BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƯỜNG ĐẠI HỌC NGOẠI THƯƠNG
LUẬN ÁN TIẾN SỸ
ỨNG DỤNG QUẢN TRỊ NGUỒN LỰC DOANH NGHIỆP
(ENTERPRISE RESOURCE PLANNING – ERP) CỦA CÁC
DOANH NGHIỆP BÁN LẺ TRÊN THẾ GIỚI: BÀI HỌC
KINH NGHIỆM VÀ GIẢI PHÁP CHO DOANH NGHIỆP
VIỆT NAM TRONG BỐI CẢNH CẠNH TRANH VÀ
ĐỔI MỚI MÔ HÌNH TĂNG TRƯỞNG
Ngành: Kinh doanh
NGUYỄN THỊ HỒNG VÂN
Hà Nội - 2019
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƯỜNG ĐẠI HỌC NGOẠI THƯƠNG
LUẬN ÁN TIẾN SỸ
ỨNG DỤNG QUẢN TRỊ NGUỒN LỰC DOANH NGHIỆP
(ENTERPRISE RESOURCE PLANNING – ERP) CỦA CÁC
DOANH NGHIỆP BÁN LẺ TRÊN THẾ GIỚI: BÀI HỌC
KINH NGHIỆM VÀ GIẢI PHÁP CHO DOANH NGHIỆP
VIỆT NAM TRONG BỐI CẢNH CẠNH TRANH VÀ
ĐỔI MỚI MÔ HÌNH TĂNG TRƯỞNG
Ngành: Kinh doanh
Chuyên ngành: Quản trị kinh doanh
Mã số: 9340101
NGUYỄN THỊ HỒNG VÂN
Người hướng dẫn khoa học:
PGS, TS Phạm Thị Hồng Yến
PGS, TS Nguyễn Văn Thoan
Hà Nội - 2019
LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các kết quả
nghiên cứu được trình bày trong luận án là trung thực và chưa từng được công bố
trong bất kỳ một công trình khoa học nào khác.
Tác giả luận án
Nguyễn Thị Hồng Vân
LỜI CẢM ƠN
Tôi xin chân thành cảm ơn PGS, TS Phạm Thị Hồng Yến và PGS, TS
Nguyễn Văn Thoan đã tận tình hướng dẫn, giúp đỡ, động viên và tạo mọi điều kiện
cho tôi để tôi có thể hoàn thành luận án. Tôi xin chân thành cảm ơn Ban Giám hiệu
trường Đại học Ngoại thương, Ban Chủ nhiệm khoa Quản trị kinh doanh, Khoa Sau
đại học, Bộ môn Thương mại điện tử cùng các thầy cô, đồng nghiệp, bạn bè đã tạo
điều kiện thuận lợi và nhiệt tình giúp đỡ để tôi có thể hoàn thành chương trình học
tiến sĩ tại trường. Tôi xin chân thành cảm ơn các chuyên gia đến từ Cục thương mại
điện tử và kinh tế số, Hiệp hội Thương mại điện tử, Hiệp hội các nhà bán lẻ Việt
Nam cùng các doanh nghiệp đã hỗ trợ tôi nhiệt tình trong quá trình nghiên cứu, thu
thập dữ liệu, điều tra khảo sát, trả lời phỏng vấn, cung cấp thông tin và đưa ra
những góp ý, nhận xét rất hữu ích và quý báu để tôi hoàn thiện luận án của mình.
Cuối cùng, tôi xin bày tỏ lòng biết ơn tới bố mẹ hai bên gia đình, chồng và
các con đã tin tưởng, động viên, khích lệ, tạo động lực để tôi phấn đấu hoàn thành
chương trình học.
Tôi xin trân trọng cảm ơn!
Tác giả luận án
Nguyễn Thị Hồng Vân
MỤC LỤC
LỜI CAM ĐOAN.....................................................................................................i
LỜI CẢM ƠN..........................................................................................................ii
DANH MỤC THUẬT NGỮ VÀ TỪ VIẾT TẮT..............................................viii
DANH MỤC CÁC BẢNG.......................................................................................x
DANH MỤC CÁC HÌNH.......................................................................................xi
1. Tính cấp thiết của đề tài......................................................................................1
2. Tình hình nghiên cứu..........................................................................................3
2.1. Tình hình nghiên cứu ở nước ngoài.................................................................3
2.2. Tình hình nghiên cứu ở Việt Nam...................................................................7
2.3. Khoảng trống nghiên cứu................................................................................9
3. Mục đích và câu hỏi nghiên cứu.........................................................................9
4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu.....................................................................10
4.1. Đối tượng nghiên cứu....................................................................................10
4.2. Phạm vi nghiên cứu.......................................................................................11
5. Phương pháp nghiên cứu..................................................................................12
5.1. Phương pháp nghiên cứu định tính và định lượng.........................................12
5.2. Phương pháp thu thập và xử lý số liệu..........................................................12
5.3. Quy trình nghiên cứu của luận án..................................................................16
6. Đóng góp mới của luận án.................................................................................22
7. Kết cấu luận án..................................................................................................23
CHƯƠNG 1: QUẢN TRỊ NGUỒN LỰC DOANH NGHIỆP VÀ SỰ CẦN
THIẾT CỦA VIỆC ỨNG DỤNG QUẢN TRỊ NGUỒN LỰC DOANH
NGHIỆP CỦA CÁC DOANH NGHIỆP BÁN LẺ TRONG BỐI CẢNH CẠNH
TRANH VÀ ĐỔI MỚI MÔ HÌNH TĂNG TRƯỞNG........................................24
1.1. Tổng quan về quản trị nguồn lực doanh nghiệp (ERP)...............................24
1.1.1. Khái niệm quản trị nguồn lực doanh nghiệp (ERP)....................................24
1.1.2. Các mô hình quản trị nguồn lực doanh nghiệp...........................................25
1.1.3. Lịch sử phát triển của quản trị nguồn lực doanh nghiệp (ERP)..................30
1.1.4. Phân loại phần mềm quản trị nguồn lực doanh nghiệp (ERP)....................30
1.1.5. Các phương pháp triển khai dự án ERP......................................................32
