Tài liệu Biện pháp quản lý công tác bồi dưỡng đội ngũ giảng viên trường cao đẳng bách khoa hưng yên

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC GIÁO DỤC ĐỖ THỊ HƢỜNG BIỆN PHÁP QUẢN LÝ CÔNG TÁC BỒI DƢỠNG ĐỘI NGŨ GIẢNG VIÊN TRƢỜNG CAO ĐẲNG BÁCH KHOA HƢNG YÊN LUẬN VĂN THẠC SĨ QUẢN LÝ GIÁO DỤC Chuyên ngành: QUẢN LÝ GIÁO DỤC Mã số: 60 14 05 Người hướng dẫn khoa học: TS. Nguyễn Trọng Hậu HÀ NỘI - 2009 MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài ............................................................................... 1 2. Mục đích nghiên cứu ......................................................................... 3 3. Khách thể và đối tượng nghiên cứu ................................................... 4 4. Giả thuyết khoa học .......................................................................... 4 5. Nhiệm vụ nghiên cứu ........................................................................ 4 6. Phạm vi nghiên cứu ........................................................................... 4 7. Phương pháp nghiên cứu ................................................................... 4 8. Cấu trúc của luận văn ............................................................................. 5 Chƣơng 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ PHÁP LÝ VỀ QUẢN LÝ CÔNG TÁC BỒI DƢỠNG ĐỘI NGŨ GIẢNG VIÊN Ở TRƢỜNG CAO ĐẲNG ............................................................................ 5 1.1 Tổng quan nghiên cứu vấn đề ........................................................5 1.2 Các khái niệm cơ bản .....................................................................8 1.2.1. Giảng viên, đội ngũ giảng viên ......................................................8 1.2.2. Bồi dưỡng, bồi dưỡng đội ngũ giảng viên .....................................10 1.2.3. Quản lý và chức năng quản lý .......................................................13 1.3. Vai trò, nhiệm vụ và trách nhiệm của giảng viên trường cao đẳng ................................................................................................1920 1.3.1. Vai trò ............................................................................................19 1.3.2. Nhiệm vụ và trách nhiệm của giảng viên trường cao đẳng 1.4. Phát triển nguồn nhân lực và công tác bồi dưỡng đội ngũ 21 giảng viên ở trường cao đẳng ........................................................22 1.4.1. Lý luận về phát triển nguồn nhân lực ............................................22 1.4.2. Công tác bồi dưỡng đội ngũ giảng viên ở trường cao đẳng ..........24 1.5. Cơ sở pháp lý của quản lý công tác bồi dưỡng đội ngũ giảng 33 viên ở trường cao đẳng .................................................................. 1.6. Biện pháp quản lý công tác bồi dưỡng đội ngũ giảng viên trường cao đẳng .............................................................................34 Chƣơng 2: THỰC TRẠNG QUẢN LÝ CÔNG TÁC BỒI DƢỠNG ĐỘI NGŨ GIẢNG VIÊN Ở TRƢỜNG CAO ĐẲNG BÁCH KHOA HƢNG YÊN .....................................................................37 2.1. Vài nét về điều kiện kinh tế - giáo dục của Tỉnh Hưng Yên và nhu cầu phát triển về nguồn nhân lực trình độ Đại học, Cao đẳng của tỉnh .................................................................................. 37 2.2. Vài nét về Trường Cao đẳng Bách Khoa Hưng Yên ............................. 38 2.2.1. Tổng quan về lịch sử phát triển Trường Cao đẳng Bách Khoa Hưng Yên ............................................................................................... 38 2.2.2. Mục tiêu, chức năng, nhiệm vụ .............................................................. 39 2.2.3. Cơ cấu tổ chức Trường Cao đẳng Bách Khoa Hưng Yên ..................... 40 2.2.4. Quy mô đào tạo và chất lượng đầo tạo .................................................. 42 2.2.5. Hệ thống cơ sở vật chất .......................................................................... 44 2.3. Thực trạng công tác bồi dưỡng đội ngũ giảng viên Trường Cao đẳng Bách Khoa Hưng Yên ............................................................ 45 2.3.1. Tình hình đội ngũ giảng viên ................................................................. 45 2.3.2. Các biện pháp bồi dưỡng đội ngũ giảng viên của trường ...................... 