Tài liệu Phát triển đội ngũ giáo viên tin học trường trung học phổ thông theo quan điểm chuẩn hóa và xã hội hóa

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI KHOA SƯ PHẠM --------------------------------- VŨ ĐÌNH CHUẨN PHÁT TRIỂN ĐỘI NGŨ GIÁO VIÊN TIN HỌC TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG THEO QUAN ĐIỂM CHUẨN HÓA VÀ XÃ HỘI HÓA CHUYÊN NGÀNH : QUẢN LÝ GIÁO DỤC MÃ SỐ : 62 14 05 01 TÓM TẮT LUẬN ÁN TIẾN SĨ QUẢN LÝ GIÁO DỤC Hà Nội - 2008 MỤC LỤC Trang phụ bìa Lời cam đoan 1 Mục lục 2 Danh mục các chữ viết tắt 6 Danh mục các bảng 7 Danh mục các hình vẽ 8 Mở đầu 1 Lý do chọn đề tài 9 2 Mục đích nghiên cứu 12 3 Khách thể và đối tượng nghiên cứu 12 3.1. Khách thể nghiên cứu 12 3.2. Đối tượng nghiên cứu 12 4 Giả thuyết khoa học 12 5 Nhiệm vụ nghiên cứu 12 6 Giới hạn nghiên cứu 13 6.1. Về nội dung nghiên cứu 13 6.2. Về địa bàn nghiên cứu 13 7 Những luận điểm cần bảo vệ 13 8 Đóng góp mới của luận án 14 9 Phương pháp nghiên cứu 14 9.1. Cơ sở phương pháp luận 14 9.2. Các phương pháp nghiên cứu cụ thể 15 10 Cấu trúc của luận án 17 3 Chương 1: Cơ sở lý luận về phát triển đội ngũ giáo viên tin học trung học phổ thông theo quan điểm chuẩn hóa và xã hội hóa 18 1.1 Tổng quan vấn đề nghiên cứu 18 1.1.1. Tình hình nghiên cứu về dạy học tin học trong trường phổ thông 18 1.1.2. Tình hình nghiên cứu phát triển đội ngũ giáo viên tin học THPT 20 1.2 Một số khái niệm cơ bản của đề tài 26 1.2.1. Giáo viên Trung học phổ thông 26 1.2.2. Giáo viên tin học trường THPT (giáo viên dạy tin học ở trường THPT) 27 1.2.3. Đội ngũ giáo viên tin học trường THPT 28 1.2.4. Phát triển ĐNGV tin học trường THPT 30 1.2.5. Chuẩn hoá 35 1.2.6. Xã hội hoá 36 1.3. Những vấn đề lý luận cơ bản về phát triển ĐNGV tin học trường THPT theo hướng chuẩn hóa và xã hội hóa 38 1.3.1. Đặc điểm dạy học môn tin học trong trường THPT ở nước ta 38 1.3.2. Đặc trưng của ĐNGV tin học trường THPT và những quan điểm, yêu cầu đối với công tác phát triển ĐNGV tin học trường THPT 41 1.3.3. Phát triển ĐNGV tin học THPT theo quan điểm chuẩn hóa 51 1.3.4. Phát triển ĐNGV tin học trường THPT theo quan điểm xã hội hóa 57 1.3.5. Những yếu tố ảnh hưởng đến phát triển ĐNGV tin học THPT 60 1.4 Kinh nghiệm quốc tế về phát triển ĐNGV nói chung và giáo viên tin học nói riêng theo quan điểm chuẩn hóa và xã hội hóa 62 1.5 Tổng kết chương 1 67 4 Chương 2: Thực trạng ĐNGV tin học và phát triển ĐNGV tin học trường THPT 68 2.1 Thực trạng ĐNGV tin học trường THPT qua số liệu khảo sát của Bộ Giáo dục và Đào tạo 68 2.1.1. Về số lượng và hình thức tuyển dụng 68 2.1.2. Về trình độ và chuyên môn đào tạo 69 2.2 Vài nét về thực trạng đào tạo giáo viên tin học THPT 72 2.2.1. Về nguồn đào tạo giáo viên tin học THPT 72 2.2.2. Về chương trình đào tạo 74 2.2.3. Nhận xét chung về hệ thống đào tạo giáo viên tin học THPT 80 2.3 Thực trạng ĐNGV tin học trường THPT qua khảo sát thực tế ở thành phố Đà Nẵng 81 2.3.1. Khái quát về tiến trình khảo sát thực trạng công tác phát triển ĐNGV tin học THPT ở thành phố Đà Nẵng theo quan điểm chuẩn hoá và xã hội hoá 81 2.3.2. Phân tích kết quả khảo sát thực trạng công tác phát triển ĐNGV tin học trường THPT thành phố Đà Nẵng theo quan điểm chuẩn hoá và xã hội hoá 84 2.4 Tổng kết chương 2 112 Chương 3: Giải pháp phát triển ĐNGV tin học THPT theo quan điểm chuẩn hóa và xã hội hóa 115 3.1 Những định hướng lớn về đổi mới chương trình giáo dục phổ thông và việc dạy tin học trong trường THPT 115 3.2 Một số nguyên