Tài liệu Pháp luật về hoạt động thanh tra của ngân hàng nhà nước việt nam. luận văn ths. luật

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI KHOA LUẬT PHẠM THỊ OANH PHÁP LUẬT VỀ HOẠT ĐỘNG THANH TRA CỦA NGÂN HÀNG NHÀ NƢỚC VIỆT NAM LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC Hà Nội – 2012 ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI KHOA LUẬT PHẠM THỊ OANH PHÁP LUẬT VỀ HOẠT ĐỘNG THANH TRA CỦA NGÂN HÀNG NHÀ NƢỚC VIỆT NAM Chuyên ngành: Mã số: Luật kinh tế 603850 LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC Cán bộ hƣớng dẫn khoa học: Hoàng Thị Quỳnh Chi Hà nội – 2012 MỤC LỤC Trang Lời cam đoan Mục lục Danh mục các ký hiệu, các chữ viết tắt MỞ ĐẦU ........................................................................................................ 1 Chƣơng 1: NHƢ̃ NG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN CƠ B ẢN CỦA PHÁP LUẬT VỀ HOẠT ĐỘNG THANH TRA CỦA NGÂN HÀNG NHÀ NƢỚC VIỆT NAM ................................................................................................ 6 1.1. KHÁI QUÁT CHUNG VỀ HOẠT ĐỘNG THANH TRA CỦA NGÂN HÀNG NHÀ NƢỚC VIỆT NAM ............................................................................................ 6 1.1.1. Khái niệm, đặc điểm hoạt động thanh tra của ngân hàng Nhà nƣớc Việt Nam ......................................................................................................... 6 1.1.2. Vai trò của hoa ̣t đô ̣ng Thanh tra Ngân hàng Nhà nƣơ ............................... 14 ́c 1.1.3. Nội dung của hoạt động Thanh tra Ngân hàng Nhà nƣớ.......................... c 15 1.2. TỔNG QUAN PHÁP LUẬT VỀ HOẠT ĐỘNG THANH TRA CỦA NGÂN HÀNG NHÀ NƢỚC VIỆT NAM.............................................................................................. 18 1.2.1. Khái niệm, đă ̣c điể m pháp luâ ̣t về hoa ̣t đô ̣ng thanh tra của ngân hàng Nhà nƣớc ................................................................................................................... 18 1.2.2. Vai trò của pháp luật về hoạt động thanh tra của ngân hàng Nhà nƣớc Việt Nam ................................................................................................................... 20 1.2.3 Các nội dung của pháp lu ật về hoạt động thanh tra của Ngân hàng Nhà nƣớc................................................................................................................... 22 1.3. KHUÔN KHỔ PHÁP LÝ ĐIỀU CHỈNH HOA ̣T ĐỘNG THANH TRA CỦ A NGÂN HÀNG NHÀ NƢỚC..................................................................................................... 37 1.4. KINH NGHIỆM CỦ A MỘT SỐ NƢỚC V Ề HOẠT ĐỘNG THANH TRA CỦA NGÂN HÀNG TRUNG ƢƠNG ...................................................................... 39 1.4.1. Một số mô hình hoạt động thanh tra của ngân hàng Trung ƣơng trên thế giới ...................................................................................................................... 39 1.4.2. Mô ̣t số vấ n đề rút ra tƣ̀ kinh nghiê ̣m của một số nƣớc về hoạt động thanh tra của Ngân hàng Nhà nƣớc ...................................................................... 46 Chƣơng 2: THỰC TRẠNG PHÁP LUẬT VỀ HOẠT ĐỘNG THANH TRA CỦA NGÂN HÀNG NHÀ NƢỚC VIỆT NAM .................... 51 2.1. ĐỐI TƢỢNG THANH TRA CỦA NGÂN HÀNG NHÀ NƢỚC VIỆT NAM ......... 51 2.2. PHƢƠNG THỨC THANH TRA CỦA NGÂN HÀNG NHÀ NƢỚC VIỆT NAM ... 56 2.2.1. Giám sát từ xa ................................................................................................. 57 2.2.2. Thanh tra tại chỗ ......................................................................................... 62 2.2.3. Xử lý kết quả thanh tra ................................................................................... 67 2.3. QUYỀN VÀ NGHĨA VỤ CỦA CÁC CHỦ THỂ TRONG HOẠT ĐỘNG THANH TRA CỦA NGÂN HÀNG NHÀ NƢỚC VIỆT NAM .............................................................. 69 2.3.1. Quyền và nghĩa vụ của Cơ quan Thanh tra .................................................. 