55 2.4. Thực trạng quản lý công tác bồi dưỡng đội ngũ giảng viên trường Cao đẳng Bách khoa Hưng Yên ................................................. 60 2.4.1. Thực trạng về công tác quy hoạch đội ngũ giảng viên .......................... 60 2.4.2. Thực trạng về công tác tuyển dụng ........................................................ 61 2.4.3. Thực trạng về tổ chức thực hiện công tác đào tạo, bồi dưỡng và tự bồi dưỡng ...................................................................................... 63 2.4.4. Thực trạng về cơ chế, chính sách cho đội ngũ giảng viên ..................... 66 2.4.5. Thực trạng về nâng cao nhận thức quản lý, đặc biệt là ứng dụng công nghệ thông tin trong việc quản lý đội ngũ giảng viên 2.4.6. 68 Thực trạng về kiểm tra, đánh giá đội ngũ giảng viên ............................ 70 2.5. Đánh giá chung về các biện pháp quản lý công tác bồi dưỡng đội ngũ giảng viên ở trường Cao đẳng Bách khoa Hưng Yên .............. 72 2.5.1. Mặt mạnh ............................................................................................... 72 2.5.2. Mặt hạn chế ............................................................................................ 74 Chƣơng 3: MỘT SỐ BIỆN PHÁP QUẢN LÝ CÓ HIỆU QUẢ ĐỐI VỚI CÔNG TÁC BỒI DƢỠNG ĐỘI NGŨ GIẢNG VIÊN TRƢỜNG CAO ĐẲNG BÁCH KHOA HƢNG YÊN ............................ 77 3.1. Một số biện pháp quản lý có hiệu quả đối với công tác bồi dưỡng đội ngũ giảng viên Trường Cao đẳng Bách Khoa Hưng Yên ............................... 77 3.1.1. Nhóm biện pháp nâng cao nhận thức của cán bộ quản lý và đội ngũ giảng viên về sứ mạng, nhiệm vụ chiến lược, mục tiêu đào tạo của nhà trường, về vai trò và nhiệm vụ của giảng viên ................................. 77 3.1.2. Nhóm biện pháp về đổi mới công tác quy hoạch đội ngũ giảng viên ............................................................................................... 81 3.1.3. Nhóm biện pháp tuyển chọn và sử dụng đội ngũ giảng viên ................ 85 3.1.4. Nhóm biện pháp đẩy mạnh công tác đào tạo, bồi dưỡng đội ngũ giảng viên ........................................................................................ 88 3.1.5. Nhóm biện pháp các điều kiện bảo đảm cho quản lý công tác bồi dưỡng đội ngũ giảng viên ................................................................ 96 3.2. Khảo sát tính cần thiết và tính khả thi của các biện pháp ...................... 103 KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ ...................................................... ..108 1. Kết luận .............................................................................................. ..108 2. Khuyến nghị ....................................................................................... ..110 TÀI LIỆU THAM KHẢO PHỤ LỤC DANH MỤC BẢNG BIỂU Trang Hình 1.1 Chất lượng đội ngũ giảng viên .................................................................... 12 Hình 1.2 Các chức năng trong quá trình quản lí ........................................................ 19 Hình 1.3 Quy trình tuyển chọn giáo viên ................................................................... 26 Hình 1.4 Nội dung bồi dưỡng đội ngũ giảng viên ..................................................... 32 Hình 2.1 Cơ cấu tổ chức của Nhà trường ................................................................... 41 Bảng 2.1 Các hệ và ngành nghề đào tạo của trường .................................................. 43 Bảng 2.2 Thống kê số lượng GV, cơ cấu giới, độ tuổi theo bộ môn Bảng 2.3 Thống kê trình độ giảng viên ...................................................................... 47 Bảng 2.4 Thống kê trình độ học vấn của GV theo từng bộ môn ................................ 48 Bảng 2.5 Thống kê trình độ lí luận chính trị, số Đoàn viên - Đảng viên 46 .......................................................................................................... 50 Bảng 2.6 Thống kê trình độ sư phạm ĐNGV ............................................................ 52 Bảng 2.7 Thống kê trình độ ngoại ngữ, tin học ẩu ĐNGV ........................................ 53 Bảng 2.8 Thống kê mức độ đánh giá về quy hoạch ĐNGV ...................................... 