1.1.6. Quy trình ứng dụng quản trị nguồn lực doanh nghiệp (ERP) trong doanh
nghiệp................................................................................................................... 33
1.2. Ứng dụng quản trị nguồn lực doanh nghiệp (ERP) trong các doanh nghiệp
bán lẻ....................................................................................................................... 35
1.2.1. Khái niệm và phân loại doanh nghiệp bán lẻ..............................................35
1.2.2. Đặc điểm của hệ thống quản trị nguồn lực trong doanh nghiệp bán lẻ.......41
1.2.3. Lợi ích và hạn chế của việc ứng dụng ERP trong các doanh nghiệp bán lẻ 42
1.2.4. Điều kiện để triển khai quản trị nguồn lực doanh nghiệp (ERP) trong các
doanh nghiệp bán lẻ..............................................................................................44
1.1.5. Đánh giá hiệu quả ứng dụng quản trị nguồn lực doanh nghiệp (ERP) trong
các doanh nghiệp bán lẻ.......................................................................................50
1.3. Bối cảnh cạnh tranh và đổi mới mô hình tăng trưởng tại Việt Nam và sự
cần thiết của việc ứng dụng ERP trong các doanh nghiệp bán lẻ......................52
1.3.1. Bối cảnh cạnh tranh và đổi mới mô hình tăng trưởng tại Việt Nam...........52
1.3.2. Sự cần thiết của việc ứng dụng quản trị nguồn lực doanh nghiệp (ERP) tại
các doanh nghiệp bán lẻ trong bối cảnh cạnh tranh và đổi mới mô hình tăng
trưởng...................................................................................................................57
1.4. Mô hình các nhân tố ảnh hưởng đến việc ứng dụng quản trị nguồn lực
doanh nghiệp (ERP) trong các doanh nghiệp bán lẻ...........................................59
TÓM TẮT CHƯƠNG 1........................................................................................60
CHƯƠNG 2: KINH NGHIỆM ỨNG DỤNG QUẢN TRỊ NGUỒN LỰC
DOANH NGHIỆP (ERP) TẠI CÁC DOANH NGHIỆP BÁN LẺ TRÊN THẾ
GIỚI........................................................................................................................ 61
2.1. Khái quát thực trạng ứng dụng quản trị nguồn lực doanh nghiệp (ERP) tại
các doanh nghiệp bán lẻ trên thế giới...................................................................61
2.1.1. Khái quát sự phát triển của các doanh nghiệp tại các thị trường bán lẻ lớn
nhất thế giới..........................................................................................................61
2.1.2. Khái quát sự phát triển của các kênh bán lẻ hiện đại..................................64
2.1.3. Thực trạng các phần mềm quản trị nguồn lực doanh nghiệp (ERP) cho
doanh nghiệp bán lẻ trên thế giới.........................................................................66
2.2. Kinh nghiệm ứng dụng quản trị nguồn lực doanh nghiệp (ERP) tại một số
doanh nghiệp bán lẻ trên thế giới.........................................................................67
2.2.1. Kinh nghiệm của Walmart tại Hoa Kỳ.......................................................67
2.2.2. Kinh nghiệm của Amazon tại Hoa Kỳ........................................................70
2.2.3. Kinh nghiệm của Nordstrom tại Hoa Kỳ....................................................72
2.2.4. Kinh nghiệm của Wumart tại Trung Quốc.................................................76
2.2.5. Kinh nghiệm của MC Group tại Thái Lan..................................................78
2.2.6. Kinh nghiệm thất bại của Target tại Canada...............................................81
2.3. Bài học kinh nghiệm ứng dụng quản trị nguồn lực doanh nghiệp (ERP)
của các doanh nghiệp bán lẻ trên thế giới............................................................85
2.3.1. Ứng dụng quản trị nguồn lực doanh nghiệp (ERP) trong các doanh nghiệp
bán lẻ là rất khó khăn và đắt đỏ nhưng có thể thực hiện được và là xu hướng tất
yếu........................................................................................................................ 85
2.3.2. Doanh nghiệp cần xây dựng chiến lược ứng dụng quản trị nguồn lực doanh
nghiệp (ERP) một cách rõ ràng và cụ thể.............................................................87
2.3.3. Ứng dụng quản trị nguồn lực doanh nghiệp (ERP) đòi hỏi quyết tâm cao
của ban lãnh đạo doanh nghiệp............................................................................90
2.3.4. Doanh nghiệp bán lẻ cần đầu tư thích đáng cho ứng dụng quản trị nguồn
lực doanh nghiệp (ERP).......................................................................................91
2.3.5. Doanh nghiệp cần đánh giá việc ứng dụng quản trị nguồn lực doanh nghiệp
(ERP) và liên tục nâng cấp theo xu hướng của công nghệ...................................92
TÓM TẮT CHƯƠNG 2:......................................................................................93
CHƯƠNG 3: THỰC TRẠNG ỨNG DỤNG QUẢN TRỊ NGUỒN LỰC
DOANH NGHIỆP TẠI CÁC DOANH NGHIỆP BÁN LẺ VIỆT NAM TRONG
BỐI CẢNH CẠNH TRANH VÀ ĐỔI MỚI MÔ HÌNH TĂNG TRƯỞNG......94
3.1. Thực trạng doanh nghiệp và thị trường bán lẻ Việt Nam trong bối cảnh
cạnh tranh và đổi mới mô hình tăng trưởng.......................................................94