69 2.3.2. Quyền và nghĩa vụ của đối tƣợng thanh tra ................................................. 72 2.4. TRÌNH TỰ, THỦ TỤC HOẠT ĐỘNG THANH TRA CỦA NGÂN HÀNG NHÀ NƢỚC VIỆT NAM ................................................................................................................... 74 2.5. XỬ LÝ CÁC HÀNH VI VI PHẠM PHÁP LUẬT VỀ HOẠT ĐỘNG THANH TRA CỦA NGÂN HÀNG NHÀ NƢỚC VIỆT NAM .............................................................. 77 Chƣơng 3: PHƢƠNG HƢỚNG, GIẢI PHÁP, KIẾN NGHỊ HOÀN THIỆN PHÁP LUẬT VỀ HOẠT ĐỘNG THANH TRA CỦA NGÂN HÀNG NHÀ NƢỚC VIỆT NAM........................................................................ 82 3.1. SỰ CẦN THIẾT PHẢI HOÀN THIỆN PHÁP LUẬT VỀ HOẠT ĐỘNG THANH TRA CỦA NGÂN HÀNG NHÀ NƢỚC VIỆT NAM .............................................................. 82 3.1.1. Môi trƣờng hoạt động tiềm ẩn nhiều rủi ro .................................................. 83 3.1.2. Quá trình hội nhập kinh tế quốc tế, tự do hóa thƣơng mại dịch vụ tài chính, mở cƣ̉a thị trƣờng là những thách thức đòi hỏi cần đổi mới pháp luật về hoạt động thanh tra của Ngân hàng Nhà nƣớc Việt Nam hiện nay .............................. 84 3.2. PHƢƠNG HƢỚNG HOÀN THIỆN PHÁP LUẬT VỀ HOẠT ĐỘNG THANH TRA CỦA NGÂN HÀNG NHÀ NƢỚC VIỆT ........................................................................ 86 3.3. GIẢI PHÁP, KIẾN NGHỊ HOÀN THIỆN PHÁP LUẬT VỀ HOẠT ĐỘNG THANH TRA CỦA NGÂN HÀNG NHÀ NƢỚC VIỆT NAM ...................................................... 87 KẾT LUẬN.................................................................................................. 93 DANH MỤC TÀ I LIỆU THAM KHẢO ............................................... 94 DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU, CÁC CHỮ VIẾT TẮT NHNN : Ngân hàng Nhà nƣớc. NHNNVN : Ngân hàng Nhà nƣớc Viê ̣t Nam. Luâ ̣t NHNNVN : Luâ ̣t Ngân hàng Nhà nƣớc Viê ̣t Nam. TTNHNN : Thanh tra ngân hàng Nhà nƣớc. TCTD : Tổ chƣ́c tiń du ̣ng. QTDND : Quỹ tín dụng Nhân dân. MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Ngân hàng Nhà nƣớc Việt Nam (sau đây go ̣i là Ngân hàng Nhà nƣớc) là cơ quan ngang bộ của Chính phủ, là Ngân hàng Trung ƣơng của nƣớc Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam. Ngân hàng Nhà nƣớc thực hiện chức năng quản lý nhà nƣớc về tiền tệ, hoạt động ngân hàng và ngoại hối (sau đây gọi là tiền tệ và ngân hàng); thực hiện chức năng của Ngân hàng trung ƣơng về phát hành tiền, ngân hàng của các tổ chức tín dụng và cung ứng dịch vụ tiền tệ cho Chính phủ. Ngân hàng Nhà nƣớc đóng vai trò rất quan trọng trong quá trình quản lý nhà nƣớc về tiền tệ và ngân hàng , hƣớng tới mục tiêu ổn định giá trị của đồng tiền, bảo đảm an toàn trong hoạt động ngân hàng , kiề m chế lạm phát , góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế , xã hội Thanh tra ngân hàng là hoạt động thiết yếu của Ngân hàng Nhà nƣớc ở bất kỳ quốc gia nào trên thế giới. Thanh tra ngân hàng là công cụ hữu hiệu của Nhà nƣớc nhằm thực hiện có hiệu quả hoạt động quản lý của nhà nƣớc trong liñ h vƣ̣c tiề n tê ̣ và hoa ̣t đô ̣ng ngân hàng . Hoạt động thanh tra Ngân hàng góp phần bảo đảm tăng cƣờng pháp chế, kỷ luật nhà nƣớc trong lĩnh vực tiền tệ, hoạt động ngân hàng, bảo đảm an toàn trong hoạt động của các tổ chức tín dụng. Hoạt động thanh tra của ngân hàng Nhà nƣớc là hoa ̣t đô ̣ng không thể thiế u để Ngân hàng Nhà nƣ ớc hoàn thành chức năng, nhiệm vụ của mình, đáp ứng đòi hỏi của vi ̣trí Ngân hàng Trung ƣơng của quố c gia. Với những đòi hỏi đặt ra, yêu cầu phải có một hệ thống pháp luật hoàn chỉnh, đồng bộ và khoa học về hoạt động thanh tra ngân hàng Nhà nƣớc là vô cùng cấp thiết. Các quy định của pháp luật về hoạt động thanh tra ngân hàng Nhà nƣớc Việt Nam phải khả thi và phù hợp với đặc trƣng của pháp 1 luật Ngân hàng Nhà Nƣớc nói riêng và hệ thống pháp luật Việt Nam và thông lệ quốc tế nói chung. Các quy định pháp luật về hoạt động thanh tra của ngân hàng Nhà nƣớc Việt Nam qua các thời kỳ đã có những bƣớc tiến rõ rệt, thể hiện qua thực tế áp