61 Bảng 2.9 Thống kê mức độ đánh giá về công tác tuyển dụng................................... 63 Bảng 2.10 Thống kê mức độ đánh giá hình thức đào tạo, bồi dưỡng cho ĐNGV ................................................................................................... 66 Bảng 2.11 Việc tổ chức đào tạo, bồi dưỡng cho ĐNGV .............................................. 65 Bảng 2.12 Cơ chế, chính sách của trường đối với ĐNGV ........................................... 67 Bảng 2.13 Mức độ thực hiện việc nâng cao năng lực quản lí , đặc biệt là ứng dụng CNTT trong việc quản lí ĐNGV nhà trường ................................... 70 Bảng 2.14 Mức độ đánh giá hoạt động kiểm tra, đánh giá ĐNGV .............................. 71 Bảng 3.1 Tổng hợp kết quả khảo sát tính cần thiết và tính khả thi của các biện pháp ........................................................................................ 104 MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Giáo dục là một hiện tượng xã hội đặc biệt có tác động một cách sâu sắc, toàn diện đến tất cả các lĩnh vực khác nhau của đời sống xã hội. Đất nước ta đang chuyển sang thời kỳ phát triển mới, đó là thời kỳ công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước. Sự nghiệp công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước đặt ra nhiệm vụ cho ngành giáo dục - đào tạo là phải đào tạo ra con người có đạo đức, có tri thức, có sức khoẻ và trình độ chuyên sâu, có năng lực học tập thường xuyên và học tập suốt đời, năng động, sáng tạo để thực hiện tốt công cuộc xây dựng và bảo vệ Tổ quốc Việt Nam Xã hội chủ nghĩa. Ban chấp hành Trung ương đã có Chỉ thị 40/CT-TW ngày 15/6/2004 về việc: “Xây dựng, nâng cao chất lượng đội ngũ nhà giáo và cán bộ quản lý giáo dục trong giai đoạn 2001 - 2010”, trong đó mục tiêu tổng quát đã nêu: Xây dựng đội ngũ nhà giáo và cán bộ quản lý giáo dục được chuẩn hoá đảm bảo chất lượng đủ về số lượng, đồng bộ về cơ cấu, đặc biệt chú trọng nâng cao bản lĩnh chính trị, phẩm chất, lối sống, lương tâm, tay nghề của nhà giáo, thông qua việc quản lý, phát triển đúng định hướng và có hiệu quả sự nghiệp giáo dục để nâng cao chất lượng đào tạo nguồn nhân lực; đáp ứng những đòi hỏi ngày càng cao của sự nghiệp công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước. Chiến lược phát triển giáo dục 2001 - 2010 đã đưa ra bảy giải pháp về phát triển GD, trong đó phải kể đến giải pháp phát triển đội ngũ nhà giáo đáp ứng yêu cầu vừa tăng quy mô vừa nâng cao chất lượng, hiệu quả và đổi mới phương pháp giáo dục - một giải pháp trọng tâm nhằm thực hiện mục tiêu: tạo bước chuyển biến cơ bản về chất lượng, ưu tiên nâng cao chất lượng đào tạo nguồn nhân lực, đặc biệt chú trọng nhân lực KHCN trình độ cao. Trong bất cứ một trường đại học, cao đẳng nào thì đội ngũ giảng viên đóng một vai trò rất quan trọng và quyết định đến chất lượng đào tạo; là đội ngũ có vai trò chủ đạo trong việc đào tạo nguồn nhân lực có trình độ phục vụ 1 cho việc phát triển kinh tế - xã hội của đất nước. Trong thời đại ngày nay, cuộc cách mạng khoa học - công nghệ thay đổi và phát triển vượt bậc với sự ứng dụng các công nghệ cao trong đó công nghệ thông tin đóng vai trò công cụ phổ biến để xử lý thông tin, nâng cao năng lực nghiên cứu sáng tạo; nền kinh tế đang quá độ chuyển sang nền “kinh tế tri thức” lấy chất lượng của nguồn nhân lực làm yếu tố quyết định hàng đầu; xã hội thông tin, xã hội học tập đang hình thành. Trước những đổi thay đó, người thầy muốn giữ vững được vị trí của mình thì việc bồi dưỡng, đào tạo lại là một vấn đề cần phải đặc biệt quan tâm. Do vậy, công tác bồi dưỡng đội ngũ giảng viên Cao đẳng là một công việc cần được trú trọng trong các chương trình của công tác bồi dưỡng giáo dục và đào tạo. Trường Cao đẳng Bách khoa Hưng Yên là một trường mới được thành lập. Chức năng, nhiệm vụ của Trường chỉ có thể được thực hiện khi đội ngũ giảng viên của trường được xây dựng, phát triển, bồi dưỡng đủ về số lượng và đảm bảo về chất lượng. Thực tế trong thời gian qua trường Cao đẳng Bách khoa Hưng Yên có nhiều cố gắng về nhiều mặt nhất là công tác bồi dưỡng đội ngũ giảng viên để đáp ứng yêu cầu đào tạo. Song do đặc điểm tình hình riêng của nhà trường trong thời gian qua và trước những yêu cầu nhiệm vụ hiện tại cũng như thời gian tới, đội ngũ giảng viên nhà trường còn có những bất cập về số lượng, chất lượng, về năng lực chuyên môn... Với những lý do nêu trên, tôi chọn đề tài: “Biện pháp quản lý công tác bồi dưỡng đội ngũ giảng viên Trường Cao đẳng Bách Khoa Hưng Yên” với hy vọng tìm chọn được một số biện pháp có hiệu quả công tác bồi dưỡng đội ngũ giảng viên ở trường Cao đẳng Bách khoa Hưng Yên phù hợp và khả thi. 2. Mục đích nghiên cứu Nghiên cứu lý luận và thực tiễn từ đó xác định những biện pháp quản lý công tác bồi dưỡng đội ngũ giảng viên trường Cao đẳng Bách khoa Hưng Yên nhằm góp phần nâng cao chất lượng đội ngũ giảng viên của trường. 