Đăng ký Đăng nhập
Trang chủ Quản lý chất lượng dạy học ở trường trung học phổ thông theo tiếp cận quản lý ch...

Tài liệu Quản lý chất lượng dạy học ở trường trung học phổ thông theo tiếp cận quản lý chất lượng tổng th

.PDF
209
1334
62

Mô tả:

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC GIÁO DỤC VÕ NGỌC VĨNH QUẢN LÝ CHẤT LƢỢNG DẠY HỌC Ở TRƢỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG THEO TIẾP CẬN QUẢN LÝ CHẤT LƢỢNG TỔNG THỂ LUẬN ÁN TIẾN SĨ QUẢN LÝ GIÁO DỤC Hà Nội - 2014 ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC GIÁO DỤC VÕ NGỌC VĨNH QUẢN LÝ CHẤT LƢỢNG DẠY HỌC Ở TRƢỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG THEO TIẾP CẬN QUẢN LÝ CHẤT LƢỢNG TỔNG THỂ Chuyên ngành: QUẢN LÝ GIÁO DỤC Mã số : 62 14 05 01 LUẬN ÁN TIẾN SĨ QUẢN LÝ GIÁO DỤC Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: 1. PGS.TS. TRẦN KIỂM 2. PGS.TSKH. NGUYỄN XUÂN HUY Hà Nội - 2014 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu, kết quả nêu trong luận án là trung thực và chưa từng được ai công bố trong bất kỳ công trình nào khác. Tác giả luận án VÕ NGỌC VĨNH i LỜI CẢM ƠN Trong quá trình học tập, nghiên cứu, hoàn thành luận án, tác giả đã nhận được sự hướng dẫn, giúp đỡ, động viên của quý Thầy, Cô và bạn bè đồng nghiệp, gia đình. Với lòng kính trọng tác giả xin tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến Ban Giám hiệu cùng toàn thể cán bộ, giảng viên, viên chức Trường Đại học Giáo dục đã động viên, giúp đỡ và tạo điều kiện thuận lợi nhất để tôi hoàn thành chương trình đào tạo tiến sĩ và hoàn thành luận án. Đặc biệt, với tình cảm chân thành, tác giả xin bày tỏ sự kính trọng và lòng biết ơn sâu sắc đến PGS.TS.Trần Kiểm và PGS.TSKH. Nguyễn Xuân Huy, những người Thầy, người hướng dẫn khoa học đã thường xuyên chỉ bảo, tận tình hướng dẫn, giúp đỡ tác giả nghiên cứu hoàn thành luận án. Tôi xin chân thành cảm ơn các Thầy, Cô đã hướng dẫn, giúp đỡ tôi và các đồng nghiệp đã cộng tác, hỗ trợ tôi trong quá trình thực hiện luận án. Tôi cũng bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến gia đình và bạn bè đã động viên, khích lệ, hỗ trợ tôi trong suốt quá trình học tập và thực hiện luận án. Chắc chắn trong luận án sẽ còn nhiều thiếu sót, tác giả kính mong nhận được sự chỉ dẫn, góp ý, giúp đỡ của quý Thầy, Cô để hoàn thiện hơn. Xin chân thành cảm ơn. Tác giả luận án VÕ NGỌC VĨNH ii CÁC CHỮ VIẾT TẮT BGH : Ban giám hiệu CBQL : Cán bộ quản lý CLGD : Chất lượng giáo dục CNTT : Công nghệ thông tin CNH-HĐH : Công nghiệp hóa-hiện đại hóa CSVC : Cơ sở vật chất. GD&ĐT : Giáo dục và Đào tạo GV : Giáo viên. GVCN : Giáo viên chủ nhiệm HĐDH : Hoạt động dạy học HS : Học sinh HT : Hiệu trưởng HTTT : Hệ thống thông tin KĐCL : Kiểm định chất lượng KHCN : Khoa học- Công nghệ KT-XH : Kinh tế-Xã hội. KTDH : Kỹ thuật dạy học. NV : Nhân viên PPDH : Phương pháp dạy học. QTDH : Quá trình dạy học. QTGD : Quá trình giáo dục. QLCL : Quản lý chất lượng. QLDH : Quản lý dạy học. QLGD : Quản lý giáo dục. TBDH : Thiết bị dạy học. THCS : Trung học cơ sở. THPT : Trung học phổ thông. SGK : Sách giáo khoa. TQM : Total Quality Management (Quản lý chất lượng tổng thể) iii MỤC LỤC Lời cam đoan ............................................................................................................... i Lời cảm ơn ................................................................................................................. ii Các chữ viết tắt .......................................................................................................... iii Mục lục ...................................................................................................................... iv Danh mục các bảng .................................................................................................. vii Danh mục sơ đồ, hình vẽ ......................................................................................... viii MỞ ĐẦU ....................................................................................................................1 Chƣơng 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ QUẢN LÝ CHẤT LƢỢNG DẠY HỌC Ở TRƢỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG THEO TIẾP CẬN TQM ....................8 1.1. Tổng quan nghiên cứu vấn đề ................................................................................... 