dụng các quy định đó qua từng thời kỳ phát triển của đất nƣớc. Từ Pháp lệnh Ngân hàng, pháp lệnh Thanh tra năm 1990 đến Luật Ngân hàng Nhà nước Việt Nam năm 1997; Luật Ngân hàng Nhà nước Việt Nam năm 2003 (sửa đổi, bổ sung) và Luật Thanh tra năm 2004; Luâ ̣t Ngân hàng Nhà nước Việt Nam năm 2010, Luật Thanh tra năm 2010. Tuy nhiên, pháp luật về hoạt động Thanh tra của ngân hàng Nhà nƣớc Việt Nam các thời kỳ trƣớc và pháp luật hiện hành vẫn còn nhiều bất cập. Hệ thống các quy định về thanh tra của ngân hàng còn nhiều sơ hở, bất cập, khó áp dụng thực tế, bên cạnh đó còn có những quy định chồng chéo, thiếu đồng bộ đôi khi còn mâu thuẫn. Hơn nữa, hoạt động áp dụng pháp luật cũng còn nhiều hạn chế, tình trạng chậm chạp trong quá trình hƣớng dẫn luật và các văn bản dƣới luật, cộng thêm sự thiếu nghiêm minh trong quá trình áp dụng luật, xử lý vi phạm và khắc phục hậu quả… Tất cả những tồn tại đó đã và đang làm hoạt động thanh tra Ngân hàng Nhà nƣớc kém hiệu quả, chƣa bảo đảm tính nghiêm minh trong quá trình thực thi luật nói chung và làm ảnh hƣởng đế n vai trò quan trọng của hoạt động thanh tra ngân hàng trong quá trình thực thi chính sách tài chính, chính sách tiền tệ, hoạt động ổn định đồng tiền của ngân hàng Nhà nƣớc nói riêng. Với việc lựa chọn đề tài: “Pháp luật về hoạt động thanh tra của ngân hàng Nhà nước Viê ̣t Nam” . Tác giả mong muốn nêu lên những thực trạng của pháp luật về hoa ̣t thanh tra của ngân hàng Nhà nƣớc và đƣa ra các giải pháp nhằm hoàn thiện pháp luật về hoạt động này. 2 2. Tình hình nghiên cứu Về hoạt động thanh tra ngân hàng Nhà nƣớc Việt Nam đã có nhiều công trình nghiên cứu trƣớc đây, nhƣ: - Nguyễn Thị Thanh Tâm: “Hoàn thiện pháp luật về hoạt động thanh tra ngân hàng Nhà nước Việt Nam”, Luận văn thạc sĩ Luật học - Nguyễn Văn Bình “Nguyên tắc và định hướng đổi mới hoạt động thanh tra đến 2010 và tầm nhìn 2020”, Tạp chí Ngân hàng năm 2006. - Nguyễn Văn Bình: “Đổi mới hệ thống thanh tra Ngân hàng – một trong những định hướng quan trọng của chiến lược phát triển ngành ngân hàng”, Tài liệu tham khảo, Ngân hàng Nhà nƣớc Việt Nam, Hà Nội. - Trƣơng Ngọc Anh: “Giải pháp nâng cao hiệu quả hoạt động thanh tra của Ngân hàng Nhà nước đối với các ngân hàng liên doanh, chi nhánh nước ngoại tại Việt Nam”, Luận văn thạc sĩ kinh tế, Trƣờng đại học Kinh tế quốc dân, Hà Nội. - Nguyễn Đăng Hồng: “Địa vị pháp lý của Thanh tra Ngân hàng Nhà Nước trong nền kinh tế thị trường Việt Nam”, Luận văn thạc sĩ luật học, Viện khoa học xã hội, Hà Nội. Luận văn thạc sĩ của Nguyễn Thị Thanh Tâm đã nêu đƣợc khá rõ những quy định pháp luật về hoạt động thanh tra ngân hàng Nhà nƣớc Việt Nam qua các thời kỳ và đƣa ra các giải pháp nhằm hoàn thiện hoạt động này. Nhƣng những phân tích chỉ dừng lại ở những quy định pháp luật đến năm 2008. Còn những công trình nghiên cứu khác chỉ dừng lại ở việc phân tích vai trò của hoạt động thanh tra ngân hàng Nhà nƣớc Việt Nam dƣới góc độ kinh tế , góc độ pháp lý chƣa đƣợc khai thác sâu. Với việc ra đời và có hiệu lực của Luật Thanh tra năm 2010, Luật Ngân hàng Nhà nƣớc Việt Nam năm 2010. Các quy định về hoạt động thanh 3 tra ngân hàng Nhà nƣớc có nhiều thay đổi. Dự kiến đề tài sẽ là một công trình khoa học nghiên cƣ́u đầy đủ và toàn diện về những vấn đề lý luận và thực tiễn hoạt động thanh tra của ngân hàng Nhà nƣớc Việt Nam trên cơ sở tham chiếu với mô hình thanh tra của ngân hàng Trƣơng ƣơng của một số nƣớc trên thế giới. Cụ thể đề tài sẽ làm rõ một số vấn đề nhƣ: Khái niệm, đặc điểm, mục đích hoạt động thanh tra của ngân hàng Nhà nƣớc; Vai trò của pháp luật về hoạt động thanh tra của ngân hàng Nhà nƣớc; Nội dung của pháp luật về hoạt động thanh tra của ngân hàng Nhà nƣớc; Thƣ̣c tra ̣ng pháp luâ ̣t về hoa ̣t đô ̣ng thanh tra của NHNNVN ; Phƣơng hƣớng , giải pháp, kiế n nghị hoàn thiê ̣n pháp luâ ̣t về hoa ̣t đô ̣ng thanh tra của NHNNVN… 3. Mục đích của đề tài Dựa trên những nghiên cứu, phân tích, đánh giá về hoạt động thanh tra Ngân hàng Nhà Nƣớc Việt Nam hiện nay, đề tài nhằ m mu ̣c đić h làm sáng tỏ pháp luật về hoạt động Thanh tra Ngân hàng Nhà nƣớc Việt Nam. Đồng thời, đề tài sẽ phân tić h , đánh giá những quy định pháp luật và thực tế áp dụng những quy đinh pháp luật về hoạt động thanh tra của Ngân hàng Nhà nƣớc Việt Nam, đă ̣c biê ̣t là nhƣ̃ng thay đổ i trong thƣ̣c tiễ n áp du ̣ng các quy đinh ̣ pháp luật tại Luật NHNNVN năm 2010 và Luật Thanh tra năm 2010. Bên cạnh đó , đề tài còn tham chiếu với một số mô hình thanh tra, giám sát của ngân hàng Trung ƣơng ở các nƣớc trên thế giới. Trên cơ sở đó , đề tài sẽ đề xuất một số giải pháp, kiế n nghi ̣hoàn thiện pháp luật về hoạt động thanh tra của Ngân hàng Nhà nƣớc Việt Nam. 4. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu Đề tài sẽ đi nghiên cứu pháp luật về hoạt động Thanh tra Ngân hàng Nhà nƣớc Việt Nam – những vấn đề lý luận và thực tiễn thông qua các quy định pháp luật quy định trong: Luật Ngân hàng Nhà nước Việt Nam năm 1997; Luật Ngân hàng Nhà nước Việt Nam năm 2003(sửa đổi, bổ sung); 4 Luật Thanh tra năm 2004; Luật Ngân hàng Nhà nước Việt Nam năm 2010, Luật Thanh tra năm 2010; Luật Các tổ chức tín dụng năm 2008 5. Phƣơng pháp nghiên cứu Ngoài việc áp dụng phƣơng pháp luâ ̣n duy vâ ̣t biện chứng và duy vật lịch sử của chủ nghĩa Mác – Lênin, đề tài sử dụng phƣơng pháp nghiên cứu, phân tích tổng hợp, đánh giá, so sánh, đối chiếu, kiể m sát thƣ̣c tiễn để phân tích và đƣa ra những bất cập, kiến nghị hoàn thiện pháp luật về hoạt động thanh tra Ngân hàng Nhà nƣớc Việt Nam. 6. Kế t cấ u của luâ ̣n văn Ngoài phần mở đầu và kết thúc , danh mu ̣c tài liê ̣u tham khảo , nô ̣i dung luâ ̣n văn gồ m 3 chƣơng: Chương 1: Nhƣ̃ng vấ n đề lý luâ ̣n cơ bản của pháp luâ ̣t về hoa ̣t đô ̣ng thanh tra của Ngân hàng Nhà nƣớc Viê ̣t Nam. Chương 2: Thƣ̣c tra ̣ng pháp luâ ̣t về hoa ̣t đô ̣ng thanh tra của Ngân hàng Nhà nƣớc Việt Nam. Chương 3: Phƣơng hƣớng, giải pháp, kiế n nghi ̣hoàn thiê ̣n pháp luâ ̣t về hoa ̣t đô ̣ng thanh tra của Ngân hàng Nhà nƣớc Viê ̣t Nam. 5 Chương 1 NHƢ̃ NG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN CƠ BẢN CỦA PHÁP LUẬT VỀ HOẠT ĐỘNG THANH TRA CỦA NGÂN HÀNG NHÀ NƢỚC VIỆT NAM 1.1. KHÁI QUÁT CHUNG VỀ HOẠT ĐỘNG THANH TRA CỦA NGÂN HÀNG NHÀ NƢỚC VIỆT NAM 1.1.1. Khái niệm, đặc điểm hoạt động thanh tra của ngân hàng Nhà nƣớc Việt Nam Ngân hàng Nhà nƣớc (NHNN) thực hiện chức năng quản lý nhà nƣớc về tiền tệ, hoạt động ngân hàng và ngoại hối (sau đây gọi là tiền tệ và ngân hàng); thực hiện chức năng của Ngân hàng Trung ƣơng về phát hành tiền, ngân hàng của các tổ chức tín dụng và cung ứng dịch vụ tiền tệ cho Chính phủ. Để thƣ̣c hiê ̣n chƣ́c năng của miǹ h nƣớc triên khai rấ t nh iề u các hoa ̣t đô ̣ng khác nhau , Ngân hàng Nhà . Trong đó có hoa ̣t đô ̣ng thanh tra NHNN. Hoạt động này chịu sự điều chỉnh trực tiếp của Luâ ̣t Ngân hàng Nhà nƣớc Viê ̣t Nam , Luâ ̣t Thanh tra , Luâ ̣t Các tổ chƣ́c tín dụng , và các văn bản pháp luật khá c có liên quan . Hoạt động thanh tra của ngân hàng Nhà nƣớc là một hoạt động nằm trong tổng thể các hoạt đô ̣ng thanh tra chuyên ng ành. Thanh tra nhà nước là hoạt động xem xét, đánh giá, xử lý theo trình tự, thủ tục do pháp luật quy định của cơ quan nhà nƣớc có thẩm quyền đối với việc thực hiện chính sách, pháp luật, nhiệm vụ, quyền hạn của cơ quan, tổ chức, cá nhân. Thanh tra nhà nƣớc bao gồm thanh tra hành chính và thanh tra chuyên ngành [ Khoản 1 Điề u 3, 22]. Thanh tra chuyên ngành là hoạt động thanh tra của cơ quan nhà nƣớc có thẩm quyền theo ngành, lĩnh vực đối với cơ quan, tổ chức, cá nhân trong việc chấp hành pháp luật chuyên ngành, quy định về chuyên môn – kỹ thuật, quy tắc quản lý thuộc ngành, lĩnh vực [Khoản 3 Điề u 3, 22]. 