Tài liệu Pháp luật về phòng chống rửa tiền trong hoạt động ngân hàng - thực trạng và hướng hoàn thiện

0 Ketnooi.com diễn đàn công nghê, giáo dục Sinh viªn: Tµo Thu Minh NguyÖt Líp KT30D 1 Ketnooi.com diễn đàn công nghê, giáo dục LỜI CẢM ƠN Em xin chân thành cảm ơn các Thầy, Cô trường Đại học Luật Hà Nội đã tận tình giúp đỡ và truyền đạt những kiến thức quý báu làm nền tảng để em có thể hoàn thành khóa luận này. Đặc biệt, em xin gửi lời cảm ơn sâu sắc nhất tới Thầy Nguyễn Kiều Giang - người đã nhiệt tình hướng dẫn em trong suốt quá trình thực hiện khoá luận. Em cũng xin cảm ơn tất cả các Thầy, Cô trong Khoa Pháp luật Kinh tế đã tạo điều kiện tốt cho em học tập và nghiên cứu tại trường. Cảm ơn gia đình và bạn bè đã nhiệt tình động viên, chia sẻ những kinh nghiệm và những kiến thức quý báu, giúp em có thể làm tốt công việc của mình. Mặc dù đã cố gắng hoàn thành khoá luận với tất cả sự nỗ lực của bản thân nhưng khoá luận không thể tránh khỏi những thiếu sót, kính mong sự chỉ bảo của Quý Thầy, Cô để khoá luận được hoàn thiện hơn. Một lần nữa em xin gửi tới tất cả mọi người lời cảm ơn chân thành nhất! Hà Nội, tháng 4 năm 2009 Sinh viên Tào Thu Minh Nguyệt Sinh viªn: Tµo Thu Minh NguyÖt Líp KT30D 2 Ketnooi.com diễn đàn công nghê, giáo dục MỤC LỤC NỘI DUNG TRANG LỜI CẢM ƠN LỜI NÓI ĐẦU………………………………………………………………..….4 CHƯƠNG I : KHÁI QUÁT CHUNG VỀ HOẠT ĐỘNG RỬA TIỀN VÀ PHÁP LUẬT PHÒNG CHỐNG RỬA TIỀN………………………………………..….8 1. Khái quát chung về hoạt động rửa tiền…………………...……………8 1.1. Khái niệm……………………………………………………...………8 1.2. Đặc điểm……………………………………………………..……......9 1.3. Các phương thức rửa tiền…………………………………..………..12 1.4. Tác hại của rửa tiền đối với kinh tế - xã hội…………………………13 1.5. Rửa tiền trong hoạt động ngân hàng và tác hại của hoạt động rửa tiền đối với hệ thống ngân hàng………………………………………..…15 2. Khái quát chung về pháp luật phòng chống rửa tiền……...…………18 2.1. Sự cần thiết phải có pháp luật về phòng chống rửa tiền……...……..18 2.2. Pháp luật phòng chống rửa tiền trên thế giới……………………..…19 2.3. Pháp luật phòng chống rửa tiền ở Việt Nam.......................................21 CHƯƠNG II : THỰC TRẠNG VÀ HƯỚNG HOÀN THIỆN PHÁP LUẬT PHÒNG CHỐNG RỬA TIỀN TRONG HOẠT ĐỘNG NGÂN HÀNG Ở VIỆT NAM…………………………………………………………………...…….…23 1. Quy định về hoạt động rửa tiền………………………...………..…....23 2. Quy định về các biện pháp phòng chống rửa tiền…………...…….…25 Biện pháp xây dựng quy tắc và bộ phận giám sát trong nội bộ tổ chức tín dụng................................................................................................25 Biện pháp nhận biết khách hàng…………………………………..…26 Biện pháp báo cáo giao dịch vượt ngưỡng giá trị quy định……........31 Biện pháp báo cáo giao dịch đáng ngờ………………...……………34 Sinh viªn: Tµo Thu Minh NguyÖt Líp KT30D 3 Ketnooi.com diễn đàn công nghê, giáo dục Biện pháp tạm thời được áp dụng trong phòng, chống rửa tiền….….35 Biện pháp lưu trữ hồ sơ………………………………….…………...38 3. Quy định về quyền hạn và trách nhiệm của cá nhân, tổ chức và cơ quan nhà nước trong lĩnh vực phòng chống hoạt động rửa tiền trong hoạt động ngân hàng…………………………………………………...39 Quy định về trách nhiệm phòng, chống rửa tiền nói chung…………39 Quy định về trách nhiệm của các tổ chức tín dụng trong hoạt động phòng, chống rửa tiền…………………………………………..……40 Quy định về trách nhiệm của các cơ quan Nhà nước trong hoạt động phòng, chống rửa tiền…………………………………………….….41 4. Quy định về hợp tác quốc tế trong lĩnh vực phòng, chống rửa tiền trong hoạt động ngân hàng……………………………………………47 5. Quy định về chế tài xử lý vi phạm và các biện pháp tư pháp……….51 Quy định về chế tài xử lý vi phạm……………………………………51 Quy định về biện pháp tư pháp……………………………...……….56 KẾT LUẬN……………………………………………………………….…....59 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO Sinh viªn: Tµo Thu Minh NguyÖt Líp KT30D 4 Ketnooi.com diễn đàn công nghê, giáo dục LỜI NÓI ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài. “Rửa tiền” hiện nay không chỉ là vấn đề của các thị trường tài chính hàng đầu thế giới mà ngay cả các quốc gia đang trong quá trình hội nhập vào nền kinh tế thế giới cũng không tránh khỏi. Đặc biệt là khi các cơ quan chức năng tại các thị trường, trung tâm tiền tệ hàng đầu thế giới đang nỗ lực chống lại các hoạt động rửa tiền thì những kẻ rửa tiền lại có động cơ và xu hướng để chuyển sang hoạt động tại các thị trường mới nổi. Trên thực tế, cho đến nay vẫn chưa có con số cụ thể nào thống kê về quy mô và tính nghiêm trọng do hoạt động rửa tiền ở Việt Nam gây ra, mặc dù vậy, từ các số liệu về thiệt hại từ tội phạm tham nhũng, ma tuý, các tội xâm phạm sở hữu phần nào đã cho chúng ta