8 1.1.1. Tình hình nghiên cứu về QLCL trong giáo dục-dạy học ở nước ngoài ............8 1.1.2. Tình hình nghiên cứu về QLCL trong giáo dục-dạy học ở Việt Nam ............12 1.2. Các khái niệm cơ bản của đề tài và đặc trƣng dạy học ở trƣờng THPT .........14 1.2.1. Quan niệm về dạy học .....................................................................................14 1.2.2. Chất lượng dạy học và quản lý chất lượng dạy học ........................................19 1.2.3. Đặc trưng dạy học ở trường trung học phổ thông ...........................................23 1.3. Mô hình TQM và vận dụng trong nhà trƣờng trung học phổ thông ..........27 1.3.1. Mô hình quản lý chất lượng tổng thể (TQM) .................................................27 1.3.2. Vận dụng TQM trong nhà trường THPT ........................................................31 1.4. Quản lý chất lƣợng dạy học trƣờng THPT theo tiếp cận TQM ..................31 1.4.1. Tiếp cận triết lý TQM trong quản lý chất lượng dạy học ...............................38 1.4.2. Mô hình quản lý chất lượng dạy học trường trung học phổ thông .................40 1.5. Nội dung quản lý chất lƣợng dạy học THPT theo tiếp cận TQM .....................44 1.5.1. Hoạch định chiến lược, chính sách chất lượng trường THPT ........................44 1.5.2. Hệ thống quản lý chất lượng dạy học trường THPT .......................................45 1.5.3. Môi trường văn hoá chất lượng và các công cụ thực thi TQM .......................52 Kết luận chương 1 ....................................................................................................55 iv Chƣơng 2: THỰC TRẠNG QUẢN LÝ CHẤT LƢỢNG DẠY HỌC Ở TRƢỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG ..............................................................57 2.1. Tình hình quản lý chất lƣợng giáo dục phổ thông ở Việt Nam .........................57 2.1.1. Quy mô và chất lượng giáo dục phổ thông .....................................................57 2.1.2. Khái quát tình hình quản lý chất lượng giáo dục phổ thông ở Việt Nam .......58 2.2. Tình hình kinh tế - xã hội và phát triển giáo dục THPT tỉnh Bình Định ........59 2.2.1. Vài nét về điều kiện tư nhiên và kinh tế-xã hội Bình Định ............................59 2.2.2. Tình hình phát triển giáo dục THPT tỉnh Bình Định ......................................61 2.3. Thực trạng quản lý chất lƣợng dạy học các trƣờng THPT tỉnh Bình Định....68 2.3.1. Giới thiệu về tiến trình khảo sát thực trạng .....................................................68 2.3.2. Khảo sát thực trạng QLCL dạy học các trường THPT tỉnh Bình Định ..........71 2.3.3. Đánh giá chung về thực trạng QLCL dạy học ở trường THPT ......................81 2.4. Một số kinh nghiệm nƣớc ngoài về áp dụng TQM trong trƣờng trung học ...81 2.4.1. Về phạm vi áp dụng TQM trong một nhà trường ...........................................86 2.4.2. Áp dụng các nguyên tắc của TQM trong trường THPT ở Alaska-Hoa Kỳ ....87 2.4.3. Áp dụng TQM trong các trường trung học ở Mysore - Ấn Độ.......................90 Kết luận chương 2 ....................................................................................................92 Chƣơng 3 : BIỆN PHÁP QUẢN LÝ CHẤT LƢỢNG DẠY HỌC Ở TRƢỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG THEO TIẾP CẬN TQM .....................................93 3.1. Những nguyên tắc đề xuất các biện pháp..............................................................93 3.1.1. Nguyên tắc đảm bảo tính lý luận ....................................................................93 3.1.2. Nguyên tắc đảm bảo tính thực tiễn .................................................................93 3.1.3. Nguyên tắc đảm bảo tính hệ thống ..................................................................94 3.1.4. Nguyên tắc đảm bảo tính kế thừa ....................................................................94 3.1.5. Nguyên tắc đảm bảo tính khả thi ....................................................................95 3.2. Các nhóm biện pháp quản lý chất lƣợng dạy học THPT theo tiếp cận TQM..95 3.2.1. Nhóm biện pháp 1: Lập kế hoạch chiến lược trường THPT áp dụng TQM .....95 3.2.2. Nhóm biện pháp 2: Xây dựng hệ thống quản lý chất lượng dạy học ..............101 3.2.3. Nhóm biện pháp 3: Hình thành môi trường văn hóa chất lượng và các công cụ thực thi TQM ...........................................................................................................131 3.2.4. Nhóm biện pháp 4: Tổ chức thực hiện hệ thống QLCL dạy học ..................139 v 3.3. Khảo