Tài liệu Xây dựng văn hoá doanh nghiệp tại tập đoàn wal mart

TRƯỜNG ĐẠI HỌC NGOẠI THƯƠNG KHOA KINH TẾ VÀ KINH DOANH QUỐC TẾ CHUYÊN NGÀNH KINH TẾ ĐỐI NGOẠI  KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP Đề tài XÂY DỰNG VĂN HOÁ DOANH NGHIỆP TẠI TẬP ĐOÀN WAL-MART Sinh viên thực hiện : Nguyễn Kim Lan Lớp : Anh 1 Khóa : K43A – KT&KDQT Giáo viên hướng dẫn : TS. Nguyễn Thanh Bình HÀ NỘI, THÁNG 6/2008 MỤC LỤC MỤC LỤC ..................................................................................................................... 1 LỜI MỞ ĐẦU ............................................................................................................... 1 CHƢƠNG I: LÝ LUẬN CHUNG VỀ VĂN HOÁ DOANH NGHIỆP............. 4 I. MỘT SỐ VẤN ĐỀ CƠ BẢN VỀ VĂN HOÁ DOANH NGHIỆP .......................... 4 1. KHÁI NIỆM ........................................................................................ 4 1.1. VĂN HOÁ ................................................................................... 4 1.2. VĂN HOÁ DOANH NGHIỆP .................................................... 5 2. CHỨC NĂNG CỦA VĂN HÓA DOANH NGHIỆP ............................. 8 2.1. XÂY DỰNG ĐOÀN KẾT NỘI BỘ ............................................. 8 2.2. TẠO RA KHUÔN MẪU VĂN HOÁ .......................................... 9 2.3. TẠO RA CÁC GIÁ TRỊ, CHUẨN MỰC TRONG ĐỜI SỐNG XÃ HỘI .............................................................................................. 9 3. VAI TRÒ CỦA VĂN HOÁ DOANH NGHIỆP ................................... 10 3.1. VỀ MẶT TÍCH CỰC ................................................................ 10 3.2. VỀ MẶT HẠN CHẾ.................................................................. 13 4. CÁC YẾU TỐ CỦA VĂN HOÁ DOANH NGHIỆP ............................ 14 4.1. CÁC GIÁ TRỊ VÔ HÌNH .......................................................... 14 4.2. CÁC GIÁ TRỊ HỮU HÌNH ....................................................... 16 II. NỘI DUNG XÂY DỰNG VĂN HOÁ DOANH NGHIỆP .................................. 19 1. QUY TRÌNH XÂY DỰNG VĂN HOÁ DOANH NGHIỆP .................. 19 1.1. XÂY DỰNG HỆ THỐNG ĐỊNH CHẾ CỦA DOANH NGHIỆP ......................................................................................................... 19 1.2. XÂY DỰNG MÔI TRƢỜNG LÀM VIỆC ................................ 25 1.3. XÂY DỰNG YẾU TỐ VẬT CHẤT CHO DOANH NGHIỆP... 27 2. CÁC RÀO CẢN ĐỐI VỚI QUÁ TRÌNH XÂY DỰNG VĂN HOÁ DOANH NGHIỆP................................................................................. 28 CHƢƠNG II: THỰC TRẠNG XÂY DỰNG VĂN HOÁ DOANH NGHIỆP TẠI TẬP ĐOÀN WALMART ................................................................................ 30 I. GIỚI THIỆU KHÁI QUÁT VỀ TẬP ĐOÀN WALMART ................................. 30 1. LỊCH SỬ THÀNH LẬP VÀ PHÁT TRIỂN ......................................... 30 2. MÔ HÌNH TỔ CHỨC ....................................................................... 33 2.1. CHUỖI CỬA HÀNG WAL-MART PHÂN VÙNG MỸ ........... 34 2.2. CÂU LẠC BỘ SAM .................................................................. 36 2.3. CHUỖI CỬA HÀNG WAL-MART PHÂN NHÁNH QUỐC TẾ ......................................................................................................... 36 3. ĐỐI THỦ VÀ KHÁCH HÀNG CỦA WAL-MART ............................. 37 3.1. ĐỐI THỦ ................................................................................... 37 3.2. KHÁCH HÀNG ........................................................................ 38 II. TÌNH HÌNH XÂY DỰNG VĂN HOÁ DOANH NGHIỆP TẠI TẬP ĐOÀN WALMART .............................................................................................................. 38 1. XÂY DỰNG HỆ THỐNG ĐỊNH CHẾ ............................................... 38 1.1. ĐỊNH HƢỚNG VÀ TẦM NHÌN CHIẾN LƢỢC ...................... 38 1.2. CÁC YẾU TỐ NIỀM TIN VÀ GIÁ TRỊ CHO VĂN HOÁ DOANH NGHIỆP DỰA TRÊN TRIẾT LÝ KINH DOANH CỦA DOANH NGHIỆP ............................................................................ 42 1.3. TRIẾT LÝ KINH DOANH CHO TẬP ĐOÀN .......................... 43 1.4. ĐẠO ĐỨC KINH DOANH ....................................................... 50 2. XÂY DỰNG MÔI TRƢỜNG LÀM VIỆC ........................................... 