biết một lượng tiền và tài sản tương đối lớn đã và đang được tẩy rửa hàng năm. “Vấn đề rửa tiền còn mới ở Việt Nam. Tuy nhiên, khi càng hội nhập sâu thì nguy cơ dẫn đến rửa tiền càng lớn và tinh vi hơn”- đó là nhận định của ông Ric Power, đại diện của cơ quan Phòng chống tội phạm và ma tuý của Liên hợp quốc (UNODC) tại Việt Nam, trong hội thảo về phòng chống rửa tiền do Bộ Thông tin- truyền thông, Trung tâm thông tin phòng chống rửa tiền, Ngân hàng Nhà nước Việt Nam và Cơ quan Phòng chống tội phạm và ma tuý của Liên hợp quốc tổ chức ngày 21/07/2008. Rõ ràng nhận định trên của ông Ric Power là hoàn toàn có cơ sở, bởi vì theo ước tính, hiện nay, có khoảng từ 2% đến 5% GDP toàn cầu là tiền bất hợp pháp được "rửa" thông qua các hình thức khác nhau. Nếu chỉ tính mức thấp nhất là 2% thì con số này tại Việt Nam cũng được ước tính là khoảng 2,25 tỷ đô-la Mỹ 1. Do đó, khi các nước phát triển có các biện pháp phòng chống rửa tiền chặt chẽ, với sự hỗ trợ của nền công nghệ thông tin hiện đại và tính thông dụng của các phương thức thanh toán không dùng tiền mặt thì những quốc gia đang phát triển, trong đó có Việt Nam, sẽ trở thành điểm ngắm của các cá nhân và tổ chức tội phạm. Với nền kinh tế đang được tập trung 1 Theo số liệu của cơ quan UNODC trong dự án “Tăng cường năng lực của các cơ quan pháp luật và thực thi pháp luật trong công tác phòng chống rửa tiền ở Việt Nam” Sinh viªn: Tµo Thu Minh NguyÖt Líp KT30D 5 Ketnooi.com diễn đàn công nghê, giáo dục để phát triển, hệ thống luật pháp và tài chính ngân hàng còn đang trong quá trình hoàn thiện, cơ chế quản lý nguồn gốc thu nhập còn chưa rõ ràng, hệ thống chế tài xử phạt chưa cụ thể và nghiêm khắc, những quốc gia đang phát triển rất dễ bị các băng nhóm tội phạm lợi dụng để chu chuyển các khoản thu do phạm pháp mà có. Mặc dù Việt Nam đã có quy định về phòng chống rửa tiền nằm trong Bộ Luật hình sự năm 1999, Luật các tổ chức tín dụng và ngày 06/07/2005 Chính phủ cũng đã ban hành nghị định 74/2005/NĐ-CP về phòng, chống rửa tiền nhưng các tiêu chí, quy định về các nguy cơ và hành động rửa tiền, các biện pháp phòng chống rửa tiền còn chưa thực sự xác định và chưa được hướng dẫn một cách cụ thể. Chính vì vậy mà công tác phòng chống rửa tiền hiện nay ở nước ta đang gặp rất nhiều khó khăn, đặc biệt là trong lĩnh vực hoạt động ngân hàng - một lĩnh vực tương đối nhạy cảm trong nền kinh tế và cũng là lĩnh vực thường xuyên được các tội phạm rửa tiền chú ý đến. Thực tế, ở Việt Nam trong những năm gần đây đã xuất hiện một số vụ liên quan tới rửa tiền qua Ngân hàng Việt Nam. Việt Nam được cảnh báo là mục tiêu của tội phạm rửa tiền vì hệ thống pháp luật phòng, chống rửa tiền còn chưa chặt chẽ; hệ thống thanh tra, giám sát; hệ thống kế toán và tìm hiểu khách hàng của các ngân hàng còn nhiều hạn chế; mức độ sử dụng tiền mặt và các luồng chuyển tiền không chính thức khá lớn làm cho việc kiểm soát giao dịch còn nhiều khó khăn… Vì vậy, hơn lúc nào hết, việc rà soát, đánh giá lại các quy định của pháp luật phòng, chống rửa tiền trong hoạt động ngân hàng và tìm ra những giải pháp hoàn thiện là một việc làm cần thiết và cấp bách. Do đó, em nhận thấy vấn đề phòng chống rửa tiền trong hoạt động ngân hàng là một vấn đề rất mới và phức tạp trong giai đoạn hiện nay. Đây cũng chính là lí do em chọn đề tài này làm khoá luận tốt nghiệp. 2. Tình hình nghiên cứu đề tài Sinh viªn: Tµo Thu Minh NguyÖt Líp KT30D 6 Ketnooi.com diễn đàn công nghê, giáo dục Thực tế, vấn đề phòng chống rửa tiền trên thế giới đã xuất hiện cách đây khoảng 4 thập kỷ và đã được nhiều quốc gia quan tâm, đặc biệt là các quốc gia phát triển, tuy nhiên ở Việt Nam, vấn đề phòng chống rửa tiền mới được dư luận quan tâm trong vài năm trở lại đây. Do vậy, các công trình nghiên cứu về phòng, chống rửa tiền, đặc biệt là phòng chống rửa tiền trong hoạt động ngân hàng còn tương đối ít. Tuy nhiên từ tháng 07/2007 khi dự án “Tăng cường năng lực của các cơ quan pháp luật và thực thi pháp luật trong công tác phòng chống rửa tiền ở Việt Nam” được khởi động thì vấn đề phòng chống rửa tiền ở Việt Nam mới được các cơ quan chức năng và dư luận xã hội quan tâm và nhìn nhận một cách nghiêm túc và xác đáng. Do vậy, đề tài “Pháp luật về phòng, chống rửa tiền trong hoạt động ngân hàng: Thực trạng và hướng hoàn thiện” là một đề tài mang tính mới, sẽ tập trung đi vào nghiên cứu vấn đề này một cách nghiêm túc trên cơ sở học hỏi và rút kinh nghiệm từ những nghiên cứu trước đây. 3. Mục đích nghiên cứu của đề tài. Mục đích nghiên cứu của đề tài là làm sáng tỏ những vấn đề lí luận và thực tiễn của hoạt động rửa tiền trong hoạt động ngân hàng ở Việt Nam; tìm hiểu, phân tích, đánh giá các quy định của pháp luật Việt Nam về phòng chống rửa tiền trên cơ sở so sánh với các khuyến nghị của Lực lượng Đặc nhiệm Tài chính (Financial Action Task Force on Money Laudering - FATF) 2 và Luật mẫu về phòng, chống rửa tiền và chống tài trợ cho khủng bố 2005 của Liên hợp quốc để từ đó đưa ra một số kiến nghị nhằm hoàn thiện pháp luật về phòng chống rửa tiền để công tác phòng, chống rửa tiền trong hoạt động ngân hàng hiệu quả hơn trên thực tế. 