2 3. Khách thể và đối tƣợng nghiên cứu 3.1. Khách thể nghiên cứu: Công tác bồi dưỡng đội ngũ giảng viên ở Trường Cao đẳng Bách Khoa Hưng Yên. 3.2. Đối tượng nghiên cứu: Biện pháp quản lý công tác bồi dưỡng đội ngũ giảng viên ở Trường Cao đẳng Bách Khoa Hưng Yên. 4. Giả thuyết khoa học Việc quản lý công tác bồi dưỡng đội ngũ giảng viên ở trường Cao Đẳng Bách Khoa Hưng Yên những năm gần đây đã có nhiều chuyển biến đáng khích lệ. Song vẫn còn một số tồn tại cần khắc phục. Nếu áp dụng một cách phù hợp và đồng bộ các biện pháp bồi dưỡng đội ngũ giảng viên ở Trường Cao đẳng Bách Khoa Hưng Yên thì chất lượng đội ngũ giảng viên sẽ được nâng cao góp phần tích cực vào việc nâng cao chất lượng và hiệu quả đào tạo của nhà trường. 5. Nhiệm vụ nghiên cứu 5.1. Nghiên cứu cơ sở lí luận về quản lý công tác bồi dưỡng đội ngũ giảng viên ở trường Cao đẳng. 5.2. Phân tích và đánh giá thực trạng quản lý công tác bồi dưỡng đội ngũ giảng viên ở Trường Cao Đẳng Bách Khoa Hưng Yên. 5.3. Đề xuất một số biện pháp quản lý có hiệu quả công tác bồi dưỡng đội ngũ giảng viên ở trường cao đẳng 6. Phạm vi nghiên cứu - Chỉ nghiên cứu và đề xuất các biện pháp có hiệu quả đối với công tác bồi dưỡng đội ngũ giảng viên ở trường Cao đẳng Bách khoa Hưng Yên. - Khảo sát và sử dụng các số liệu từ năm 2006 đến năm 2009. 7. Phƣơng pháp nghiên cứu 7.1. Các phương pháp nghiên cứu lí luận: Thu thập, phân tích, xử lí tài liệu 3 7.2 Các phương pháp nghiên cứu thực tiễn: Phương pháp điều tra chọn mẫu, thu thập thông tin, phỏng vấn, lấy ý kiến chuyên gia, xử lí kết quả bằng thống kê toán học. 8. Cấu trúc của luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận, khuyến nghị và tài liệu tham khảo, nội dung luận văn được trình bày trong 3 chương: Chƣơng 1: Cơ sở lí luận và pháp lý về quản lý công tác bồi dưỡng đội ngũ giảng viên ở trường Cao đẳng Chƣơng 2: Thực trạng quản lý công tác bồi dưỡng đội ngũ giảng viên ở Trường Cao đẳng Bách Khoa Hưng Yên. Chƣơng 3 : Một số biện pháp quản lý có hiệu quả đối với công tác bồi dưỡng đội ngũ giảng viên ở trường Cao đẳng Bách khoa Hưng Yên. 4 Chƣơng 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ PHÁP LÝ VỀ QUẢN LÝ CÔNG TÁC BỒI DƢỠNG ĐỘI NGŨ GIẢNG VIÊN Ở TRƢỜNG CAO ĐẲNG 1.1 . Tổng quan nghiên cứu vấn đề Toàn cầu hoá là một xu thế khách quan, vừa là quá trình hợp tác để phát triển, vừa là quá trình đấu tranh của các nước đang phát triển để bảo vệ lợi ích quốc gia. Sự phát triển mạnh mẽ của khoa học công nghệ, sự phát triển năng động của nền kinh tế, quá trình hội nhập và toàn cầu hoá đang làm cho việc rút ngắn khoảng cách về trình độ phát triển ở các nước trở nên nhanh hơn. Cùng với quá trình phát triển kinh tế xã hội. Các quốc gia luôn coi trọng phát triển nền giáo dục của nước mình nhằm đáp ứng ngày càng cao về nâng cao trình độ dân trí, phát triển nguồn nhân lực và nền giáo dục của các nước đều đã và đang phát triển theo hướng hiện đại hoá hội nhập với xu hướng phát triển chung của thế giới. Bởi vì một nền giáo dục tốt, hiện đại nó sẽ đào tạo ra một nguồn nhân lực tốt, nâng cao vị thế quốc gia. Bước sang thế kỷ 21, cuộc cách mạng khoa học - công nghệ tiếp tục phát triển với những bước tiến nhảy vọt, đưa thế giới chuyển từ kỷ nguyên công nghiệp sang kỷ nguyên thông tin và phát triển kinh tế tri thức, đồng thời tác động tới tất cả các lĩnh vực của đời sống kinh tế - xã hội, làm biến đổi nhanh chóng và sâu sắc đời sống vật chất và tinh thần của toàn xã hội nhất là sự biến đổi ở lĩnh vực kinh tế, văn hoá, giáo dục. Khoa học công nghệ trở thành động lực cơ bản của sự phát triển kinh tế - xã hội. Giáo dục là nền tảng của sự phát triển, trong đó phát triển nguồn nhân lực đáp ứng nhu cầu xã hội hiện đại đóng vai trò chủ yếu trong việc nâng cao ý thức dân tộc, tinh thần trách nhiệm và năng lực của