ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƯỜNG ĐẠI HỌC GIÁO DỤC
BÙI MỸ HẠNH
BIỆN PHÁP QUẢN LÝ
CÔNG TÁC BỒI DƯỠNG HỌC SINH GIỎI
TẠI TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG CHUYÊN
HÀ NỘI – AMSTERDAM
LUẬN VĂN THẠC SĨ QUẢN LÝ GIÁO DỤC
CHUYÊN NGÀNH: QUẢN LÝ GIÁO DỤC
MÃ SỐ: 60 14 01 14
Người hướng dẫn khoa học: PGS. TS. NGUYỄN THỊ PHƯƠNG HOA
HÀ NỘI - 2014
1
LỜI CẢM ƠN
Sau thời gian học tập và nghiên cứu tại trường Đại học Giáo dục, Đại
học Quốc gia Hà Nội, được sự giúp đỡ và chỉ bảo tận tình của các thầy, cô
giáo và sự nỗ lực của bản thân, tác giả đã hoàn thành luận văn khoa học này.
Với tình cảm chân thành nhất, tác giả xin gửi lời cảm ơn tới các Thầy
giáo, Cô giáo, Cán bộ trường Đại học Giáo dục, Đại học Quốc gia Hà Nội đã
tận tình giảng dạy, truyền đạt nhiều kiến thức quý báu, tạo mọi điều kiện giúp
đỡ tác giả hoàn thành chương trình học tập và nghiên cứu của mình.
Đặc biệt, tác giả xin bày tỏ lòng kinh trọng và biết ơn sâu sắc tới
PGS. TS. Nguyễn Thị Phương Hoa, người hướng dẫn khoa học, một cô giáo
đầy trách nhiệm, tận tâm, nhiệt tình giúp đỡ tác giả trong việc định hướng
cũng như trong suốt quá trình thực hiện đề tài.
Tác giả xin chân thành cảm ơn các thầy cô giáo trong Ban giám hiệu
trường THPT chuyên Hà Nội-Amsterdam, các tổ trưởng chuyên môn, các
đồng chí GV, các em HS của trường THPT chuyên Hà Nội- Amsterdam; gia
đình, bạn bè đã tạo điều kiện, cộng tác và ủng hộ tác giả trong quá trình học
tập, khảo sát, thu thập dữ liệu liên quan đến đề tài.
Mặc dù đã có nhiều cố gắng, song do điều kiện về thời gian, khả năng
nghiên cứu còn hạn chế, chắc chắn luận văn không tránh khỏi những thiếu
sót. Kính mong nhận được sự góp ý, chỉ bảo của các thày, cô giáo, các bạn
đồng nghiệp và tất cả những ai quan tâm đến đề tài này.
Xin trân trọng cảm ơn!
Hà Nội, ngày tháng năm
Tác giả
Bùi Mỹ Hạnh
i
DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT
Viết tắt
Viết đầy đủ
BGH
Ban giám hiệu
CBQL
Cán bộ quản lý
CMHS
Cha mẹ học sinh
GD&ĐT
Giáo dục và Đào tạo:
GV
Giáo viên
HS
Học sinh
HSG
Học sinh giỏi
THPT
Trung học phổ thông:
UBND
Ủy ban nhân dân
XHHGD
Xã hội hóa Giáo dục
ii
MỤC LỤC
Trang
Lời cảm ơn ................................................................................................ i
Danh mục viết tắt .........................................................................................
ii
Mục lục ................................................................................................ iii
Danh mục các bảng ......................................................................................
vi
Danh mục các sơ đồ .....................................................................................
vii
MỞ ĐẦU ................................................................................................ 1
Chương 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN CỦA QUẢN LÝ CÔNG TÁC BỒI
6
DƯỠNG HỌC SINH GIỎI ................................................................
1.1. Vài nét về lịch sử nghiên cứu vấn đề ....................................................
6
1.1.1. Trên thế giới .......................................................................................
6
1.1.2. Ở Việt Nam ........................................................................................
9
1.2. Một số khái niệm cơ bản của đề tài .......................................................
12
1.2.1. Các khái niệm liên quan đến HSG và bồi dưỡng HSG ........................
12
1.2.2. Các khái niệm liên quan đến vấn đề quản lý ................................ 14
1.3. Mục đích, tầm quan trọng và tiêu chí để đánh giá học sinh giỏi .............
20
1.4. Những vấn đề cơ bản về quản lý và biện pháp quản lý hoạt động
bồi dưỡng HSG ở trường THPT ................................................................21
1.4.1. Chức năng quản lý hoạt động bồi dưỡng HSG tại các trường THPT...............
21
1.4.2. Các yếu tố tác động đến quản lý hoạt động bồi dưỡng học sinh giỏi
25
1.5. Các quy định của cơ quan quản lý về bồi dưỡng HSG ..........................
27
1.5.1. Các quy định của cơ quan quản lý về đào tạo, bồi dưỡng HSG
và nâng cao chất lượng nguồn nhân lực .......................................................
27
1.5.2. Quy định về thành lập trường THPT chuyên ................................ 28
Tiểu kết Chương 1........................................................................................
34
Chương 2: THỰC TRẠNG HOẠT ĐỘNG BỒI DƯỠNG VÀ
QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG BỒI DƯỠNG Ở TRƯỜNG TRUNG
35
HỌC PHỔ THÔNG CHUYÊN HÀ NỘI- AMSTERDAM ......................