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu: 2 Lực lượng đặc nhiệm tài chính(FATF) được Hội nghị Thượng đỉnh G7 thành lập tại Paris năm 1989; FATF là một tổ chức tập hợp nhiều chuyên gia thực thi pháp luật, tài chính; chức năng của FATF là xây dựng và phát triển các chính sách phòng, chống rửa tiền và chống tài trợ cho khủng bố. FATF đã xây dựng Bốn mươi Khuyến nghị xuất bản lần đầu tiên vào năm 1990, được sửa đổi hai lần vào các năm 1996 và 2003. Năm 2001, FATF cũng đưa ra Tám khuyến nghị đặc biệt chống tài trợ cho khủng bố. Sinh viªn: Tµo Thu Minh NguyÖt Líp KT30D 7 Ketnooi.com diễn đàn công nghê, giáo dục - Đối tượng nghiên cứu: khoá luận nghiên cứu những vấn đề mang tính lí luận và thực tiễn của hoạt động rửa tiền nói chung, nghiên cứu các quy định của pháp luật Việt Nam về phòng chống rửa tiền và các quy định có liên quan khác nằm ở các văn bản quy phạm pháp luật khác nhau. - Phạm vi nghiên cứu: trong quá trình nghiên cứu, khoá luận tập trung đi sâu vào nghiên cứu các quy định của pháp luật Việt Nam trong lĩnh vực phòng chống rửa tiền trong hoạt động ngân hàng. 6. Cơ sở phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu. Đề tài được nghiên cứu trên cơ sở phương pháp luận của chủ nghĩa MácLênin là Phương pháp duy vật biện chứng. Các phương pháp nghiên cứu cụ thể được sử dụng để nghiên cứu đề tài là: phương pháp giải thích, phương pháp so sánh, phương pháp phân tích, tổng hợp… 8. Kết cấu của khoá luận. Ngoài phần mở đầu, kết luận và danh mục tài liệu tham khảo,nội dung của bản luận văn gồm 02 chương: Chương I: Khái quát chung về hoạt động rửa tiền và pháp luật phòng, chống rửa tiền. Ở chương này, tác giả giới thiệu những vấn đề khái quát nhất về hoạt động rửa tiền nói chung cũng như hoạt động rửa tiền qua hệ thống ngân hàng nói riêng và giới thiệu về pháp luật phòng, chống rửa tiền. Chương II: Thực trạng và hướng hoàn thiện pháp luật phòng, chống rửa tiền trong hoạt động ngân hàng ở Việt Nam. Ở chương này, tác giả tập trung đi sâu phân tích những quy định của pháp luật phòng, chống rửa tiền trong hoạt động ngân hàng ở Việt Nam, từ đó đánh giá thực trạng và đưa ra một số kiến nghị hoàn thiện các quy định của pháp luật trong lĩnh vực này. Sinh viªn: Tµo Thu Minh NguyÖt Líp KT30D 8 Ketnooi.com diễn đàn công nghê, giáo dục CHƯƠNG I : KHÁI QUÁT CHUNG VỀ HOẠT ĐỘNG RỬA TIỀN VÀ PHÁP LUẬT PHÒNG CHỐNG RỬA TIỀN 1. Khái quát chung về hoạt động rửa tiền. 1.1. Khái niệm Trong vài thập kỷ gần đây, thuật ngữ “rửa tiền”(money laundering) đã được sử dụng rộng rãi do tính phổ biến và ảnh hưởng của hoạt động này trên toàn thế giới. Nhìn bề ngoài, hoạt động rửa tiền có vẻ như vô hại bởi nó không ảnh hưởng trực tiếp đến tính mạng và tài sản con người, không đưa đến những cảnh tượng hãi hùng, cũng không mấy liên quan đến đời sống hàng ngày của mỗi con người. Tuy nhiên, hoạt động rửa tiền luôn được sự quan tâm, nghiên cứu của các nhà xã hội học, kinh tế học, luật học… Nghiên cứu về rửa tiền, có rất nhiều định nghĩa được đưa ra như sau: - Rửa tiền (tiếng Anh là Money Laundering) cách nói ẩn dụ của việc “làm sạch đồng tiền”, là hoạt động giao dịch tài chính đặc biệt để giấu tên, nguồn và nơi đến của đồng tiền, là việc biến đồng tiền phạm pháp thành đồng tiền hợp pháp để sử dụng3. - Một cách hiểu phổ biến khác được đông đảo các nhà nghiên cứu chấp nhận là: rửa tiền là hành động chuyển lợi nhuận thu được từ hoạt động phạm pháp thành lợi nhuận hợp pháp.4 - Lực lượng đặc nhiệm tài chính (FATF) - một tổ chức được công nhận là tổ chức đặt tiêu chuẩn quốc tế cho những nỗ lực phòng, chống rửa tiền - định nghĩa: rửa tiền là quá trình xử lý tiền do phạm tội mà có, nhằm che đậy nguồn gốc bất hợp pháp của chúng5. Tuy có nhiều cách định nghĩa khác nhau về rửa tiền, nhưng có thể nói, hiểu một cách đơn giản nhất thì : rửa tiền là việc giấu giếm hoặc nguỵ trang những 3 Theo Từ điển Bách khoa toàn thư mở Wikipedia: http://vi.wikipedia.org/wiki/R%E1%BB%ADa_ti%E1%BB %81n 4 Th.S Nguyễn Hải Bình, Phòng, chống rửa tiền trên thế giới và một số lưu ý khi áp dụng tại Việt Nam, tạp chí Ngân hàng số 11/2005, trang 33 5 Những câu hỏi thường gặp