PhÇn më ®Çu
Së chøng kho¸n ®Çu tiªn trªn thÕgiíi ®îc thµnh lËp n¨m
1531 t¹i thµnh phè Anvers (thuéc níc BØ). KÓ tõ ®ã ®Õn nay
®· gÇn 500 n¨m, thuËt ng÷ “ThÞ trêng chøng kho¸n” ®îc mäi
ngêi biÕt ®Õn vµ phæ biÕn réng r·i ë nhiÒu quèc gia. ThÞ trêng chøng kho¸n ®· ®îc thiÕt lËp ë hÇu hÕt c¸c quèc gia cã
nÒn kinh tÕ thÞ trêng vµ cã thÓ nãi thÞ trêng chøng kho¸n
g¾n liÒn víi sù ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ thÞ trêng, kh«ng
mét quèc gia nµo cã nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn mµ kh«ng cã sù
hiÖn diÖn cña thÞ trêng chøng kho¸n.
ë ViÖt Nam, sù ra ®êi cña thÞ trêng chøng kho¸n ®îc
®¸nh dÊu b»ng viÖc ®a vµo vËn hµnh Trung t©m giao dÞch
chøng kho¸n t¹i TP Hå ChÝ Minh ngµy 20-7-2000, vµ thùc hiÖn
phiªn giao dÞch ®Çu tiªn vµo ngµy 28-7-2000. ThÞ trêng
chøng kho¸n ViÖt Nam ®Õn nay ra ®êi vµ ph¸t triÓn ®· h¬n
bèn n¨m vµ ®· chøng tá sù xuÊt hiÖn cña nã lµ cÇn thiÕt cho
nÒn kinh tÕ ®ang chuyÓn ®æi cña níc ta. Tuy nhiªn ®ang
trong giai ®o¹n ®Çu ph¸t triÓn vµ hoµn thiÖn nªn thêi gian
qua bªn c¹nh nh÷ng dÊu hiÖu kh¶ quan vÉn xuÊt hiÖn nhiÒu
vÊn ®Ò bÊt cËp cÇn cã thêi gian ®Ó kh¾c phôc.
Lµ sinh viªn chuyªn ngµnh Ng©n hµng- Tµi chÝnh, viÖc
t×m hiÓu thÞ trêng chøng kho¸n lµ cÇn thiÕt vµ cã ý nghÜa
thùc tiÔn. V× vËy, trong qu¸ tr×nh häc tËp ®Ò tµi “Gi¶i ph¸p
hoµn thiÖn vµ ph¸t triÓn thÞ trêng chøng kho¸n ë ViÖt Nam”
®îc em lùa chän t×m hiÓu.
Bµi viÕt nµy em chia lµm 3 ch¬ng:
Ch¬ng 1: Lý luËn chung vÒ thÞ trêng chøng kho¸n.
Ch¬ng 2: Thùc tr¹ng t×nh h×nh ho¹t ®éng TTCK ViÖt Nam
hiÖn nay.
Ch¬ng 3: Gi¶i ph¸p hoµn thiÖn vµ ph¸t triÓn TTCK ViÖt Nam
Bµi viÕt ®îc thùc hiÖn víi sù híng dÉn cña c« gi¸o NguyÔn
Thuú D¬ng. RÊt mong nhËn ®îc sù gãp ý ®Ó bµi viÕt ®îc
hoµn thiÖn h¬n.
Em xin ch©n thµnh c¶m ¬n!
1
Sinh
viªn
§Æng ThÞ Mai Anh
2
Ch¬ng 1:Lý luËn chung vÒ thÞ trêng chøng kho¸n
1.1 Kh¸i niÖm vµ b¶n chÊt cña thÞ trêng chøng kho¸n
1.1.1
C¸c quan ®iÓm vÒ thÞ trêng chøng kho¸n.