nghiệm tính cấp thiết và tính khả thi của các nhóm biện pháp ............144 3.4. Thử nghiệm biện pháp về quản lý chất lƣợng hoạt động giảng dạy của giáo viên môn Tin học ...........................................................................................................146 3.4.1. Xây dựng hồ sơ môn Tin học theo quy trình dạy học đề xuất ......................146 3.4.2. Tổ chức thử nghiệm ......................................................................................148 Kết luận chương 3 ..................................................................................................153 KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ .......................................................................154 CÁC CÔNG TRÌNH KHOA HỌC CỦA TÁC GIẢ ĐÃ CÔNG BỐ ...................157 TÀI LIỆU THAM KHẢO .................................................................................158 CÁC PHỤ LỤC vi DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 1.1: Phân loại quan điểm dạy học của Jean Vial ........................................................ 17 Bảng 2.1: Ngân sách Nhà nước chi cho giáo dục tỉnh Bình Định ...................................... 60 Bảng 2.2: Tình hình học sinh trung học phổ thông .............................................................. 61 Bảng 2.3: Xếp loại học lực và hạnh kiểm của học sinh THPT ........................................... 63 Bảng 2.4: Kết quả học sinh THPT thi HS giỏi cấp tỉnh, cấp quốc gia ............................... 63 Bảng 2.5: Kết quả thi tốt nghiệp học sinh THPT ................................................................ 63 Bảng 2.6: Tình hình đội ngũ giáo viên trung học phổ thông .............................................. 64 Bảng 2.7: Tổng hợp ý kiến đánh giá về hoạch định chiến lược, chính sách chất lượng .. 71 Bảng 2.8: Tổng hợp ý kiến đánh giá QLCL các yếu tố đầu vào dạy học .......................... 71 Bảng 2.9: Tổng hợp ý kiến đánh giá quản lý việc thực hiện chương trình........................ 72 Bảng 2.10: Tổng hợp ý kiến đánh giá quản lý việc đổi mới PPDH ................................... 73 Bảng 2.11: Tổng hợp ý kiến đánh giá quản lý việc sử dụngTBDH ................................... 74 Bảng 2.12: Tổng hợp ý kiến đánh giá quản lý việc kiểm tra, đánh giá học sinh .............. 75 Bảng 2.13: Tổng hợp ý kiến đánh giá giai đoạn chuẩn bị dạy học của giáo viên ............. 75 Bảng 2.14: Tổng hợp ý kiến đánh giá giai đoạn thực thi dạy học của giáo viên .............. 76 Bảng 2.15: Tổng hợp ý kiến đánh giá giai đoạn đánh giá, cải tiến dạy học của GV ........ 77 Bảng 2.16: Tổng hợp ý kiến đánh giá giai đoạn chuẩn bị học tập của học sinh ............... 77 Bảng 2.17: Tổng hợp ý kiến đánh giá giai đoạn thực thi học tập của học sinh ................. 78 Bảng 2.18: Tổng hợp ý kiến đánh giá giai đoạn đánh giá, cải tiến học tập của HS.......... 79 Bảng 2.19: Tổng hợp ý kiến đánh giá QLCL các yếu tố kết quả đầu ra dạy học ............. 79 Bảng 2.20: Tổng hợp ý kiến về môi trường văn hóa chất lượng và công cụ thực thi TQM .....80 Bảng 2.21: Đánh giá thực trạng QLCL dạy học THPT theo SWOT ................................. 85 Bảng 3.1: Tổng hợp kết quả tính cấp thiết và tính khả thi của các nhóm biện pháp ...... 145 Bảng 3.2: Tổng hợp đánh giá giờ dạy của giáo viên dạy thao giảng ............................... 150 Bảng 3.3: Tổng hợp ý kiến học sinh về giờ dạy của giáo viên ......................................... 151 Bảng 3.4: Thống kê kết quả học tập môn Tin học năm học 2011-2012 của học sinh ... 151 Bảng 3.5: Tổng hợp ý kiến đánh giá chất lượng thực hiện quy trình dạy học ................ 152 vii DANH MỤC CÁC SƠ ĐỒ, HÌNH VẼ SƠ ĐỒ Sơ đồ 1.1: Các chức năng của hoạt động dạy và hoạt động học .................................. 15 Sơ đồ 1.2: Quan niệm dạy học theo Jean Vial.............................................................. 16 Sơ đồ 1.3: Quan niệm dạy học theo phương pháp sư phạm tương tác ....................... 17 Sơ đồ 1.4: Mối quan hệ giữa các thành tố của cấu trúc QTDH ................................... 19 Sơ đồ 1.5: Khách hàng bên trong và bên ngoài nhà trường ......................................... 32 Sơ đồ 1.6: Sự thay đổi vị trí người học theo TQM ...................................................... 33 Sơ đồ 1.7: Sự tương quan của các thành phần trong quản lý dạy học ......................... 34 Sơ đồ 1.8: Mối quan hệ giữa 3 hoạt động trong quản lý chất lượng dạy học ............. 