3.2. Thực trạng ứng dụng ERP tại các doanh nghiệp bán lẻ Việt Nam.............98
3.2.1. Quy mô ứng dụng ERP trong các doanh nghiệp bán lẻ..............................98
3.2.2. Các nhà cung cấp giải pháp ERP trong lĩnh vực bán lẻ tại Việt Nam.......100
3.2.3. Thực trạng ứng dụng quản trị nguồn lực doanh nghiệp (ERP) tại một số
doanh nghiệp bán lẻ tại Việt Nam......................................................................101
3.2.4. Đánh giá thực trạng ứng dụng ERP tại các doanh nghiệp bán lẻ Việt Nam
........................................................................................................................... 107
3.3. Mô hình các nhân tố ảnh hưởng tới việc ứng dụng ERP tại các doanh
nghiệp bán lẻ Việt Nam.......................................................................................110
3.3.1. Mô hình và giả thuyết nghiên cứu............................................................110
3.3.2. Kết quả phân tích định lượng...................................................................113
TÓM TẮT CHƯƠNG 3:.....................................................................................122
CHƯƠNG 4: CÁC GIẢI PHÁP VÀ KIẾN NGHỊ NHẰM TĂNG CƯỜNG
ỨNG DỤNG QUẢN TRỊ NGUỒN LỰC DOANH NGHIỆP TẠI CÁC DOANH
NGHIỆP BÁN LẺ VIỆT NAM...........................................................................123
4.1. Xu hướng ứng dụng quản trị nguồn lực doanh nghiệp tại các doanh nghiệp
bán lẻ Việt Nam trong bối cảnh cạnh tranh và đổi mới mô hình tăng trưởng123
4.1.1. Xu hướng phát triển của các doanh nghiệp bán lẻ Việt Nam....................123
4.1.2. Xu hướng phát triển ứng dụng quản trị nguồn lực doanh nghiệp (ERP)...125
4.1.3. Cơ hội và thách thức đối với các doanh nghiệp bán lẻ Việt Nam trong bối
cảnh cạnh tranh và đổi mới mô hình tăng trưởng...............................................127
4.2. Các giải pháp nhằm tăng cường ứng dụng quản trị nguồn lực doanh
nghiệp ERP tại các doanh nghiệp bán lẻ Việt Nam...........................................131
4.2.1. Xây dựng chiến lược ứng dụng công nghệ thông tin trong doanh nghiệp và
đầu tư thích đáng cho ứng dụng ERP.................................................................131
4.2.2. Đào tạo nguồn nhân lực triển khai, vận hành và quản lý hệ thống ERP...134
4.2.3. Thay đổi quy trình kinh doanh theo hướng hiện đại và đáp ứng chuẩn quốc
tế......................................................................................................................... 135
4.2.4. Chuẩn hóa quy trình ứng dụng ERP.........................................................138
4.2.5. Lựa chọn công nghệ phần mềm ERP phù hợp với điều kiện của doanh
nghiệp và liên tục nâng cấp theo các xu hướng mới...........................................140
4.3. Một số kiến nghị............................................................................................141
4.4.1. Đối với các cơ quan quản lý.....................................................................141
4.4.2. Đối với các cơ sở đào tạo.........................................................................146
TÓM TẮT CHƯƠNG 4......................................................................................147
KẾT LUẬN..........................................................................................................148
TÀI LIỆU THAM KHẢO...................................................................................150
PHỤ LỤC 1: CÁC NHÀ CUNG CẤP ERP NĂM 2018....................................160
PHỤ LỤC 2: ĐÁNH GIÁ MỘT SỐ PHẦN MỀM ERP CHO DOANH
NGHIỆP BÁN LẺ TẠI VIỆT NAM...................................................................161
PHỤ LỤC 3: NGUỒN GỐC THANG ĐO CỦA MÔ HÌNH NGHIÊN CỨU. 169
PHỤ LỤC 4: PHIẾU PHỎNG VẤN CHUYÊN GIA........................................172
PHỤ LỤC 5: PHIẾU ĐIỀU TRA DOANH NGHIỆP LẦN 1...........................174
PHỤ LỤC 6: PHIẾU ĐIỀU TRA DOANH NGHIỆP LẦN 2...........................177
PHỤ LỤC 7: DANH SÁCH CÁC DOANH NGHIỆP BÁN LẺ THAM GIA
KHẢO SÁT..........................................................................................................180
PHỤ LỤC 8: TỔNG HỢP KẾT QUẢ PHỎNG VẤN CHUYÊN GIA............182
PHỤ LỤC 9: DANH SÁCH CƠ QUAN, ĐƠN VỊ CỦA CÁC CHUYÊN GIA
THAM GIA PHỎNG VẤN.................................................................................184
DANH MỤC THUẬT NGỮ VÀ TỪ VIẾT TẮT
Viết tắt
Thuật ngữ Tiếng Anh
CNTT
DN
DNBL
DNKS
HTTT
HTX
KD
NCS
Các thuật ngữ tiếng Anh
AI
Artificial intelligence
AP
Account Payables
AR
Account Receivalbes
B2C
BI
BSC
CRM
CSFs
EBI
EFA
ERP
INV
JIT
KPI
PO
OM
RFID
ROA
ROE
ROI
ROS
Giải thích thuật ngữ
Công nghệ thông tin
Doanh nghiệp
Doanh nghiệp bán lẻ
Doanh nghiệp khởi sự
Hệ thống thông tin
Hợp tác xã
Kinh doanh
Nghiên cứu sinh
Trí tuệ nhân tạo
Kế toán phải trả
Kế toán phải thu
Business to consumer
Back-end
Business Intelligence
Brick and mortar
Balance score cards
Click and mortar
Doanh nghiệp và người tiêu dùng
Phần mềm quản lý các hoạt động hỗ trợ
Trí tuệ doanh nghiệp
Bán lẻ truyền thống
Thẻ điểm cân bằng
Bán lẻ truyền thống kết hợp thương mại điện
tử
Phần mềm ERP đám mây
relationship Quản trị quan hệ khách hàng
Cloud ERP
Customer
management
Critical Success Factors