các thế hệ hiện nay và mai sau. Ngày nay, trước sự phát triển mạnh mẽ của nền kinh tế thị trường và sự nghiệp công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước, Đảng ta đã thực sự coi “Giáo 5 dục là quốc sách hàng đầu”, “đầu tư cho giáo dục là đầu tư cho sự phát triển”. Đây được xem là một trong những lĩnh vực then chốt cần đột phá để làm chuyển biến tình hình kinh tế - xã hội: “tạo bước chuyển mạnh về phát triển nguồn nhân lực”. Nói đến nguồn nhân lực phải nói về số lượng và chất lượng. Trong giai đoạn mới, những mặt mạnh và mặt hạn chế của con người Việt Nam, cần xác định rõ yêu cầu mới về chất lượng. Một trong những mục tiêu mà những chiến lược phát triển giáo dục đã đề ra là tạo bước chuyển biến cơ bản về chất lượng, ưu tiên nâng cao chất lượng đào tạo nguồn nhân lực, đặc biệt chú trọng nhân lực khoa học công nghệ trình độ cao...và phát triển đội ngũ nhà giáo đáp ứng yêu cầu vừa tăng quy mô vừa nâng cao chất lượng và hiệu quả để phát triển giáo dục. Chính vì thế, phát triển giáo dục và đào tạo được coi là nền tảng và động lực của sự nghiệp công nghiệp hoá, hiện đại hoá, là điều kiện để phát triển nguồn lực con người, thực hiện “mọi người đi học, học thường xuyên, học suốt đời”, “cả nước trở thành một xã hội học tập”. Trước những biến đổi lớn lao về khoa học - công nghệ và kinh tế xã hội đã làm nảy sinh những vấn đề lớn về giáo dục, đòi hỏi phải được giải quyết chẳng những trong riêng từng nước mà còn trên phạm vi toàn cầu. Bối cảnh sôi động của các xu hướng phát triển đời sống xã hội hiện đại làm cho giáo dục các nước phải đối mặt với nhiều cơ hội và thách thức to lớn, đặc biệt là vấn đề giải quyết các mối quan hệ giữa quy mô - chất lượng và hiệu quả đào tạo; giữa đào tạo và nghiên cứu, dịch vụ; giữa nhu cầu và nguồn nhân lực cho phát triển và Việt Nam không nằm ngoài vòng quay của sự phát triển này. Vấn đề bồi dưỡng đội ngũ giảng viên được rất nhiều nhà nghiên cứu đi sâu vào tìm hiểu như quản lý chuyên môn, bồi dưỡng giảng viên, xây dựng và phát triển đội ngũ giảng viên ... được nhiều nhà nghiên cứu trong và ngoài nước đề cập. Đặc biệt trong những năm gần đây nhiều luận văn Thạc sĩ đã 6 nghiên cứu vấn đề bồi dưỡng đội ngũ giảng viên từ những khía cạnh khác nhau, nghiên cứu những vấn đề vướng mắc trong thực tiễn công tác bồi dưỡng đội ngũ giảng viên ở các ngành học, cấp học và các địa phương khác nhau. Có thể nêu một số công trình nghiên cứu ở mức độ Thạc sĩ như sau: - Luận văn Thạc sĩ: “Những biện pháp quản lý công tác bồi dưỡng đội ngũ giảng viên dạy thực hành tại trường Cao đẳng Kinh tế Kỹ thuật Công nghiệp I” của tác giả Trần Ngọc Ban. Trong đề tài này, tác giả chỉ tập trung nghiên cứu đổi mới quản lý công tác bồi dưỡng đội ngũ giảng viên dạy thực hành đang trực tiếp giảng dạy tại trường Cao đẳng Kinh tế Kỹ thuật Công nghiệp I. - Luận văn Thạc sĩ: “Các biện pháp quản lý công tác bồi dưỡng cán bộ, giảng viên của Đại học Quốc gia Hà Nội của tác giả Nguyễn Kiều Oanh. Trong đề tài này, tác giả tập trung nghiên cứu biện pháp quản lý công tác bồi dưỡng đội ngũ cán bộ, giảng viên đang làm việc và giảng dạy trực tiếp tại trường Đại học Quốc gia Hà Nội. - Luận văn Thạc sĩ của tác giả Vũ Thị Tài: “Những biện pháp cải tiến công tác tổ chức tuyển chọn và bồi dưỡng nhằm nâng cao chất lượng lực lượng giảng viên trẻ tại Viện Đại học Mở Hà Nội”, trong đề tài này, tác giả tập trung nghiên cứu biện pháp cải tiến công tác tổ chức tuyển chọn và bồi dưỡng lực lượng giảng viên trẻ tại Viện Đại học Mở Hà Nội. - Về trường Cao đẳng Bách khoa Hưng Yên là trường mới lên Cao đẳng, vấn đề đội ngũ có yếu tố quyết định trong việc đảm bảo chất lượng giáo dục, chưa có đề tài nào nghiên cứu về công tác bồi dưỡng đội ngũ giảng viên của trường Cao đẳng Bách khoa Hưng Yên. Như vậy, nghiên cứu về bồi dưỡng đội ngũ giảng viên của trường Cao đẳng Bách khoa Hưng Yên là vấn đề cần được quan tâm nghiên cứu một cách có hệ thống. 