6 Theo Nghị định số 91/1999/NĐ-CP ngày 04 tháng 9 năm 1999 của Chính phủ về tổ chức và hoạt động của Thanh tra ngân hàng quy định: “Thanh tra ngân hàng là Thanh tra Nhà nước chuyên ngành về ngân hàng, được tổ chức thành hệ thống thuộc bộ máy của Ngân hàng Nhà nước Việt Nam”. Với cƣơng vi ̣là hoạt động thanh tra Nhà nƣớc chuyên ngành về ngân hàng nên hoa ̣t đô ̣ng thanh tra của N gân hàng Nhà nƣớc trƣ̣c tiế p chiụ sƣ̣ điề u chin ̉ h Luâ ̣t Thanh tra , Luâ ̣t Ngân hàng Nhà nƣớc chƣ́c tin ́ dụng và các văn bản pháp luật k , Luâ ̣t Các tổ hác. Thanh tra NHNN đƣơ ̣c tổ chƣ́c thành hê ̣ thố ng thuô ̣c bô ̣ máy của Ngân hàng Nhà nƣớc Viê ̣ t Nam , nghĩa là T hanh tra ngân hàng là mô ̣t cơ quan trƣ̣c thuô ̣c Ngân hàng Nhà nƣớc Viê ̣t Nam . Chịu sự lãnh đa ̣o trƣ̣c tiế p và có trách nhiê ̣m b áo cáo với Thố ng đố c Ngân hàng Nhà nƣớc Viê ̣t Nam . Mô hiǹ h tổ chƣ́c cơ quan Thanh tra ngân hàng trƣ̣c thuô ̣c Ngân hàng Nhà nƣớc nhƣ ở Viêt Nam hiê ̣n nay mang nhiề u đă ̣c điể m khác biê ̣t so với mô h ình tổ chức cơ quan Thanh tra ngân hàng ở các nƣớc trên thế giới . Cơ quan có thẩm quyền tiến hành hoạt động thanh tra của Ngân hàng Nhà nƣớc chính là cơ quan thanh tra – đơn vi ̣ trực thuộc ngân hàng Nhà nƣớc Việt Nam. Điều 1 Quyết định số 83/2009/QĐ-TTg ngày 27 tháng 05 năm 2009 quy định chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn và cơ cấu tổ chức của cơ quan thanh tra, giám sát ngân hàng trực thuộc Ngân hàng Nhà nƣớc Việt Nam quy đinh ̣ : “Cơ quan Thanh tra, Giám sát ngân hàng là cơ quan trực thuộc Ngân hàng Nhà nƣớc Việt Nam (sau đây gọi là Ngân hàng Nhà nƣớc) thực hiện chức năng thanh tra hành chính, thanh tra chuyên ngành và giám sát chuyên ngành về ngân hàng trong các lĩnh vực thuộc phạm vi quản lý nhà nƣớc của Ngân hàng Nhà nƣớc; tham mƣu, giúp Thống đốc Ngân hàng Nhà nƣớc quản lý nhà nƣớc đối với các tổ chức tín dụng, tổ chức tài chính quy 7 mô nhỏ, hoạt động ngân hàng của các tổ chức khác; thực hiện phòng, chống rửa tiền theo quy định của pháp luật”. Các lĩnh vực thuộc phạm vi quản lý nhà nƣớc của Ngân hàng Nhà nƣớc bao gồm: lĩnh vực tiền tệ, hoạt động ngân hàng và ngoại hối. Nhƣ vâ ̣y, hoạt động thanh tra của Ngân hàng Nhà nƣớc chính là hoạt động của cơ quan thanh tra – cơ quan trực thuộc Ngân hàng Nhà nƣớc đối với cơ quan, tổ chức, cá nhân trong việc chấp hành pháp luật về tiền tệ, hoạt động ngân hàng và ngoại hối [Khoản 11 Điề u 6, 21]. Hoạt động thanh tra của Ngân hàng Nhà nƣớc là công cụ của Nhà nƣớc nhằm thực hiện có hiệu quả hoạt động quản lý nhà nƣớc, hƣớng tới mục tiêu ổn định sức mua của đồng tiền, đảm bảo an toàn trong hoạt động ngân hàng. Hoạt động thanh tra của Ngân hàng Nhà nƣớc là một trong những hoạt động không thể thiếu của NHNN, hoạt động này giữ vai trò kiểm tra, giám sát việc thực hiện các quy định của pháp luật về tiền tệ và hoạt động ngân hàng; góp phần quan trọng trong việc phòng ngừa rủi ro , phát hiện kịp thời và lên phƣơng án xử lý vi phạm trong pháp luật về tiền tê ̣, hoạt động ngân hàng và ngoại hối . Cùng với hoạt động giám sát ngân hàng, hoạt động thanh tra của Ngân hàng Nhà nƣớc hƣớng đến mục đích : “Bảo đảm sự phát triển an toàn, lành mạnh của hệ thống các tổ chức tín dụng và hệ thống tài chính; bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của ngƣời gửi tiền và khách hàng của tổ chức tín dụng; duy trì và nâng cao lòng tin của công chúng đối với hệ thống các tổ chức tín dụng; bảo đảm việc chấp hành chính sách, pháp luật về tiền tệ và ngân hàng; góp phần nâng cao hiệu quả và hiệu lực quản lý nhà nƣớc trong lĩnh vực tiền tệ và ngân hàng” [Điề u 50, 21]. Hoạt đô ̣ng thanh tra của Ngân hàng Nhà nƣớc là hoa ̣t đô ̣ng thanh tra Nhà nƣớc chuyên ngành về ngân hàng, đƣợc tổ chức thành hệ thống thuộc bộ 8 máy của Ngân hàng Nhà nƣớc Việt Nam. Chính vì vậy , hoạt động này vừa có những đặc điểm chung của Than h tra chuyên ngành , vƣ̀a có nhƣ̃ng đă ̣c điể m riêng biê ̣t. Thứ nhất: Về chủ thể của hoaṭ động thanh tra của Ngân hàng Nhà nước Viê ̣t Nam Chủ thể của hoạt động Thanh tra NHNN bao gồ m: Cơ quan thƣ̣c h iê ̣n chƣ́c năng thanh tra của Ngân hàng Nhà nƣớc và đối tƣợng thanh tra. Cơ quan thƣ̣c hiê ̣n chƣ́c năng thanh tra của Ngân hàng Nhà nƣớc Viê ̣t Nam là cơ quan có thẩm quyền tiến hành hoạt động thanh tra của ngân hàng Nhà nƣớc (co quan thanh tra) – đơn vi ̣ trực thuộc Ngân hàng Nhà nƣớc Việt Nam. Cơ quan này có chƣ́c năng , nhiê ̣m vu ,̣ quyề n ha ̣n