41 Sơ đồ 3.1: Quy trình quản lý việc thực hiện chương trình dạy học của HT ............ 110 Sơ đồ 3.2: Quy trình tự quản lý hoạt động giảng dạy của giáo viên ........................ 119 Sơ đồ 3.3: Quy trình tự quản lý hoạt động học tập của học sinh ............................. 123 HÌNH VẼ Hình 1.1: Kỹ thuật quản lý vòng tròn Deming PDCA ................................................ 29 Hình 1.2: Mô hình TQM trong công nghiệp/thương mại của John S.Oakland ........... 30 Hình 1.3 : Mô hình TQM trong giáo dục của Sallis Edward ....................................... 31 Hình 1.4: Mô hình TQM trong nhà trường THPT ....................................................... 36 Hình 1.5: Mô hình QLCL dạy học trường THPT theo tiếp cận TQM ....................... 43 Hình 2.1: Ngân sách Nhà nước chi cho giáo dục Bình Định ....................................... 61 viii MỞ ĐẦU 1. LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI Giáo dục trung học phổ thông nhằm hình thành cho học sinh học vấn phổ thông và những hiểu biết ban đầu về kỹ thuật, công nghệ và hướng nghiệp để tiếp tục học giáo dục nghề nghiệp, giáo dục đại học hoặc đi vào cuộc sống. Tuy nhiên, trong thực tế dạy học ở trường THPT, việc đáp ứng mục tiêu này đang gặp nhiều khó khăn. Tình hình chung này, trong Kết luận số: 51-KL/TW ngày 29/10/2012 của Hội nghị lần thứ 6 BCH Trung ương Đảng khóa XI đã đánh giá: “Chất lượng giáo dục và đào tạo chưa đáp ứng yêu cầu phát triển kinh tế-xã hội. Chưa giải quyết tốt mối quan hệ giữa tăng quy mô và nâng cao chất lượng đào tạo, giữa dạy chữ, dạy người và dạy nghề. Chương trình giáo dục phổ thông còn quá tải đối với học sinh. Phương pháp dạy học chậm đổi mới, chưa thật sự phát huy được tính chủ động, sáng tạo của học sinh”. Đánh giá cao vai trò của QLGD trong việc nâng cao chất lượng giáo dục, Nghị quyết Hội nghị lần thứ 8 BCH Trung ương Đảng khóa XI về đổi mới căn bản, toàn diện GD&ĐT (4/11/2013) đã có giải pháp "Đổi mới căn bản công tác quản lý giáo dục, bảo đảm dân chủ, thống nhất; tăng quyền tự chủ và trách nhiệm xã hội của các cơ sở giáo dục; coi trọng quản lý chất lượng "; Chiến lược phát triển giáo dục (2011-2020) của Chính phủ đã khẳng định giải pháp đổi mới quản lý giáo dục là khâu đột phá, trong đó cần: "Tập trung vào quản lý chất lượng giáo dục: chuẩn hóa đầu ra và các điều kiện đảm bảo chất lượng trên cơ sở ứng dụng các thành tựu mới về khoa học giáo dục, khoa học công nghệ và khoa học quản lý, từng bước vận dụng chuẩn các nước tiên tiến". Như vậy, định hướng chung trong đổi mới quản lý giáo dục ở nhà trường là công tác quản lý chất lượng giáo dục. Trong những năm qua, ngành giáo dục - đào tạo mặc dù đã có nhiều cố gắng trong việc tổ chức các hoạt động dạy và học trong nhà trường THPT, nhưng nhìn chung vẫn còn nhiều bất cập: khó khăn lớn nhất hiện nay là cơ sở vật chất- thiết bị dạy học trong nhà trường còn thiếu và lạc hậu; đội ngũ giáo viên năng lực còn hạn chế; việc quản lý dạy học như thực hiện nội dung chương trình, đổi mới phương pháp dạy học chưa đáp ứng được yêu cầu. Vì vậy, chất lượng dạy học vẫn còn thấp so với yêu cầu phát triển kinh tế - xã hội của đất nước. 1 Công tác quản lý giáo dục ở trường THPT trong những năm qua có những mặt yếu kém, bất cập do nhiều nguyên nhân, trong đó có nguyên nhân là trình độ quản lý chưa theo kịp với thực tiễn và nhu cầu phát triển của xã hội; chậm đổi mới tư duy và phương thức quản lý trong nhà trường. Từ trước đến nay, người hiệu trưởng trường THPT thường quản lý dạy học theo cách truyền thống (thực hiện các chức năng quản lý) hoặc theo kinh nghiệm bản thân. Để đổi mới quản lý dạy học một cách khoa học, cần phải nghiên cứu, tìm kiếm một phương thức quản lý mới. Giải pháp quản lý chất lượng dạy học sẽ là giải pháp cơ bản trong quản lý nhà trường hiện nay. Trong các mô hình quản lý chất lượng đã được áp dụng thành công trong công nghiệp và thương mại, mô hình quản lý chất lượng tổng thể (TQM) được nhiều nhà nghiên cứu giáo dục cho rằng có thể áp dụng khả thi trong quản lý nhà trường. TQM với phương châm cải tiến liên tục, hướng vào khách hàng sẽ cho ta chất lượng giáo dục đáp ứng theo yêu cầu của xã hội. Hiện nay, vấn đề chất lượng dạy học đang được xã hội rất quan tâm, vì vậy việc tiếp cận TQM là hướng lựa chọn phù hợp cho quản lý dạy học ở nhà trường THPT. Trong quản lý ở nhà trường THPT đã có các đề tài luận án, luận văn, đề tài nghiên cứu khoa học về quản lý