7 1.2. Các khái niệm cơ bản 1.2.1. Giảng viên, đội ngũ giảng viên 1.2.1.1.Giảng viên Trong bối cảnh của giai đoạn công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước hiện nay, lao động của nhà giáo trực tiếp đáp ứng nhu cầu về nhân lực, nhân tài và dân trí cho xã hội. Lao động của nhà giáo không chỉ có ý nghĩa xã hội sâu sắc mà còn chứa đựng ý nghĩa kinh tế lớn lao. Mục tiêu nâng cao dân trí, đào tạo nhân lực và bồi dưỡng nhân tài của nhà giáo được thực hiện trên phông nền chung là mô hình nhân cách của thế hệ trẻ mà xã hội đã đặt hàng với giáo dục. Nói cách khác, nâng cao dân trí, đào tạo nhân lực và bồi dưỡng nhân tài mà nhà giáo thực hiện có mẫu số chung là nhân cách của con người mới mà thế hệ trẻ Việt Nam cần vươn tới. Với ý nghĩa này, có thể khẳng định những vấn đề kinh tế - xã hội và chính trị của quốc gia sẽ không giải quyết được nếu như thiếu vắng giáo dục, thiếu vắng nhà trường mà hạt nhân của nó là nhà giáo. Điều 70, Luật Giáo dục chỉ rõ: “Nhà giáo là người làm nhiệm vụ giảng dạy, giáo dục trong nhà trường, cơ sở giáo dục khác. Nhà giáo giảng dạy ở cơ sở giáo dục mầm non, giáo dục phổ thông, giáo dục nghề nghiệp gọi là giáo viên; ở cơ sở giáo dục đại học gọi là giảng viên.” [32, tr. 27]. Giảng viên trường cao đẳng là cán bộ của Đảng và nhà nước, là thành tố cơ bản của nhà trường, là cầu nối giữa Đảng, Nhà nước với quần chúng nhân dân. Giảng viên trường cao đẳng gồm: Hiệu trưởng, phó Hiệu trưởng, trưởng, phó khoa, trưởng, phó bộ môn và các giảng viên các môn học. * Giảng viên trường cao đẳng phải có những tiêu chuẩn: + Phẩm chất đạo đức, tư tưởng tốt. 8 + Đạt trình độ chuẩn về đào tạo chuyên môn, nghiệp vụ (có bằng tốt nghiệp cử nhân trở lên). + Đủ sức khoẻ theo yêu cầu nghề nghiệp. + Lý lịch bản thân rõ ràng. Vậy có thể nói rằng: Giảng viên là nhà giáo làm nhiệm vụ giảng dạy giáo dục ở các trường đại học, cao đẳng. 1.2.1.2. Đội ngũ giảng viên Từ điển tiếng Việt giải thích khái niệm đội ngũ: “Là tập hợp gồm một số đông người cùng chức năng, nhiệm vụ hoặc nghề nghiệp hợp thành lực lượng hoạt động trong một hệ thống (tổ chức) nhất định” [38, tr. 339]. Khái niệm đội ngũ không chỉ được sử dụng một cách phổ biến trong lĩnh vực quân sự mà còn được sử dụng một cách phổ biến trong lĩnh vực tổ chức thuộc nhiều lĩnh vực hoạt động khác nhau như: đội ngũ công nhân viên chức, đội ngũ y bác sĩ v.v... Trong lĩnh vực giáo dục, thuật ngữ đội ngũ cũng được sử dụng để chỉ những tập hợp người được phân biệt với nhau về chức năng trong hệ thống giáo dục như: đội ngũ nhà giáo, đội ngũ cán bộ quản lý trường học... Đội ngũ giảng viên là lực lượng chủ yếu, giá trị cơ bản cũng như vốn quí nhất của trường đại học, cao đẳng, với tri thức, tài nghệ và kinh nghiệm, sự hiểu biết sâu sắc về bản chất quá trình đào tạo trong nhà trường, là nhân vật trung tâm trong nhà trường quyết định chất lượng và hiệu quả giáo dục đào tạo góp phần hình thành mô hình nhân cách nhà chuyên môn có trình độ cao theo mục tiêu đào tạo bằng giảng dạy, giáo dục. Vì vậy, đầu tư cho nguồn lực mà nòng cốt là đội ngũ giảng viên trong nhà trường đại học, cao đẳng là điều kiện cốt yếu, cần thiết cho việc nâng cao chất lượng và hiệu quả đào tạo trong nhà trường. 9 Vậy, đội ngũ giảng viên là tập hợp các nhà giáo làm nhiệm vụ giảng dạy và nghiên cứu ở các trường đại học, cao đẳng, gắn kết với nhau bằng hệ thống mục tiêu giáo dục, cùng trực tiếp giảng dạy và giáo dục sinh viên, cùng chịu sự ràng buộc của những quy tắc có tính chất hành chính của ngành giáo dục và nhà nước. 1.2.2. Bồi dưỡng, bồi dưỡng đội ngũ giảng viên 1.2.2.1. Bồi dưỡng Bồi dưỡng là một thuật ngữ trong giáo dục đang được sử dụng rất nhiều, có nơi còn gọi là tái đào tạo. Khái niệm bồi dưỡng được nhiều nhà nghiên cứu tìm hiểu và đưa ra nhiều định nghĩa khác nhau. Trong từ điển Tiếng Việt (NXB Đà Nẵng 1997) cho rằng: Bồi dưỡng là làm tăng thêm năng lực hoặc phẩm chất. Tác giả Nguyễn Minh Đường quan niệm: “Bồi dưỡng có thể coi là quá trình cập nhật kiến thức và kỹ năng còn thiếu hoặc đã lạc hậu trong một cấp học, bậc học và thường được xác nhận bằng một chứng chỉ”. Trong từ điển giáo dục [ 18, tr. 107 ]: Bồi dưỡng theo: - Nghĩa rộng: là quá trình giáo dục, đào tạo nhằm hình thành nhân cách và những phẩm chất riêng biệt của nhân cách theo định hướng mục đích đã chọn (ví dụ: bồi dưỡng cán bộ, bồi dưỡng các đức tính: cần, kiệm, liêm chính...) - Nghĩa hẹp: là trang bị thêm các kiến thức, kỹ năng nhằm mục đích nâng cao và hoàn thiện năng lực hoạt động trong các lĩnh vực cụ thể (ví dụ: bồi dưỡng kiến thức, bồi dưỡng lí luận, bồi dưỡng nghiệp vụ sư phạm...) UNESCO định nghĩa: “Bồi dưỡng có ý nghĩa nâng cao trình độ nghề nghiệp. Quá trình này chỉ diễn ra khi cá nhân và tổ chức có nhu cầu nâng cao kiến thức hoặc kỹ năng chuyên môn nghiệp vụ của bản thân nhằm đáp ứng nhu cầu lao động nghề nghiệp”. 