Electronic Business Index
Exploratory Factor Analysis
Enterprise
Resource
Planning
Front-end
Các yếu tố quyết định thành công
Chỉ số thương mại điện tử
Phân tích nhân tố
Kế hoạch hóa nguồn lực doanh nghiệp/ Quản
trị nguồn lực doanh nghiệp
Phần mềm quản lý các hoạt động giao dịch
với khách hàng
Inventory Management
Quản lý kho
Just-in-Time
Đúng sản phẩm - với đúng số lượng - tại
đúng nơi - vào đúng thời điểm
Key Performance Indicator
Chỉ số đo lường hiệu quả công việc
Purchasing Order
Quản lý mua hàng
Pure click
Bán lẻ trực tuyến
Order Management
Quản lý đơn đặt hàng
Omni channel retail
Bán lẻ đa kênh tích hợp
On-premise ERP
Phần mềm ERP cài đặt tại doanh nghiệp
Radio
Frequency Thẻ nhận dạng tần số vô tuyến
Identification
Return on assets
Tỷ số lợi nhuận ròng rên tài sản
Return on equity
Tỷ số lợi nhuận ròng trên vốn chủ sở hữu
ROE
Return on investment
Tỷ số lợi nhuận ròng trên vốn đầu tư
Return on sale
Tỷ số lợi nhuận ròng trên doanh thu
SaaS
SAP
SCM
SFA
SPSS
TAM
TOE
USD
VSIC
Software-as-a-service
SAP
Supply chain management
Sales Force Automation
Statistical Package for the
Social Sciences
Technology
Acceptance
Model
Technology–Organization–
Environment
United States Dollar
Vietnam Standard Industrial
Classification
Phần mềm được cung cấp như một dịch vụ
Công ty phần mềm SAP
Quản trị chuỗi cung ứng
Tự động hoá đội ngũ bán hàng
Phần mềm thống kê sử dụng trong nghiên
cứu điều tra xã hội học
Mô hình chấp nhận công nghệ
Công nghệ-Tổ chức-Môi trường
Đồng đô la Mỹ
Hệ thống ngành kinh tế Việt Nam
DANH MỤC CÁC BẢNG
Bảng 1: Thông tin điều tra doanh nghiệp lần 1........................................................21
Bảng 2: Thông tin điều tra doanh nghiệp lần 2........................................................21
Bảng 1.1: Mã phân ngành Kinh tế Việt Nam (VSIC)..............................................38
Bảng 1.2: Lợi ích của việc ứng dụng ERP trong doanh nghiệp bán lẻ.....................43
Bảng 1.3: Các giá trị kinh doanh mà hệ thống ERP đem lại....................................43
Bảng 1.4: Khung các nhóm yếu tố thành công chủ chốt CSFs................................47
Bảng 1.5: Đánh giá hiệu quả ứng dụng ERP bằng các chỉ số tài chính....................50
Bảng 1.6: Đánh giá hiệu quả ứng dụng ERP bằng các chỉ số phi tài chính..............51
Bảng 1.7: Các giai đoạn đổi mới mô hình tăng trưởng tại Việt Nam.......................54
Bảng 1.8. Những nội dung chủ yếu của đổi mới mô hình tăng trưởng kinh tế tại Việt
Nam......................................................................................................................... 56
Bảng 2.1: Top 10 nhà bán lẻ toàn cầu 2016 (đơn vị: triệu USD).............................61
Bảng 2.2: Các phần mềm ERP của các nhà cung cấp hàng đầu thế giới..................67
Bảng 2.3: So sánh việc triển khai hệ thống ERP tại Walmart, Amazon và Nordstrom
................................................................................................................................. 75
Bảng 2.4: Đánh giá việc ứng dụng ERP tại Walmart, Amazon, Nordstrom,
Wumart, MC Group, và Target................................................................................84
Bảng 3.1. Kết quả phân tích độ tin cậy Cronbach's Alpha trong SPSS..................113
Bảng 3.2: Kết quả phân tích độ tin cậy Cronbach's Alpha trong SPSS đối với từng
nhân tố................................................................................................................... 114
Bảng 3.3. Kết quả phân tích EFA lần 1.................................................................115
Bảng 3.4. Kết quả phân tích EFA lần 2.................................................................116
Bảng 3.5. Kết quả hồi quy đa biến.........................................................................118
Bảng 3.6. Kết quả kiểm định giả thuyết nghiên cứu..............................................120
DANH MỤC CÁC HÌNH
Hình 1: Phương pháp phân tích nội dung................................................................13
Hình 2: Quy trình nghiên cứu của luận án...............................................................16
Hình 1.1: Mô hình quản trị nguồn lực doanh nghiệp...............................................27
Hình 1.2: Mô hình luồng thông tin trong quản trị nguồn lực doanh nghiệp.............28
Hình 1.3: Minh hoạ các mô đun chức năng của phần mềm ERP.............................29
Hình 1.4: Quy trình triển khai dự án ERP................................................................33
Hình 1.5: Mô hình chấp nhận công nghệ TOE........................................................45
Hình 1.6: Mô hình đánh giá thành công của việc ứng dụng ERP của Zhu và cộng sự
................................................................................................................................. 46
Hình 1.7: Mô hình nghiên cứu đề xuất....................................................................60
Hình 2.1 Các loại phần mềm ERP...........................................................................66
Hình 2.2: Mô hình các nhân tố ảnh hưởng đến việc ứng dụng ERP tại Walmart.....68
Hình 2.3: Mô hình các nhân tố ảnh hưởng đến việc ứng dụng ERP tại Amazon.com