2.1. Khái quát về Trường THPT Hà Nội – Amsterdam................................
35
2.1.1. Quá trình hình thành và phát triển trường THPT chuyên Hà
Nội – Amsterdam .........................................................................................
35
iii
2.1.2. Cơ cấu tổ chức và cấu trúc đào tạo của trường THPT chuyên
Hà Nội – Amsterdam....................................................................................
36
2.1.3. Cơ sở vật chất của trường ................................................................38
2.1.4. Thành tích của nhà trường ................................................................
39
2.2. Thực trạng hoạt động bồi dưỡng HSG tại trường THPT chuyên
Hà Nội- Amsterdam .....................................................................................
40
2.2.1. Đặc điểm của HS trường THPT chuyên Hà Nội - Amsterdam ...........
40
2.2.2. Nội dung bồi dưỡng ...........................................................................
42
2.2.3. Hình thức bồi dưỡng ..........................................................................
43
2.2.4. Điều kiện, cơ sở vật chất đảm bảo cho công tác bồi dưỡng HSG ...............
46
2.2.5. Sự phối hợp giữa nhà trường- gia đình- xã hội................................ 48
2.2.6. Về thi đua, khen thưởng ................................................................ 51
2.2.7. Đánh giá chung về công tác bồi dưỡng họa sinh giỏi của trường ..............
52
2.3. Thực trạng quản lý hoạt động bồi dưỡng học sinh giỏi tại trường
THPT chuyên Hà Nội- Amsterdam ..............................................................
58
2.3.1. Nhận thức của cán bộ quản lý, giáo viên, học sinh về tầm
quan trọng của hoạt động bồi dưỡng HSG tại trường THPT chuyên
Hà Nội- Amsterdam .....................................................................................
58
2.3.2. Thực trạng việc lập kế hoạch thực hiện bồi dưỡng HSG ....................
60
2.3.3. Quản lý các điều kiện cơ sở vật chất đảm bảo cho hoạt động
bồi dưỡng học sinh giỏi ...............................................................................
62
2.3.4. Quản lý kiểm tra, đánh giá ................................................................63
2.3.5. Quản lý việc phối hợp giữa nhà trường- gia đình và xã hội
trong hoạt động bồi dưỡng học sinh giỏi ......................................................
65
2.4. Đánh giá chung về thực trạng biện pháp quản lý công tác bồi
dưỡng học sinh giỏi ở trường THPT chuyên Hà Nội- Amsterdam ................
65
2.4.1. Mặt mạnh ...........................................................................................
65
2.4.2. Mặt yếu ..............................................................................................
66
2.4.3. Bài học kinh nghiệm ...........................................................................
66
Tiểu kết Chương 2........................................................................................
67
Chương 3: MỘT SỐ BIỆN PHÁP QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG BỒI
DƯỠNG HỌC SINH GIỎI Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG
68
CHUYÊN HÀ NỘI- AMSTERDAM, THÀNH PHỐ HÀ NỘI ................
iv
3.1. Định hướng và nguyên tắc xây dựng định hướng ................................68
3.1.1. Định hướng phát triển giáo dục của trường THPT chuyên Hà
Nội- Amsterdam ...........................................................................................
68
3.1.2. Các nguyên tắc đề xuất biện pháp .......................................................
69
3.2. Các biện pháp cụ thể ............................................................................
71
3.2.1. Quán triệt và nâng cao nhận thức về tầm quan trọng của công
tác bồi dưỡng học sinh giỏi tại trường PTTH chuyên Hà NộiAmsterdam ................................................................................................71
3.2.2. Xây dựng kế hoạch chỉ đạo cụ thể, thiết thực ................................ 73
3.2.3. Đầu tư thích đáng cho cơ sở vật chất, mua sắm tài liệu, học
liệu để phục vụ cho công tác bồi dưỡng học sinh giỏi ................................75
3.2.4. Tăng cường phối hợp các lực lượng giáo dục ................................ 77
3.2.5. Nâng cao chất lượng tuyển chọn và bồi dưỡng GV tham gia
bồi dưỡng HSG ............................................................................................
82
3.2.6. Cải tiến các chế độ chính sách, thi đua khen thưởng để khuyến
khích học sinh và GV tham gia bồi dưỡng HSG ...........................................
90
3.3. Mối quan hệ giữa các biện pháp ...........................................................
92
3.4. Khảo sát tính cấp thiết và khả thi của các biện pháp ..............................
93
Tiểu kết Chương 3 .......................................................................................
96
97
KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ .............................................................
1. Kết luận ................................................................................................97
2. Khuyến nghị .............................................................................................
99
101
TÀI LIỆU THAM KHẢO..........................................................................
PHỤ LỤC................................................................................................104
v
DANH MỤC CÁC BẢNG
Trang
Bảng 2.1. Ý kiến của học sinh về thời lượng tham gia học tập bồi
dưỡng HSG ..............................................................................................45
Bảng 2.2. Kết quả thống kê khảo sát ý kiến giáo viên và học sinh
về cơ sở vật chất phục vụ bồi dưỡng học sinh giỏi................................ 47
Bảng 2.3. Mức độ thường xuyên liên lạc với phụ huynh học sinh
của giáo viên phụ trách đội tuyển học sinh giỏi .......................................50
Bảng 2.4. Thành tích của đội tuyển học sinh giỏi khối PTCS trường
THPT Hà Nội- Amsterdam từ năm học 2009- 2010 đến năm học 20132014......................................................................................................................53
Bảng 2.5. Thành tích của đội tuyển HSG khối THPT trường THPT
chuyên Hà Nội_ Amsterdam từ năm học 2009- 2010 đến năm học
2013-2014 ..…………………..………………………….