Quan ®iÓm thø nhÊt cho r»ng thÞ trêng chøng kho¸n
(TTCK) vµ thÞ trêng vèn lµ mét, chØ lµ tªn gäi kh¸c nhau cña
mét kh¸i niÖm: ThÞ trêng t b¶n (Capital Market). NÕu xÐt vÒ
mÆt néi dung, th× thÞ trêng vèn biÓu hiÖn c¸c quan hÖ b¶n
chÊt bªn trong cña qu¸ tr×nh mua b¸n c¸c chøng kho¸n. TTCK
lµ biÓu hiÖn bªn ngoµi, lµ h×nh thøc giao dÞch vèn cô thÓ. Do
®ã, c¸c thÞ trêng nµy kh«ng thÓ t¸ch rêi, ph©n biÖt nhau mµ
cïng thèng nhÊt vµ cïng ph¶n ¸nh c¸c quan hÖ bªn trong vµ
bªn ngoµi cña thÞ trêng t b¶n.
Quan ®iÓm thø hai cña c¸c nhµ kinh tÕ cho r»ng: “TTCK
®îc ®Æc trng bëi thÞ trêng vèn chø kh«ng ph¶i lµ ®ång nhÊt
lµ mét”. Nh vËy theo quan ®iÓm nµy TTCK vµ thÞ trêng vèn lµ
kh¸c nhau, trong ®ã TTCK chØ giao dÞch, mua b¸n c¸c c«ng
cô tµi chÝnh trung vµ dµi h¹n nh tr¸i phiÕu chÝnh phñ, cæ
phiÕu vµ tr¸i phiÕu c«ng ty. C¸c c«ng cô tµi chÝnh ng¾n h¹n
®îc giao dÞch trªn thÞ trêng tiÒn tÖ, kh«ng thuéc ph¹m vi cña
TTCK.
Quan ®iÓm thø ba, dùa trªn nh÷ng g× quan s¸t ®îc t¹i
®a sè c¸c së giao dÞch chøng kho¸n l¹i cho r»ng “ ThÞ trêng
chøng kho¸n lµ thÞ trêng cæ phiÕu”, hay lµ n¬i mua b¸n c¸c
phiÕu cæ phÇn ®îc c¸c c«ng ty ph¸t hµnh ra ®Ó huy ®éng
vèn. Theo quan ®iÓm nµy, TTCK ®îc ®Æc trng bëi thÞ trêng
mua b¸n c¸c c«ng cô tµi chÝnh mang l¹i quyÒn tham gia së
h÷u.
1.1.2
Kh¸i niÖm TTCK
ThÞ trêng chøng kho¸n lµ n¬i diÔn ra c¸c giao dÞch mua
b¸n, trao ®æi c¸c lo¹i chøng kho¸n. Chøng kho¸n ®îc hiÓu lµ
c¸c lo¹i giÊy tê cã gi¸ hay bót to¸n ghi sæ, nã cho phÐp chñ sá
h÷u cã quyÒn yªu cÇu vÒ thu nhËp vµ tµi s¶n cña tæ chøc
3
ph¸t hµnh hoÆc quyÒn së h÷u. C¸c quyÒn yªu cÇu nµy cã sù
kh¸c nhau gi÷a c¸c lo¹i chøng kho¸n, tuú theo tÝnh chÊt së
h÷u cña chóng.
C¸c giao dÞch mua b¸n, trao ®æi chøng kho¸n cã thÓ
diÔn ra trªn thÞ trêng s¬ cÊp (Primary Market) hay thÞ trêng
thø cÊp (Secondary Market), t¹i së giao dÞch (Stock exchange)
hay thÞ trêng chøng kho¸n phi tËp trung (Over The Counter
Market), ë thÞ trêng giao ngay (Spot Market) hay thÞ trêng cã
kú h¹n (Future Market). C¸c quan hÖ mua b¸n trao ®æi nµy
lµm thay ®æi chñ së h÷u cña chøng kho¸n, vµ nh vËy, thùc
chÊt ®©y lµ qu¸ tr×nh vËn ®éng cña t b¶n, chuyÓn tõ t b¶n
së h÷u sang t b¶n kinh doanh.