10 Từ những định nghĩa nêu trên, bồi dưỡng có thể được hiểu là quá trình bổ sung kiến thức, kỹ năng (những nội dung liên quan đến nghề nghiệp) để nâng cao trình độ trong một lĩnh vực hoạt động chuyên môn nhất định giúp chủ thể bồi dưỡng có cơ hội củng cố, mở mang hoặc nâng cao hệ thống tri thức, kỹ năng, kỹ xảo, chuyên môn nghiệp vụ có sẵn nhằm nâng cao chất lượng hiệu quả công việc đang làm. Như vậy, bồi dưỡng là làm tăng thêm trình độ hiện có của đội ngũ giảng viên (cả phẩm chất, năng lực, sức khoẻ). Trong đó, chủ thể bồi dưỡng là người lao động đã được đào tạo và đã có một trình độ chuyên môn nhất định. 1.2.2.2. Bồi dưỡng đội ngũ giảng viên Bồi dưỡng đội ngũ giảng viên là nhiệm vụ trọng tâm, ưu tiên hàng đầu trong việc phát triển của mỗi nhà trường. Việc bồi dưỡng đội ngũ giảng viên không những nhằm mục tiêu phục vụ yêu cầu tăng qui mô đào tạo, nâng cao chất lượng giảng dạy ở giai đoạn hiện nay mà còn chuẩn bị cho những bước phát triển mạnh mẽ trong tương lai của giáo dục Đại học và nền kinh tế - xã hội. Như vậy, vấn đề cốt lõi của bồi dưỡng đội ngũ giảng viên là nhằm đạt tới mục tiêu “chất lượng đội ngũ giảng viên” phù hợp với quan điểm chỉ đạo của Đảng trong thời kỳ mới cũng như sự chỉ đạo của Thủ tướng Chính phủ được thể hiện trong Quyết định số: 09/Qđ-TTg ban hành ngày 11/01/2005 về việc phê duyệt đề án.“Xây dựng nâng cao chất lượng đội ngũ nhà giáo và cán bộ quản lý giáo dục giai đoạn 2005 – 2010”. - Trước hết, xét đến khái niệm chất lượng: Theo Từ điển tiếng Việt: “Chất lượng là cái tạo nên phẩm chất, giá trị của một con người, một sự vật, sự việc”. [38 tr. 144]. Theo các cách tiếp cận khác nhau về chất lượng, cho rằng: “Chất lượng là sự phù hợp với mục tiêu”, hay “chất lượng là sự đáp ứng nhu cầu của khách hàng”... - Vậy chất lượng đội ngũ giảng viên là cái tạo nên phẩm chất, giá trị của đội ngũ giảng viên, có thể đáp ứng được mục tiêu, yêu cầu đòi hỏi. 11 Mục tiêu của giáo dục đó là đào tạo những con người toàn diện vừa có “tài”, vừa có “đức”, có lý tưởng, có sức khoẻ, có khả năng thích ứng mọi hoàn cảnh. Người giảng viên là người tham gia trực tiếp vào quá trình đào tạo đó, nên ở người giảng viên cũng phải hội tụ đầy đủ những phẩm chất, giá trị như mục tiêu giáo dục đề ra. Do đó, khi nói tới chất lượng đội ngũ giảng viên phải nói đến những yếu tố cơ bản sau đây: phẩm chất chính trị, đạo đức; trình độ và năng lực của đội ngũ giảng viên. Mặt khác, đội ngũ giảng viên là tập hợp một nhóm người tham gia giảng dạy và nghiên cứu khoa học ở các trường Đại học, Cao đẳng mà theo tác giả Đặng Quốc Bảo thì họ phải được gắn kết với nhau bằng lí tưởng và mục tiêu chung. Nói đến việc bồi dưỡng đội ngũ là nhằm đạt đến các yếu tố: đủ về số lượng; mạnh về chất lượng; đồng bộ về cơ cấu; đồng thuận về hành động [1, tr. 12]. Có thể mô hình hoá chất lượng đội ngũ giảng viên như sau: Hình 1.1 Chất lƣợng đội ngũ giảng viên Số lƣợng Sè l­îng Năng lực Cơ cấu Phẩm chất đạo đức, chính trị 12 1.2.3. Quản lý và chức năng quản lý 1.2.3.1. Quản lý Cuộc sống xã hội loài người luôn luôn vận động và phát triển. Từ lao động riêng rẽ, đơn giản đến lao động phối hợp, phức tạp, con người đã biết phân công, hợp tác với nhau trong quá trình lao động của cộng đồng. Hoạt động quản lý đã bắt nguồn từ đó và nó ra đời như một tất yếu khách quan. Xã hội loài người đã trải qua hàng vạn năm, qua rất nhiều thời kỳ phát triển của lịch sử, “Quản lí đã trở thành một hoạt động phổ biến diễn ra trên mọi lĩnh vực, mọi cấp độ và có liên quan đến mọi người. Đó là loại hoạt động xã hội bắt nguồn từ tính chất cộng đồng dựa trên sự phân công và hiệp tác để làm một công việc nhằm đạt mục tiêu chung [21, tr. 8]. Có nhiều cách giải thích khác nhau về quản lý tuỳ thuộc vào các cách tiếp cận cũng như góc độ nghiên cứu và hoàn cảnh kinh tế, xã hội, chính trị. Dưới đây là một số quan điểm quản lí của một số tác giả: + Từ khi F.W. Taylor (1856-1915) phát biểu các nguyên lí về quản lý thì quản lý nhanh chóng phát triển thành một ngành khoa học. Được coi là cha đẻ của Thuyết quản lí khoa học, ông định nghĩa: “Quản lý” là cải tạo mối quan hệ giữa người với người, giữa người với máy móc, quản lý là nghệ thuật biết rõ ràng, chính xác