trong phòng, chống rửa tiền : http://www.fatfgafi.org/document/29/0,3343,en_32250379_32235720_33659613_1_1_1_1,00.html#Whatismoneylaundering Sinh viªn: Tµo Thu Minh NguyÖt Líp KT30D 9 Ketnooi.com diễn đàn công nghê, giáo dục đặc điểm và nguồn gốc bất hợp pháp của tiền và tài sản có được từ những hoạt động tội phạm và nhằm tạo cho những khoản tiền và tài sản đó một nguồn gốc có vẻ như hợp pháp. 1.2. Đặc điểm Từ những phân tích trên đây có thể nhận xét, mặc dù hoạt động rửa tiền được định nghĩa khác nhau tuỳ vào cách tiếp cận của từng tác giả nhưng nhìn chung đã nêu bật lên những đặc điểm sau đây của hoạt động này: Một là, nguồn gốc của tiền đem rửa là tiền hoặc tài sản có được từ các hoạt động tội phạm. Các hoạt động tội phạm này được coi là nguồn của hoạt động rửa tiền. Ở từng quốc gia khác nhau thì cách quy định tội phạm nguồn là khác nhau. Nhưng hầu như phạm vi tội phạm nguồn thường được quy định rất rộng. Theo khuyến nghị của FATF có tới 20 nhóm tội phạm được chỉ định là tội phạm nguồn của tội rửa tiền như: tham gia nhóm tội phạm có tổ chức, buôn người, bóc lột tình dục, buôn lậu ma tuý, tham nhũng…6 Pháp luật Việt Nam mặc dù chưa chính thức quy định trực tiếp tội phạm rửa tiền và quy định tội phạm nguồn của tội rửa tiền, nhưng đã gián tiếp quy định tại Bộ Luật Hình sự 1999 điều 250 (tội chứa chấp hoặc tiêu thụ tài sản do người khác phạm tội mà có) và điều 251 (tội hợp pháp hoá tiền, tài sản do phạm tội mà có). Theo điều 250 và điều 251, có thể thấy về nguyên tắc, bất kỳ tội phạm nào mà từ việc phạm tội, người phạm tội có thể thu lợi về tiền hoặc tài sản thì cũng có thể trở thành nguồn của tội chứa chấp hoặc tiêu thụ tài sản do người khác phạm tội mà có và tội hợp pháp hoá tiền, tài sản do phạm tội mà có. Như vậy dù nguồn gốc của tiền đem rửa là rất đa dạng nhưng xét về bản chất thì đó là tiền bất hợp pháp do có được từ những hoạt động phạm tội. Vì thế mà tiền này còn được gọi một cách ẩn dụ là “tiền bẩn”. Do đó, có tiền bẩn tức là trước đó đã xảy ra một hành vi phạm tội và người có tiền bẩn sẽ có nhu cầu rửa tiền để che dấu nguồn gốc bất hợp pháp đó của nó đồng thời tiền bẩn cũng là 6 Theo Bốn mươi khuyến nghị của FATF, http://www.fatf-gafi.org/pdf/40Recs2003_en.pdf Sinh viªn: Tµo Thu Minh NguyÖt Líp KT30D 10 Ketnooi.com diễn đàn công nghê, giáo dục động lực để những chủ thể này tiếp tục phạm tội mới để kiếm lời. Chính điều này cũng phần nào tạo nên tính chất nguy hiểm của hoạt động rửa tiền. Hai là, chủ thể của hoạt động rửa tiền khá đa dạng. Đó có thể là người trực tiếp thực hiện tội phạm hoặc người liên quan đến tội phạm hoặc người bị tội phạm mua chuộc... Tuy nhiên các chủ thể này đều có đặc điểm chung là: người đã được hưởng lợi từ hoạt động tội phạm nguồn. Ba là, mục đích của hoạt động rửa tiền là hướng tới sự hợp pháp hoá các khoản tiền và tài sản có được từ các hoạt động tội phạm. Tức là, nhằm biến tiền bẩn thành tiền sạch, hay nói cách khác là nhằm che dấu nguồn gốc thực, nguồn gốc bất hợp pháp của tiền, biến chúng thành những đồng tiền có vẻ như có được từ những hoạt động hợp pháp. Từ đó số tiền tưởng như là không liên quan tới tội phạm ấy sẽ không bị các cơ quan chức năng nghi ngờ, điều tra, tịch thu và sung công quỹ. Đồng thời, bản thân chủ thể của hoạt động rửa tiền sẽ không bị cơ quan chức năng phát hiện và truy tố về hành vi phạm tội trước đó. Khi việc rửa tiền thành công thì chủ thể rửa tiền sẽ dùng số tiền đó phục vụ cho mục đích cá nhân (mua sắm các tài sản khác, đầu tư vào các doanh nghiệp, cho vay…) hoặc chuyển tiền toàn thế giới nhằm tài trợ cho các tội phạm khác, đây cũng chính là điều cả thế giới đang lo ngại, bởi khi một vụ rửa tiền thành công, tiền bẩn biến thành tiền sạch thì bọn tội phạm có thể dùng số tiền ấy để tiếp tay cho các tội phạm khác, đặc biệt là tội phạm khủng bố, gây nên những sự bất ổn cho xã hội và nền chính trị toàn cầu. Bốn là, hoạt động rửa tiền luôn được coi là hành vi nguy hiểm cho xã hội. Những tác động mang tính tiêu cực của nó gây ảnh hưởng rất nghiêm trọng tới nền kinh tế, chính trị, xã hội và văn hóa (những tác động tiêu cực này sẽ được trình bày cụ thể ở phần tiếp theo của khoá luận). Đồng thời, hoạt động rửa tiền luôn luôn mang lỗi cố ý của người thực hiện nhằm che dấu nguồn gốc bất hợp pháp của tiền và tài sản. Chính vì sự nguy hiểm của hành vi này mà ngay trong khuyến nghị đầu tiên của FATF trong 40 Khuyến nghị về phòng chống rửa tiền, Sinh viªn: Tµo Thu Minh NguyÖt Líp KT30D 11 Ketnooi.com diễn đàn công nghê, giáo dục đã yêu cầu “các quốc gia cần hình sự hoá tội rửa tiền trên cơ sở công ước Liên Hợp quốc 1988 chống lại việc buôn bán, vận