn  chế  liên  quan  đến  tuyển  dụng,  sử  dụng  &  đào  tạo  lao  động.   •  Hạn  chế  về  thương  mại:  hạn  chế  nhập  khẩu  máy  móc  thiết  bị,   bán  thành  phẩm;  yêu  cầu  về  tỷ  lệ  nội  địa  hoá;  yêu  cầu  phải  liên   kết  với  sản  xuất  trong  nước;  yêu  cầu  tỷ  lệ  xuất  khẩu  sản  phẩm   bắt  buộc...   •  Kiểm  soát  ngoại  hối:  yêu  cầu  tự  cân  đối  ngoại  tệ,  kết  hối  bắt   buộc,  hạn  chế  chuyển  vốn  và  lợi  nhuận  ra  nước  ngoài   •  Yêu  cầu  chuyển  giao  công  nghệ,  khống  chế  giá,  phí  chuyển  giao   công  nghệ;  đánh  thuế  đặc  biệt  đối  với  công  nghệ;  yêu  cầu  đầu  tư   R&D  tại  nước  nhận  đầu  tư.   7   d)  Các  rào  cản  mang  Qnh  hành  chính:     Thiếu  8nh  rõ  ràng,  minh  bạch  trong  các  qui  định  của  luật   pháp  có  liên  quan  đến  đầu  tư,  cũng  trong  việc  thực  hiện   luật  và  các  qui  định  về  đầu  tư,  phân  tán  quyền  lực  của  các   cơ  quan  quản  lý  Nhà  nước  dẫn  đến  chồng  chéo  gây  khó   khăn  cho  đầu  tư.     8   e)  Các  ưu  đãi  tài  chính   •  Miễn,  giảm  thuế  TNDN,VAT,  chuyển  lỗ,  hoàn  thuế  TNDN  khi   dùng  lợi  nhuận  tái  đầu  tư     •  Ưu  đãi  cho  đầu  tư  cơ  bản:  khấu  hao  nhanh,  khấu  trừ  thuế,   cho  nợ  thuế   •  Giảm  thuế  nhập  khẩu,  giảm  phí  hải  quan,     •  Tài  trợ,  cho  vay  ưu  đãi;  bảo  lãnh  vốn  vay  và  ưu  eên  eếp  cận   các  khoản  8n  dụng   •  miễn,  giảm  eền  thuê  đất;  bán/  cho  thuê  đất  đai,  nhà  xưởng   với  giá  ưu  đãi;   •  cung  cấp  cơ  sở  hạ  tầng,  cung  cấp  thông  en;  hỗ  trợ  việc  đào   tạo  lao  động;  hỗ  trợ  làm  các  thủ  tục  hành  chính;  cung  ứng  các   hàng  hóa,  dịch  vụ  cần  thiết  cho  hoạt  động  của  dự  án  đầu  tư   với  giá  ưu  đãi;  ...   9   4.1.2.2.  Thiết  lập  các  tiêu  chuẩn  đối  xử  tiến  bộ  đối  với  hoạt   động  đầu  tư     a)  Không  phân  biệt  đối  xử:  MFN  &  NT   b)  Đối  xử  công  bằng  và  bình  đẳng:  nước  eếp  nhận  đầu  tư   dành  cho  các  nhà  đầu  tư  nước  ngoài  sự  đối  xử  công  bằng,   thoả  đáng,  không  kém  thuận  lợi  hơn  sự  đối  xử  theo  yêu   cầu  của  tập  quán  quốc  tế.     c)   Sử  dụng  các  công  cụ  quốc  tế  để  giải  quyết  các  tranh  chấp   trong  đầu  tư   d)  Cho  phép  chuyển  lợi  nhuận  về  nước   e)  Đảm  bảo  8nh  minh  bạch:  từ  phía  Chính  phủ  lẫn  doanh   nghiệp  FDI   f)  Bảo  hộ  quyền  sở  hữu  trí  tuệ   10   4.1.1.2.3  Tăng  cường  các  biện  pháp  giám  sát  thị  trường  để   đảm  bảo  sự  vận  hành  đúng  đắn  của  thị  trường       •  thiết  lập  các  qui  định  về  cạnh  tranh,  chống  độc  quyền;     •  công  khai  hóa  thông  en;     •  giám  sát,  kiểm  soát  một  cách  chặt  chẽ  đối  với  thị  trường     11   4.1.3.  