55
Bảng 2.6. Nhận thức của giáo viên và học sinh trường THPT
chuyên Hà Nội- Amsterdam về tầm quan trọng của công tác bồi
dưỡng HSG .............................................................................................60
Bảng 2.7. Đánh giá mức độ thực trạng việc lập kế hoạch thực hiện bồi
dưỡng HSG của nhà trường .................................................................................61
Bảng 2.8.Đánh giá mức độ giáo viên tham gia bồi dưỡng HSG trao
đổi tình hình với BGH và các giáo viên khác ...........................................64
Bảng 3.1. Kết quả thống kê khảo sát về tính cấp thiết và khả thi
của các biện pháp .........................................................................................
94
vi
DANH MỤC CÁC SƠ ĐỒ
Trang
Sơ đồ 1.1. Mối quan hệ giữa các chức năng quản lý ................................ 16
Sơ đồ 1.2. Quản lý nhà trường ................................................................ 19
Sơ đồ 2.1. Mối quan hệ giữa gia đình, nhà trường, xã hội………......
49
Sơ đồ 3.1. Nội dung tổ chức bồi dưỡng GV........................................
87
Sơ đồ 3.2. Mối quan hệ giữa các biện pháp ..............................................93
vii
MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Từ xa xưa ông cha ta đã có câu “Hiền tài là nguyên khí quốc gia” và đó
dường như đã trở thành kim chỉ nam cho con đường phát triển đất nước. Thực
tế lịch sử phát triển của xã hội loài người nói chung và lịch sử dân tộc Việt
Nam nói riêng đã khẳng định được vai trò của “người tài”. Họ chính là lực
lượng khởi đầu cho sự phát triển kinh tế - xã hội, đem đến cho mỗi quốc gia
nền văn minh, tiến bộ không ngừng. Ngày nay, trong thời kỳ công nghiệp hóa
- hiện đại hóa đất nước, nhất là trong nền kinh tế tri thức, vai trò của “người
tài” càng tăng lên gấp bội. Chính vì thế, bồi dưỡng học sinh giỏi là bước đi
đầu tiên để đào tạo nhân tài cho đất nước và là nhiệm vụ quan trọng của
ngành giáo dục. Công tác này được xác định là một hoạt động mũi nhọn trong
việc nâng cao dân trí, đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao và đang được
Đảng, Nhà nước cùng toàn thể xã hội đặc biệt quan tâm.
Trong những năm vừa qua Đảng và Nhà nước đã có rất nhiều chính
sách nhằm phát triển giáo dục và đào tạo nhằm nâng cao nguồn nhân lực cho
đất nước. Ngân sách nhà nước cũng được ưu tiên dành cho giáo dục, đặc biệt
chú trọng đến công tác đào tạo đội ngũ cán bộ quản lý, GV, xây dựng, cải tạo,
nâng cấp hệ thống trường lớp, trang thiết bị dạy và học, đổi mới nội dung
chương trình sách giáo khoa, phương pháp dạy học và bồi dưỡng nhân tài. Hệ
thống trường chuyên và trường chất lượng cao được đầu tư xây dựng, quan
tâm về nhiều mặt nhằm khuyến khích thực hiện tốt mục tiêu bồi dưỡng HSG,
phát triển tài năng cho đất nước. Cụ thể hơn, ngày 24/6/2010, Thủ tướng
chính phủ đã ban hành quyết định và phê duyệt “Đề án phát triển hệ thống
trường THPT chuyên giai đoạn 2010-2020” trong đó nhấn mạnh đến công tác
đào tạo, bồi dưỡng HSG và sinh viên tài năng. Điều đó đã thể hiện rõ sự quan
tâm, chú trọng đặc biệt của nhà nước đến công tác bồi dưỡng HSG và tầm
quan trọng của công tác này đối với công cuộc xây dựng đất nước trong thời
đại hiện nay.
1
Với ý nghĩa đó, trong những năm qua ngành giáo dục Hà Nội nói
chung và trường THPT chuyên Hà Nội Amsterdam nói riêng đã luôn chú
trọng đến công tác phát hiện và bồi dưỡng HSG và đã đạt được không ít
những thành tích đáng tự hào. Có thể nói rằng ngay từ khi thành lập đến nay
trường THPT chuyên Hà Nội - Amsterdam luôn là một trong những lá cờ đầu
trong công tác đào tạo HSG mang lại thành tích cao cho thủ đô và cho đất
nước. Bản thân nhà trường cũng coi đào tạo HSG là nhiệm vụ then chốt của
mình. Chính vì vậy nhiệm vụ quan trọng của người lãnh đạo nhà trường là
phải quản lý công tác bồi dưỡng HSG sao cho có hiệu quả và thành tích cao
nhất. Để làm được điều đó nhà trường, đặc biệt là những nhà quản lý phải luôn
luôn nghiên cứu, học hỏi và tìm ra những biện pháp quản lý công tác này một
cách khoa học, có hệ thống và hiệu quả. Đây là một nhiệm vụ cấp bách để đáp
ứng nhu cầu phát triển của giáo dục nói riêng, của xã hội nói chung và của cả xu
thế hội nhập quốc tế đang diễn ra từng ngày trong cuộc sống ngày nay.