hoạt động dạy học, về phát triển đội ngũ giáo viên, về quản lý chất lượng trong nhà trường; các tác giả đã đề xuất những giải pháp theo theo các quan điểm, các tiếp cận khác nhau, trên những địa bàn khác nhau. Tuy nhiên, vấn đề quản lý chất lượng dạy học ít được chú ý, nhất là mảng đề tài đổi mới trong quản lý dạy học ở trường THPT theo tiếp cận TQM chưa được nghiên cứu một cách đầy đủ và hệ thống. Vì vậy, nghiên cứu tiếp cận TQM trong quản lý chất lượng dạy học ở nhà trường THPT sẽ góp phần hướng đến việc đổi mới cung cách quản lý của nhà trường hiện nay. Giải quyết những mâu thuẫn giữa yêu cầu nâng cao chất lượng dạy học của xã hội và thực tiễn quản lý dạy học hiện nay còn nhiều bất cập, cần phải nghiên cứu các biện pháp quản lý dạy học ở trường THPT theo tiếp cận TQM để giúp cho các chủ thể quản lý trong quá trình dạy học thực thi tốt hơn, nhằm nâng cao chất lượng dạy học của nhà trường, đây là một vấn đề mới, mang tính cấp thiết và khả thi. Xuất phát từ những vấn đề nêu trên đã giúp cho chúng tôi lựa chọn nghiên cứu đề tài: “Quản lý chất lượng dạy học ở trường trung học phổ thông theo tiếp cận quản lý chất lượng tổng thể ”. 2 2. MỤC ĐÍCH NGHIÊN CỨU Tiếp cận quản lý chất lượng tổng thể (TQM) để xây dựng cơ sở lý luận và thực tiễn về quản lý chất lượng dạy học ở trường trung học phổ thông, từ đó đề xuất các biện pháp nhằm nâng cao chất lượng dạy học trong nhà trường. 3. KHÁCH THỂ VÀ ĐỐI TƢỢNG NGHIÊN CỨU 3.1. Khách thể nghiên cứu Quá trình quản lý các hoạt động ở trường trung học phổ thông. 3.2. Đối tƣợng nghiên cứu Tiếp cận quản lý chất lượng tổng thể và vận dụng trong quản lý chất lượng dạy học ở trường trung học phổ thông. 4. GIẢ THUYẾT KHOA HỌC Quản lý dạy học trong nhà trường trung học phổ thông hiện nay còn nhiều bất cập, chậm đổi mới tư duy và phương thức quản lý. Nếu nhà trường thực hiện các nhóm biện pháp quản lý chất lượng dạy học theo tiếp cận TQM như: Lập kế hoạch chiến lược trường THPT áp dụng TQM; Xây dựng hệ thống QLCL dạy học với các quy trình và chuẩn chất lượng; Hình thành môi trường văn hóa chất lượng, làm việc nhóm, hệ thống thông tin, công cụ kiểm soát chất lượng; Tổ chức thực hiện hệ thống QLCL dạy học một cách đồng bộ và có hệ thống thì sẽ nâng cao được chất lượng dạy học trong nhà trường trung học phổ thông. 5. NHIỆM VỤ NGHIÊN CỨU 5.1. Xây dựng cơ sở lý luận về quản lý chất lượng dạy học ở trường trung học phổ thông theo tiếp cận quản lý chất lượng tổng thể. 5.2. Khảo sát, đánh giá thực trạng quản lý chất lượng dạy học ở trường trung học phổ thông. 5.3. Đề xuất các biện pháp quản lý chất lượng dạy học ở trường trung học phổ thông theo tiếp cận quản lý chất lượng tổng thể. 5.4. Thử nghiệm một số biện pháp quản lý chất lượng dạy học theo tiếp cận quản lý chất lượng tổng thể. 6. PHẠM VI NGHIÊN CỨU 6.1. Về nghiên cứu thực trạng - Nghiên cứu khảo sát, đánh giá thực trạng quản lý chất lượng dạy học ở các trường trung học phổ thông được điều tra chi tiết tại tỉnh Bình Định (một tỉnh có cả các vùng: miền núi, trung du, đồng bằng, thành thị) và có so sánh đối chiếu với một 3 số tỉnh, thành phố mang tính đại diện cho các vùng của cả nước. - Số liệu thực trạng phát triển giáo dục THPT được thu thập từ khi áp dụng chính thức chương trình THPT mới (năm học 2006-2007) đến năm học 2010-2011. 6.2. Về nghiên cứu khảo nghiệm và thử nghiệm - Khảo nghiệm các biện pháp quản lý chất lượng dạy học tại các trường THPT tỉnh Bình Định và một số trường THPT ở miền Trung. Kết quả khảo nghiệm được xin ý kiến CBQL một số trường THPT đại diện các vùng trên cả nước. - Do điều kiện về thời gian, nghiên cứu thử nghiệm xin được giới hạn, tập trung cho dạy học môn Tin học. Tiến hành thử nghiệm biện pháp quản lý chất lượng dạy học của giáo viên môn Tin học, được triển khai trong năm học 2011-2012 ở 3 trường trung học phổ thông tại Bình Định. 7. NHỮNG LUẬN ĐIỂM BẢO VỆ - Đổi mới phương thức quản lý dạy học ở trường THPT theo tiếp cận TQM là giải pháp cơ bản có tính đột phá, đây là nhiệm vụ trọng tâm và cấp thiết để nâng cao chất lượng dạy học của nhà trường. - Tiếp cận TQM và nghiên cứu vận dụng trong quản lý chất lượng dạy học ở trường THPT để xây dựng cơ sở lý luận và cơ sở thực tiễn vững chắc, sẽ là những luận cứ cho việc đề xuất các biện pháp quản lý chất lượng dạy học. - Tiếp cận TQM, có thể là tiếp cận triết lí TQM và có thể xem xét TQM như là một hệ thống với đầy đủ các thành tố. Trong QLCL dạy học, luận án đã lựa chọn cách tiếp cận TQM như là một triết lí với các quan điểm cốt lõi : tập trung vào người học, sự tham gia QLCL của các thành viên (hiệu trưởng, giáo viên, học sinh), văn hóa chất lượng, quản lý theo quá trình và cải tiến liên tục. Các quan điểm này là cơ sở để thiết lập mô hình QLCL dạy học ở trường trung học phổ thông. - Đề xuất được 4 nhóm biện pháp QLCL dạy học trường THPT theo tiếp cận TQM. Các nhóm biện pháp này khi được triển khai sẽ tạo một sự chuyển biến chất lượng tốt hơn trong dạy học hiện nay ở nhà trường. 