tắc để đề xuất giải pháp 117 3.2.1. Giải pháp phát triển ĐNGV tin học THPT phải góp phần nâng cao chất lượng dạy học tin học, góp phần thực hiện tốt mục tiêu giáo dục trung học mới 117 3.2.2. Giải pháp phát triển ĐNGV phải góp phần xây dựng ĐNGV tin học THPT theo quan điểm chuẩn hóa, đảm bảo về số lượng và nâng cao về chất lượng 117 3.2.3. Giải pháp phát triển ĐNGV tin học THPT phải phát huy vai trò chủ động, tích cực, tự giác của giáo viên, lôi cuốn họ tham gia công tác bồi dưỡng nâng cao trình độ chuyên môn, nghiệp vụ sư phạm 117 5 3.2.4. Giải pháp phát triển ĐNGV tin học THPT phải tác động vào các khâu, các yếu tố của quá trình quản lý 118 3.2.5. Giải pháp phát triển ĐNGV tin học THPT phải phát huy được tiềm năng của xã hội theo quan điểm xã hội hóa 119 3.2.6. Giải pháp phát triển ĐNGV tin học THPT phải thiết thực, phù hợp với điều kiện thực tế của từng địa phương 119 3.3 Các nhóm giải pháp phát triển ĐNGV tin học trường THPT 119 3.3.1. Xây dựng chuẩn nghề nghiệp ĐNGV tin học THPT 119 3.3.2. Quy hoạch ĐNGV tin học THPT theo chuẩn nghề nghiệp 128 3.3.3. Triển khai nội dung, hình thức và các con đường xã hội hóa để phát triển số lượng và chất lượng ĐNGV tin học THPT đạt chuẩn 133 3.3.4. Xây dựng môi trường thuận lợi cho sự phát triển ĐNGV tin học trường THPT theo tinh thần: “Tổ chức biết học hỏi” 144 3.4 Mối quan hệ giữa các nhóm giải pháp 154 3.5 Thử nghiệm một số giải pháp phát triển ĐNGV tin học THPT 155 3.5.1. Trưng cầu ý kiến về tính cấp thiết và khả thi của các nhóm giải pháp 155 3.5.2. Tổ chức thử nghiệm một số giải pháp 158 3.6 Tổng kết chương 3 167 Kết luận và khuyến nghị 169 Danh mục các công trình nghiên cứu của tác giả có liên quan đến đề tài 172 Danh mục tài liệu tham khảo 173 Phụ lục 182 6 DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT Chữ viết tắt Chữ đầy đủ BCH CBGD CBQL CĐSP CNTT CNH, HĐH CNXH CSVC ĐHSP ĐNGV KH - CN KT - XH NCKH TCCN THCS THPT Ban chấp hành Cán bộ giảng dạy Cán bộ quản lý Cao đẳng sư phạm Công nghệ thông tin Công nghiệp hoá, hiện đại hoá Chủ nghĩa xã hội Cơ sở vật chất Đại học sư phạm Đội ngũ giáo viên Khoa học và Công nghệ Kinh tế - Xã hội Nghiên cứu khoa học Trung cấp chuyên nghiệp Trung học cơ sở Trung học phổ thông 7 DANH MỤC CÁC BẢNG TT Bảng 2.1 Bảng 2.2 Bảng 2.3 Bảng 2.4 Bảng 2.5 Bảng 2.6 Bảng 2.7 Bảng 2.8 Bảng 2.9 Bảng 2.10 Bảng 2.11 Bảng 2.12 Bảng 2.13 Bảng 2.14 Bảng 2.15 Bảng 3.1 Bảng 3.2 Bảng 3.3 Tên bảng Trang Tình hình giáo viên tin học có trình độ đại học tại các 70 tỉnh, thành phố Số lượng các học viện, trường đại học có đào tạo 73 ngành CNTT, tin học So sánh các loại hình giáo viên tin học từ các nguồn 74 đào tạo khác nhau So sánh tỷ lệ thời gian giữa khoa học chuyên ngành và khoa học giáo dục trong chương trình đào tạo giáo 78 viên THPT ở một số nước Cơ cấu trình độ giáo viên tin học 85 Mức độ đáp ứng yêu cầu công việc giảng dạy 86 Đánh giá của giáo viên tin học về hiệu quả của các 88 hình thức đào tạo, bồi dưỡng giáo viên tin học Phân tích các yếu tố ảnh hưởng đến việc nâng cao 91 trình độ chuyên môn, nghiệp vụ của giáo viên tin học Nhu cầu bồi dưỡng của ĐNGV tin học THPT 92 Đánh giá của giáo viên tin học về các loại hình đào 93 tạo, bồi dưỡng cần sử dụng Đánh giá của giáo viên tin học về tình trạng phương 97 tiện phục vụ dạy học tin học và đào tạo, bồi dưỡng Tình hình thiết bị CNTT trong các trường THPT toàn quốc 98 Tác dụng của các chính sách đối với việc bồi dưỡng 103 giáo viên tin học Mức độ cần thiết