51 2.1. KIẾN THỨC, KĨ NĂNG, TINH THẦN, THÁI ĐỘ ĐỐI VỚI CÁC NHÂN VIÊN TRONG TẬP ĐOÀN ................................................... 51 2.2. MÔI TRƢỜNG LÀM VIỆC THÂN THIỆN VÀ CỞI MỞ ........ 53 2.3. CƠ CHẾ KHEN THƢỞNG, KỶ LUẬT .................................... 57 2.4. CƠ CHẾ HÀI HOÀ GIỮA LỢI ÍCH CÁ NHÂN VÀ LỢI ÍCH CÔNG TY ........................................................................................ 57 3. XÂY DỰNG CƠ SỞ VẬT CHẤT CHO DOANH NGHIỆP................. 59 3.1. XÂY DỰNG BIỂU TƢỢNG: LOGO, KHẨU HIỆU THƢƠNG MẠI .................................................................................................. 59 3.2. ĐỒNG PHỤC CHO NHÂN VIÊN ............................................ 61 II. ĐÁNH GIÁ CHUNG VỀ THỰC TRẠNG XÂY DỰNG VĂN HOÁ DOANH NGHIỆP TẠI TẬP ĐOÀN WALMART ................................................................. 62 1. NHỮNG THÀNH TỰU ĐẠT ĐƢỢC ................................................ 62 2. NHỮNG HẠN CHẾ .......................................................................... 64 CHƢƠNG III: BÀI HỌC KINH NGHIỆM TỪ XÂY DỰNG VĂN HOÁ DOANH NGHIỆP CỦA TẬP ĐOÀN WALMART CHO CÁC DOANH NGHIỆP HOẠT ĐỘNG TRONG LĨNH VỰC BÁN LẺ CỦA VIỆT NAM .. 66 I. ĐÁNH GIÁ THỰC TRẠNG XÂY DỰNG VĂN HOÁ DOANH NGHIỆP TẠI CÁC DOANH NGHIỆP BÁN LẺ VIỆT NAM ........................................................ 66 1. THỰC TRẠNG XÂY DỰNG VĂN HOÁ DOANH NGHIỆP............... 66 2. SỰ CẦN THIẾT PHẢI XÂY DỰNG VĂN HOÁ DOANH NGHIỆP CHO CÁC DOANH NGHIỆP BÁN LẺ VIỆT NAM............................... 69 II. BÀI HỌC KINH NGHIỆM TỪ WAL-MART ................................................... 71 1. XÂY DỰNG TRIẾT LÝ KINH DOANH PHÙ HỢP ........................... 71 1.1. XÂY DỰNG CHÍNH SÁCH KHÁCH HÀNG THÂN THIỆN VÀ HIỆU QUẢ....................................................................................... 71 1.2. PHƢƠNG THỨC KINH DOANH............................................. 74 1.3. THOẢ MÃN TRÊN CẢ SỰ MONG ĐỢI NHU CẦU CỦA KHÁCH HÀNG ............................................................................... 74 2. HOÀN THIỆN MÔI TRƢỜNG LÀM VIỆC ....................................... 75 2.1. TẠO BẦU KHÔNG KHÍ LÀM VIỆC THÂN THIỆN TRONG CÔNG TY ........................................................................................ 75 2.2. XÂY DỰNG ĐỘI NGŨ NHÂN VIÊN BÁN HÀNG CHUYÊN NGHIỆP ........................................................................................... 76 3. HOÀN THIỆN CƠ SỞ HẠ TẦNG ..................................................... 80 3.1. THIẾT KẾ KHẨU HIỆU THƢƠNG MẠI (SLOGAN) ............. 80 3.2. THIẾT KẾ ĐỒNG PHỤC RIÊNG CHO NHÂN VIÊN TRONG CÔNG TY ........................................................................................ 81 KẾT LUẬN ................................................................................................................. 81 PHỤ LỤC..................................................................................................................... 82 PHỤ LỤC 1: DANH SÁCH CÁC CỬA HÀNG CỦA WAL-MART TẠI CÁC NƢỚC........................................................................................................................... 82 TÀI LIỆU THAM KHẢO ........................................................................................ 86 LỜI MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Văn hoá doanh nghiệp đóng vai trò quan trọng trong việc tạo nên những thành công của doanh nghiệp. Bên cạnh vốn, chiến lƣợc kinh doanh thì sức mạnh của văn hoá doanh nghiệp đã bám sâu vào trong từng nhân viên, làm nên sự khác biệt giữa doanh nghiệp và các đối thủ cạnh tranh. Do đó, để khẳng định chính mình, mỗi doanh nghiệp cần xây dựng cho mình một nét văn hoá riêng biệt. Văn hoá doanh nghiệp biểu thị sự thống nhất trong nhận thức của tất cả các thành viên tổ chức về hệ thống những giá trị chung và có tác dụng phân biệt tổ chức này với tổ chức khác. Văn hoá doanh nghiệp đƣợc mọi thành viên trong tổ chức chấp thuận có ảnh hƣởng trực tiếp, hàng ngày đến hành động và việc ra quyết định của từng ngƣời và đƣợc hƣớng dẫn cho những thành viên mới để tôn trọng và làm theo. Văn hoá doanh nghiệp mang lại lợi thế cạnh tranh vô cùng quan trọng. Thiếu vốn