Xuất phát từ những lý do trên học viên lựa chọn nghiên cứu vấn đề:
“Quản lý công tác bồi dưỡng HSG tại trường THPT chuyên Hà Nội –
Amsterdam” làm đề tài luận văn của mình.
2. Mục tiêu nghiên cứu
Trên cơ sở nghiên cứu lý luận và thực tiễn, luận văn đề xuất những
biện pháp quản lý công tác bồi dưỡng HSG tại trường THPT chuyên Hà NộiAmsterdam.
3. Nhiệm vụ nghiên cứu
3.1. Nghiên cứu cơ sở lý luận về quản lý công tác bồi dưỡng HSG.
3.2. Khảo sát thực trạng quản lý công tác bồi dưỡng HSG tại trường THPT
chuyên Hà Nội – Amsterdam.
3.3. Đề xuất một số biện pháp quản lý công tác bồi dưỡng HSG tại trường
THPT chuyên Hà Nội – Amsterdam.
4. Khách thể và đối tượng nghiên cứu
4.1. Khách thể nghiên cứu
Công tác bồi dưỡng HSG.
2
4.2. Đối tượng nghiên cứu
Quản lý công tác bồi dưỡng HSG tại trường THPT chuyên Hà Nội –
Amsterdam.
5. Câu hỏi nghiên cứu
- Thực trạng công tác bồi dưỡng HSG hiện nay như thế nào?
- Biện pháp nào có thể sử dụng để quản lý công tác bồi dưỡng HSG có
hiệu quả cao nhất tại trường THPT chuyên Hà Nội- Amsterdam?
6. Giả thuyết khoa học
Hoạt động bồi dưỡng học sinh giỏi tại trường THPT chuyên Hà NộiAmsterdam từ trước đến nay vẫn được coi là nhiệm vụ chiến lược của nhà
trường và nhận được sự quan tâm đặc biệt của Sở GD&ĐT, UBND thành phố
Hà Nội và ban lãnh đạo của nhà trường. Trải qua gần ba mươi năm hình thành
và phát triển trường THPT chuyên Hà Nội Amsterdam đã đào tạo ra rất nhiều
HSG trong nhiều lĩnh vực. Những thành tích đáng tự hào của nhà trường
trong công tác bồi dưỡng HSG đã được thể hiện qua những tấm huy chương
vàng, bạc, đồng của học sinh đạt được trong các kì thi HSG quốc tế như
Olympic quốc tế các môn hóa học, vật lý, toán học, tiếng Nga. Những thành
tích đó còn được thể hiện qua những thành công, những giải thưởng, những
tấm huy chương khi học sinh của trường tham gia các cuộc thi khoa học quốc
tế như kỳ thi IJSO (Olympic khoa học trẻ quốc tế), ISEF (Hội thi khoa học
và kỹ thuật quốc tế), và rất nhiều giải cao trong các kỳ thi HSG quốc gia và
thành phố trong các môn học. Tuy nhiên, công tác bồi dưỡng học sinh giỏi
của trường vẫn còn một số hạn chế nhất định, nếu có các biện pháp quản lý
phù hợp hơn nữa với đặc điểm và yêu cầu của việc nâng cao chất lượng giáo
dục của nhà trường với tư cách là một trường chuyên thì kết quả bồi dưỡng
học sinh giỏi sẽ được nâng cao hơn nữa.
7. Phạm vi nghiên cứu
- Luận văn tập trung nghiên cứu, đánh giá thực trạng quản lý công tác bồi
dưỡng học sinh giỏi tại trường THPT chuyên Hà Nội- Amsterdam.
3
- Các số liệu thống kê được sử dụng trong luận văn là số liệu của trường
giai đoạn từ năm 2009 đến nay.
8. Phương pháp nghiên cứu
Kết hợp các nhóm nghiên cứu sau:
8.1. Nhóm phương pháp nghiên cứu lý luận
Tập trung nghiên cứu các tài liệu về lý luận quản lý giáo dục, quản lý
nhà trường, các văn kiện, Nghị quyết của Đảng, các văn bản quy định của nhà
nước, của Bộ GD&ĐT và các tài liệu có liên quan đến đề tài nghiên cứu. cụ
thể là:
- Lý luận hoạt động dạy học bồi dưỡng HSG.
- Lý luận về quản lý giáo dục, quản lý hoạt động dạy học, quản lý bồi dưỡng
HSG.
- Nghiên cứu về mục tiêu giáo dục HS, bồi dưỡng HSG.
- Một số quan điểm về HSG, đặc điểm học tập của HSG.
- Nghiên cứu các yếu tố ảnh hưởng đến công tác bồi dưỡng HSG.
Các phương pháp: Phân tích, tổng hợp, hệ thống hoá và khái quát hoá
được sử dụng để xây dựng hệ thống các khái niệm của đề tài.
8.2. Nhóm phương pháp nghiên cứu thực tiễn
Chủ yếu là thu thập, xử lý các dữ liệu, tìm hiểu thực trạng. Các phương
pháp cơ bản: Phân tích, tổng hợp, đánh giá, nêu vẫn đề và đề xuất những giải
pháp kết hợp với trao đổi, phỏng vấn, điều tra, thử nghiệm. Cụ thể là:
+ Phương pháp khảo sát bằng phiếu điều tra
Mục đích của phiếu là tìm hiểu thực trạng của công tác quản lý hoạt
động bồi dưỡng HSG ở trường THPT chuyên Hà Nội - Amsterdam.