của các giải pháp phát triển ĐNGV 109 tin học Nguyên nhân của thực trạng phát triển đội ngũ giáo 111 viên tin học chưa tốt Đánh giá tính cấp thiết và khả thi của các nhóm giải pháp 156 Sự thay đổi về nhu cầu bồi dưỡng chuyên môn, nghiệp 160 vụ của giáo viên tin học sau khi thử nghiệm Kết quả đào tạo, bồi dưỡng giáo viên tin học do Sở 165 Giáo dục-Đào tạo thành phố Đà Nẵng tổ chức 8 DANH MỤC CÁC HÌNH VẼ TT Hình 1.1 Hình 1.2 Hình 1.3 Tên biểu đồ Quan hệ giữa phát triển nguồn nhân lực với quản lý nguồn nhân lực Tiêu chí đánh giá trình độ phát triển của ĐNGV tin học THPT Quy trình chuẩn hóa Sơ đồ mối quan hệ giữa các yếu tố định hướng phát triển của người giáo viên tin học THPT Biểu đồ cơ cấu ĐNGV tin học THPT phân theo hình Hình 2.1 thức tuyển dụng Hình 2.2 Biểu đồ cơ cấu ĐNGV tin học THPT phân theo trình độ đào tạo Biểu đồ hoạt động của tổ bộ môn trong bồi dưỡng Hình 2.3 giáo viên tin học Mối quan hệ giũa các nhóm giải pháp phát triển Hình 3.1. ĐNGV tin học trường THPT Hình 1.4 9 Trang 32 45 53 57 68 70 89 155 MỞ ĐẦU 1. LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI 1.1. Công nghệ thông tin đã và đang làm thay đổi bản chất của lao động, biến đổi tổ chức sản xuất và quá trình sản xuất. Những thay đổi này đang làm thay đổi xã hội, làm thay đổi cả lực lượng sản xuất, quan hệ sản xuất và điều kiện làm việc của người lao động. Trong báo cáo “Châu Âu và xã hội thông tin toàn cầu” năm 1994, ông Bangenman đã nhấn mạnh: “Trên quy mô thế giới, công nghệ thông tin và viễn thông đang đưa đến một cuộc cách mạng công nghiệp mới, và ngay từ bây giờ nó cũng có tầm quan trọng và tính triệt để như các cuộc cách mạng trước đây” [dẫn lại từ 6, tr 43]. Chịu sự chế ước của xã hội, giáo dục sẽ có những thay đổi đáng kể trước những tác động của quá trình hình thành xã hội thông tin - một xu hướng phát triển tất yếu của xã hội loài người. Vì lẽ đó, đào tạo tin học trong nhà trường nói chung, nhà trường phổ thông nói riêng đã và sẽ trở thành một thực tế tất yếu của giáo dục trong xã hội hiện đại. Chỉ thị số 58 CT/TW ngày 17 tháng 10 năm 2000 của Bộ Chính trị Ban Chấp hành Trung ương Đảng Cộng sản Việt Nam về đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin phục vụ sự nghiệp công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước đã khẳng định: “công nghệ thông tin là động lực quan trọng nhất của sự phát triển”, và đề ra chủ chương “phát triển nguồn nhân lực cho công nghệ thông tin là yếu tố then chốt, có ý nghĩa quyết định đối với việc ứng dụng và phát tiển công nghệ thông tin” [55]. Thực hiện Chỉ thị 58 CT/TW của Bộ Chính trị, Thủ tướng Chính phủ ra Quyết định số 81/2001/QĐ- TTG ngày 24 tháng 5 năm 2001 phê duyệt Chương trình hành động triển khai và ứng dụng công nghệ thông tin phục vụ sự nghiệp công nghiệp hoá, hiện đại hóa đất nước giai đoạn 2001 – 2005. Trong chương trình hành động này, nhiệm vụ 10 của ngành giáo dục đã được Thủ tướng Chính phủ xác định: “Xây dựng và giám sát việc triển khai kế hoạch đào tạo nguồn nhân lực về công nghệ thông tin” và “triển khai mạnh chương trình giảng dạy và ứng dụng công nghệ tin học trong giáo dục và đào tạo ở các cấp”[33]. Để triển khai thực hiện Quyết định của Thủ tướng Chính phủ, Bộ Giáo dục và Đào tạo ra Chỉ thị số 29/2001/CT-BGD ĐT ngày 30 tháng 7 năm 2001 về việc tăng cường giảng dạy, đào tạo và ứng dụng công nghệ thông tin trong ngành Giáo dục. Theo đó, việc “tổ chức tốt việc dạy và học tin học ở tất cả các cấp học, bậc học, ngành học nhằm phổ cập tin học trong nhà trường;... mở rộng quy mô và nâng cao chất lượng đào tạo nguồn nhân lực trong công nghệ thông tin” là nhiệm vụ trung tâm của ngành giáo dục và đào tạo [20]. 