sau: “Thanh tra hành chính, thanh tra chuyên ngành và giám sát chuyên ngành về ngân hàng trong các lĩnh vực thuộc phạm vi quản lý nhà nƣớc của Ngân hàng Nhà nƣớc; tham mƣu, giúp Thống đốc Ngân hàng Nhà nƣớc quản lý nhà nƣớc đối với các tổ chức tín dụng, tổ chức tài chính quy mô nhỏ, hoạt động ngân hàng của các tổ chức khác; thực hiện phòng, chống rửa tiền theo quy định của pháp luật” [Trích Điều 1, 28]. Cơ quan Thanh tra NHNN cũng là một tr ong nhƣ̃ng cơ quan thuô ̣c hê ̣ thố ng các cơ quan thƣ̣c hiê ̣n chƣ́c năng thanh tra Nhà nƣớc . Cơ quan thƣ̣c hiê ̣n chƣ́c năng thanh tra nhà nƣớc bao gồ m : Thanh tra Chính phủ; Thanh tra bộ, cơ quan ngang bộ (sau đây gọi chung là Thanh tra bộ); Thanh tra tỉnh, thành phố trực thuộc trung ƣơng (sau đây gọi chung là Thanh tra tỉnh); Thanh tra sở; Thanh tra huyện, quận, thị xã, thành phố thuộc tỉnh (sau đây gọi chung là Thanh tra huyện) [Khoản 1 Điề u 4, 22]. Nhƣ vâ ̣y, cơ quan Thanh tra ngân hàng là cơ quan trƣ̣c thuô ̣c NHNN Viê ̣t Nam và nằ m trong tổ ng thể hê ̣ thố ng các cơ quan thƣ̣c hiê ̣n chƣ́c năng thanh tra Nhà nƣớc. 9 Đối tƣợng thanh tra của TTNHNNVN là tổ ng thể các cá nhân , cơ quan, tổ chƣ́c đƣơ ̣c pháp luâ ̣t quy đinh ̣ chiụ sƣ̣ điề u chỉ nh của hoa ̣t đô ̣ng Thanh tra ngân hàng. Điề u 52 Luâ ̣t NHNN Viê ̣t Nam năm 2010 quy đinh ̣ Ngân hàng Nhà nƣớc thanh tra các đố i tƣơ ̣ng sau đây: (i) Tổ chức tín dụng, chi nhánh ngân hàng nƣớc ngoài, văn phòng đại diện của tổ chức tín dụng nƣớc ngoài, tổ chức nƣớc ngoài khác có hoạt động ngân hàng. Trong trƣờng hợp cần thiết, Ngân hàng Nhà nƣớc yêu cầu cơ quan nhà nƣớc có thẩm quyền thanh tra hoặc phối hợp thanh tra công ty con, công ty liên kết của tổ chức tín dụng; (ii) Tổ chức có hoạt động ngoại hối, hoạt động kinh doanh vàng; tổ chức hoạt động thông tin tín dụng; tổ chức cung ứng dịch vụ trung gian thanh toán không phải là ngân hàng; (iii) Cơ quan, tổ chức, cá nhân Việt Nam và cơ quan, tổ chức, cá nhân nƣớc ngoài tại Việt Nam trong việc thực hiện các quy định của pháp luật về tiền tệ và ngân hàng thuộc phạm vi quản lý nhà nƣớc của Ngân hàng Nhà nƣớc. Đối tƣợng thanh tra là một trong những nội dung đƣợc sửa đổi , bổ sung nằ m trong tổ ng thể nhƣ̃ng điểm mới quan trọng có tính chất đổi mới cơ bản về hoạt động thanh tra , giám sát ngân hàng của Luâ ̣t Ngân hàng Nhà nƣớc Viê ̣t Nam năm 2010 so với Luâ ̣t Ngân hàng Nhà nƣớc Viê ̣t Nam năm 1997. Theo đó , tại Luật NHNN Việt Nam năm 2010 đố i tƣơ ̣ng thanh tra đƣơ ̣c mở rô ̣ng hơn so với Luâ ̣t NHNNVN năm 1997. Có thể nhận thấy, đố i tƣơ ̣ng thanh tra là các cá nhân, cơ quan, tổ chƣ́c tham gia trƣ̣c tiế p và gián tiế p vào thi ̣trƣờng tiề n tê ̣ , hoạt động ngân hàng . Các đối tƣợng này có sức ảnh hƣởng và đóng vai trò quyết định đối v ới nền tài chính quốc gia, chính sách tiền tệ và hoạt động ngân hàng. 10 Các chủ thể khác: Ngoài hai chủ thể chính là cơ quan thanh tra và đố i tƣơ ̣ng thanh tra. Tham gia vào mối quan hệ trong phạm vi điều chỉnh của pháp luật về hoạt động Thanh tra ngân hàng còn có các chủ thể khác là các tổ chức tham gia quản lý nhƣ: Bộ Tài chính, Bộ Công an, Tòa án, Viện kiểm sát, Các Vụ, Cục có liên quan trong các cơ quan quản lý tiền tệ, tín dụng và ngân hàng. Thứ hai : Về mục đích hoaṭ động thanh tra c ủa Ngân hàng Nhà nước Viê ̣t Nam Mỗi mô ̣t cơ quan , mô ̣t tổ chƣ́c khi đƣơ ̣c thành lâ ̣p đề u có vị trí , chƣ́c năng hoa ̣t đô ̣ng nhấ t đinh ̣ và hƣớng đế n nhƣ̃ng mu ̣c đić h hoạt động hết sức cụ thể. Có thể khẳ ng đinh, ̣ mục đích hoạt động chiń h là mu ̣c tiêu hƣớng đế n mang ý nghiã chi phố i , điề u chin̉ h cả quá trình tồ n ta ̣i và hoạt động của mỗi mô ̣t cơ quan, tổ chƣ́c. Cơ quan Thanh tra Ngân hàng là đơn v ị thuộc cơ cấu tổ chức của Ngân hàng Nhà nƣớc, thực hiện nhiệm vụ thanh tra ngân hàng . Hoạt động thanh tra của ngân hàng Nhà nƣớc Viê ̣t nam nhằm các mục đích sau (i) Góp phần bảo đảm sự phát triển an toàn, lành mạnh của hệ thống các tổ chức tín dụng và hệ thống tài chính; (ii) Bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của ngƣời gửi