1.1.3 B¶n chÊt cña TTCK
ThÞ trêng chøng kho¸n kh«ng gièng víi c¸c thÞ trêng hµng
ho¸ th«ng thêng kh¸c v× hµng ho¸ cña thÞ trêng chøng kho¸n
lµ mét lo¹i hµng ho¸ ®Æc biÖt lµ quyÒn së h÷u vÒ t b¶n. Lo¹i
hµng ho¸ nµy còng cã gi¸ trÞ vµ gi¸ trÞ sö dông. Nh vËy, cã
thÓ nãi, b¶n chÊt cña thÞ trêng chøng kho¸n lµ thÞ trêng thÓ
hiÖn mèi quan hÖ gi÷a cung vµ cÇu cña vèn ®Çu t mµ ë ®ã,
gi¸ c¶ cña chøng kho¸n chøa ®ùng th«ng tin vÒ chi phÝ vèn
hay gi¸ c¶ cña vèn ®Çu t. ThÞ trêng chøng kho¸n lµ h×nh thøc
ph¸t triÓn bËc cao cña nÒn s¶n xuÊt vµ lu th«ng hµng ho¸.
1.2 Vai trß vµ nguyªn t¾c ho¹t ®éng cña TTCK
1.1.2 Vai trß cña TTCK
a) Vai trß cña TTCK
§èi víi nhµ ®Çu t:
Khi thÞ trêng chøng kho¸n cha ra ®êi, viÖc ®Çu t cña
c¸c nhµ ®Çu t bÞ bã hÑp trong ph¹m vi ®Çu t trùc tiÕp hoÆc
cho vay. §iÒu ®ã ®îc gi¶i quyÕt triÖt ®Ó khi TTCK xuÊt hiÖn
víi viÖc ®a d¹ng ho¸ c¸c ph¬ng thøc ®Çu t. MÆt kh¸c, TTCK
lµ mét bíc ph¸t triÓn ë tr×nh ®é cao ®· t¹o lËp cho c¸c nhµ
®Çu t mét m«i trêng kinh doanh hiÖn ®¹i, gióp c¸c nhµ ®Çu
t thÓ hiÖn tr×nh ®é kinh doanh cña m×nh, ®ång thêi còng
4
b¾t buéc c¸c nhµ kinh doanh ph¶i tù trau dåi hiÓu biÕt, cã vèn
kiÕn thøc kinh tÕ nhÊt ®Þnh.
§èi víi c¸c doanh nghiÖp:
§Ó huy ®éng vèn, c¸c doanh nghiÖp cã thÓ cã hai kªnh
huy ®éng lµ ®i vay vµ ph¸t hµnh chøng kho¸n. C¸c chøng
kho¸n mµ doanh nghiÖp ph¸t hµnh chØ cã thÓ vËn ®éng trªn
TTCK. §iÒu ®ã cho thÊy vai trß v« cïng to lín cña TTCK ®èi víi
doanh nghiÖp trong viÖc huy ®éng vèn vµ ®a d¹ng h×nh thøc
huy ®éng vèn.
Khi ph¸t hµnh chøng kho¸n trªn TTCK doanh nghiÖp ®· t¹o
nªn mét th¬ng hiÖu chÝnh thøc cho m×nh, ®îc c¸c nhµ ®Çu t
vµ c«ng chóng biÕt ®Õn. NÕu nh gi¸ chøng kho¸n cña doanh
nghiÖp æn ®Þnh vµ ë møc cao th× ®iÒu ®ã gióp cho viÖc
cñng cè h×nh ¶nh cña doanh nghiÖp trªn thÞ trêng.
MÆt kh¸c, TTCK t¹o ®iÒu kiÖn cho viÖc t¸ch biÖt gi÷a së h÷u
vµ qu¶n lý doanh nghiÖp. Khi quy m« cña doanh nghiÖp t¨ng
lªn, m«i trêng kinh doanh trë nªn phøc t¹p h¬n, nhu cÇu vÒ
qu¶n lý chuyªn tr¸ch t¨ng theo. TTCK t¹o ®iÒu kiÖn cho viÖc
tiÕt kiÖm vèn vµ chÊt x¸m, t¹o ®iÒu kiÖn thóc ®Èy qu¸ tr×nh
cæ phÇn ho¸ doanh nghiÖp nhµ níc.
§èi víi nÒn kinh tÕ vµ ChÝnh phñ:
TTCK lµ n¬i huy ®éng vèn vµ sö dông vèn cã hiÖu qu¶
trong toµn bé nÒn kinh tÕ. Nã t¹o c¬ héi cho chÝnh phñ huy
®éng c¸c nguån tµi chÝnh mµ kh«ng t¹o ¸p lùc vÒ l¹m ph¸t,
®ång thêi t¹o c¸c c«ng cô cho viÖc thùc hiÖn chÝnh s¸ch tµi
chÝnh tiÒn tÖ cña chÝnh phñ.