+ Phương pháp phỏng vấn
Mục đích là thu thập các thông tin cần thiết về thực trạng của công tác
quản lý hoạt động bồi dưỡng HSG ở trường THPT chuyên Hà Nội –
Amsterdam
+ Phương pháp thống kê toán học
4
Sử dụng thống kê toán học để xử lí số liệu đã thu thập được nhằm phân
tích kết quả nghiên cứu cho chính xác, khách quan.
+ Phương pháp chuyên gia
Tiến hành xin ý kiến của các chuyên gia trong nghiên cứu cơ sở lý luận,
xây dựng bộ phiếu khảo sát thực trạng. Đề nghị chuyên gia gợi ý các biện pháp
quản lý hoạt động bồi dưỡng HSG ở trường THPT chuyên Hà Nội Amsterdam
+ Phương pháp tổng kết kinh nghiệm
Vận dụng những lý luận khoa học quản lý giáo dục để phân tích, đánh
giá thực trạng bồi dưỡng HSG và thực trạng quản lý bồi dưỡng HSG ở trường
THPT chuyên Hà Nội Amsterdam. Từ đó khái quát hoá, hệ thống hoá và rút
ra những kết luận.
9. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài
9.1. Ý nghĩa lý luận
Góp phần làm sáng tỏ cơ sở lý luận nhằm từng bước nâng cao chất
lượng quản lý công tác bồi dưỡng HSG.
9.2. Ý nghĩa thực tiễn
Đề xuất những biện pháp quản lý phù hợp với thực tế và có tính khả thi
giúp nâng cao chất lượng công tác bồi dưỡng HSG tại trường THPT chuyên
Hà Nội- Amsterdam. Qua đó giúp nhân rộng kinh nghiệm quản lý và bồi
dưỡng HSG cho các trường THPT khác.
10. Cấu trúc luận văn
Ngoài phần mở đầu, kết luận và khuyến nghị, danh mục tài liệu tham
khảo, phụ lục, nội dung chính của luận văn được trình bày trong 3 chương:
Chương 1: Cơ sở lý luận về quản lý công tác bồi dưỡng học học sinh
giỏi tại trường Trung học phổ thông
Chương 2: Thực trạng quản lý công tác bồi dưỡng học sinh giỏi tại
trường Trung học phổ thông chuyên Hà Nội – Amsterdam.
Chương 3: Biện pháp quản lý công tác bồi dưỡng học sinh giỏi tại
trường Trung học phổ thông chuyên Hà Nội – Amsterdam trong giai đoạn
2014 - 2016
5
CHƯƠNG 1
CƠ SỞ LÝ LUẬN CỦA QUẢN LÝ
CÔNG TÁC BỒI DƯỠNG HỌC SINH GIỎI
1.1. Vài nét về lịch sử nghiên cứu vấn đề
1.1.1. Trên thế giới
Ngày nay các nguồn tài nguyên thiên nhiên ngày càng trở nên cạn kiệt,
duy chỉ có một nguồn vô tận, đó là tri thức. Có thể nói tri thức là một tài sản
vô cùng quý giá, có giá trị lớn trong việc phát triển kinh tế xã hội. Quốc gia
nào có nhiều nhân tài, nguồn lao động tri thức dồi dào và nguồn nhân lực phát
triển thì quốc gia đó sẽ có tốc độ phát triển nhanh và chiến thắng trong quá
trình hội nhập quốc tế. Thực tế là không phải cho đến tận ngày nay tầm quan
trọng của nhân tài và bồi dưỡng nhân tài mới được chú trọng, mà từ xưa việc
phát hiện và bồi dưỡng nhân tài đã có lịch sử nghiên cứu ở nhiều quốc gia
trên thế giới.
Trung Quốc vốn được biết đến là một đất nước Châu Á có nền văn hóa
đồ sộ và lâu đời nhất thế giới, từ xa xưa đã rất chú trọng đến việc phát hiện và
sử dụng hiền tài. Từ đời nhà Đường những trẻ em có tài đặc biệt mới được
đến sân Rồng để học tập và giáo dục bằng những hình thức đặc biệt. Giáo dục
thời cổ đại Trung Quốc mà thật ra chủ yếu là giáo dục của Nho gia do Khổng
Tử là người tiên phong, sáng lập và ổn định được cơ sở về Nho học. Và ngay
từ triều đại Tùy, Đường đã mở khoa thi để chọn nhân tài, việc này đã xúc tiến
sự phát triển rất lớn cho nền giáo dục Nho gia. Có thể nói giáo dục của Nho
gia thời cổ đại có rất nhiều thành tựu, vì quốc gia mà đào tạo nhân tài, vì xã
hội mà bồi dưỡng ra nhiều tinh anh đóng góp rất lớn cho sự phồn vinh của xã
hội. Sau thời Tùy, Đường, triều đình có mở khoa thi để chọn nhân tài “học mà
giỏi thì có thể làm quan”, chính vì thế con em nhà bình dân cũng có cơ hội để
trở thành quan lại. Điều đó cho thấy ngay từ thời xa xưa Trung Quốc đã ý
thức được tầm quan trọng của việc phát hiện và bồi dưỡng tài năng. Và thực
tế đã chứng minh chính những tài năng được phát hiện và bồi dưỡng đã trở
6
thành giường cột của quốc gia, đóng góp công rất lớn trong sự phát triển,
phồn vinh của đất nước Trung Hoa cổ đại. Và truyền thống trọng người tài
vẫn tiếp tục cho đến ngày nay. Ở bất kì giai đoạn lịch sử nào, dù trong thể chế
chính trị nào, xã hội nào đi chăng nữa thì tri thức vẫn đóng một vai trò không
thể thay thế đối với sự phát triển quả đất nước. Và từ năm 1985 trở đi Trung
Quốc đã thừa nhận rằng phải có một chương trình giáo dục đặc biệt dành cho
hai loại HS: một là học sinh yếu kém và hai là HSG, trong đó cho phép các
HSG có thể học vượt lớp tùy theo năng lực.