tiền và khách hàng của tổ chức tín dụng; (iii) Duy trì và nâng cao lòng tin của công chúng đối với hệ thống các tổ chức tín dụng; (iv) Bảo đảm việc chấp hành chính sách, pháp luật về tiền tệ và ngân hàng; (v) Góp phần nâng cao hiệu quả và hiệu lực quản lý nhà nƣớc trong lĩnh vực tiền tệ và ngân hàng [Điề u 50,21]. Nhƣ vâ ̣y, mục đích hoạt động thanh tra của ngân hàng Nhà nƣớc có sự khác biệt rất lớn so với mu ̣c đí ch của hoa ̣t đô ̣ng Thanh tra N hà nƣớc. Thanh tra Nhà nƣớc hoạt động nhằm mục đích phát hiện sơ hở trong cơ chế quản lý, chính sách, pháp luật để kiến nghị với cơ quan nhà nƣớc có thẩm quyền biện pháp khắc phục; phòng ngừa, phát hiện và xử lý hành vi vi phạm pháp luật; 11 giúp cơ quan, tổ chức, cá nhân thực hiện đúng quy định của pháp luật; phát huy nhân tố tích cực; góp phần nâng cao hiệu lực, hiệu quả hoạt động quản lý nhà nƣớc; bảo vệ lợi ích của Nhà nƣớc, quyền và lợi ích hợp pháp của cơ quan, tổ chức, cá nhân . Thứ ba: Về nguyên tắc thanh tra Thanh tra ngân hàng là hoạt động thanh tra của Ngân hàng Nhà nƣớc đối với các đối tƣợng thanh tra ngân hàng trong việc chấp hành pháp luật về tiền tệ và ngân hàng . Để thƣ̣c hiê ̣n đƣơ ̣c chƣ́c năng , nhiêm vu ,̣ quyề n ha ̣n , trong quá trình tổ chức và hoạt động pháp luật q uy đinh ̣ hoa ̣t đô ̣ng t hanh tra của Ngân hàng Nhà nƣớc phải tuân theo các nguyên tắ c sau đây: (i) Thanh tra NHNN phải tuân theo pháp luật; bảo đảm chính xác, khách quan, trung thực, công khai, dân chủ, kịp thời; không làm cản trở hoạt động bình thƣờng của cơ quan, tổ chức, cá nhân là đối tƣợng thanh tra, giám sát ngân hàng. (ii) Kết hợp thanh tra, giám sát việc chấp hành chính sách, pháp luật về tiền tệ và ngân hàng với thanh tra, giám sát rủi ro trong hoạt động của đối tƣợng thanh tra, giám sát ngân hàng. (iii) Thanh tra ngân hàng đƣợc thực hiện theo nguyên tắc thanh tra toàn bộ hoạt động của tổ chức tín dụng. (iv) Thanh tra, giám sát ngân hàng đƣợc thực hiện theo quy định của Luật Ngân hàng Nhà nƣớc năm 2010 và các quy định khác của pháp luật có liên quan; trƣờng hợp có sự khác nhau giữa quy định về thanh tra ngân hàng của Luật NHNNVN với quy định của luật khác thì thực hiện theo quy định của Luật NHNNVN. (v) Thống đốc Ngân hàng Nhà nƣớc quy định trình tự, thủ tục thanh tra, giám sát ngân hàng. 12 Trong nhƣ̃ng nguyên tắ c đ ƣợc quy định tại Điều 51 Luâ ̣t Ngân hàng Nhà nƣớc Việt Nam năm 2010, có nguyên tắc (ii) và nguyên tắc (iii) tạo nên sƣ̣ khác biê ̣t giƣ̃a hoa ̣t đô ̣ng thanh tra của Ngân hàng Nhà nƣớc và hoạt động thanh tra nhà nƣớc nói chung và than h tra chuyên ngành khác nói riêng . Đối với nguyên tắ c (ii), đồ ng thời cũng là phƣơng pháp thanh tra sẽ đƣơ ̣c phân tích rõ ở phần sau. Riêng đố i với nguyên tắ c (iii) - nguyên tắc thanh tra, giám sát toàn bộ hoạt động của tổ chức tín dụng. Nguyên tắ c này lầ n đầ u đƣơ ̣c pháp luật ghi nhận trong Luật NHNNVN năm 2010 và là nguyên tắc “đặc trƣng” của h oạt động Thanh tra N gân hàng Nhà nƣớc . Nghĩa là, trong hoa ̣t đô ̣ng Thanh tra Nhà nƣớc và các hoa ̣t đô ̣ng thanh tra chuyên ngành khác không có nguyên tắ c này. Thứ tư: Phương pháp thanh tra Phƣơng pháp thanh tra của hoạt động Thanh tra NHNN có sự khác biê ̣t rõ rê ̣t so với hoa ̣t đô ̣ng Thanh tra Nhà nƣớc và các hoa ̣t đô ̣ng T hanh tra chuyên ngành khác . Các h oạt động thanh tra chuyên ngành khác chỉ thực hiê ̣n thanh tra viê ̣c chấ p hành pháp luâ ̣t chuyên ngành , quy đinh ̣ chuyên môn – kỹ thuật, quy tắ c quản lý thuô ̣c ngành , lĩnh vực đƣợc giao . Trong khi đó, hoạt động thanh tra của N gân hàn g Nhà nƣớc phải kế t hơ ̣p thanh tra việc chấp hành chính sách, pháp luật về tiền tệ và ngân hàng với thanh tra rủi ro trong hoạt động của đối tƣợng Thanh tra ngân hàng. Sở dĩ có sự khác biệt này bởi hoạt động tiề n tê ̣ và ngân hàng là hoạt động tiềm ẩn rất nhiều rủi ro và có sức ả nh hƣởng lớn đến nền tài chính quốc gia. Đảm bảo an toàn trong hoạt động của các đối tƣợng thanh tra chính là đảm bảo an toàn cho cả một hệ thống tín dụng. Vì vậy, ngoài nhiệm vụ thanh tra việc chấp hàng chính sách, pháp luật về tiền tệ và ngân hàng, thì thanh tra rủi ro trong hoạt động của các đối tƣợng là vô cùng quan trọng và có ý nghĩa. 