Tính  tất  yếu  của  xu  hướng  tự  do  hóa  đầu  tư   •  Toàn  cầu  hóa  kinh  tế  là  xu  hướng  tất  yếu   •  tự  do  hóa  đầu  tư  là  một  nội  dung,  một  biểu  hiện  của  xu   thế  toàn  cầu  hóa  kinh  tế.     •  tự  do  hóa  đầu  tư  và  tự  do  hóa  thương  mại  bổ  sung  chứ   không  thay  thế  nhau   •  tự  do  hóa  đầu  tư  góp  phần  làm  cho  toàn  cầu  hóa  kinh  tế   phát  triển  nhanh  hơn     12   4.2.  Những  xu  hướng  tự  do  hóa  đầu  tư  cơ   bản  trên  thế  giới   4.2.1.  Trước  1990   •  các  qui  định  đầu  eên  về  FDI  được  đề  cập  đến  trong  luật  pháp   quốc  tế  từ  thế  kỷ  18,  dựa  trên  2  cơ  sở  nền  tảng:  nguyên  tắc  về   chủ  quyền  quốc  gia,  học  thuyết  luật  về  trách  nhiệm  của  Nhà   nước  đối  với  các  tổn  thất  gây  ra  cho  nhà  đầu  tư  nước  ngoài.     •  Cuối  thế  kỷ  19,  học  thuyết  về  trách  nhiệm  của  Nhà  nước  được   các  nước  Mỹ  La  Tinh  xem  xét  lại.  Họ  xây  dựng  luật  quốc  tế  riêng   dưới  tên  gọi  học  thuyết  Calvo  trong  đó  chú  trọng  tới  việc  đối  xử   với  các  nhà  đầu  tư  nước  ngoài,  yêu  cầu  chính  phủ  các  nước  đối   xử  với  người  nước  ngoài  như  với  công  dân  nước  mình  theo  luật   quốc  gia,  không  phân  biệt  đối  xử       àbước  eến  trong  các  quy  định  quốc  tế  theo  hướng  tự  do  hoá  FDI     13   •  Sau  WWII,  các  nước  tăng  cường  kiểm  soát  đối  với  FDI  với  hàng   loạt  các  qui  định  mang  8nh  kiểm  soát  và  hạn  chế  đối  với  việc   thành  lập  và  hoạt  động  của  các  doanh  nghiệp  FDI.  Trong  bối  cảnh   đó,  Hiến  chương  Hanava  ra  đời  năm  1948  nhưng  không  được   thông  qua.  Đóng  góp  của  Hiến  chương  là  đề  xuất  việc  sử  dụng  các   hiệp  định  đầu  tư  song  phương  BIT  (Bilateral  Investment  Treaty)   để  điều  chỉnh  dòng  vốn  đầu  tư  giữa  hai  nước.     •  Năm  1959,  BIT  đầu  eên  được  ký  kết  giữa  Đức  và  Pakistan.  Đầu   những  năm  1960,  các  nước  phát  triển  bắt  đầu  eến  hành  tự  do   hóa  FDI.  Quá  trình  đàm  phán  các  BIT  được  triển  khai.  Trong   khuôn  khổ  khu  vực,  một  số  nhóm  nước  bắt  đầu  áp  dụng  các  qui   định  chung  nhằm  tự  do  hoá  FDI,  chủ  yếu  là  giữa  các  nước  trong   khối  OECD     14   •  Những  năm  1960  có  rất  ít  các  sáng  kiến  đa  phương  giải   quyết  những  vấn  đề  cụ  thể  của  FDI  được  thực  hiện,  một   trong  những  sáng  kiến  đó  là  việc  thành  lập  Trung  tâm   Quốc  tế  Giải  quyết  các  Tranh  chấp  về  Đầu  tư    (ICSID)  của   WB  năm  1968     •  1970:  khủng  hoảng  năng  lượng.  Vị  thế  của  các  nước   đang  phát  triển  đã  được  nâng  cao  trên  các  diễn  đàn  thế   giới.  