8. NHỮNG ĐÓNG GÓP CỦA LUẬN ÁN Về lý luận - Hệ thống hóa những vấn đề lý luận cơ bản về dạy học và nêu được đặc trưng dạy học ở trường THPT; hình thành khái niệm chất lượng dạy học và quản lý chất lượng dạy học. Hệ thống hóa một số vấn đề cơ bản về mô hình TQM; cụ thể 4 hóa việc vận dụng TQM trong trường THPT và đề xuất được một mô hình TQM trong nhà trường THPT. - Đã làm rõ các quan điểm QLCL dạy học theo tiếp cận triết lý TQM, các quan điểm này được quán triệt trong việc xác định hệ thống QLCL dạy học trường THPT gồm 3 nhóm yếu tố: đầu vào, quá trình, đầu ra với hoạt động của 3 chủ thể QLCL (hiệu trưởng, giáo viên, học sinh) trong quá trình dạy học. - Thiết lập được mô hình QLCL dạy học ở trường THPT với các thành phần: Hoạch định chiến lược chất lượng nhà trường; Hệ thống QLCL dạy học ; Môi trường văn hóa chất lượng, tổ chức làm việc nhóm, hệ thống thông tin, công cụ kiểm soát chất lượng bằng thống kê. Mô hình này sẽ góp phần tích cực vào tri thức lý luận trong đổi mới quản lý dạy học ở nhà trường THPT. Về thực tiễn - Khái quát được quy mô, chất lượng giáo dục và tình hình QLCL giáo dục phổ thông ở Việt Nam; tình hình phát triển giáo dục THPT tại Bình Định. Luận án đã tiến hành khảo sát và phân tích, đánh giá chung, làm rõ được những mặt mạnh, mặt yếu, những thuận lợi, khó khăn về thực trạng QLCL dạy học THPT hiện nay. - Đã hệ thống được một số kinh nghiệm nước ngoài về áp dụng TQM trong trường trung học: Làm rõ về phạm vi áp dụng TQM trong một nhà trường; kinh nghiệm áp dụng các nguyên tắc TQM trong trường THPT ở Hoa Kỳ; kinh nghiệm áp dụng TQM trong trường trung học ở Ấn Độ. - Đề xuất được 4 nhóm biện pháp QLCL dạy học ở trường THPT theo tiếp cận TQM. Trong đó, nhóm biện pháp Xây dựng hệ thống QLCL dạy học được quản lý theo quy trình và chuẩn chất lượng. Luận án đã xây dựng 4 quy trình hoạt động quản lý dạy học của hiệu trưởng, quy trình hoạt động giảng dạy của giáo viên, quy trình hoạt động học tập của học sinh; thiết lập được chuẩn đánh giá chất lượng hoạt động quản lý của hiệu trưởng với 35 tiêu chí, hoạt động giảng dạy của giáo viên với 20 tiêu chí, hoạt động học tập của học sinh với 14 tiêu chí. Các nhóm biện pháp khi áp dụng trong thực tiễn sẽ góp phần đổi mới cung cách quản lý nhà trường THPT hiện nay, nâng cao được chất lượng dạy học đáp ứng theo các yêu cầu của xã hội. 9. PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU 9.1. Phƣơng pháp luận triển khai đề tài Tư tưởng khoa học chủ yếu xuyên suốt đề tài là sự vận dụng kết hợp tiếp cận hệ thống và tiếp cận TQM vào quản lý chất lượng dạy học ở trường trung học phổ thông. 5 9.2. Các phƣơng pháp nghiên cứu lý luận Sử dụng phương pháp phân tích, tổng hợp tài liệu để phân loại, hệ thống hóa các tài liệu có liên quan đến quản lý dạy học ở trường trung học phổ thông, các tài liệu này bao gồm: - Các văn kiện, văn bản về chủ trương của Đảng và Nhà nước và Bộ Giáo dục & Đào tạo có liên quan đến đề tài. - Các sách và tài liệu về giáo dục học, tâm lý học, khoa học quản lý giáo dục; về dạy học tin học; về các quan điểm, các xu thế tiếp cận hiện đại của khoa học quản lý, đặc biệt mô hình quản lý chất lượng tổng thể. - Các công trình nghiên cứu về khoa học quản lý giáo dục như các chuyên khảo, các báo cáo khoa học, các bài báo và các luận văn, luận án có liên quan đến đề tài. Các tài liệu trên được phân tích, nhận xét, tóm tắt và trích dẫn phục vụ trực tiếp cho việc xây dựng cơ sở lý luận của đề tài nghiên cứu. 9.3. Các phƣơng pháp nghiên cứu thực tiễn - Phương pháp điều tra + Tiến hành điều tra thống kê để nắm được thực trạng về quy mô và chất lượng học sinh THPT, đội ngũ cán bộ quản lý, đội ngũ giáo viên và cơ sở vật chấtthiết bị dạy học trong các trường THPT trên địa bàn khảo sát; + Tiến hành điều tra bằng phiếu hỏi về thực trạng quản lý chất lượng dạy học các trường THPT; Nghiên cứu định lượng với số lượng 200 phiếu điều tra đành cho các đối tượng là giáo viên, CBQL trường THPT, CBQL của sở GD&ĐT; + Tiến hành phỏng