................................................................................................................................. 71
Hình 2.4: Mô hình các nhân tố ảnh hưởng đến việc ứng dụng ERP tại Nordstrom. 73
Hình 2.5: Mô hình các nhân tố ảnh hưởng đến việc ứng dụng ERP tại Wumart......77
Hình 2.6: Mô hình các nhân tố ảnh hưởng đến việc ứng dụng ERP tại MC Group. 80
Hình 2.7: Mô hình các nhân tố ảnh hưởng đến việc ứng dụng ERP của Target tại
Canada.....................................................................................................................82
Hình 3.1: Các chuỗi cửa hàng tiện lợi tại Việt Nam (tháng 1 năm 2018)................95
Hình 3.2: Thị phần các loại hình bán lẻ ngành hàng tiêu dùng nhanh tại Việt Nam 97
Hình 3.4: Tình hình sử dụng phần mềm hỗ trợ hoạt động doanh nghiệp tại các
doanh nghiệp bán lẻ.................................................................................................99
Hình 3.5: Mô hình các nhân tố ảnh hưởng tới việc ứng dụng ERP tại các doanh
nghiệp bán lẻ Việt Nam.........................................................................................111
Hình 3.6: Biểu đồ kết quả hồi quy đa biến.............................................................119
Hình 3.7: Kết quả kiểm định mô hình nghiên cứu.................................................121
PHẦN MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài
Việt Nam đã mở cửa hoàn toàn thị trường bán lẻ kể từ 11/1/2015 khiến thị
trường bán lẻ trở nên sôi động hơn bao giờ hết. Các doanh nghiệp bán lẻ nước ngoài
với lợi thế về nguồn vốn, công nghệ, và phương pháp quản trị hiện đại tạo ra thách
thức lớn đối với doanh nghiệp bán lẻ Việt Nam. Bên cạnh đó, thị trường bán lẻ cũng
đang có xu hướng phát triển các kênh bán lẻ hiện đại, bán lẻ trực tuyến, bán lẻ đa
kênh tích hợp, cửa hàng tiện ích... tạo nên diện mạo mới của thị trường bán lẻ và gia
tăng áp lực lên các kênh bán lẻ truyền thống. Nhiều nhà bán lẻ nước ngoài, đặc biệt
trong lĩnh vực bán lẻ hiện đại, điển hình như Aeon (Nhật Bản), Lotte (Hàn Quốc),
Central Group (Thái Lan) đã và đang mở rộng hoạt động trên thị trường Việt Nam
thông qua các thương vụ mua bán - sáp nhập. Nếu không có những sự thay đổi rõ
rệt trong việc nâng cao hiệu quả quản lý các nguồn lực, nhiều doanh nghiệp bán lẻ
Việt Nam sẽ sớm bị thất bại ngay trên chính thị trường nội địa.
Để vượt qua những thách thức này doanh nghiệp bán lẻ cần tăng cường áp
dụng những công cụ quản lý hiện đại giúp nâng cao hiệu quả quản lý các nguồn lực.
Trong đó, quản trị nguồn lực doanh nghiệp - ERP là giải pháp công nghệ thông tin
và quản trị cho các doanh nghiệp trong tối ưu hóa hiệu quả sử dụng, khai thác các
nguồn lực của doanh nghiệp. Trên thế giới, ERP đã được các doanh nghiệp trong
lĩnh vực sản xuất, kinh doanh triển khai từ những năm 1990 nhằm quản trị thông tin
tổng thể trong doanh nghiệp bao gồm hệ thống kế toán, hàng tồn kho, nhân lực…
Mặc dù hệ thống ERP được ra đời nhằm tối ưu hóa hoạt động quản lý các nguồn lực
tại các doanh nghiệp trong lĩnh vực sản xuất, tuy nhiên, ngành bán lẻ hiện nay lại
được coi là ngành có tốc độ tăng trưởng ứng dụng ERP lớn nhất. Tại các quốc gia
phát triển như Hoa Kỳ, Anh, Đức, Nhật Bản... việc ứng dụng ERP tại các doanh
nghiệp bán lẻ đã trở nên phổ biến. Các doanh nghiệp hàng đầu trong lĩnh vực bán lẻ
như Walmart, Amazon đều đã triển khai ERP và coi đây là hệ thống thông tin đóng
vai trò quyết định đến thành công của việc vận hành và quản lý hoạt động bán lẻ.
Tại Việt Nam, quản trị nguồn lực doanh nghiệp ERP đã được nhắc đến từ
những năm 2000, tuy nhiên, việc ứng dụng ERP tại các doanh nghiệp Việt Nam,
đặc biệt là các doanh nghiệp bán lẻ còn rất hạn chế. Cụ thể, có khoảng 11% doanh
nghiệp bán lẻ Việt Nam đã ứng dụng ERP. Chỉ có những doanh nghiệp có quy mô
lớn, vốn lớn, số lượng hàng bán nhiều thì mới triển khai áp dụng hệ thống ERP như
SaigonCoop, Nguyễn Kim, Trần Anh, Thế giới di động. Những doanh nghiệp bán lẻ
có vốn đầu tư nước ngoài có lợi thế triển khai ứng dụng ERP từ hỗ trợ của công ty
mẹ ở nước ngoài, điều này cũng gây áp lực lớn cho các doanh nghiệp bán lẻ của
Việt Nam. Trong bối cảnh cạnh tranh ngày càng gay gắt trên thị trường bán lẻ nội
địa, các doanh nghiệp bán lẻ Việt Nam cần có những bước chuyển mình nhanh
chóng để tồn tại trên chính thị trường nội địa trong bối cảnh cạnh tranh và đổi mới
mô hình tăng trưởng. Để có thể trụ vững và phát triển, các doanh nghiệp bán lẻ Việt
Nam một mặt cần phải nghiên cứu xu hướng tiêu dùng trong nước nhằm định
hướng phát triển cho ngành bán lẻ, mặt khác cần tăng cường ứng dụng công nghệ
thông tin và thương mại điện tử, áp dụng các phương pháp quản trị hiện đại để có
thể tối ưu hóa các nguồn lực doanh nghiệp, nâng cao năng lực cạnh tranh trên chính
thị trường nội địa. Điều này cũng hoàn toàn phù hợp với các chủ trương và chính
sách để thực hiện đổi mới mô hình tăng trưởng, cơ cấu lại nền kinh tế mà Đại hội
lần thứ XI của Đảng Cộng sản Việt Nam đã đề ra: “Mở rộng thị trường nội địa,
phát triển mạnh thương mại trong nước”, đồng thời “Chủ động tham gia vào mạng
phân phối toàn cầu, phát triển nhanh hệ thống phân phối các sản phẩm có lợi thế
cạnh tranh ở cả trong và ngoài nước, xây dựng thương hiệu hàng hoá Việt Nam.”