cái gì cần làm và cái đó làm thế nào bằng phương pháp tốt nhất và rẻ nhất” [9, tr. 89]. + Henri Fayol (1841-1925) với cống hiến lớn nhất của mình là xuất phát từ các loại hình "hoạt động quản lý", ông là người đầu tiên đã phân biệt chúng thành năm chức năng cơ bản: kế hoạch hoá, tổ chức, chỉ huy, phối hợp và kiểm tra [8, tr. 17]. + Mary Parker Follett (1868-1933) ngay từ những thập kỷ đầu tiên của thế kỷ XX đã có những đóng góp quan trọng vào thuyết hành vi trong quản lý. Tác giả cho rằng đây là một quá trình động, liên tục, kế tiếp nhau chứ không tĩnh tại, 13 nhấn mạnh đến việc lôi cuốn người thuộc cấp tham gia giải quyết vấn đề và tính động của sự quản lý thay vì những nguyên tắc tĩnh [8, tr. 24]. Một số quan điểm của Việt Nam: + Từ điển Tiếng Việt thông dụng, quản lý là “ Tổ chức, điều khiển hoạt động của một đơn vị, một cơ quan” [40, tr.616]. + Nghiên cứu về khoa học quản lý, các tác giả Nguyễn Quốc Chí và Nguyễn Thị Mỹ Lộc cho rằng định nghĩa về quản lý sẽ rõ ràng hơn khi “quản lý là quá trình đạt đến mục tiêu của tổ chức bằng cách vận dụng các hoạt động (chức năng) kế hoạch hoá, tổ chức, chỉ đạo (lãnh đạo) và kiểm tra [7, tr.1]. Mặc dù có nhiều cách tiếp cận khác nhau về quản lý, nhưng nhìn chung các định nghĩa đều đề cập đến bản chất của hoạt động quản lý, đó là: - Quản lý có sự tác động biện chứng qua lại lẫn nhau giữa chủ thể và khách thể quản lý. - Xét cho đến cùng thì quản lý bao giờ cũng là quản lý con người. Như vậy, quản lý là những tác động có tổ chức, có định hướng của chủ thể quản lý lên khách thể quản lý thông qua các chức năng quản lý nhằm sử dụng có hiệu quả các nguồn lực, đảm bảo sự vận động, phát triển và đạt mục tiêu của hệ thống tổ chức. Có thể nói, quản lý vừa là một môn khoa học sử dụng tri thức của nhiều môn khoa học tự nhiên và xã hội nhân văn khác nhau như: toán học, kinh tế, thống kê, xã hội học, tâm lí học... vừa là một nghệ thuật. Do vậy, đòi hỏi các nhà quản lý trong quá trình quản lý phải luôn chủ động, khéo léo, linh hoạt tổ chức, điều khiển, hướng dẫn mọi thành viên trong tổ chức của mình cùng hướng tới mục tiêu xác định, tránh được tình trạng rối ren và bất ổn của tổ chức mình, đồng thời có thể kích thích và phát huy được năng lực mọi thành viên trong tổ chức. Với vai trò, chức năng tạo sự thống nhất ý chí trong tổ chức, định hướng sự phát triển của tổ chức là điều hoà, phối hợp và hướng dẫn hoạt động 14 của cá nhân trong tổ chức; tạo động lực, tạo môi trường và điều kiện thuận lợi cho sự phát triển cá nhân và tổ chức, quản lý đã thực sự trở thành một hoạt động không thể thiếu được của bất kì một tổ chức xã hội nào nhằm đạt đến sự phát triển ổn định, bền vững và có hiệu quả. 1.2.3.2. Quản lý giáo dục Trong giai đoạn hiện nay, mục tiêu của giáo dục nước ta là: “đào tạo con người Việt Nam phát triển toàn diện, có đạo đức, tri thức, sức khoẻ, thẩm mỹ và nghề nghiệp, trung thành với lý tưởng độc lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội; hình thành và bồi dưỡng nhân cách, phẩm chất và năng lực của công dân đáp ứng yêu cầu xây dựng và bảo vệ Tổ quốc”. [32, tr. 8] Quản lý giáo dục còn được coi là một môn khoa học quản lý chuyên ngành, được nghiên cứu trên nền tảng của khoa học quản lý nói chung. Giống như khái niệm quản lý, khái niệm quản lý giáo dục được nhiều tác giả định nghĩa khác nhau. - Theo tác giả Nguyễn Ngọc Quang : "Quản lý giáo dục thực chất là tác động đến nhà trường, làm cho nó tổ chức tối ưu được quá trình dạy học, giáo dục thể chất theo đường lối nguyên lý giáo dục của Đảng, quán triệt được những tính chất nhà trường xã hội chủ nghĩa Việt Nam, bằng cách đó tiến tới mục tiêu dự kiến, tiến lên trạng thái chất lượng mới" [30, tr. 35]. - Theo tác giả Đặng Quốc Bảo: "Quản lý giáo dục theo nghĩa tổng quát là hoạt động điều hành phối hợp của các lực lượng xã hội nhằm thúc đẩy công tác đào tạo thế hệ trẻ theo yêu cầu xã hội". - Theo tác giả Phạm Minh Hạc "Quản lý giáo dục là hệ thống tác động có mục đích, có kế hoạch, hợp quy luật của chủ thể quản lý (hệ thống giáo dục) nhằm làm cho hệ vận hành theo đường lối và nguyên lý giáo dục của Đảng thực hiện được các tính chất của nhà trường xã hội chủ nghĩa Việt Nam, mà tiêu điểm hội tụ là quá trình dạy học - giáo dục thế hệ trẻ, đưa hệ giáo dục tới mục tiêu dự kiến tiến lên trạng thái mới về chất". 15