vấn, trao đổi với giáo viên, CBQL trường THPT, CBQL sở GD&ĐT một số tỉnh để tìm hiểu thêm về tình hình đội ngũ giáo viên, CSVCTBDH, những nhu cầu, điều kiện đảm bảo chất lượng và đánh giá của họ về thực trạng quản lý chất lượng dạy học ở trường THPT. - Phương pháp nghiên cứu sản phẩm hoạt động sư phạm + Nghiên cứu các sản phẩm của giáo viên như kế hoạch dạy học, kế hoạch bài dạy (giáo án), đồ dùng dạy học, kế hoạch tự bồi dưỡng để đánh giá trình độ và năng lực giảng dạy của giáo viên; + Nghiên cứu và phân tích kết quả học tập của học sinh ở một số trường trung học phổ thông; 6 + Nghiên cứu các kế hoạch, quyết định, báo cáo hằng năm của một số sở GD&ĐT và trường THPT để đánh giá được thực trạng dạy học và quản lý chất lượng dạy học. - Phương pháp tổng kết kinh nghiệm Tiến hành nghiên cứu, tiếp thu các kinh nghiệm làm tốt công tác quản lý dạy học ở các trường THPT, làm cơ sở cho việc đề xuất các biện pháp quản lý khả thi. - Phương pháp chuyên gia Tập hợp ý kiến chuyên gia thông qua các phiếu hỏi, tổ chức các hội nghị, hội thảo khoa học để xem xét, khẳng định tính cấp thiết và tính khả thi của các biện pháp quản lý đã đề xuất. Trưng cầu ý kiến của 200 chuyên gia, gồm lãnh đạo sở GD&ĐT, CBQL trường THPT, giáo viên THPT và các nhà khoa học giáo dục. - Phương pháp thử nghiệm Để kiểm chứng tính khả thi và hiệu quả của các biện pháp đề xuất. Lựa chọn 3 trường THPT đại diện cho các loại trường có chất lượng học sinh đầu vào khác nhau để làm mẫu thử nghiệm một số biện pháp. 9.4. Các phƣơng pháp hỗ trợ - Sử dụng thống kê toán học và phần mềm tin học để xử lý số liệu về khảo sát thực trạng và kết quả nghiên cứu. - Sử dụng mô hình, sơ đồ, đồ thị một số nội dung để phân tích vấn đề một cách trực quan. 10. CẤU TRÖC LUẬN ÁN Ngoài phần mở đầu; Kết luận và khuyến nghị; Tài liệu tham khảo và phụ lục, Luận án trình bày gồm 3 chương : Chương 1- Cơ sở lý luận về quản lý chất lượng dạy học ở trường THPT theo tiếp cận quản lý chất lượng tổng thể. Chương 2- Thực trạng quản lý chất lượng dạy học ở trường THPT. Chương 3- Biện pháp quản lý chất lượng dạy học ở trường THPT theo tiếp cận quản lý chất lượng tổng thể. 7 Chƣơng 1 : CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ QUẢN LÝ CHẤT LƢỢNG DẠY HỌC Ở TRƢỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG THEO TIẾP CẬN QUẢN LÝ CHẤT LƢỢNG TỔNG THỂ 1.1. TỔNG QUAN NGHIÊN CỨU VẤN ĐỀ Dạy học là một hiện tượng xã hội xuất hiện sớm trong lịch sử loài người. Dạy học nhằm truyền thụ những kinh nghiệm xã hội (tri thức, kỹ năng, kỹ xảo,..) của thế hệ trước cho thế hệ sau. Tri thức nhân loại luôn luôn phát triển và mỗi ngày một hoàn thiện hơn. Đặc biệt, trong thế kỷ 21, với sự phát triển như vũ bão của khoa học- công nghệ nhiều tri thức mới đã ra đời, dẫn đến ý tưởng phải hình thành nhiều nội dung học mới trong giáo dục trung học phổ thông. 1.1.1. Tình hình nghiên cứu về QLCL trong giáo dục-dạy học ở nƣớc ngoài 1.1.1.1. Vài nét về phát triển quản lý chất lượng từ công nghiệp đến giáo dục Trào lưu chất lượng chỉ thực sự bắt đầu vào năm 1900, khi Frederick W.Taylor, thường được gọi là “cha đẻ của quản trị theo khoa học” đã đưa ra việc thực hiện phân chia chức năng hoạch định và chức năng thực thi kế hoạch trong quá trình sản xuất. Nhà quản trị và kỹ sư thực hiện việc hoạch định và nhân viên thực thi công việc. Bằng cách chia công việc thành những phần chuyên biệt, mỗi công nhân chỉ tập trung vào phần việc của mình, phần theo dõi chất lượng sản phẩm được giao cho bộ phận “kiểm soát chất lượng”. Bộ phận này thực hiện chức năng kiểm tra chất lượng. Nội dung chính của quản lý chất lượng thời kỳ này là phân loại sản phẩm tốt, xấu, loại bỏ sản phẩm sai hỏng. Chất lượng được coi là trách nhiệm của bộ phận kiểm soát chất lượng và không liên quan đến các bộ phận khác, kể cả nhà quản trị cấp cao. [81, Tr.7-8] Vào đầu những năm 1900, Bell System đã đưa ra một phương pháp quản lý chất lượng mới, đó là hệ thống “đảm bảo chất lượng”. Họ đã tạo ra một bộ phận kiểm soát tại công ty Western Electric để hỗ trợ cho các công ty con khác của Bell. Trong những năm 1920, một nhóm của tập đoàn Western Electric, được lãnh đạo bởi Walter Shewhart, đã hình thành ra hệ thống kiểm soát chất lượng bằng những công cụ thống kê (SQC- Statistical Quality Control), đây là đặc trưng cơ bản của hệ 8 thống đảm bảo chất lượng. SQC tập trung vào việc nhận diện và giới hạn những nguyên nhân của sai hỏng. Walter Shewhart đã thực hiện các biểu đồ kiểm soát và chứng minh