Để làm được điều đó, các doanh nghiệp bán lẻ cần có công cụ mạnh để xây dựng kế
hoạch kinh doanh nhanh chóng và tức thời dựa trên các báo cáo theo thời gian thực,
kiểm soát khối lượng hàng hóa lớn tại các cửa hàng và kho hàng có vị trí phân tán,
quản lý và chăm sóc khách hàng trên nhiều kênh bán lẻ tích hợp.
Việc ứng dụng ERP một mặt đem lại lợi ích to lớn cho các doanh nghiệp bán
lẻ trong việc chủ động kiểm soát và phối kết hợp các nguồn lực, cắt giảm chi phí,
cải tiến quy trình kinh doanh. Mặt khác, trên thực tế cho thấy đây là quá trình không
dễ dàng với đa số các doanh nghiệp, chỉ một số doanh nghiệp ứng dụng ERP thành
công, nhiều doanh nghiệp thất bại hoặc gặp rất nhiều khó khăn và phải kéo dài thời
gian triển khai ERP. Hơn nữa, ứng dụng ERP đòi hỏi đầu tư lớn và nhiều yếu tố
quan trọng khác như sự quyết tâm của ban lãnh đạo doanh nghiệp, sự sẵn sàng tham
gia và chấp nhận của con người sử dụng hệ thống, yêu cầu cải tiến quy trình doanh,
và sự chấp nhận của đối tác. Chính vì vậy, việc nghiên cứu kinh nghiệm ứng dụng
quản trị nguồn lực doanh nghiệp (ERP) của các nhà bán lẻ trên thế giới từ đó rút ra
bài học và đề xuất các giải pháp phù hợp cho các nhà bán lẻ Việt Nam là cần thiết
và có giá trị thực tiễn. Do đó, Nghiên cứu sinh đã lựa chọn đề tài “Ứng dụng quản
trị nguồn lực doanh nghiệp (Enterprise resource planning – ERP) của các doanh
nghiệp bán lẻ trên thế giới: bài học kinh nghiệm và giải pháp cho doanh nghiệp
Việt Nam trong bối cảnh cạnh tranh và đổi mới mô hình tăng trưởng” làm đề tài
tiến sỹ của mình.
2. Tình hình nghiên cứu
2.1. Tình hình nghiên cứu ở nước ngoài
Trên thế giới đã có nhiều nghiên cứu về các vấn đề liên quan đến hệ thống
quản trị nguồn lực doanh nghiệp (ERP), tổng quan nghiên cứu về ERP, quy trình
triển khai dự án ERP trong doanh nghiệp, vai trò và tác động của ERP đến hoạt
động kinh doanh của doanh nghiệp, các yếu tố đảm bảo thành công (critical success
factors - CSFs) của dự án ERP, những xu hướng phát triển ERP. Tiêu biểu trong đó
có:
Nghiên cứu tổng quan về ứng dụng ERP: Esteves và Pastor (2001), AlMashari (2002), Moon (2007), Schlichter (2010) là các nghiên cứu điển hình đưa ra
những báo cáo thống kê về các nghiên cứu, bài viết đăng trên các tạp chí chuyên
ngành về ERP. Các nghiên cứu này đã tổng hợp và thống kê các chủ đề chính được
các nhà nghiên cứu trên toàn thế giới thảo luận và phân tích về ERP như hoạt động
triển khai hệ thống ERP, vận hành hệ thống ERP, vai trò và lợi ích của hệ thống
ERP tác động lên hoạt động kinh doanh, các yếu tố đảm bảo thành công (CSFs) của
ERP, vai trò của ERP trong chuỗi cung ứng (SCM), phần mềm ERP, các tình huống
ứng dụng thành công hoặc thất bại ERP. Những nghiên cứu mang tính chất tổng
hợp này là tài liệu có nhiều giá trị tham khảo đối với Nghiên cứu sinh trong việc
khái quát hóa tổng quan nghiên cứu, chỉ ra các vấn đề đã được thừa nhận, những xu
hướng trong nghiên cứu về ERP qua các giai đoạn (1970 - 1999, 2000 - 2005, 2005
- 2010, 2010 - 2018), và chỉ ra các điểm trống nghiên cứu về ERP.
Các nghiên cứu về tác động của việc triển khai ERP tới hoạt động kinh
doanh, tới phản ứng của thị trường đối với doanh nghiệp: Nghiên cứu của Hayes và
cộng sự (2001) về phản ứng của thị trường khi các công ty công bố triển khai ERP.
Nghiên cứu chỉ ra rằng các phản hồi tích cực lại đến hầu hết các công ty nhỏ và hoạt
động tốt hơn là các công ty lớn. Còn thị trường thì lại phản hồi tích cực với các nhà
cung cấp ERP lớn, như PeopleSoft và SAP, các công ty này có các phản hồi tích
cực hơn hẳn các nhà cung cấp ERP nhỏ khác. Kế thừa nghiên cứu này của Hayes và
cộng sự, nghiên cứu của Hunton và cộng sự (2003) phân tích tác động của hệ thống
ERP tới hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp và so sánh giữa các công ty có
triển khai và không triển khai ERP dựa trên các chỉ số tài chính ROA, ROS, ROI.