chuyển bất hợp pháp các chất ma tuý và các chất hướng thần (Công ước Viên 1988) và Công ước 2000 về tội phạm có tổ chức xuyên quốc gia (công ước Parlemo)” 7 . Đồng thời yêu cầu các quốc gia quy định một phạm vi rộng nhất các tội phạm nguồn của tội rửa tiền và ít nhất ở mỗi nước, tội phạm nguồn phải bao gồm các tội phạm thuộc danh mục đã được 40 khuyến nghị chỉ định. Năm là, hoạt động rửa tiền xảy ra trên phạm vi toàn cầu. Thật vậy, ngày nay xu hướng hội nhập kinh tế quốc tế làm gia tăng sự giao lưu kinh tế giữa các quốc gia trên thế giới. Cùng với sự hỗ trợ của công nghệ thông tin thì hàng ngàn tỉ đô la Mỹ được chu chuyển trên khắp thế giới với tốc độ tính bằng giây suốt 24/24 giờ trong ngày8. Lợi dụng tình hình đó, bằng nhiều thủ đoạn khác nhau mà những khoản tiền bất hợp pháp đang được chu chuyển, tẩy rửa khắp nơi trên thế giới, gây nên vấn nạn rửa tiền trên toàn cầu. Điều này làm hoạt động rửa tiền không chỉ đơn thuần gây nguy hiểm cho từng quốc gia đơn lẻ mà còn ảnh hưởng nghiêm trọng tới nền kinh tế thế giới và yêu cầu phải có một giải pháp quốc tế để phòng chống rửa tiền trên phạm vi toàn cầu. Sáu là, hình thức rửa tiền ngày càng trở nên tinh vi hơn. Thực tế cho thấy, song song với các hoạt động tội phạm ngày càng phức tạp là các hình thức rửa tiền ngày càng tinh vi, khó phát hiện và khó điều tra được. Nếu như trước đây các hình thức rửa tiền thường là dùng tiền mặt mua vàng bạc, đá quý, bất động sản … hoặc vận chuyển tiền mặt xuyên quốc gia … thì hiện nay cùng với sự hợp tác của các ngân hàng trên toàn thế giới, tội phạm rửa tiền thường sử dụng hệ thống ngân hàng để thực hiện hàng loạt giao dịch tài chính phức tạp, khó lần dấu vết nhằm đưa những đồng tiền phi pháp vào hệ thống tài chính, trộn lẫn với những khoản thu nhập hợp pháp, lũng đoạn nền kinh tế theo xu hướng có lợi cho 7 8 40 khuyến nghị của FATF, http://www.fatf-gafi.org/pdf/40Recs2003_en.pdf Đại học Luật Hà Nội, Giáo trình quan hệ kinh tế quốc tế, trang 19, NXB Công an Nhân dân Hà Nội, 2007 Sinh viªn: Tµo Thu Minh NguyÖt Líp KT30D 12 Ketnooi.com diễn đàn công nghê, giáo dục các cá nhân, tổ chức tội phạm, thậm chí gây ra cả tệ nạn tham nhũng làm suy yếu cả hệ thống chính trị. 1.3. Phương thức rửa tiền Các phương thức rửa tiền rất phong phú, đa dạng gắn liền với khe hở trong hệ thống pháp luật phòng, chống rửa tiền của mỗi nước. Từ thực tiễn phòng, chống rửa tiền của nhiều nước có thể nêu lên một số phương thức rửa tiền điển hình sau của tội phạm rửa tiền:9 - Vận chuyển tiền mặt với số lượng lớn xuyên quốc gia - Thông qua mua vàng bạc, kim cương, đá quý,… là những tài sản gọn nhẹ, giá trị cao, có thể mua đi, bán lại mọi nơi, mọi lúc - Thông qua việc đầu tư vào các doanh nghiệp, đầu tư vào thị trường chứng khoán, đầu tư ra nước ngoài… - Thông qua việc chơi xổ số, cá cược, đánh bạc,.. - Thông qua hệ thống ngân hàng… Mặc dù các phương thức rửa tiền rất đa dạng nhưng nhìn chung đều được thực hiện theo một quy trình nhất định, bao gồm ba bước sau:  Sắp xếp: là giai đoạn đầu tiên của một quy trình rửa tiền, trong giai đoạn này, tiền và tài sản bất chính sẽ được người rửa tiền di chuyển đến những địa điểm hoặc được nguỵ trang dưới dạng tài sản mà lực lượng bảo vệ pháp luật ít chú ý hoặc ít hoài nghi nhưng lại dễ dàng sử dụng và sẵn sàng cho những giai đoạn tiếp theo. Các cách thức sắp xếp thường là chuyển trái phép một lượng tiền mặt lớn, chuyển tiền mặt thành hàng hoá kể cả đá quý và kim loại quý, gửi tiền vào ngân hàng dưới ngưỡng phải báo cáo… Có thể nói, ở giai đoạn này, tiền bẩn được tách rời một cách tương đối khỏi tổ chức rửa tiền (mà không phải tách rời tuyệt đối vì khoản tiền đó vẫn thuộc sự kiểm soát của người rửa tiền) và đã được nhập vào hệ thống tài chính. 9 Danh mục các vụ phòng, chống rửa tiền, http://www.fincen.gov/fiuinaction.pdf Sinh viªn: Tµo Thu Minh NguyÖt Líp KT30D 13 Ketnooi.com diễn đàn công nghê, giáo dục  Phân tán: Là giai đoạn thứ hai của quy trình rửa tiền, nhằm xoá đi nguồn gốc bất hợp pháp của số tài sản kiếm được do các hoạt động tội phạm qua hàng loạt các giao dịch tài chính phức tạp, đặc biệt là các giao dịch tài chính xuyên quốc gia, tạo ra một mạng lưới giao dịch chằng chịt, khó lần ra dấu vết. Các hình thức phân tán thường được sử dụng là nhập tài sản bất hợp pháp vào các nguồn tài sản hợp pháp, chuyển tiền qua nhiều tài khoản ngân hàng khác nhau, chuyển qua nhiều doanh nghiệp khác nhau dưới các dạng đầu tư trực tiếp hay gián tiếp, chuyển tiền từ các tài khoản trong nước tới các tài khoản trong nước khác hoặc tới các tài khoản nước ngoài…  Hợp pháp hoá: là giai đoạn cuối của quy trình rửa tiền, các