doanh nghiệp có thể đi vay, thiếu nhân lực doanh nghiệp có thể tuyển dụng thêm, thiếu thị trƣờng có thể từng bƣớc mở rộng nhƣng doanh nghiệp lại không thể đi mua đƣợc sự cống hiến, lòng tận tụy của từng nhân viên trong công ty. Bên cạnh đó, doanh nghiệp còn phải đối đầu với những nguy cơ về môi trƣờng kinh doanh luôn thay đổi và cần có những biện pháp thích hợp để quản lý doanh nghiệp, giúp doanh nghiệp thích nghi đƣợc với những sự thay đổi đó, làm cho doanh nghiệp hoạt động có hiệu quả. Vì vậy xây dựng và phát triển văn hoá doanh nghiệp đã trở thành một xu hƣớng chủ đạo, chiến lƣợc quan trọng trong định hƣớng phát triển của doanh nghiệp. Một trong những ví dụ điển hình về xây dựng văn hoá doanh nghiệp thành công trên thế giới là tập đoàn Wal-Mart. Sự thành công của Wal-Mart sẽ là một bài học quý giá cho các doanh nghiệp Việt Nam trên con đƣờng xây dựng và phát triển văn hoá doanh nghiệp của chính công ty mình để có thể cạnh tranh đƣợc trên thị trƣờng. Vậy văn hoá doanh nghiệp là gì? Văn hoá doanh nghiệp tác động nhƣ thế nào đến hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp? Làm thế nào để xây dựng thành công một nền văn hoá doanh nghiệp? Để trả lời cho những câu 1 hỏi này “Xây dựng văn hoá doanh nghiệp tại tập đoàn Wal-Mart” đã đƣợc chọn làm đề tài khoá luận tốt nghiệp. 2. Mục đích nghiên cứu của đề tài Trên cơ sở xây dựng những lý luận về văn hoá doanh nghiệp và làm rõ thực trạng xây dựng văn hoá doanh nghiệp tại tập đoàn Wal-Mart, khoá luận đƣa ra những bài học kinh nghiệm cho các doanh nghiệp bán lẻ Việt Nam để có thể cạnh tranh đƣợc trên thị trƣờng nội địa và thế giới. 3. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu Đối tƣợng nghiên cứu là hoạt động xây dựng văn hoá doanh nghiệp tại tập đoàn Wal-Mart Phạm vi nghiên cứu của đề tài: khoá luận chỉ dừng lại ở một số nội dung chủ yếu trong nội dung xây dựng văn hoá doanh nghiệp nhƣ: triết lý kinh doanh, đạo đức kinh doanh, niềm tin, môi trƣờng làm việc, logo, khẩu hiệu thƣơng mại, đồng phục cho nhân viên. Quảng bá thƣơng hiệu cũng là một nội dung chủ yếu trong nội dung xây dựng văn hoá doanh nghiệp nhƣng đây là một khái niệm có nội hàm rộng nên khoá luận tốt nghiệp không đề cập đến. Khoá luận đƣa ra các bài học kinh nghiệm cho xây dựng và phát triển văn hoá doanh nghiệp tại tất cả các doanh nghiệp bán lẻ Việt Nam nói chung. Đề tài không đƣa ra bài học kinh nghiệm riêng cho bất cứ doanh nghiệp bán lẻ cụ thể nào. 4. Phƣơng pháp nghiên cứu Luận văn đã sử dụng các phƣơng pháp nghiên cứu nhƣ: tổng hợp, phân tích, luận giải, thống kê, hệ thống hoá, so sánh… 5. Bố cục của khoá luận Ngoài Lời mở đầu, Kết luận, Phụ lục và Danh mục tài liệu tham khảo nội dung khoá luận gồm 3 chƣơng: Chƣơng I: Lý luận chung về văn hoá doanh nghiệp Chƣơng II: Thực trạng xây dựng văn hoá doanh nghiệp tại Tập đoàn Wal-Mart Chƣơng III: Bài học kinh nghiệm từ xây dựng văn hoá doanh nghiệp của tập đoàn Walmart cho các doanh nghiệp trong lĩnh vực bán lẻ của Việt Nam 2 Bởi thời gian thực hiện đề tài không dài, khả năng xét đoán mọi vấn đề nhiều khi còn mang tính chủ quan và tài liệu tham khảo chƣa đƣợc phong phú và công phu nên chắc chắn bài khoá luận sẽ còn nhiều hạn chế và khiếm khuyết. Rất mong sự góp ý chân thành của thầy cô và các bạn để đề tài này đƣợc hoàn thiện hơn. Cuối cùng em xin chân thành cảm ơn TS. Nguyễn Thanh Bình đã tận tình chỉ bảo và giúp đỡ em hoàn thành đề tài này. 3 CHƢƠNG I: LÝ LUẬN CHUNG VỀ VĂN HOÁ DOANH NGHIỆP I. MỘT SỐ VẤN ĐỀ CƠ BẢN VỀ VĂN HOÁ DOANH NGHIỆP 1. Khái niệm 1.1. Văn hoá Văn hoá gắn liền với sự ra đời của nhân loại. Nhƣng mãi đến thế kỷ 17, nhất là nửa cuối thế kỷ 19 trở đi, các nhà khoa học trên thế giới mới tập trung vào nghiên cứu sâu về lĩnh vực này. Bản thân vấn đề văn hoá rất đa dạng và phức tạp, nó là một khái niệm có ngoại diên rất lớn, đƣợc dùng để chỉ những khái niệm có nội hàm khác nhau về đối tƣợng, tích chất và hình thức biểu hiện. Do đó, khi có những nghiên cứu tiếp cận khác nhau sẽ dẫn đến có nhiều quan niệm xung quanh nội dung thuật ngữ văn hóa. Hiện chƣa có một khái niệm thống nhất về văn hoá. Chúng ta có thể hiểu văn hoá theo một số khái niệm sau đây: Theo UNESCO: “Văn hoá là một phức thể, tổng thể các đặc trƣng, diện mạo về tinh thần, vật chất, tri thức, linh cảm