1.2. Trong hệ thống giáo dục quốc dân, giáo dục THPT có vị trí quan trọng góp phần nâng cao dân trí, đào tạo nhân lực, bồi dưỡng nhân tài cho đất nước. Mục tiêu của giáo dục THPT nhằm hình thành cho học sinh học vấn phổ thông và những hiểu biết ban đầu về kỹ thuật, công nghệ và hướng nghiệp để tiếp tục học lên bậc giáo dục nghề nghiệp, đại học hoặc đi vào cuộc sống; đào tạo nên những người lao động có sức khoẻ, có kỹ năng và động lực học tập suốt đời. Thực hiện Nghị quyết 40 của Quốc hội khoá X, hiện nay giáo dục THPT đang được đổi mới toàn diện từ mục tiêu, nội dung, chương trình đến kế hoạch và phương pháp dạy học để tạo nên sự liên thông và đảm bảo tính hệ thống, đồng bộ với các bậc học khác. 1.3. Đội ngũ giáo viên luôn được xem là lực lượng cốt cán của sự nghiệp phát triển giáo dục và đào tạo, là nhân tố quan trọng nhất quyết định việc nâng cao chất lượng giáo dục, biến mục tiêu phát triển giáo dục của Đảng thành hiện thực. Nghị quyết Hội nghị BCH Trung ương lần thứ 4 khoá VIII đã xác định: “Giáo viên là nhân tố quyết định chất lượng giáo dục”. Chỉ thị 40-CT/TW của Ban Bí thư Trung ương Đảng về xây dựng, nâng cao chất lượng đội ngũ nhà giáo và CBQL giáo dục cũng chỉ rõ: “Nhà giáo và CBQL giáo dục là lực lượng 11 nòng cốt, có vai trò quan trọng” [53]. Do vậy, muốn phát triển giáo dục – đào tạo, điều quan trọng trước tiên là phải chăm lo xây dựng và phát triển ĐNGV. Trong nhà trường THPT, việc phát triển ĐNGV đủ về số lượng, đồng bộ về cơ cấu, chất lượng ngày càng cao phải được coi là một giải pháp quan trọng hàng đầu để nâng cao chất lượng giáo dục. Chỉ thị 40-CT/TW của Ban Bí thư Trung ương Đảng đã chỉ rõ: …phải tăng cường xây dựng đội ngũ nhà giáo và cán bộ quản lý giáo dục một cách toàn diện. Đây là nhiệm vụ vừa đáp ứng yêu cầu trước mắt, vừa mang tính chiến lược lâu dài nhằm thực hiện thành công Chiến lược giáo dục 2001 - 2010 và chấn hưng đất nước. Thực trạng đội ngũ giáo viên tin học THPT so với yêu cầu dạy học tin học trong các trường THPT hiện nay còn rất nhiều bất cập: thiếu về số lượng, không đồng bộ về cơ cấu, chất lượng rất hạn chế...Vì vậy, đội ngũ này chưa thể đáp ứng được yêu cầu về giảng dạy tin học và ứng dụng CNTT vào nhà trường phổ thông. Một trong những nguyên nhân chính của tình trạng trên là do công tác phát triển ĐNGV tin học còn nhiều hạn chế. Việc xây dựng chuẩn nghề nghiệp giáo viên tin học và quy hoạch đội ngũ giáo viên này chưa được thực hiện; việc tuyển dụng sử dụng, đào tạo, bồi dưỡng, đánh giá, sàng lọc ĐNGV chưa được thực hiện tốt, chưa có hệ thống. Trong khi đó, do việc dạy học tin học trong trường THPT là vấn đề còn khá mới mẻ, nên việc nghiên cứu phát triển ĐNGV tin học trường THPT chưa được nghiên cứu một cách đầy đủ và hệ thống. Những phân tích trên là lý do để tác giả luận án lựa chọn đề tài luận án có nội dung vận dụng lý luận quản lý giáo dục, quản lý nhân lực vào giải quyết một vấn đề thực tiễn của công tác quản lý phát triển đội ngũ giáo viên tin học ở các trường THPT. Đề tài luận án được biểu đạt bởi tiêu đề: “Phát triển đội ngũ giáo viên tin học trung học phổ thông theo quan điểm chuẩn hoá và xã hội hoá”. 