khoản tiền sau khi được phân tán sẽ được chuyển vào các nguồn thu nhập hợp pháp hoặc có vẻ như hợp pháp để phục vụ cho những mục đích khác nhau. Các hình thức hợp pháp hoá có thể là trả lương cho nhân viên, trả phí phục vụ, đầu tư mua bán bất động sản và chứng khoán… 1.4. Tác hại của rửa tiền đối với kinh tế - xã hội Hoạt động rửa tiền nhìn bề ngoài có vẻ như vô hại nhưng tiềm ẩn bên trong là một sức mạnh có thể tàn phá cả một nền kinh tế. Với những thủ đoạn ngày càng tinh vi thì hậu quả mà hoạt động rửa tiền gây ra cho các quốc gia bị sử dụng làm cơ sở ngày càng to lớn, đặc biệt là các quốc gia đang phát triển - nơi mà hệ thống pháp luật và các biện pháp kỹ thuật nghiệp vụ phòng, chống rửa tiền chưa thực sự được chú trọng. Trên thực tế khó có thể lượng hoá thành một con số cụ thể về những thiệt hại do hoạt động rửa tiền gây ra bởi vì tính bí mật và khó lần dấu vết của hoạt động này. Theo Quỹ tiền tệ quốc tế IMF thì ước tính tổng số tiền được tẩy rửa mỗi năm trên toàn thế giới chiếm khoảng từ 2% đến 5% GDP toàn cầu, nếu sử dụng số liệu thống kê năm 1996 thì con số phần trăm đó tương đương với 590 Sinh viªn: Tµo Thu Minh NguyÖt Líp KT30D 14 Ketnooi.com diễn đàn công nghê, giáo dục đến 1500 tỷ USD10. Do đó, có thể nhận thấy rõ ràng những ảnh hưởng bất lợi của hoạt động rửa tiền đối với nền kinh tế - xã hội của một quốc gia. Về mặt kinh tế, hoạt động rửa tiền sẽ gây ra những nguy cơ tiềm ẩn, phá hoại nền kinh tế quốc gia. Thật vậy, bằng việc sử dụng các công ty vỏ bọc - là công ty có vẻ bề ngoài hợp pháp, kinh doanh những lĩnh vực hợp pháp nhưng sử dụng những nguồn vốn không rõ ràng và do một tổ chức tội phạm nào đó kiểm soát - để trộn lẫn những nguồn vốn hợp pháp và bất hợp pháp với nhau để che dấu những khoản tiền bất chính. Việc các công ty vỏ bọc và những tài khoản đầu tư vào các công ty hợp pháp khác bằng nguồn vốn từ hoạt động tội phạm có thể dùng để kiểm soát toàn bộ các ngành hoặc khu vực của nền kinh tế của một quốc gia, sẽ làm tăng sự bất ổn của nền kinh tế và thậm chí gây đột biến về cầu tiền tệ, bất ổn định lãi suất và tỷ giá hối đoái… Bên cạnh đó, hoạt động rửa tiền còn ảnh hưởng tới những giao dịch kinh doanh hợp pháp và làm giảm hiệu quả của chúng. Đồng thời tạo ra những cơ chế và thủ đoạn trốn thuế làm cạn kiệt nguồn thu của quốc gia. Không chỉ là nguy cơ tàn phá nền kinh tế quốc gia, rửa tiền còn ảnh hưởng lớn tới nền kinh tế thế giới. Vì hiện nay, rửa tiền đang diễn ra trên phạm vi toàn thế giới với những giao dịch tài chính phức tạp xuyên quốc gia. Mặt khác, rửa tiền còn ảnh hưởng tới quan hệ đầu tư quốc tế, bởi không một doanh nhân nào mạo hiểm đầu tư vào một quốc gia là cơ sở của các tổ chức rửa tiền, các tổ chức tài chính nước ngoài cũng hạn chế giao dịch với các quốc gia đó. Thậm chí, Lực lượng tài chính đặc nhiệm (FATF) đã lập một danh sách các nước không tuân thủ các yêu cầu về phòng,chống rửa tiền hoặc không hợp tác đầy đủ, các nước thành viên riêng lẻ của FATF có quyền áp đặt những biện pháp đối kháng với các nước nằm trong danh sách đó. Như vậy, rửa tiền đã ảnh hưởng tới quan hệ đầu tư quốc tế và cản trở công cuộc hội nhập kinh tế quốc tế của các quốc gia. 10 Những câu hỏi thường gặp trong phòng, chống rửa tiền : http://www.fatfgafi.org/document/29/0,3343,en_32250379_32235720_33659613_1_1_1_1,00.html#Whatismoneylaundering Sinh viªn: Tµo Thu Minh NguyÖt Líp KT30D 15 Ketnooi.com diễn đàn công nghê, giáo dục Về mặt xã hội, rửa tiền gây ra những tác động có ảnh hưởng cực kỳ sâu rộng gây bất ổn an ninh xã hội. Rửa tiền không chỉ kích thích các hoạt động tội phạm phát triển đặc biệt là tội phạm kinh tế. Thật vậy, một quy trình rửa tiền thành công có thể đem lại cho một tổ chức tội phạm một số lợi nhuận khổng lồ, từ đó có thể đẩy tổ chức đó tiếp tục phạm pháp để kiếm lợi nhuận, thậm chí là tài trợ cho các tội phạm nguy hiểm khác. Trong đó nhiều nhất là các tội buôn ma tuý, buôn bán phụ nữ và trẻ em, buôn lậu, tham nhũng, trốn thuế… Nhưng có lẽ nguy hiểm hơn cả là việc tội phạm rửa tiền quay lại tài trợ cho khủng bố, đây cũng chính là lí do tại sao nhiều Điều ước quốc tế về rửa tiền và chống tài trợ khủng bố ra đời và luôn đi đôi với nhau. Nguy hiểm hơn, rửa tiền làm những con số thống kê có thể bị sai lệch, từ đó làm giảm hiệu quả của các công cụ quản lý kinh tế - xã hội của Nhà nước đồng thời gây khó khăn cho các cơ quan trong việc hoạch định chính sách. 1.5. Rửa tiền trong hoạt động ngân hàng và tác hại của hoạt động rửa tiền đối với hệ thống ngân hàng Trong các phương thức rửa tiền thì rửa tiền qua ngân hàng được lựa chọn nhiều nhất vì khi tiền đã lọt được vào hệ thống