khắc họa nên bản sắc của một cộng đồng gia đình, xóm làng quốc gia, xã hội. Văn hoá không chỉ bao gồm nghệ thuật, văn chƣơng mà cả những lối sống, những quyền cơ bản của con ngƣời, những hệ giá trị, những truyền thống, tín ngƣỡng.”1 Theo Hồ Chí Minh: “Vì lẽ sinh tồn cũng nhƣ vì mục đích cuộc sống, loài ngƣời mới sáng tạo và phát minh ra ngôn ngữ, chữ viết, đạo đức, pháp luật, khoa học, tôn giáo, văn học nghệ thuật, những công cụ cho sinh hoạt hàng ngày về ăn, ở và các phƣơng tiện, phƣơng thức sử dụng toàn bộ những sáng tạo và phát minh đó tức là văn hoá. Văn hoá là sự tổng hợp của mọi 1 Trần Ngọc Thêm (1999), Cơ sở văn hoá Việt Nam, Nxb Giáo Dục, Hà Nội. 4 phƣơng thức sinh hoạt cùng với biểu hiện của nó mà loài ngƣời đã sản sinh ra nhằm thích ứng những nhu cầu đời sống và đòi hỏi của sự sinh tồn.”2 Theo E.Herriot: “Văn hoá là cái còn lại sau khi ngƣời ta quên đi tất cả, là cái vẫn còn thiếu sau khi ngƣời ta đã học tất cả.”3 Tóm lại, văn hoá là một tổng thể các sáng tạo vật chất và không vật chất của một cộng đồng ngƣời trong quá trình quan hệ với thiên nhiên và với những cộng đồng ngƣời khác. Và không chỉ có các quốc gia, các dân tộc mới có văn hoá mà mỗi một tổ chức, một doanh nghiệp cũng có văn hoá riêng của mình. 1.2. Văn hoá doanh nghiệp Trong xã hội rộng lớn, mỗi doanh nghiệp đƣợc coi là một xã hội thu nhỏ. Xã hội lớn có nền văn hoá lớn, xã hội nhỏ (doanh nghiệp) cũng cần xây dựng cho mình một nền văn hoá riêng biệt. Nền văn hoá ấy chịu ảnh hƣởng và đồng thời cũng là một bộ phận cấu thành nên nền văn hoá lớn. Nhƣ Edgar Schein, một nhà quản trị nổi tiếng ngƣời Mỹ có nói: “Văn hoá doanh nghiệp gắn với văn hoá xã hội, là một bƣớc tiến của văn hoá xã hội, là tầng sâu của văn hoá xã hội. Văn hoá doanh nghiệp đòi hỏi vừa chú ý tới năng suất và hiệu quả sản xuất, vừa chú ý quan hệ chủ thợ, quan hệ giữa ngƣời với ngƣời. Nói rộng ra, nếu toàn bộ nền sản xuất đều đƣợc xây dựng trên một nền văn hoá doanh nghiệp có trình độ cao, nền sản xuất sẽ vừa mang bản sắc dân tộc, vừa thích ứng với thời đại hiện nay”.4 Vào đầu những năm 70, sau sự thành công rực rỡ của các công ty Nhật Bản, các công ty Mỹ bắt đầu chú ý tìm hiểu nguyên nhân dẫn đến những thành công đó. Cụm từ “corporate culture/organizational culture” (văn hoá doanh nghiệp, còn gọi là văn hoá xí nghiệp, văn hoá công ty) đã đƣợc các chuyên gia nghiên cứu về tổ chức và các nhà quản lý sử dụng để chỉ một Hồ Chí Minh tuyển tập – tập 3 (1995), Nxb Chính Trị Quốc Gia, Hà Nội. Trần Ngọc Thêm (1999), Cơ sở văn hoá Việt Nam, Nxb Giáo Dục, Hà Nội. 4 Schein, F. (2004), Corporate Culture and Leadership, Jossey Bass Publisher. 2 3 5 trong những tác nhân chủ yếu dẫn đến sự thành công của các công ty Nhật trên khắp thế giới. Đầu thập kỷ 90, ngƣời ta bắt đầu đi sâu nghiên cứu tìm hiểu những nhân tố cấu thành cũng nhƣ những tác động to lớn của văn hoá đối với sự phát triển của một doanh nghiệp. Đã có rất nhiều khái niệm văn hoá doanh nghiệp đƣợc đƣa ra nhƣng cho đến nay chƣa có một định nghĩa chuẩn nào đƣợc chính thức công nhận. Sau đây là một số khái niệm về văn hoá doanh nghiệp mang tính phổ biến: Văn hoá doanh nghiệp là lối tƣ duy và lối làm việc đã thành thói quen và truyền thống, nó đƣợc chia sẻ ở mức độ nhiều hay ít giữa tất cả các thành viên; những điều đó các thành viên mới phải học và ít nhất phải chấp nhận một phần để hoà đồng với các thành viên và tổ chức. Theo nghĩa đó, văn hoá doanh nghiệp bao quát một phạm vi rộng cách ứng xử; các phƣơng pháp sản xuất; kỹ năng nghề nghiệp và tri thức kỹ thuật; thái độ đối với các quy định của tổ chức; các thói quen và tập quán ứng xử trong quản lý; những mục tiêu đang quan tâm; cách tiến hành công việc kinh doanh; phƣơng pháp thanh toán; những quy định cho các công việc khác nhau; niềm tin vào cách sống dân chủ và cùng nhau tham khảo ý kiến; các quy ƣớc ít tự giác và những điều cấm đoán.5 Văn hoá là một kiểu cách tín ngƣỡng và hy vọng đƣợc các thành viên của tổ chức chia sẻ. Những niềm tin ấy, hy vọng ấy sinh ra các tiêu chí, chúng hình thành một cách mạnh mẽ cách ứng xử của các cá nhân, các nhóm trong tổ chức.6 PGS.TS. Nguyễn Thu Linh, Th.S Hà Hoa Lý (2005), Văn hoá tổ chức – Lý thuyết, thực trạng và giải pháp phát triển văn hoá tổ chức ở Việt Nam, Nxb Văn hoá - Thông