12 2. MỤC ĐÍCH NGHIÊN CỨU Vận dụng quan điểm chuẩn hoá và xã hội hoá để nghiên cứu lý luận và thực tiễn phát triển ĐNGV tin học trường THPT, đề xuất các giải pháp phát triển ĐNGV tin học đáp ứng yêu cầu dạy học tin học trong trường THPT trong những năm tới. 3. KHÁCH THỂ VÀ ĐỐI TƯỢNG NGHIÊN CỨU 3.1. Khách thể nghiên cứu Lý luận và thực tiễn phát triển đội ngũ giáo viên tin học THPT 3.2. Đối tượng nghiên cứu Quản lý phát triển đội ngũ giáo viên tin học THPT theo quan điểm chuẩn hoá và xã hội hoá 4. GIẢ THUYẾT KHOA HỌC Hiện nay, ĐNGV tin học THPT do nhiều nguyên nhân, đang thiếu về số lượng, hạn chế về chất lượng, không đồng bộ về cơ cấu, hiệu quả dạy học thấp. Công tác phát triển ĐNGV tin học THPT chưa đáp ứng với yêu cầu dạy học và ứng dụng tin học trong nhà trường THPT. Nếu vận dụng quan điểm chuẩn hoá và xã hội hoá để đề xuất và sử dụng đồng bộ các giải pháp tác động đến các thành tố cấu trúc của ĐNGV tin học THPT thì ĐNGV tin học trường THPT sẽ phát triển đáp ứng yêu cầu dạy học và ứng dụng tin học trong trường THPT hiện nay. 5. NHIỆM VỤ NGHIÊN CỨU 5.1. Nghiên cứu cơ sở lý luận của công tác phát triển giáo viên nói chung và phát triển ĐNGV tin học trường THPT nói riêng theo quan điểm chuẩn hóa và xã hội hóa. 13 5.2. Đánh giá thực trạng ĐNGV tin học và công tác phát triển ĐNGV tin học trường THPT. 5.3. Đề xuất các giải pháp phát triển ĐNGV tin học trường THPT theo quan điểm chuẩn hóa và xã hội hóa. 5.4. Thử nghiệm các giải pháp phát triển ĐNGV tin học trường THPT theo quan điểm chuẩn hóa và xã hội hóa. 6. GIỚI HẠN NGHIÊN CỨU 6.1. Về nội dung nghiên cứu: Ngoài những giải pháp quản lý của chủ thể quản lý ở các trường THPT, đề tài luận án tập trung nghiên cứu các giải pháp quản lý của các chủ thể quản lý ở tầm vĩ mô, đặc biệt là các giải pháp quản lý của Sở Giáo dục và Đào tạo đối với ĐNGV tin học trường THPT. 6.2. Về địa bàn nghiên cứu: Nghiên cứu thực tiễn (điều tra sâu) và nghiên cứu thử nghiệm được triển khai tại thành phố Đà Nẵng. 7. NHỮNG LUẬN ĐIỂM BẢO VỆ 7.1. Phát triển ĐNGV tin học THPT là yêu cầu cấp thiết, có ý nghĩa quyết định đến sự thành bại của chủ trương đưa tin học vào nhà trường phổ thông hiện nay. 7.2. Phát triển ĐNGV tin học THPT theo quan điểm chuẩn hoá, xã hội hoá đòi hỏi phải thực hiện quy hoạch phát triển ĐNGV tin học THPT theo chuẩn nghề nghiệp; nâng cao trách nhiệm của mọi người đối với ĐNGV tin học THPT; tạo môi trường, động lực thuận lợi cho sự phát triển của ĐNGV tin học THPT và đa dạng hoá các nguồn lực cho công tác phát triển ĐNGV tin học THPT. 14 8. ĐÓNG GÓP MỚI CỦA LUẬN ÁN - Góp phần hệ thống hoá và phát triển lý luận về phát triển đội ngũ giáo viên THPT nói chung, ĐNGV tin học trường THPT nói riêng theo quan điểm chuẩn hóa và xã hội hóa. - Xác định được khoảng cách giữa thực trạng ĐNGV tin học hiện nay và yêu cầu của ĐNGV tin học đáp ứng yêu cầu dạy học tin học trong trường THPT. - Đề xuất một cách làm đặc thù đáp ứng chất lượng đào tạo ĐNGV tin học, phù hợp với bối cảnh đào tạo giáo viên tin học ở Việt Nam theo quan điểm chuẩn hóa và xã hội hóa. 9. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU 9.1. Cơ sở phương pháp luận 9.1.1. Tiếp cận hệ thống Theo cách tiếp cận này, Luận án xem ĐNGV là nhân tố quan trọng của quá trình dạy học, vì vậy việc phát triển ĐNGV tin học THPT phải gắn liền với việc xác định mục đích, nhiệm vụ dạy học, xây dựng chương trình, sách giáo khoa, đổi mới phương pháp và hình thức tổ chức dạy học, việc ứng dụng ngày càng rộng rãi tin học trong dạy học ở trường THPT. Việc phát triển ĐNGV tin học cũng là một hệ thống bao gồm nhiều