ngân hàng thì lập tức trở thành tiền sạch, có thể thực hiện ngay các lệnh thanh toán trong nước thậm chí cả thanh toán quốc tế, với số lượng lớn; rửa tiền trong hoạt động ngân hàng với những giao dịch tài chính phức tạp sẽ gây trở ngại rất lớn cho cơ quan điều tra lần ra dấu vết những kẻ rửa tiền; cùng với những ngân hàng có kinh doanh dịch vụ thanh toán quốc tế, những kẻ rửa tiền có thể chuyển tiền trên toàn thế giới chỉ trong thời gian ngắn… Hiện nay, những thủ đoạn chủ yếu được dùng để rửa tiền qua ngân hàng là11: - Sử dụng Visa, hộ chiếu giả để mở tài khoản; - Gửi tiền bẩn vào ngân hàng dưới mức quy định phải báo cáo; 11 Theo thông báo số 02/2008/TB-BPCRTm của ngân hàng cổ phần thương mại hàng hải về việc cảnh báo về các giao dịch đáng ngờ. Sinh viªn: Tµo Thu Minh NguyÖt Líp KT30D 16 Ketnooi.com diễn đàn công nghê, giáo dục - Chuyển tiền lòng vòng giữa các tài khoản khác nhau thuộc các ngân hàng khác nhau nhằm xoá nguồn gốc bất hợp pháp của tiền; - Đánh cắp mật khẩu của chủ tài khoản và lừa đảo viết lệnh (ra lệnh) cho ngân hàng chuyển tiền vào tài khoản mở tại ngân hàng đó hoặc ngân hàng khác; - Thông qua hợp đồng tín dụng hoặc thương mại để chuyển tiền - Mua trái phiếu hoặc cổ phiếu do ngân hàng phát hành… Tháng 10/2008, một vụ rửa tiền điển hình qua ngân hàng ở Việt Nam đã được phát hiện. Đó là vụ Baggio Carlitos Liuska (sinh năm 1971, quốc tịch Mozambique, số hộ chiếu AD056273, ngày cấp 24/7/2008, nơi cấp Mozambique), Massamba Lendebe Vis (quốc tịch Mozambique) và Niaty Lokasso Djamba (quốc tịch Công Gô) đã trộm cắp 500.000 USD của một ngân hàng Anh quốc rồi tới Việt Nam với mục đích rửa tiền. Thủ đoạn của bọn chúng là mở tài khoản tại một ngân hàng thương mại ở Đà Nẵng, sau khi có tài khoản thì ngay lập tức một khoản tiền lớn được gửi vào tài khoản đó và đối tượng yêu cầu rút ngay số tiền này. Vụ việc bị Phòng An ninh kinh tế (PA17, Công an Đà Nẵng) phối hợp với PA17 tỉnh Bà Rịa – Vũng Tàu phá án thành công.12 Bằng việc sử dụng các tổ chức tín dụng như một công cụ rửa tiền, hoạt động rửa tiền gây ra những tác động to lớn đối với ngành ngân hàng. Hoạt động ngân hàng vốn là hoạt động có tính rủi ro cao, hơn thế nữa, lại là rủi ro có tính dây chuyền, chính vì vậy việc bảo vệ hệ thống ngân hàng trước nguy cơ rửa tiền là rất quan trọng vì rửa tiền đem đến nhiều rủi ro cho hệ thống ngân hàng. Đó có thể là rủi ro về uy tín, lợi nhuận, pháp lý… Dù vô tình hay cố ý nhưng khi tổ chức tín dụng chấp nhận một khoản tiền bất hợp pháp được giao dịch qua tổ chức tín dụng thì có thể phải chịu những rủi ro về tính thanh khoản do rút tiền gây ra bởi những khoản tiền lớn sau khi đã nhập vào hệ thống ngân hàng thường được bất ngờ rút ra thông qua các công cụ 12 Theo Hải Châu, Trộm tiền ở ngân hàng nước ngoài, rửa tiền ở ngân hàng Việt Nam,báo điện tử Vietnamnet ngày 02/10/2008 Sinh viªn: Tµo Thu Minh NguyÖt Líp KT30D 17 Ketnooi.com diễn đàn công nghê, giáo dục chuyển nhượng. Từ đó có thể dẫn đến sự sụp đổ của cả hệ thống ngân hàng chứ không phải bất kỳ ngân hàng nào. Bên cạnh đó, một tổ chức tín dụng khi bị sử dụng là công cụ rửa tiền, nếu bị cơ quan có thẩm quyền phát hiện sẽ phải chịu những trách nhiệm pháp lý bất lợi, thậm chí có thể bị những khách hàng kiện và yêu cầu bồi thường thiệt hại…do hoạt động rửa tiền trong lĩnh vực ngân hàng gây ra… Tất cả những yếu tố này sẽ ảnh hưởng nghiêm trọng tới sự hoạt động bình thường của một tổ chức tín dụng. Tác hại không chỉ dừng lại ở đó, uy tín của tổ chức tín dụng cũng sẽ giảm sút, từ đó gây ra những tác động tiêu cực khác như: Cổ phiếu của tổ chức tín dụng (nếu tổ chức tín dụng đó là một doanh nghiệp cổ phần) sẽ giảm sút; khách hàng (bao gồm cả người vay tiền và người gửi tiền), nhà đầu tư sẽ hạn chế giao dịch với tổ chức tín dụng có dính líu tới vấn đề rửa tiền… Nguy hiểm hơn, thông qua việc rửa tiền qua các tổ chức tín dụng, một tổ chức tội phạm nào đó trong hoặc ngoài nước có thể dễ dàng thâu tóm các công ty kinh doanh hợp pháp, thậm chí là thâu tóm chính tổ chức tín dụng mà chúng đã rửa tiền và biến tổ chức tín dụng và các công ty đó thành các công cụ rửa tiền đắc lực nhất để tiếp tục rửa tiền. Tuy nhiên một điều đáng quan ngại hơn cả là hiện nay, tội phạm rửa tiền đang có xu hướng chuyển qua rửa tiền tại các nước đang phát triển (trong đó có Việt Nam), một phần vì hệ thống pháp luật phòng, chống rửa tiền chưa rõ ràng, một phần vì vấn đề tiền sạch hay tiền bẩn chưa được các quốc gia đang phát triển chú trọng vì nhu cầu vốn để phát triển cơ sở hạ tầng là rất lớn…, bên cạnh đó, nghiệp vụ phòng, chống rửa tiền của tổ chức tín dụng tại các nước đang phát triển