Cũng  trong  thời  gian  này,  các  TNC  phát  triển  mạnh   mẽ  à  các  nước  đang  phát  triển  đã  đưa  ra  các  cơ  chế  chi   eết  nhằm  kiểm  soát  việc  eếp  nhận  và  thành  lập  của  các   TNC.     15   •  Những  năm  1980,  UN  nỗ  lực  xây  dựng  các  eêu  chuẩn  đảm   bảo  sự  hoạt  động  hoàn  hảo  của  thị  trường.  Khối  XHCN  tan   rã.  Các  nước  đang  phát  triển  lâm  vào  khủng  hoảng  nợ.  Môi   trường  kinh  tế  quốc  tế  thay  đổi  mạnh  mẽ  do  sự  lớn  mạnh   của  các  TNC,  MNC  và  quá  trình  hội  nhập  toàn  cầu  ngày   càng  gia  tăng.  Các  nước  đang  phát  triển  chuyển  dần  từ  cơ   chế  Nhà  nước  can  thiệp  sâu  vào  nền  kinh  tế  sang  cơ  chế   kinh  tế  thị  trường     à  tác  động  mạnh  đến  luật  pháp  và  chính  sách  FDI.  Kỷ   nguyên  của  tự  do  hóa,  xúc  eến  và  bảo  hộ  đầu  tư  thực  sự  bắt   đầu  trên  toàn  thế  giới     16   4.2.2.  Sau  1990:   4.2.2.1.  Các  quốc  gia  nỗ  lực  cải  cách  luật  pháp  và  chính  sách   đầu  tư  trực  eếp  nước  ngoài  của  các  nước  theo  xu  hướng  tự   do  hoá.   •   Số  lượng  các  thay  đổi  chính  sách  nhằm  tự  do  hóa  FDI   luôn  cao  hơn  số  lượng  các  thay  đổi  chính  sách  nhằm  hạn   chế,  kiểm  soát  FDI.   •  Tuy  nhiên,  giai  đoạn  2000-­‐nay,  tỉ  trọng  các  chính  sách  có   khuynh  hướng    hạn  chế/  tăng  cường  kiểm  soát  FDI  của  các   chính  phủ  tăng  lên   17   Những  thay  đổi  về  luật  pháp  và  chính  sách  FDI  của  các  nước     Năm   1991   1992   1993   1994   1995   1996   1997   1998   1999   2000   Số  quốc  gia     35   43   57   49   64   65   76   60   63   Số  lượng  các   thay  đổi   chính  sách   Trong  đó:   Tự  do  hóa   Hạn  chế     Năm   82       79       102       110       112       114       151       145       140         2001   2002   2003   2004   2005   150                 98   135   136   131   147   16   16   9   9   3     2006   2007   2008   2009   2010   Số  quốc  gia     71   72   82   103   92   91   58   54   50   74   Số  lượng  các   thay  đổi   chính  sách   Trong  đó:   Tự  do  hóa   Hạn  chế     207           246   242   270   203   177   98   106   102   149     80   2     79   0     101   1     108   2     106   6   70   18   19   Đối  với  việc  dếp  nhận  và  thành  lập:     •  Số  lượng  các  hoạt  động,  các  ngành  đóng  cửa  đối  với  FDI   đã  giảm  xuống;     •  các  hạn  chế  về  quyền  sở  hữu  và  quản  lý  trong  các  hoạt   động,  các  lĩnh  vực  giảm  xuống  hoặc  được  xóa  bỏ  hoàn   toàn;     •  các  thủ  tục  xét  duyệt  được  đơn  giản  hóa...     •  Tuy  nhiên,  ngày  càng  nhiều  quốc  gia  đưa  ra  các  thủ  tục   xét  duyệt  hoạt  động  M&A  quốc  tế  để  đảm  bảo  rằng  việc   loại  bỏ  các  rào  cản  đối  với  FDI  không  dẫn  đến  cạnh  tranh   không  lành  mạnh     20