tin, Hà Nội. 6 PGS.TS. Nguyễn Thu Linh, Th.S Hà Hoa Lý (2005), Văn hoá tổ chức – Lý thuyết, thực trạng và giải pháp phát triển văn hoá tổ chức ở Việt Nam, Nxb Văn hoá - Thông tin, Hà Nội. 7 PGS.TS. Nguyễn Thu Linh, Th.S Hà Hoa Lý (2005), Văn hoá tổ chức – Lý thuyết, thực trạng và giải pháp phát triển văn hoá tổ chức ở Việt Nam, Nxb Văn hoá - Thông tin, Hà Nội 5 6 Một phẩm chất thuộc cái riêng biệt về tổ chức – nó thể hiện mình có những phẩm chất khác thƣờng, nó làm cho khác với những tổ chức khác trong cùng lĩnh vực.7 “Văn hoá” đề cập đến những niềm tin, giá trị, nguyên tắc ngầm tạo thành cơ sở cho việc quản lý một tổ chức cũng nhƣ cho tập hợp các hành động quản lý, hành vi quản lý, cả hai điều đó làm gƣơng điển hình và tăng cƣờng các nguyên tắc cơ bản ấy.8 Các định nghĩa trên đã phản ánh các cách hiểu khác nhau về văn hoá doanh nghiệp. Để làm rõ hơn khái niệm này, có thể sắp xếp các định nghĩa theo hai loại: ẩn dấu và thể hiện. Loại định nghĩa theo kiểu ẩn dấu xem văn hoá doanh nghiệp là những yếu tố chứa đựng những nguyên tắc ẩn dấu đƣợc chia sẻ, đƣợc chấp nhận bởi một nhóm ngƣời trong tổ chức, quyết định nhận thức, suy nghĩ, hành động của họ và của tổ chức đối với các sự biến đổi của môi trƣờng xung quanh. 9 Theo hình thức thể hiện, văn hoá doanh nghiệp là hệ thống chia sẻ quan điểm nhận thức, quan điểm của các thành viên trong tổ chức, để phân biệt tổ chức này với tổ chức khác 10 Tóm lại, văn hoá doanh nghiệp là một hệ thống những ý nghĩa, giá trị, niềm tin chủ đạo, nhận thức và phƣơng pháp tƣ duy đƣợc mọi thành viên của tổ chức cùng đồng thuận và có ảnh hƣởng ở phạm vi rộng đến cách thức hành động của các thành viên. Văn hoá doanh nghiệp biểu thị sự thống nhất trong nhận thức của tất cả các thành viên tổ chức về hệ thống những giá trị chung và có tác dụng giúp phân biệt giữa tổ chức này với các tổ chức khác. Chúng đƣợc mọi thành viên trong tổ chức chấp thuận có ảnh hƣởng trực tiếp, hàng PGS.TS. Nguyễn Thu Linh, Th.S Hà Hoa Lý (2005), Văn hoá tổ chức – Lý thuyết, thực trạng và giải pháp phát triển văn hoá tổ chức ở Việt Nam, Nxb Văn hoá - Thông tin, Hà Nội 9 PGS.TS. Nguyễn Thu Linh, Th.S Hà Hoa Lý (2005), Văn hoá tổ chức – Lý thuyết, thực trạng và giải pháp phát triển văn hoá tổ chức ở Việt Nam, Nxb Văn hoá - Thông tin, Hà Nội 10 PGS.TS. Nguyễn Thu Linh, Th.S Hà Hoa Lý (2005), Văn hoá tổ chức – Lý thuyết, thực trạng và giải pháp phát triển văn hoá tổ chức ở Việt Nam, Nxb Văn hoá - Thông tin, Hà Nội 8 7 ngày đến hành động và việc ra quyết định của từng ngƣời và đƣợc hƣớng dẫn cho những thành viên mới để tôn trọng và làm theo. Chính vì vậy, chúng còn đƣợc gọi là bản sắc văn hoá của một tổ chức.11 Văn hoá doanh nghiệp là hệ thống giá trị tinh thần, là cái hồn của doanh nghiệp, vậy phải chăng nó là vô hình, chỉ có thể cảm nhận chứ không có biểu hiện cụ thể? Theo quan điểm của một số nhà kinh doanh, văn hoá doanh nghiệp vừa có tính hữu hình, vừa có tính vô hình. Nó có thể đƣợc thể hiện qua một sản phẩm hay dịch vụ cụ thể nhƣng cũng có thể chỉ là cảm nhận rất chủ quan của một khách hàng hay cộng đồng kinh doanh đối với doanh nghiệp. Cũng có ý kiến cho rằng văn hoá doanh nghiệp không phải là cái gì vô hình, ngƣợc lại, thể hiện rõ trong lĩnh vực hoạt động của doanh nghiệp: trong mọi hành vi kinh doanh, giao tiếp của công nhân, cán bộ trong doanh nghiệp (kể cả trong nội bộ doanh nghiệp và với đối tác bên ngoài doanh nghiệp) và trong các hàng hoá và dịch vụ của doanh nghiệp (từ mẫu mã, kiểu dáng, đến nội dung và chất lƣợng). 2. Chức năng của văn hóa doanh nghiệp 2.1. Xây dựng đoàn kết nội bộ Một trong những chức năng của văn hoá doanh nghiệp là tạo ra cảm giác thống nhất của mọi thành viên, tạo ra hình ảnh “chúng tôi”, tập thể, bảo đảm sự hài hoà giữa lợi ích tập thể và lợi ích cá nhân. Trong văn hoá doanh nghiệp ở mỗi cƣơng vị, mỗi vị trí từng thành viên đều nhận thức đƣợc vai trò của mình, nhận thức đƣợc những gì mà doanh nghiệp mong đợi và có thể đáp lại những mong đợi đó nhƣ thế nào? Văn hoá doanh nghiệp tạo điều kiện cho các thành viên nhận ra đƣợc những sắc thái riêng mà một tổ chức muốn vƣơn tới. Nó cũng tạo ra sự cam kết tự nguyện đối với những gì vƣợt ra ngoài phạm vi niềm tin và giá trị của mỗi cá nhân. Chúng giúp các thành viên mới nhận Th.S Ngô Quý Nhâm (1/2004), Định hƣớng phát triển văn hoá doanh nghiệp trong thế kỉ 21, Tạp chí Kinh tế và phát triển, Trƣờng Đại học Kinh tế quốc dân. 11 8 thức đƣợc ý nghĩa của các sự kiện và hoạt động của tổ chức. Văn hoá doanh nghiệp có tác dụng từ mối quan hệ qua lại giữa các thành viên trong doanh nghiệp, dần dần hình thành nên một giá trị định hƣớng, qua đó huy động tập thể công chức đồng tâm hiệp lực phấn đấu cho mục đích của toàn doanh nghiệp. 