rằng những vấn đề biến đổi trong quá trình sản xuất dẫn đến biến động trong sản phẩm. Những người tham gia nhóm, Walter Shewhart, Harold Dodge, George Edwards, W.Edwards Deming và một số người khác đã không chỉ thiết đặt hệ thống đảm bảo chất lượng mà còn phát triển nhiều kỹ thuật và phương pháp thống kê hữu dụng khác. Cuộc chiến tranh thế giới thứ hai đã đẩy mạnh việc áp dụng các phiếu kiểm tra trong những ngành công nghiệp khác nhau của Mỹ. Việc áp dụng kiểm soát chất lượng bằng thống kê đã giúp thỏa mãn những yêu cầu cao về số lượng, chất lượng sản phẩm cung cấp cho quân đội với chi phí sản xuất thấp. Sau chiến tranh, trong suốt những năm 1940-1950, sản phẩm của Mỹ luôn chiếm vị trí số một, khi mà “Made in USA” được coi là một vị trí kiêu ngạo trong ngành công nghiệp. Khái niệm quản lý chất lượng tổng thể (TQM) được phát triển từ những năm 1940 bởi các nhà quản lý người Mỹ như W.E.Deming, J.M.Juran và A.V.Feigenbaum. Trọng tâm được mở rộng từ chất lượng sản phẩm sang chất lượng của tất cả các vấn đề trong phạm vi một tổ chức được coi như sự khởi đầu của TQM. Tháng 7/1950, Liên hiệp các nhà khoa học và kỹ sư Nhật- JUSE (Union of Japaness Scientists and Engineers) mời tiến sĩ W.E. Deming giới thiệu về những kỹ thuật kiểm soát chất lượng bằng thống kê cho người Nhật. Chính Deming đưa vào Nhật “Chu trình Deming”, một trong những công cụ quan trọng cần thiết cho công cuộc cải tiến liên tục ở Nhật. [2, Tr.50] Tháng 7/1954, tiến sĩ J.M. Juran được mời sang Nhật tham dự một số hội thảo về quản lý chất lượng do JUSE tổ chức, ông đã trình bày những ý tưởng cơ bản của kiểm soát chất lượng. Đây là lần đầu tiên vấn đề chất lượng được đề cập từ góc độ quản lý toàn diện. Kiểm soát chất lượng không còn bị thu hẹp trong khu vực sản xuất mà đã mở rộng đến hầu hết các khu vực hoạt động của tổ chức. Các ý tưởng của Deming và Juran đề xướng đã được các nhà công nghiệp và quản lý Nhật Bản mở rộng và phát triển thành hệ thống kiểm soát chất lượng tổng thể (Total Quality Control- TQC), người đi tiên phong trong lĩnh vực chất lượng ở Nhật Bản là Kauro Ishikawa và Taguchi. Người Nhật đã tích hợp chất lượng vào tổ 9 chức của họ và phát triển một văn hóa cải tiến liên tục (người Nhật gọi là kaizen), cải tiến chất lượng tại Nhật đã diễn ra một cách vững chắc. Trong suốt những năm 1970 và đầu những năm 1980, nhiều nhà kinh doanh Mỹ đã mất thị phần từ những đối thủ toàn cầu, nhất là Nhật Bản. Năm 1987, Business Week đã đặt ra một lời cảnh báo nghiêm khắc cho những nhà quản trị Mỹ: “ Chất lượng, Nhớ không? ” . Đến cuối những năm 1970, tác phẩm của Deming được xuất bản tại Mỹ, và sau đó các nhà nghiên cứu khác như Crosby, Peter và Waterman trong cuốn “Tìm kiếm sự xuất sắc” (Search for Excellence, 1982) sau khi phân tích nhiều giả thuyết khác nhau đã đi tới một kết luận cơ bản về thành công của người Nhật là thoả mãn nhu cầu của khách hàng (Customer Satisfaction is Everything). [26, Tr.50] Kết luận này có tác động rất lớn tới nước Anh vào đầu những năm 1980 và thúc đẩy sự ra đời của nhiều sáng kiến có giá trị, như chất lượng quốc gia, thành lập hội chất lượng Anh (1981), sách trắng của Chính phủ Anh “Chuẩn, chất lượng và sự cạnh tranh quốc tế” (1982). Khó có thể đánh giá hết tác động của phong trào chất lượng tới công nghiệp, thương mại, dịch vụ của Anh. Mãi cho đến những năm 1980, Mỹ đã thức tỉnh vấn đề chất lượng tại hầu hết các công ty lớn trong một chiến dịch cải tiến chất lượng. Năm 1984, Chính phủ Mỹ đã chọn tháng 10 làm tháng chất lượng quốc gia. Năm 1987, 34 năm sau khi Nhật thiết lập giải thưởng Deming, quốc hội Mỹ thiết lập giải thưởng Malcolm Baldrige National Quality Award, tạo ra một sự hấp dẫn về chất lượng cho các đơn vị sản xuất- kinh doanh Mỹ. Sau thành công tại những công ty sản xuất chế tạo, vấn đề chất lượng được chuyển sang lĩnh vực dịch vụ. Trong suốt những năm 1990, lĩnh vực chăm sóc sức khỏe, hành chính và giáo dục bắt đầu quan tâm đến chất lượng. Năm 1991, một tổ chức liên kết giữa những hội nghề, hội kinh doanh và các trường đại học được thành lập với tên gọi “The National Education Quality Initiative” nhằm cải tiến các chương trình giáo dục thông qua những nguyên lý của chất lượng. Nhiều hệ thống trường học địa phương, trường đại học cũng được xem xét để xúc tiến thực hiện chất lượng. Ở Anh, đến năm 1991, giáo dục phổ thông và cả giáo dục đại học, giáo dục thường xuyên cũng quan tâm tới hệ thống quản lý chất lượng. 10
- Xem thêm -

Tài liệu liên quan