khâu, nhiều chức năng có liên hệ mật thiết với nhau và có mối quan hệ với việc phát triển các hoạt động khác của giáo dục - đào tạo. 9.1.2. Tiếp cận phức hợp Tiếp cận phức hợp là hệ phương pháp áp dụng vào việc nghiên cứu một đối tượng khi ta dựa trên nhiều lý thuyết khác nhau. Để nghiên cứu công tác phát triển ĐNGV tin học THPT, Luận án dựa vào nhiều lý thuyết khác nhau như Tâm lý học, Giáo dục học, Lý thuyết thông tin, Khoa học quản lý giáo 15 dục, Lý thuyết phát triển nguồn nhân lực…làm cơ sở cho việc xây dựng các biện pháp phát triển ĐNGV tin học THPT nhằm nâng cao chất lượng phát triển đội ngũ này. 9.2. Các phương pháp nghiên cứu cụ thể 9.2.1. Phương pháp nghiên cứu lý thuyết Phân tích, tổng hợp, hệ thống hóa, khái quát hóa trong nghiên cứu các nguồn tài liệu lý luận và thực tiễn có liên quan đến công tác phát triển ĐNGV tin học THPT, bao gồm: - Các tác phẩm kinh điển của Chủ nghĩa Mác – Lê nin, các văn kiện của Đảng, Nhà nước, Tư tưởng Hồ Chí Minh có liên quan đến đề tài. - Các tác phẩm về tâm lý học, giáo dục học, khoa học quản lý giáo dục,…trong và ngoài nước. - Các công trình nghiên cứu khoa học quản lý giáo dục của các nhà lý luận, các nhà quản lý giáo dục, các nhà giáo…có liên quan đến đề tài như các luận văn, luận án, các báo cáo khoa học, các chuyên khảo, các bài báo. Các tài liệu trên được phân tích, nhận xét, tóm tắt và trích dẫn phục vụ trực tiếp cho việc giải quyết các nhiệm vụ của đề tài. 9.2.2. Nhóm các phương pháp nghiên cứu thực tiễn - Phương pháp điều tra, khảo sát + Tiến hành điều tra thống kê để nắm được số lượng, cơ cấu, trình độ đào tạo, thâm niên công tác, phân bố của ĐNGV tin học THPT trên địa bàn khảo sát; + Tiến hành điều tra bằng anket để khảo sát nhu cầu về nội dung, phương pháp, hình thức đào tạo, bồi dưỡng giáo viên; thực trạng công tác phát triển ĐNGV tin học THPT. 16 Đối tượng điều tra, khảo sát là giáo viên, CBQL các cơ sở đào tạo giáo viên tin học THPT; các cơ quan quản lý đào tạo giáo viên tin học THPT; các cơ sở sử dụng giáo viên tin học THPT; các cơ quan quản lý cơ sở sử dụng giáo viên tin học THPT và ĐNGV tin học THPT. Kết quả điều tra, khảo sát được phân tích, so sánh, đối chiếu để tìm ra những thông tin cần thiết theo hướng nghiên cứu của luận án. - Phương pháp nghiên cứu sản phẩm hoạt động + Nghiên cứu các sản phẩm của giáo viên như kế hoạch dạy học, giáo án, đồ dùng dạy học, kế hoạch tự bồi dưỡng để đánh giá trình độ, việc tự bồi dưỡng của giáo viên; + Nghiên cứu, phân tích kết quả học tập môn tin học của học sinh một số trường THPT; + Nghiên cứu các kế hoạch, quyết định, báo cáo của một số Sở Giáo dục và Đào tạo, Hiệu trưởng các trường có liên quan đến việc phát triển giáo viên để đánh giá thực trạng phát triển ĐNGV tin học THPT. - Phương pháp tổng kết kinh nghiệm Tiến hành nghiên cứu, tiếp thu các kinh nghiệm phát triển ĐNGV tin học THPT của các Sở Giáo dục và Đào tạo và các đơn vị liên quan ở những nơi làm tốt công tác phát triển ĐNGV tin học THPT; các cơ sở đào tạo giáo viên tin học (trường đại học sư phạm, trường đại học kỹ thuật, trường đại học bách khoa…). - Phương pháp chuyên gia Hỏi ý kiến chuyên gia bằng các phiếu hỏi, bao gồm : - Các nhà quản lý các đơn vị sử dụng ĐNGV tin học THPT qua đào tạo; - Các nhà quản lý các cơ sở đào tạo ĐNGV tin học THPT; - Các nhà khoa học, các chuyên gia về giáo dục học, tâm lý học, quản lý giáo dục và đào tạo... 17 Việc lấy ý kiến chuyên gia tổ chức theo hai cách: hội thảo hẹp, trao