Ở Châu Á, không chỉ có Trung Quốc mà các quốc gia khác cũng đã có ý
thức tập trung các nguồn lực để phát triển nền giáo dục nhằm có thể đón đầu
xu thế phát triển kinh tế và xã hội. Tiêu biểu là Nhật Bản đã sớm có nhận thức
“Bồi dưỡng một thế hệ thanh niên có đạo đức, có tài năng, có sức sáng tạo để
gánh vác trọng trách của thế kỉ XXI chính là vận mệnh của Nhật Bản trong
tương lai.” Vì thế, tuy rằng trong hệ thống giáo dục của Nhật Bản không có
hệ thống các trường chuyên hoặc năng khiếu để bồi dưỡng tài năng nhưng đất
nước này lại rất tập trung vào giáo dục mũi nhọn và chất lượng, hướng chiến
lược giáo dục vào cuộc cách mạng khoa học kỹ thuật và sự phát triển kinh tế
để tạo nên một “sự thần kỳ Nhật Bản”.
Hàn Quốc cũng là một trong những quốc gia Châu Á đặc biệt chú trọng
đến công tác bồi dưỡng HSG. Giáo dục phổ thông Hàn Quốc có hẳn một
chương trình đặc biệt dành cho HSG nhằm giúp phát hiện HS tài năng từ rất
sớm để có hướng bồi dưỡng và phát triển. Và cho đến năm 1994 có khoảng
57 trên tổng số 174 cơ sở giáo dục ở Hàn Quốc tổ chức chương trình đặc biệt
dành cho HSG.
Không chỉ có các nước Châu Á mới chú trọng đến công tác này mà việc
phát hiện và bồi dưỡng HSG đã có từ rất lâu ở nhiều quốc gia khác trên toàn
thế giới. Đến thế kỉ XIX nước Mỹ bắt đầu chú ý đến vấn đề bồi dưỡng HSG
và tài năng. Đầu tiên là hình thức giáo dục linh hoạt tại trường St.Public
School Louis 1868 cho phép HSG học chương trình 6 năm trong vòng bốn
7
năm. Sau đó là một loạt các trường khác như Woburn, MA năm 1884,
Elizabeth, NJ năm 1886, và ở Cambridge, MA năm 1891 và cho đến năm
1920 thì đến hai phần ba các thành phố lớn ở Hoa Kỳ áp dụng chương trình
giáo dục HSG. Có thể nói, trong suốt những năm của thế kỉ 20, phát triển tài
năng con người đã trở thành một vấn đề nóng của ngành giáo dục Mỹ nói
riêng và toàn nước Mỹ nói chung với hàng loạt các tổ chức và các trung tâm
nghiên cứu, bồi dưỡng HSG ra đời như Mensa năm 1946, The American
Association for the Gifted năm 1953. Điển hình như vào năm 2002 trên toàn
nước Mỹ có tới 38 bang có đạo luật về giáo dục HSG (Gifted and talent
Student Education Act) trong đó có 28 bang có thể đáp ứng đầy đủ cho việc
giáo dục HSG. Bên cạnh đó chính phủ có nhiều chính sách dành cho việc phát
hiện, tuyển chọn và bồi dưỡng HSG, học sinh năng khiếu hàng năm. Và hình
thức đào tạo, bồi dưỡng tài năng thì rất đa dạng, phong phú với nhiều hình
thức khác nhau nhưng tất cả đều theo nguyên tắc giáo dục chuyên biệt, vừa
chú trọng đảm bảo kiến thức nền, kiến thức phổ thông chung, vừa quan tâm
đến việc phát triển sở trường, năng khiếu, tài năng của từng cá nhân HS.
Cũng theo chủ trương coi trọng việc bồi dưỡng nhân tài Vương quốc Anh
còn thành lập cả một Viện hàn lâm quốc gia dành cho HSG và các tài năng trẻ
là The National Academy for Gifted and Talented Youth , Hiệp hội quốc gia
dành cho HSG The National Asociation for Gifted children, đồng thời có
riêng một website hướng dẫn giáo viên dạy cho HSG và học sinh tài năng
(http:/www.nc.uk.net/gt/). Nước Đức cũng có hẳn một Hiệp hội dành cho
những tài năng và HSG Đức và hệ thống thi HSG môn Toán được tổ chức
chặt chẽ từ cấp cơ sở (trường phổ thông) tới cấp quốc gia.