Kết quả nghiên cứu của Hunton và cộng sự (2003) cũng chỉ ra các tác động tích cực
của việc áp dụng ERP tới kết quả hoạt động kinh doanh, và có kết quả nhất quán với
công bố trước đó của Hayes và cộng sự (2001). Các nghiên cứu sau này về tác động
của ERP tới hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp như Nicolaou và cộng sự
(2006), Wieder và cộng sự (2006),... cũng chỉ ra các kết quả tương tự trong các bối
cảnh tại các thị trường khác nhau như tại Hoa Kỳ, Australia, Trung Quốc... Đặc
biệt, nghiên cứu của Wieder và cộng sự (2006) có chỉ ra chỉ có các doanh nghiệp
ứng dụng cả 2 hệ thống ERP và SCM (quản trị chuỗi cung ứng) thì có kết quả hoạt
động cao hơn đáng kể ở cấp độ quy trình kinh doanh (business process level). Một
cách tiếp cận khác để đánh giá tác động của việc ứng dụng ERP tới kết quả hoạt
động kinh doanh của doanh nghiệp được phân tích trong nghiên cứu của Murphy và
cộng sự (2002). Nghiên cứu này đánh giá tầm quan trọng của các lợi ích vô hình
quan trọng của dự án ERP và giải thích mô hình để có thể đưa các yếu tố này bổ
sung vào các kỹ thuật đánh giá truyền thống (sử dụng các công cụ tài chính như
ROA, ROI mà Hayes, Hunton và các cộng sự đã làm). Các lợi ích vô hình (không
đo lường được bằng các chỉ tiêu tài chính) được đề cập đến bao gồm: gia tăng sự hài
lòng của khách hàng, tăng cường hợp tác giữa các đơn vị trong tổ chức, xây dựng
mối liên kết chiến lược, xây dựng sự linh hoạt cho những thay đổi của hệ thống
trong hiện tại và tương lai, hỗ trợ thay đổi trong tổ chức, tạo môi trường học tập,
trao quyền cho nhân viên, và xây dựng tầm nhìn chung cho doanh nghiệp. Tóm lại,
các lợi ích vô hình được tạo nên trên nền tảng hiệu quả ra quyết định, tri thức, và
hợp tác. Nghiên cứu của Murphy và cộng sự (2002) có giá trị to lớn để giúp các
nghiên cứu mở rộng nghiên cứu đánh giá hiệu quả của việc ứng dụng ERP trong
doanh nghiệp mà không dựa trên các chỉ số tài chính. Ngoài ra, các nghiên cứu đánh
giá về tác động tích cực của ERP tới hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp sử
dụng các yếu tố đánh giá phi tài chính có thể kể đến là nghiên cứu của Kang (2008),
Zhu và cộng sự (2010), Ruivo và cộng sự (2014), Beheshti (2010). Trái lại, nghiên
cứu của Hawking và cộng sự (2004), chỉ ra tác động tiêu cực của việc triển khai
SAP ERP tới 12 chỉ số đánh giá hiệu quả doanh nghiệp, kết quả nghiên cứu được
luận giải do bản thân các doanh nghiệp tại Australia được lựa chọn trong nghiên
cứu tại thời điểm đó.
Các nghiên cứu về triển khai ERP (ERP implementation) và quy trình triển
khai dự án ERP: nghiên cứu của Marnewick và cộng sự (2005) đã đưa ra một mô
hình giải thích sự phức tạp của hệ thống ERP cho các nhà quản lý một cách phi kỹ
thuật và dễ hiểu. Nghiên cứu của này chỉ ra hệ thống ERP không chỉ là phần mềm
mà còn bao gồm cả quy trình kinh doanh và quản lý trong doanh nghiệp. Để triển
khai thành công ERP cần có sự hiểu biết rõ ràng về các thành phần khác nhau của
hệ thống và sự tích hợp trong doanh nghiệp. Các tác giả nhấn mạnh mô hình này có
thể áp dụng cho bất kỳ hệ thống ERP nào và không phụ thuộc vào nhà cung cấp và
giúp xác định phạm vi của dự án ERP. Bên cạnh đó, các cuốn sách của Wallace và
Kremzar (2001), Chorafas (2001), Monk và Wagner (2013), là những cuốn sách
tiêu biểu đề cập đến việc ứng dụng ERP trong doanh nghiệp trên các khía cạnh công
nghệ và quản lý.
Các nghiên cứu về các yếu tố quyết định thành công (CSFs) của dự án ERP:
có rất nhiều nghiên cứu tập trung vào việc đánh giá tác động của các yếu tố tới
thành công của dự án ERP, điển hình phải kể đến nghiên cứu của Rockart (1979) đã
đưa ra phương pháp mới để đánh giá yếu tố quyết định công (CSFs) vào năm 1979,
sau đó phương pháp đánh giá CSFs được sử dụng rộng rãi để xác định các yếu tố
ảnh hưởng đến sự thành công và thất bại của việc triển khai ERP. Một nghiên cứu
nền tảng cho việc đánh giá thành công của dự án ERP đó là mô hình TOE
(Technology - Organization - Environment: Công nghệ - Tổ chức - Môi trường)
được phát triển bởi DePietro và cộng sự (1990). Mô hình TOE là mô hình đánh giá
việc áp dụng công nghệ vào bối cảnh của tổ chức, bao gồm cả công nghệ và quy
trình, quy mô, đặc điểm và nguồn lực của công ty, bao gồm cả cấu trúc ngành và
bối cảnh kinh tế. Các nghiên cứu sau này của các tác giả như Zouaghi và cộng sự
(2012), Ram và cộng sự (2013), Ağaoğlu và cộng sự (2015), Nah và cộng sự (2015)
đã đưa ra các phân tích đánh giá CSFs của dự án ERP trên nhiều góc độ khác nhau
từ phía nhà quản lý đến người dùng, trước và sau khi triển khai dự án ERP. Các
nghiên cứu của Esteves và Pastor (2001) và Villari và cộng sự (2014) đi sâu phân
tích vai trò của người dùng tới sự thành công của dự án ERP. Các nghiên cứu này là
những tài liệu tham khảo hữu ích cho việc đánh giá thực trạng ứng dụng ERP tại các
doanh nghiệp bán lẻ được trình bày trong luận án.