đổi hoặc xin ý kiến đóng góp bằng văn bản. Phương pháp này được sử dụng ngay từ khâu xây dựng đề cương, góp ý bộ công cụ, góp ý vào nhận định đánh giá thực trạng hoặc vào các giải pháp đề xuất. - Phương pháp trò chuyện Tiến hành trao đổi với các giáo viên tin học THPT, CBQL ở các Sở và trường Sư phạm, trường THPT để tìm hiểu nhu cầu, điều kiện của họ, đánh giá của họ về công tác phát triển GV tin học hiện nay nhằm thu thập những thông tin cần thiết bổ sung cho phương pháp điều tra khảo sát. 9.2.3. Nhóm các phương pháp xử lý thông tin - Sử dụng thống kê toán học để xử lý các kết quả nghiên cứu về định lượng (lập bảng phân phối tần số, tính điểm trung bình cộng) và định tính. - Sử dụng phần mềm tin học. - Sử dụng mô hình, sơ đồ, đồ thị… 10. CẤU TRÚC CỦA LUẬN ÁN Ngoài phần mở đầu, luận án có 3 chương và phần kết luận, khuyến nghị. Chương 1: Cơ sở lý luận về phát triển đội ngũ giáo viên tin học THPT theo quan điểm chuẩn hóa và xã hội hóa Chương 2: Thực trạng đội ngũ giáo viên tin học và công tác phát triển đội ngũ giáo viên tin học THPT ở Việt Nam Chương 3: Các giải pháp phát triển đội ngũ giáo viên tin học THPT theo quan điểm chuẩn hóa và xã hội hóa ở Việt Nam 18 Chương 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ PHÁT TRIỂN ĐỘI NGŨ GIÁO VIÊN TIN HỌC TRUNG HỌC PHỔ THÔNG THEO QUAN ĐIỂM CHUẨN HÓA VÀ XÃ HỘI HÓA 1.1. TỔNG QUAN VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU 1.1.1. Tình hình nghiên cứu về dạy học tin học trong trường phổ thông Ở nước ngoài, từ những năm 60 của thế kỷ 20 đã có những nghiên cứu và thử nghiệm về dạy học tin học và kỹ thuật tính, chủ yếu là qua môn Toán. Những nghiên cứu này mô tả tình hình chung tại các nước “việc giảng dạy còn nặng về lý thuyết, học sinh không thực hành trên máy” [69]. Cuối những năm 70, máy tính bắt đầu được sử dụng rộng rãi trong mọi lĩnh vực nghiên cứu, sản xuất và đời sống. Do những đòi hỏi của sự phát triển KT - XH và sự cho phép của điều kiện kinh tế - kỹ thuật nên tin học đã chính thức được đưa vào trường học. Vào những năm 80, việc ứng dụng ngày càng rộng rãi tin học, đặc biệt là ở các nước phát triển, nhiều quốc gia đã lần lượt xây dựng chiến lược ứng dụng và phát triển tin học mà một bộ phận quan trọng của chiến lược này là xác định cách thức đưa tin học vào trường phổ thông. Theo các tư liệu tổng hợp, đặc biệt của UNESCO, có thể rút ra một số nhận xét về việc giảng dạy tin học của một số nước như sau [111]; [112]; [114]: a, Về mục tiêu dạy học tin học: Dựa trên điều kiện cụ thể mà các nước lựa chọn một trong hai mục tiêu: 1/ Trang bị cho học sinh những kiến thức và kỹ năng tin học và cần thiết để ứng dụng trong cuộc sống và hỗ trợ cho việc học tập các môn học khác; 2/ Trang bị cho học sinh những kiến thức về thông tin, máy tính và quá trình xử lý thông tin, kiến thức và kỹ năng sử dụng tin học. 19 b, Về hình thức dạy học tin học: Có các hình thức dạy học tin học phổ biến: Thứ nhất, tin học được bố trí thành một môn học riêng biệt và là môn học bắt buộc, giống như những môn học khác đối với mọi học sinh (áp dụng tại nhiều bang của Hoa Kỳ, Ôxtrâylia...); thứ hai, tin học cũng là môn riêng biệt nhưng theo hình thức tự chọn (áp dụng ở một số nước như Pháp, Đức, Ấn Độ, Hàn Quốc...); thứ ba, tin học được tổ chức dạy dưới dạng ngoại khoá; thứ tư, tin học được tích hợp vào các môn học khác. Ở hình thức này, hình thức dạy học tin học được thực hiện theo các dạng như: tin học là một phần riêng biệt, tương đối