chưa thể bằng các nước phát triển. Mặt khác, các tổ chức tín dụng đang có xu hướng cạnh tranh nhau để huy động vốn tiền gửi từ các cá nhân, doanh nghiệp nên chưa thực sự chú trọng tới nguồn gốc của tiền, mà các tổ chức tội phạm khi rửa tiền lại sẵn sàng đầu tư vào những nơi không sinh lợi (kể cả những Sinh viªn: Tµo Thu Minh NguyÖt Líp KT30D 18 Ketnooi.com diễn đàn công nghê, giáo dục khoản tiền gửi lãi suất thấp) nhưng có khả năng rửa tiền nhanh nhất và an toàn nhất. 2. Khái quát chung về pháp luật phòng chống rửa tiền. 1.6. Sự cần thiết phải có pháp luật về phòng chống rửa tiền Hiện nay, cùng với xu hướng hội nhập kinh tế quốc tế thì sự giao lưu kinh tế giữa các quốc gia vì đó cũng phát triển theo. Tuy nhiên cùng với sự phát triển của kinh tế xã hội thì hoạt động rửa tiền vì thế cũng phát triển theo dòng lưu chuyển vốn tự do đó. Như đã phân tích ở trên hoạt động rửa tiền có tác hại rất nghiêm trọng tới kinh tế - xã hội và hệ thống ngân hàng của một quốc gia. Vì vậy, phòng chống rửa tiền là một việc làm cần thiết và cấp thiết. Có nhiều phương pháp để phòng, chống rửa tiền và mỗi quốc gia khác nhau thì sự lựa chọn lại khác nhau, tuy vậy, một phương pháp được mọi quốc gia lựa chọn là xây dựng và thực thi pháp luật phòng, chống rửa tiền. Pháp luật phòng chống rửa tiền là tập hợp các quy phạm pháp luật hướng tới việc nhận diện các hành vi rửa tiền, quy định các biện pháp phòng chống rửa tiền đồng thời quy định trách nhiệm của các cơ quan quản lý nhà nước và tổ chức cá nhân có liên quan và quy định các chế tài xử lý vi phạm trong lĩnh vực phòng, chống rửa tiền. Có thể nói đây là công cụ quan trọng bậc nhất trong công tác phòng, chống rửa tiền. Bởi pháp luật điều chỉnh nhiều quan hệ xã hội phát sinh trong nhiều lĩnh vực, được đảm bảo bằng sức mạnh cưỡng chế của Nhà nước, buộc các chủ thể phải tuân theo và các quy phạm pháp luật có hiệu lực trong thời gian tương đối dài và có hiệu lực trên toàn lãnh thổ. Hơn thế nữa, một hệ thống pháp luật phòng, chống rửa tiền mạnh góp phần chống tội phạm rửa tiền và các tội phạm khác có tính chất là tội phạm nguồn. Vì khi kẻ thực hiện hành vi rửa tiền bị truy tố và buộc tội thì sẽ tạo điều kiện cho việc truy tố những kẻ trực tiếp, gián tiếp hoặc giúp đỡ thực hiện các hành vi phạm tội trước đó. Đồng thời làm tăng cường sự ổn định và kích thích phát triển kinh tế do ngăn cản được sự can thiệp của các tổ chức tội phạm rửa tiền vào nền Sinh viªn: Tµo Thu Minh NguyÖt Líp KT30D 19 Ketnooi.com diễn đàn công nghê, giáo dục kinh tế, từ đó sẽ định hướng đúng cho các khoản đầu tư vào sản xuất và dịch vụ để tăng năng suất của nền kinh tế của một quốc gia. Bên cạnh đó, rửa tiền hiện nay được coi như là một vấn nạn trên toàn thế giới, rửa tiền cũng được thực hiện bởi nhiều giao dịch tài chính phức tạp xuyên quốc gia. Vì vậy công cuộc chống rửa tiền không chỉ dựa vào nỗ lực của mỗi quốc gia mà các quốc gia còn phải liên kết với nhau để phòng, chống rửa tiền. Chính vì vậy mà rất nhiều Điều ước quốc tế trong lĩnh vực này ra đời, nhiều tổ chức quốc tế về phòng, chống rửa tiền như FATF, Nhóm châu Á – Thái Bình Dương về chống rửa tiền (APG), Lực lượng đặc nhiệm tài chính khu vực Caribê… cũng đã được thành lập, nhằm tạo ra các thiết chế xuyên quốc gia để những nỗ lực phòng, chống rửa tiền hiệu quả hơn trên thực tế. Tóm lại, công cuộc phòng, chống rửa tiền hiện nay đang yêu cầu các quốc gia phải có một hệ thống quy phạm pháp luật phòng, chống rửa tiền đủ mạnh và yêu cầu về công tác hợp tác quốc tế để ngăn chặn và chống lại các hành vi rửa tiền cũng như tháo gỡ hậu quả mà rửa tiền gây ra. 1.7. Pháp luật phòng chống rửa tiền của một số nước trên thế giới Tại Mỹ - nơi mà khái niệm rửa tiền xuất hiện đầu tiên, cũng là nơi có hệ thống pháp luật chống rửa tiền sớm nhất và nghiêm khắc nhất trên thế giới. Một trong những đạo luật quan trọng nhất liên quan tới phòng, chống rửa tiền tại Mỹ là luật Bí mật Ngân hàng (BSA) năm 1970. BSA đã tạo ra một khung pháp lý cho các cuộc điều tra tội phạm, trốn thuế… trong đó yêu cầu các tổ chức tài chính phải lưu giữ các chứng từ có liên quan đến các giao dịch trên 10.000USD. Một số luật quan trọng khác trong công tác phòng, chống rửa tiền tại Mỹ là: Luật quản lý toàn diện tội phạm 1984, Luật quản lý rửa tiền 1986, Luật chống sử dụng ma tuý 1988,… những luật và quy định về phòng, chống rửa tiền ở Mỹ luôn được bổ sung, sửa đổi cho phù hợp với thực tiễn của công tác phòng, chống rửa tiền…13 13 Ngăn chặn nạn rửa tiền, Ấn phẩm của Mạng lưới thi hành Luật pháp về tội phạm tài chính (FinCEN), Bộ tài chính Mỹ. Đường link: Sinh viªn: Tµo Thu Minh NguyÖt Líp KT30D