13 Phƣơng pháp thanh tra dƣ̣a trên cơ sở rủi ro chủ yế u tâ ̣p trung vào viê ̣c xem xét, đánh giá các rủi ro của tổ chƣ́c tiń du ̣n g; chấ t lƣơ ̣ng và hiê ̣u quả hê ̣ thố ng quản tri ̣rủi ro của tổ chƣ́c tiń du ̣ng và khả năng chố ng đỡ rủi ro cuả các tổ chƣ́c tin ́ du ̣ng[13]. Tổ ng thể các quy đinh ̣ pháp l uâ ̣t về chủ thể hoa ̣t đô ̣ng t hanh tra ngân hàng; mục đích ; nguyên tắ c ; phƣơng pháp hoa ̣t đô ̣ng t hanh tra của Ngân hàng Nhà nƣớc chính là những đặc điểm khác biệt của hoạt động thanh tra của NHNN so với hoạt động Thanh tra Nhà nƣớc và các hoạt động Thanh tra chuyên ngành khác. 1.1.2. Vai trò của hoạt động Thanh tra Ngân hàng Nhà nƣớc Có thể khẳng định T hanh tra ngân hàng là hoa ̣t đô ̣ng không thể thiế u của Ngân hà ng Nhà nƣớc , hoạt động này thƣ̣c hiê ̣n chƣ́c năng thanh tra đối với các đối tƣợng thanh tra ngân hàng trong việc chấp hành pháp luật về tiền tệ và ngân hàng. Hoạt động thanh tra của ngân hàng Nhà nƣớc là công cụ hƣ̃u hiê ̣u của Nhà nƣớc nhằ m thƣ̣c hiê ̣n có hiê ̣u quả hoa ̣t đô ̣ng quản lý của Nhà nƣớc trong liñ h vƣ̣c tiề n tê ̣ và ngân hàng , hƣớng tớ i mu ̣c tiêu ổ n đinh ̣ sƣ́c mua của đồ ng tiề n , đảm bảo an toàn trong hoa ̣t đô ̣ng ngân hàng . Thanh tra ngân hàng nh ằm góp phần bảo đảm sự phát triển an toàn, lành mạnh của hệ thống các tổ chức tín dụng và hệ thống tài chính; bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của ngƣời gửi tiền và khách hàng của tổ chức tín dụng; duy trì và nâng cao lòng tin của công chúng đối với hệ thống các tổ chức tín dụng; bảo đảm việc chấp hành chính sách, pháp luật về tiền tệ và ngân hàng; góp phần nâng cao hiệu quả và hiệu lực quản lý nhà nƣớc trong lĩnh vực tiền tệ và ngân hàng. Đặc biệt trong bối cảnh kinh tế hiện nay chóng của các tổ chức tín dụng ngày càng phong phú và đa dạng , trƣớc sƣ̣ gia tăng nhanh (TCTD), hoạt động dịch vụ ngân hàng thì vai trò của hoạt động thanh tra của 14 ngân hàng nhà nƣớc ngày càng đƣơ ̣c khẳ ng đinh ̣ . Muố n đa ̣t đƣơ ̣c đƣơ ̣c mục tiêu bảo đảm cho sƣ̣ an toàn của trong hoa ̣t đô ̣ng ngân hàng triể n lành ma ̣nh của hê ̣ thố ng tiń du ̣ng và hê ̣ thố ng phầ n tić h cƣ̣c vào bảo đảm quyề n , sƣ̣ phát tài chiń h , qua đó góp , lơ ̣i ić h hơ ̣p pháp của các cá nhân , tổ chƣ́c và nhà nƣớc thì yêu cầ u cấ p thiế t đă ̣t ra đó là nhâ ̣n thƣ́c đúng và toàn diê ̣n bên ca ̣nh viê ̣c phát huy vai trò của hoa ̣t đô ̣ng thanh tra ngân hàng nhà nƣớc. Mă ̣t khác , viê ̣c chỉ ra nhƣ̃ng bấ t câ ̣p , thiế u sót trong hoa ̣t đô ̣ng này góp phần không nhỏ trong tiế n triǹ h hoàn thiê ̣n hoa ̣t đô ̣ng thanh tra theo hƣớng hiê ̣n đa ̣i và phù hơ ̣p . 1.1.3. Nội dung của hoạt động Thanh tra Ngân hàng Nhà nƣớc So với các quy định về Thanh tra ngân hàng trong Luật Ngân hàng Nhà nƣớc năm 1997, Luật Ngân hàng Nhà nƣớc Viê ̣t Nam năm 2010 có nhiều điểm mới quan trọng có tính chất đổ i mới cơ bản về hoạt động thanh tra, giám sát ngân hàng. Mô ̣t trong nhƣ̃ng nô ̣i dung quan tro ̣ng đƣơ ̣c sƣ̉a đổ i , bổ sung về hoa ̣t đô ̣ng thanh tra ngân hàng trong Luâ ̣t Ngân hàng Nhà nƣớc Viê ̣t Nam năm 2010 chính là việc đƣa ra các quy định cụ thể về nội d ung hoạt động thanh tra của N gân hàng Nhà nƣớc. Do đó , bên ca ̣nh các quy đinh ̣ tại Điều 4 Nghị định số 91/1999//ND-CP, nô ̣i dung của hoa ̣t đô ̣ng thanh tra ngân hàng đƣơ ̣c quy đinh ̣ cu ̣ thể ta ̣i Đi ều 55 Luật Ngân hàng Nhà nƣớc Việt Nam năm 2010. Điề u 55 Luật Ngân hàng Nhà nƣớc Việt Nam năm 2010 quy đinh ̣ nô ̣i dung hoa ̣t đô ̣ng Thanh tra ngân hàng bao gồ m: a) Thanh tra việc chấp hành pháp luật về tiền tệ và ngân hàng, việc thực hiện các quy định trong giấy phép do Ngân hàng Nhà nước cấp: Đây là hoạt động mang tính thanh tra hành chính, thanh tra tuân thủ - mô ̣t nô ̣i dung quan tro ̣ng trong hoa ̣t đô ̣ng T hanh tra Ngân hàng Nhà nƣớc. Việc thực hiện pháp luật về tiền tệ và ngân hàng, thực hiện các quy định trong giấy phép do 15