Các nghiên cứu về tình huống ứng dụng ERP trong doanh nghiệp: nghiên
cứu của Gartiker (2002) phân tích tình huống ứng dụng và tác động của hệ thống
ERP trong một doanh nghiệp sản xuất dựa trên nghiên cứu định tính đánh giá các
yếu tố liên quan tới triển khai và dự án ERP tác động lên hoạt động của tổ chức. Kết
quả nghiên cứu của Gartiker (2002) cũng chỉ ra 3 bài học kinh nghiệm từ tình
huống: (1) ERP mang lại lợi ích to lớn cho doanh nghiệp khi tích hợp ứng dụng
CNTT, (2) sự tham gia của người dùng là yếu tố quan trọng cho thành công của dự
án ERP, (3) cần đánh giá tác động của ERP lên từng đơn vị kinh doanh/nhà xưởng
song song với việc đánh giá tác động của ERP tới toàn bộ doanh nghiệp. Nghiên
cứu của Gartiker (2002) có giá trị tham khảo lớn đối với luận án bởi phương thức
tiếp cận vấn đề và giải quyết tình huống bằng phân tích định tính với mô hình phân
tích phù hợp.
Các nghiên cứu về ứng dụng ERP và hệ thống thông tin trong các doanh
nghiệp bán lẻ: Nghiên cứu của Zhu và cộng sự (2010) - “What leads to post implementation success of ERP? An empirical study of the Chinese retail industry”
(Các yếu tố thành công của ERP - nghiên cứu thực nghiệm tại thị trường bán lẻ của
Trung Quốc), là nghiên cứu liên quan trực tiếp tới đề tài luận án và có giá trị tham
khảo đối với luận án. Nghiên cứu này Zhu và cộng sự đã phát triển một mô hình
tích hợp để giải thích sự thành công sau khi triển khai ERP, dựa trên lý thuyết Công
nghệ-Tổ chức-Môi trường (TOE). Nghiên cứu chỉ ra chất lượng thực hiện dự án
ERP (khía cạnh công nghệ) bao gồm quản lý dự án và cấu hình hệ thống, sẵn sàng
tổ chức (khía cạnh tổ chức) bao gồm sự tham gia lãnh đạo và phù hợp với tổ chức
và hỗ trợ bên ngoài (khía cạnh môi trường) sẽ ảnh hưởng tích cực đến thành công
sau khi triển khai của ERP. Kết quả nghiên cứu thực nghiệm tại thị trường bán lẻ
Trung Quốc đã chỉ ra cả chất lượng thực thi ERP và sự sẵn sàng của tổ chức tác
động đáng kể đến thành công sau khi triển khai, trong khi hỗ trợ bên ngoài (khía
cạnh môi trường) thì không có tác động. Nghiên cứu này khẳng định ERP đã được
triển khai nhanh chóng trong ngành bán lẻ, khi áp lực về quy mô tăng lên khiến hệ
thống dựa trên các phần mềm đơn lẻ không thể đáp ứng những yêu cầu của doanh
nghiệp, đòi hỏi nhiều nhà bán lẻ phải chuyển sang sử dụng hệ thống ERP (Zhu và
cộng sự, 2010).
Trên đây là một số nghiên cứu điển hình có giá trị tham khảo trực tiếp tới
luận án, ngoài ra, luận án còn sử dụng các báo cáo của các tổ chức lớn nghiên cứu
về ERP, thị trường bán lẻ, và các doanh nghiệp bán lẻ như Panorama Consulting,
Deloitte, KPMG để tham khảo số liệu và những nhận định về xu hướng và thị
trường.
2.2. Tình hình nghiên cứu ở Việt Nam
Ở Việt Nam, các nghiên cứu về hệ thống ERP đã được một số tác giả đề cập
đến trong những năm gần đây, điển hình như sau:
Nghiên cứu tổng quan về ứng dụng ERP: các cuốn sách về hệ thống thông
tin và thương mại điện tử tại Việt Nam đã đề cập đến các vấn đề về quản trị nguồn
lực doanh nghiệp (ERP), điển hình như Giáo trình Hệ thống thông tin quản lý (Trần
Thị Song Minh, 2012), Giáo trình Thương mại điện tử (Trần Văn Hòe, 2010) đã
đưa ra các khái niệm về ERP, đặc điểm, vai trò, lợi ích và hạn chế của ERP trong
doanh nghiệp nói chung. Giáo trình Thương mại điện tử (Nguyễn Văn Hồng và
cộng sự, 2013) trình bày chi tiết quy trình triển khai và quản lý dự án ERP, đây là
tài liệu có giá trị tham khảo rất hữu ích cho luận án.
Nghiên cứu về các doanh nghiệp có ứng dụng quản trị nguồn lực doanh
nghiệp: Nghiên cứu của Nguyễn Bích Liên (2012) đề cập đến các nhân tố ảnh
hưởng chất lượng thông tin kế toán trong môi trường ứng dụng hệ thống ERP tại
các doanh nghiệp Việt Nam. Đây là một nghiên cứu sâu về các doanh nghiệp có
ứng dụng ERP, đã hệ thống được những lý luận về hệ thống ERP, phân tích được
đặc điểm ứng dụng ERP tại Việt Nam trên các khía cạnh phần mềm, nhà tư vấn,
triển khai, quy mô của các doanh nghiệp ứng dụng ERP. Tuy nhiên, nội dung chính
- Xem thêm -