Trên thế giới từ đầu thế kỉ 20, nhận thức được tầm quan trọng của những
nhân tài trong sự phát triển của đất nước các nước phát triển đã tiến hành
nghiên cứu “di truyền nhân tài” và tìm ra chỉ số thông minh IQ để dựa vào đó
có thể đánh giá đúng năng lực của HS nhằm phát hiện người tài để có kế
hoạch bồi dưỡng, phát triển. Ngoài ra, nhiều quốc gia tổ chức các kì thi HSG,
8
học sinh năng khiếu, trong đó có kì thi Olympic quốc tế các môn Toán, Vật
lý, Hóa học, .... thu hút hàng nghìn HSG trên toàn thế giới tham gia.
Tóm lại, tầm quan trọng của việc phát hiện và bồi dưỡng HSG, nhân tài
đối với sự phát triển của mỗi quốc gia là không thể bàn cãi. Vì vậy, hầu như
tất cả các nước trên thế giới đều rất coi trọng vấn đề đào tạo, bồi dưỡng HSG
trong chiến lược phát triển của đất nước mình.
1.1.2. Ở Việt Nam
Nước Việt Nam với lịch sử nghìn năm văn hiến cũng không ngoại lệ.
Từ xa xưa việc phát hiện và bồi dưỡng nhân tài đã là một nhiệm vụ quan
trọng hang đầu. Cách đây 526 năm (1484-2010) trên tấm bia tiến sĩ đầu tiên
dựng tại Văn Miếu Quốc Tử Giám ghi lại lịch sử khoa thi năm 1442 có khắc
những dòng chữ “Hiền tài là nguyên khí của quốc gia”, nguyên khí thịnh thì
thế nước mạnh mà hưng thịnh, nguyên khí suy thì thế nước yếu mà thấp hèn.
Vì vậy, các đấng thánh đế minh vương không triều đại nào không coi việc bồi
dưỡng nhân tài, kén chọn kẻ sĩ, vun trồng nguyên khí làm công việc cần
thiết”. (Hiền tài là nguyên khí của quốc gia- Nhân Thân Trung). Câu nói của
vị Tiến sĩ triều Lê đã nêu rõ được tầm quan trọng của nhân tài trong sự phát
triển phồn vinh của dân tộc. Và chúng ta có thể lật giở lại từng trang lịch sử
để thấy rằng để tuyển chọn người hiền tài ông cha ta đã tổ chức nhiều cuộc thi
như Thi hương, thi hội, thi Đình. Việc tuyển chọn, bồi dưỡng nhân tài thể
hiện rõ từ thời nhà Lý qua việc xây dựng trường Quốc Tử Giám, được coi là
trường đại học đầu tiên của Việt Nam và là cái nôi bồi dưỡng nhân tài của
nước ta trong thời kì đó.
Câu nói “Hiền tài là nguyên khí quốc gia” của Thân Nhân Trung không
chỉ dừng lại trong xã hội thời Lê mà câu nói ấy với chúng ta vẫn còn nguyên
giá trị, khi giáo dục đang trở thành quốc sách hàng đầu, khi văn hóa, khoa học
và đội ngũ tri thức đã và đang giữ một vai trò vô cùng quan trọng trong sự
nghiệp kiến quốc đất nước hôm nay.
9
Sau cách mạng tháng Tám thành công, ngày 20/11/1946 trong bài viết
“Tìm người tài đức” Chủ tịch Hồ Chí Minh đã khẳng định: “Nước nhà cần
phải kiến thiết, kiến thiết phải có người tài, trong số 20 triệu đồng bào chắc
không thiếu gì người có tài, có đức…”. Kế thừa truyền thống hiếu học của
dân tộc, dù trong bất cứ hoàn cảnh khó khăn nào, kể cả khi đất nước khó khan
sau hai cuộc chiến tranh chống ngoại xâm bảo vệ đất nước thì nhân dân ta,
Đảng và Nhà nước vẫn luôn coi trọng sự nghiệp giáo dục và đào tạo, quan
tâm đến việc bồi dưỡng người tài. Đặc biệt là những năm gần đây, cùng với
sự phát triển của xã hội, sự phát triển của kinh tế, khoa học kĩ thuật và theo xu
thế toàn cầu hóa thì vấn đề nâng cao dân trí, đào tạo nhân lực và bồi dưỡng
nhân tài càng được coi như một nhiệm vụ chiến lược. Do nhận thức rõ được
tầm quan trọng của nhân tài đối với sự nghiệp cách mạng ngay từ những năm
đầu xây dựng lại đất nước sau chiến tranh Đảng và Bác Hồ luôn dành sự quan
tâm rất lớn đến công tác phát hiện và bồi dưỡng và trọng dụng nhân tài.
Người nói : “Nước nhà cần phải kiến thiết. Kiến thiết cần phải có nhân tài”
[5, tr. 451]. Đại hội lần thứ VI của Đảng đề ra đường lối đổi mới toàn diện,
đánh dấu bước ngoặt có ý nghĩa quan trọng trong tiến trình đi lên của đất
nước trong đó có công tác bồi dưỡng những người có năng lực, có tài để cống
hiến cho đất nước và đã xác định “nhân tài không phải là sản phẩm tự phát
mà phải được phát hiện và bồi dưỡng công phu”. Trong những nhiệm vụ
trọng tâm của công tác cán bộ nửa cuối nhiệm kì Đại hội X, Trung ương
Đảng xác định có nhiệm vụ nghiên cứu xây dựng chiến lược quốc gia về nhân
tài. Trong Tại Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ XI, Đảng và nhà nước ta tiếp
tục xác định “Phát triển giáo dục và đào tạo cùng với phát triển khoa học và
công nghệ là quốc sách hàng đầu; đầu tư cho giáo dục và đào tạo là đầu tư
phát triển…”.