2.2. Tạo ra khuôn mẫu văn hoá Trong mỗi doanh nghiệp đều tồn tại những chuẩn mực về giá trị đặc trƣng, hình tƣợng, phong cách đƣợc tôn trọng một cách thiêng liêng và truyền từ ngƣời này sang ngƣời khác, thế hệ này sang thế hệ khác. Văn hoá doanh nghiệp thể hiện sự thống nhất cao trong nhận thức của mọi các thành viên về những giá trị đó và mỗi doanh nghiệp đều có hệ thống những chuẩn mực đặc trƣng riêng. Trong môi trƣờng cạnh tranh để phát triển, doanh nghiệp phải đối mặt với nhiều vấn đề thách thức thì những giá trị chuẩn mực tác động trực tiếp mỗi thành viên ở mọi khâu, mọi vị trí trong doanh nghiệp và sẽ hƣớng họ phải hành động và ra quyết định nhƣ thế nào để đƣa doanh nghiệp vƣợt lên. Nhờ đó mà doanh nghiệp mới có thể tồn tại và phát triển 2.3. Tạo ra các giá trị, chuẩn mực trong đời sống xã hội Các giá trị chuẩn mực đó đƣợc truyền bá, lƣu trữ, chắt lọc và phát triển trong tiến trình lịch sử của dân tộc; trở thành hệ thống các giá trị đặc trƣng cho một dân tộc, bao gồm chính trị đạo đức, luật pháp, khoa học, văn học nghệ thuật, các thể chế, thiết chế văn hoá, tập quán lối sống... tạo nên nền tảng tinh thần của mỗi dân tộc. Trong vai trò nền tảng tinh thần của xã hội và của mỗi doanh nghiệp, văn hoá là động lực của sự phát triển kinh tế - xã hội. Trƣớc hết thông qua chức năng xây dựng con ngƣời, bồi dƣỡng nguồn lực con ngƣời về trí tuệ và tâm hồn, năng lực, sự thành thạo, tài năng, đạo đức, nhân cách, lối sống của cá nhân và cộng đồng. Xây dựng và phát triển kinh tế phải nhằm mục tiêu văn hoá, phải hƣớng đến một xã hội công bằng dân chủ, văn minh, con ngƣời đƣợc hƣởng hạnh phúc và phát triển toàn diện; chính vì vậy, 9 văn hoá đóng vai trò là mục tiêu trƣớc mắt và lâu dài của phát riển kinh tế xã hội. Nhƣ vậy thiếu nền tảng tinh thần tiến bộ, lành mạnh sẽ không có sự phát triển kinh tế – xã hội bền vững. 3. Vai trò của văn hoá doanh nghiệp 3.1. Về mặt tích cực - Là nguồn lực tạo ra lợi thế cạnh tranh Lợi thế cạnh tranh của doanh nghiệp đƣợc xem xét trên các khía cạnh nhƣ: chất lƣợng sản phẩm, chi phí, sự linh hoạt (trƣớc phản ứng của thị trƣờng), thời gian giao hàng… Để có đƣợc những lợi thế này doanh nghiệp phải có những nguồn lực nhƣ nhân lực, tài chính, công nghệ, máy móc, nguyên vật liệu, phƣơng pháp làm việc (phƣơng pháp 5M: man, money, material, machine, method). Nguồn lực tài chính, máy móc, nguyên vật liệu đóng vai trò lợi thế so sánh với đối thủ cạnh tranh trƣớc khách hàng. Nguồn nhân lực đóng vai trò tham gia toàn bộ quá trình chuyển hoá các nguồn lực khác thành sản phẩm đầu ra, vì vậy có ý nghĩa quan trọng trong việc quyết định tạo ra những lợi thế cạnh tranh nhƣ chất lƣợng sản phẩm, thời gian giao hàng… Tính hiệu quả của doanh nghiệp phụ thuộc rất lớn vào yếu tố văn hoá (văn hoá doanh nghiệp). Nó ảnh hƣởng trực tiếp to lớn đến việc hình thành mục tiêu, chiến lƣợc và chính sách, nó tạo ra tính định hƣớng có tính chất chiến lƣợc cho bản thân doanh nghiệp, đồng thời cũng tạo thuận lợi cho việc thực hiện thành công chiến lƣợc đã lựa chọn của doanh nghiệp. Môi trƣờng văn hoá của doanh nghiệp còn có ý nghĩa tác động quyết định đến tinh thần, thái độ, động cơ lao động của các thành viên và việc sử dụng đội ngũ lao động và các yếu tố khác. Môi trƣờng văn hoá càng trở nên quan trọng hơn trong các doanh nghiệp liên doanh, bởi vì ở đó có sự kết hợp giữa văn hoá của các dân tộc, các nƣớc khác nhau. - Vai trò phối hợp và kiểm soát 10 Nhìn một cách rộng hơn, văn hoá thúc đẩy sự thống nhất trong nhận thức, cũng chính là tạo thuận lợi trong phối hợp và kiểm soát. Văn hoá biểu hiện trong truyền thống của tổ chức, tạo ra khuôn mẫu ứng xử của tổ chức, đƣợc các thành viên chấp thuận và tuân thủ, thể hiện sự hoà đồng bên trong tổ chức nói chung, cũng nhƣ việc ra quyết định trong những trƣờng hợp cụ thể. Đặc biệt là trong