độc lập trong các môn học khác (áp dụng ở một số nước như: Nhật bản, Canada, Philippin, một số bang của Hoa Kỳ...); tin học được tích hợp nhuần nhuyễn trong một số môn học khác như Toán, Vật lý (áp dụng ở Pháp và một số bang của Hoa Kỳ...). Nhiều nước đã lựa chọn phương án dạy tin học như là một môn học độc lập và theo hình thức tự chọn. c, Về chương trình, chuẩn kiến thức: Chương trình tin học thường được xây dựng theo 2 mức: giáo dục phổ thông mức cơ sở và giáo dục phổ thông mức nâng cao. Chương trình thường được chia thành các môđun, có môđun bắt buộc, có môđun lựa chọn. Nhìn chung, hầu hết các nước đều đưa các kiến thức tin học, kỹ năng cơ bản của tin học vào giảng dạy ở trường phổ thông với nhiều hình thức và mức độ khác nhau. Ngày nay, vấn đề dạy học tin học đã được hầu hết các nước trên thế giới quan tâm và đã trở thành vấn đề toàn cầu. Hội nghị Bộ trưởng giáo dục các nước thành viên của Tổ chức diễn đàn hợp tác kinh tế các nước Châu ÁThái Bình Dương (APEC) lần thứ 2 tổ chức ngày 07/4/2000 về “Giáo dục trong xã hội học tập ở thế kỷ XXI” xác nhận tầm quan trọng của CNTT trong xã hội học tập. Tại diễn đàn này, các Bộ trưởng đã khẳng định tiềm năng rộng lớn của tin học trong việc chuẩn bị tương lai cho học sinh, giáo viên cũng như cung cấp cơ hội học tập tiếp tục cho người lớn tuổi. Tin học mang đến sự đổi mới về cách học cho mọi cấp học. Tin học cũng tạo điều kiện cho việc hợp tác 20 NCKH và học tập từ xa. Các Bộ trưởng nhấn mạnh phương châm “Giáo dục không biên giới” giữa các thành viên APEC. Tin học trong giáo dục sẽ là giải pháp chiến lược nhằm đáp ứng nhu cầu của nền kinh tế tri thức [dẫn theo 72]. Ở Việt Nam, nghiên cứu dạy học tin học và ứng dụng công nghệ thông tin trong dạy học ở nhà trường phổ thông được sự quan tâm của đông đảo các nhà giáo và các nhà khoa học giáo dục. Nhiều cuộc Hội thảo, nhiều công trình nghiên cứu về chủ đề trên đã được thực hiện [10]; [11]; [22]; [69]; [72]; [78] [80]; [117]. Các nghiên cứu có thể khái quát thành hai hướng chính: thứ nhất, nghiên cứu những nguyên lý chung trong việc ứng dụng công nghệ thông tin trong dạy học và các nguyên tắc chung trong dạy học tin học ở trường phổ thông; thứ hai, vận dụng những nguyên lý chung để thực hiện dạy học tin học trong trường phổ thông với từng khối lớp cụ thể, ứng dụng cụ thể công nghệ thông tin vào quá trình dạy học các môn học. Trong những nghiên cứu này, các tác giả có đề cập đến các yêu cầu cũng như một số chỉ dẫn có tính kỹ thuật để hướng dẫn giáo viên thực hiện dạy học tin học. Tuy nhiên, những vấn đề cụ thể về việc xây dựng, phát triển đội ngũ giáo viên tin học còn chưa được đề cập. 1.1.2. Tình hình nghiên cứu phát triển ĐNGV tin học THPT 1.1.2.1. Nghiên cứu phát triển ĐNGV ở nước ngoài Sự phát triển của thực tiễn giáo dục đặt ra những yêu cầu ngày càng cao với giáo viên - những chủ thể quan trọng của quá trình giáo dục trong học đường. Vì lý do đó, các nghiên cứu về giáo viên rất được quan tâm và phát triển. Ngay từ khi bắt tay vào xây dựng nhà nước xã hội chủ nghĩa, V.I. Lê nin đã rất coi trọng việc xây dựng ĐNGV. Người viết: "Chúng ta phải làm cho giáo viên ở nước ta có một địa vị mà trước đây họ chưa từng có, hiện nay vẫn không có và không thể có được trong xã hội tư sản". Lê nin yêu cầu phải: "Nâng cao một cách có hệ thống, kiên nhẫn, liên tục trình độ tinh thần của giáo viên.... nhưng điều chủ yếu, chủ yếu và chủ yếu là cải thiện đời sống vật chất cho họ." [115, tr.241]. 21