Trong chiến lược phát triển giáo dục 2011-2020 được Thủ tướng chính
phủ phê duyệt ngày 13/6/2012, tại phần 3 mục III, quan điểm chỉ đạo phát
10
triển giáo dục trong đó nhấn mạnh phải thỏa mãn nhu cầu của mỗi người học,
đến công tác đào tạo, bồi dưỡng HSG, sinh viên tài năng.
Ngày 25/11/2011 Bộ Giáo dục và Đào tạo ban hành Quy chế thi chọn
HSG cấp quốc gia theo thông tư số 56/2011/TT-BGDĐT. Quy chế này quy định
về việc thi chọn HSG quốc gia đồng thời giao cho các địa phương quy định cụ
thể về việc tổ chức các kỳ thi chọn HSG cấp cơ sở tại đơn vị, địa phương.
Những năm gần đây có rất nhiều các công trình nghiên cứu, các đề tài
tại các cấp đã đưa ra các giải pháp nâng cao chất lượng giáo dục đặc biệt là
chất lượng bồi dưỡng HSG ở các đơn vị, địa phương nhằm đáp ứng yêu cầu
ngày càng cao của xã hội. Có thể kể ra một loạt các tác giả đã chọn đề tài liên
quan đến công tác bồi dưỡng HSG ở địa phương và trường của mình làm đề
tài luận văn thạc sĩ như “Các biện pháp quản lý của hiệu trưởng đối với công
tác bồi dưỡng HSG tiểu học ở quận Lê Chân, thành phố Hải Phòng” (luận
văn thạc sĩ của tác giả Hoàng Thị Hạnh Vân, năm 2009), “Biện pháp phát
triển đội ngũ GV trường Trung học Phổ thông chuyên Lê Hồng Phong tỉnh
Nam Định đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục phổ thông” (luận văn thạc sĩ
của học viên Trần Thị Vân Anh, năm 2010). Những nghiên cứu đề tài này đã
đề cập đến cơ sở lý luận và thực tiễn một cách khá toàn diện về công tác bồi
dưỡng HSG ở nước ta, nêu và phân tích về tầm quan trọng của công tác bồi
dưỡng HSG các cấp đối với sự phát triển của ngành giáo dục nói riêng và đất
nước nói chung. Nhưng đối với mỗi đơn vị, trường học cụ thể lại có những
thực trạng, những tồn tại riêng. Trong khuôn khổ của luận văn việc dựa vào
phân tích thực trạng việc bồi dưỡng HSG tại trường THPT chuyên Hà NộiAmsterdam để đưa ra những biện pháp quản lý bồi đưỡng HSG một cách có
hiệu quả tại đơn vị là một vấn đề hữu ích nhằm góp phần nâng cao chất lượng
và kết quả công tác bồi dưỡng HSG.
11
1.2. Một số khái niệm cơ bản của đề tài
1.2.1. Các khái niệm liên quan đến HSG và bồi dưỡng HSG
1.2.1.1. Học sinh giỏi
Để định nghĩa thế nào là HSG hầu hết các nước trên thế giới đều dùng
hai thuật ngữ chính là “gifted” (giỏi, có năng khiếu) và “talent” (tài năng).
Luật bang Georgia (Hoa Kỳ) định nghĩa về HSG như sau: “HSG là học sinh
chứng minh được trí tuệ ở trình độ cao và có khả năng sang tạo, thể hiện một
động cơ học tập mãnh liệt và đạt xuất sắc trong lĩnh vực lý thuyết khoa học;
người cần một sự giáo dục đặc biệt và sự phục vụ đặc biệt để đạt được trình
độ tương ứng với năng lực của người đó” (Georgia Law).
Theo Clak, 2002, ở Hoa Kỳ người ta định nghĩa “HSG là những HS,
những người trẻ tuổi có dấu hiệu về khả năng hoàn thành xuất sắc công việc
trong các lĩnh vực như trí tuệ, sự sáng tạo, nghệ thuật, khả năng lãnh đạo hoặc
trong lĩnh vực lý thuyết chuyên biệt. Những người này đòi hỏi sự phục vụ vì
những hoạt động không theo trường lớp thông thường nhằm phát triển hết
năng lực của họ” (Wikipedia, the free encyclopedia- Academy for Gifted
Children). Theo nhận định trong Bách khoa toàn thư Encarta Encyclopedia thì
“Giáo dục HSG là một lĩnh vực đặc biệt liên quan đến việc giảng dạy cho
những HS có khả năng khác thường”.
Nhiều nước trên thế giới cũng cùng có chung quan niệm: HSG là
những HS có năng lực trong các lĩnh vực trí tuệ, lý thuyết chuyên biệt, nghệ
thuật, hoặc năng lực lãnh đạo. Những HS này đều cần phải được chú ý, giáo
dục, phục vụ đặc biệt, không theo những điều kiện và chương trình thông
thường của nhà trường nhằm có thể phát triển hết năng lực của các học sinh
đó. Bên cạnh đó, nhiều tài liệu cũng khẳng định rằng HSG có thể học bằng
nhiều cách khác nhau và có tốc độ nhanh hơn so với các bạn cùng lớp vì vậy
cần có một chương trình giáo dục, bồi dưỡng riêng dành cho HSG để phát
triển và đáp ứng được tài năng của họ.
12
- Xem thêm -