việc ra quyết định gặp phải những thực tế phức tạp, thì văn hoá doanh nghiệp sẽ có tác động để phạm vi hoá sự lựa chọn. Văn hoá không chỉ xem nhƣ một yếu tố thuận lợi cho phối hợp, mà trong hình thái giá trị, niềm tin, cách ứng xử, đặc biệt là cách nhận thức chung, văn hoá còn tạo ra sức mạnh để kiểm soát tổ chức. Những chính kiến văn hoá đã hạn chế một cách có hiệu quả hành vi của các thành viên trong tổ chức, họ chỉ đƣợc tự do thể hiện chính kiến cá nhân của mình trong khuôn khổ chung của tổ chức. Nhiều tổ chức cố gắng để tạp hợp văn hoá của họ cho lợi thế cạnh tranh, đây chính là một minh chứng về sức mạnh văn hoá để tạo ra những ứng xử mong muốn, và đảm bảo thực hiện đƣợc nguyên tắc. - Giúp giảm rủi ro trong công việc hàng ngày Ở cấp độ cá nhân, một trong những chức năng của văn hoá là truyền tải những “nhận thức chung” qua quá trình đào tạo và tuyển chọn nhân viên mới. Điều này đƣợc thực hiện thông qua ý tƣởng của văn hoá, mà các thành viên mới phải học để hiểu và thực hiện trong công việc. Thực hiện đƣợc điều này sẽ tạo cơ sở suy nghĩ cho mọi ngƣời để giảm sự lo âu buồn phiền, bình thƣờng hoá mọi việc xung quanh, để có những lựa chọn dễ dàng và những hành động có suy nghĩ hơn, hợp lý hơn. Ở cấp độ tổ chức, với những biểu tƣợng, truyền thống văn hoá, một tổ chức có thể tạo ra một thế giới riêng cho tổ chức mình, trong đó sự phức tạp và các yếu tố rủi ro đƣợc giảm bớt. Trên cơ sở đó, tổ chức sẽ có khả năng kiểm soát các hoạt động của mình, tối đa hoá những hoạt động có hiệu quả. - Thu hút nhân tài, tăng cƣờng sự gắn bó của ngƣời lao động 11 Hầu hết các tổ chức đều cố gắng để tạo động cơ làm việc cho nhân viên của họ thông qua cơ chế thƣởng phạt. Mặc dù những yếu tố này rõ ràng có tác dụng, tuy nhiên, mong muốn làm việc của các nhân viên còn chịu tác động của các động cơ khách quan nhƣ ý nghĩa và sự thích thú đối với công việc, mục tiêu của họ với mục đích của tổ chức, họ cảm nhận giá trị của công việc và đƣợc đảm bảo, an toàn trong công việc. Một hình thái văn hoá phù hợp và thống nhất có tác động tạo ra sự trung thành, thúc đẩy niềm tin và giá trị chân chính, khuyến khích mọi thành viên mang hết nhiệt huyết để phục vụ cho doanh nghiệp - Tạo nên bản sắc của doanh nghiệp Văn hoá doanh nghiệp là tài sản tinh thần của doanh nghiệp và phân biệt doanh nghiệp với các doanh nghiệp khác tạo nên bản sắc (phong thái, sắc thái, nền nếp, tập tục) của doanh nghiệp. Văn hoá doanh nghiệp di truyền, bảo tồn cái bản sắc của doanh nghiệp qua nhiều thế hệ thành viên, tạo ra khả năng phát triển bền vững của doanh nghiệp. Văn hoá doanh nghiệp nhƣ là “bộ gen” của doanh nghiệp. Những doanh nghiệp thành công thƣờng là những doanh nghiệp chú trọng xây dựng, tạo ra môi trƣờng văn hoá riêng biệt khác với các doanh nghiệp khác… Bản sắc văn hoá không chỉ là tấm căn cƣớc để nhận diện doanh nghiệp mà còn là phƣơng thức sinh hoạt và hoạt động chung của doanh nghiệp. Nó tạo ra lối hoạt động, kinh doanh của doanh nghiệp. Đó là bầu không khí, tình cảm, sự giao lƣu, mối quan hệ và ý thức trách nhiệm, tinh thần hiệp tác phối hợp trong thực hiện công việc. Ví dụ nhƣ trong ngành điện dân dụng, từ xƣa ngƣời ta đã đặt tên cho từng xí nghiệp theo một phong cách riêng nhƣ: Hitachi: Võ sĩ hoang dã (Nobushi), Matsushita: Thƣơng nhân (Shonin), Mitsubisi: Quý nhân (Donosama), Toshiba: Võ sĩ đạo (Samurai) - Ảnh hƣởng đến hoạch định chiến lƣợc 12 Văn hoá doanh nghiệp có ảnh hƣởng trực tiếp đến hoạch định chiến lƣợc phát triển của tổ chức thông qua việc chọn lọc thông tin thích hợp (áp dụng kinh nghiệm, mô hình phù hợp), đặt ra những mức tiêu chuẩn theo giá trị của tổ chức, cung cấp những tiêu chuẩn, nguyên tắc cho các hoạt động. Hoạch định chiến lƣợc phát triển của tổ chức sẽ giúp cho các thành viên thấy hết vai trò của họ trong tổ chức, cung cấp những cơ sở quan trọng để các thành viên tổ chức hiểu đƣợc môi trƣờng của họ và vị trí của doanh nghiệp trong môi trƣờng đó. Văn hoá doanh nghiệp cũng sẽ có ảnh hƣởng tới hiệu quả thực hiện chiến lƣợc của tổ chức. Bởi vì một nền văn hoá mạnh, tức là tạo đƣợc một sự thống nhất và tuân thủ cao đối với giá trị, niềm tin của tổ chức sẽ là cơ sở quan trọng để thực hiện thành công chiến lƣợc của tổ chức. Văn hoá doanh nghiệp với chức năng tạo đƣợc cam kết cao của các thành viên trong tổ chức, yếu tố quyết định để nâng cao hiệu quả hoạt động, năng suất lao động của tổ chức. Văn hoá doanh nghiệp, chính vì vậy sẽ góp phần quan trọng tạo nên một “công thức thành công” cho các doanh nghiệp trên con đƣờng hội nhập. 3.2. Về mặt hạn chế - Văn hoá doanh nghiệp ngăn cản sự thay đổi Văn hoá doanh nghiệp có thể sẽ tạo ra một lực cản đối với những mong muốn thay đổi để thúc đẩy hiệu quả của doanh nghiệp. Điều này sẽ xuất hiện trong một môi trƣờng năng động, thay đổi nhanh chóng. Văn hoá doanh nghiệp lúc đó có thể sẽ trở thành lực cản đối với sự thay đổi. - Văn hoá doanh nghiệp ngăn cản tính đa dạng của doanh nghiệp Việc tuyển dụng những thành viên mới có nguồn gốc đa dạng về kinh nghiệm, xuất xứ, dân tộc hay trình độ văn hoá dƣờng nhƣ làm giảm bớt những giá trị văn hoá mà mọi thành viên của doanh nghiệp đang cố gắng để phù hợp và đáp ứng. Văn hoá doanh nghiệp vì vậy có thể tạo ra rào cản sức mạnh đa 13 dạng mà những ngƣời với những kinh nghiệm khác nhau muốn đóng góp cho doanh nghiệp - Văn hoá doanh nghiệp ngăn cản sự đoàn kết và hiệp lực của việc hợp tác giữa các doanh nghiệp Nếu nhƣ trƣớc đây sự hoà hợp về các yếu tố cơ bản trong kinh doanh có thể là cơ sở tốt cho một liên doanh, nhƣng ngày nay điều đó chƣa đủ nếu chúng ta không tính đến yếu tố văn hoá doanh nghiệp. Nhiều liên doanh đã vấp phải thất bại do sự đối nghịch của văn hoá đƣợc hợp thành bởi hai tổ chức thành viên. Lấy ví dụ một công ty nhà nƣớc với phong cách làm việc quen theo kiểu các kế hoạch, công việc đƣợc chỉ định từ nhà nƣớc xuống và mọi ngƣời không cần thiết phải nỗ lực trong công việc của mình bởi nếu không làm việc cũng không bị đuổi việc; hợp tác với một công ty tƣ nhân nƣớc ngoài với phong cách làm việc năng động, sáng tạo, tự chủ, và mọi nhân viên phải tận dụng tối đa thời gian cho công việc, không đƣợc ngồi nói chuyện trong giờ làm. Kết quả của việc hợp tác này là lãnh đạo và nhân viên không hiểu nhau, không thể hợp tác làm việc với nhau đƣợc. Vậy công ty liên doanh này liệu sẽ đi về đâu, sẽ có thể tồn tại đƣợc bao lâu? 4. Các yếu tố của văn hoá doanh nghiệp 4.1. Các giá trị vô hình - Sứ mệnh của doanh nghiệp Sứ mệnh của doanh nghiệp là một bản tuyên bố “lý do tồn tại” của doanh nghiệp, còn gọi là quan điểm, tôn chỉ, tín điều, nguyên tắc, mục đích kinh doanh của doanh nghiệp. Sứ mệnh là phát biểu của doanh nghiệp mô tả doanh nghiệp là ai, doanh nghiệp làm những gì, làm vì ai và làm nhƣ thế nào. - Triết lý kinh doanh Các triết lý kinh doanh thể hiện quan điểm của doanh nghiệp về khách hàng, nhà cung cấp, đối thủ cạnh tranh, việc tuân thủ luật pháp, con ngƣời, 14 trách nhiệm xã hội về sản phẩm và dịch vụ… Triết lý này phải đƣợc các thành viên trong doanh nghiệp chấp nhận và tự giác tuân theo. - Đạo đức kinh doanh Đạo đức kinh doanh là một tập hợp các nguyên tắc, chuẩn mực có tác dụng điều chỉnh, đánh giá, hƣớng dẫn và kiểm soát hành vi của các chủ thể kinh doanh.12 - Tính cách của doanh nghiệp Ở nhiều doanh nghiệp đặc biệt là các doanh nghiệp có nền văn hoá mạnh thƣờng đặt lên hàng đầu một nét đặc trƣng văn hoá nhằm định hƣớng cho doanh nghiệp đó và phong cách hoạt động của các thành viên. Sự khác nhau về đặc trƣng văn hoá mà các doanh nghiệp đã chọn là tính cách riêng của doanh nghiệp đó. Tính cách riêng của doanh nghiệp bao gồm:13 + Tính cách ƣa mạo hiểm + Tích cách chú trọng chi tiết + Tính cách chú trọng kết quả + Tính cách chú trọng con ngƣời + Tính cách chú trọng tập thể + Tính cách chú trọng sự nhiệt tình của ngƣời lao động + Tính cách chú trọng sự ổn định - Lý tƣởng Theo Schein, lý tƣởng là những động lực, giá trị, ý nghĩa cao cả, sâu sắc, giúp con ngƣời cảm thông, chia sẽ và dẫn dắt họ trong nhận thức, cảm nhận và xúc động trƣớc sự vật và hiện tƣợng14. Lý tƣởng của tổ chức có thể là sứ mạng, lợi nhuận, đỉnh cao công nghệ trong khi lý tƣởng của nhân viên là kiếm đƣợc nhiều tiền, là danh phận. Do vậy, nhiều tổ chức đã cố kết hợp lý 12 PGS.TS. Dƣơng Thị Liễu (2004), Bài giảng văn hoá kinh doanh, Bộ môn văn hoá kinh doanh, Trƣờng Kinh tế quốc dân. 13 PGS.TS. Dƣơng Thị Liễu (2004), Bài giảng văn hoá kinh doanh, Bộ môn văn hoá kinh doanh, Trƣờng Kinh tế quốc dân. 14 Schein, F. (2004), Corporate Culture and Leadership, Jossey Bass Publisher. 15