TTCK ®îc coi lµ phong vò biÓu cña nÒn kinh tÕ (cã thÓ
dù b¸o), cã xu híng ®i tríc mét bíc trong chu kú kinh doanh.
Trªn c¬ së ®ã c¸c nhµ ho¹ch ®Þnh kinh doanh cã thÓ ®a ra
c¸c chÝnh s¸ch thÝch hîp. MÆt kh¸c, TTCK cßn lµ cÇu nèi gi÷a
thÞ trêng trong níc vµ thÞ trêng quèc tÕ.
b) Nhîc ®iÓm cña TTCK
5
Gi¸ c¶ cña chøng kho¸n ph¶i trùc tiÕp do hiÖu qu¶ kinh
doanh cña doanh ngiÖp quyÕt ®Þnh.Tuy nhiªn,do yÕu tè ®Çu
c¬ chøng kho¸n t¸c ®éng lªn gi¸ chøng kho¸n lµm gi¸ chøng
kho¸n tªn thÞ trêng biÕn ®éng t¨ng mét c¸ch gi¶ t¹o, g©y lªn
sù kÐm hiÖu qu¶ trªn thÞ trêng.
Mét h¹n chÕ kh¸c cña TTCK chÝnh lµ hµnh vi mua b¸n
néi gi¸n cña c¸c c¸ nh©n lîi dông vÞ trÝ c«ng viÖc cña m×nh
®Ó mua hoÆc b¸n cæ phiÕu cña c¸c c«ng ty ®ã vµ lµm gi¸
cæ phiÕu cña c«ng ty trªn thÞ trêng biÕn ®éng nh»m trôc lîi
cho m×nh. Nh÷ng nhîc ®iÓm kh¸c cña TTCK nh lµ phao tin
®ån kh«ng chÝnh x¸c vµ sai lÖch vÒ c«ng ty, th«n tÝnh lòng
®o¹n c«ng ty th«ng qua mua b¸n cæ phiÕu kh«ng qua së giao
dÞch lµ nh÷ng h×nh thøc cha bÞ c¸c chÕ tµi ph¸p luËt xö lý
nghiªm kh¾c.
1.2.2 Nguyªn t¾c cña TTCK
Nguyªn t¾c trung gian: Nguyªn t¾c nµy cã nghÜa lµ
c¸c giao dÞch chøng kho¸n ®îc thùc hiÖn th«ng qua tæ chøc
trung gian lµ c¸c c«ng ty chøng kho¸n. Trªn thÞ trêng s¬ cÊp,
c¸c nhµ ®Çu t kh«ng mua trùc tiÕp cña c¸c nhµ ph¸t hµnh mµ
mua tõ nh÷ng nhµ b¶o l·nh ph¸t hµnh. Trªn thÞ trêng thø cÊp,
th«ng qua c¸c nghiÖp vô m«i giíi, kinh doanh, c¸c c«ng ty
chøng kho¸n mua, b¸n, chøng kho¸n gióp kh¸ch hµng, hoÆc
kÕt nèi c¸c kh¸ch hµng víi nhau qua viÖc thùc hiÖn c¸c giao
dÞch mua b¸n chøng kho¸n trªn tµi kho¶n cña m×nh.
Nguyªn t¾c ®Êu gi¸: ViÖc ®Þnh gi¸ chøng kho¸n trªn
thÞ trêng hoµn toµn do c¸c nhµ m«i giíi thùc hiÖn th«ng qua
th¬ng lîng ®Êu gi¸ gi÷a nh÷ng ngêi m«i giíi cÇn mua vµ
nh÷ng nhêi moi giíi cÇn b¸n. Gi¸ chøng kho¸n ®îc x¸c ®Þnh
khi hai bªn mua vµ b¸n ®· thèng nhÊt, kh«ng ai cã thÓ can
thiÖp vµo sù t¸c déng qua l¹i cña sè cung vµ cÇu vµ kh«ng ai
cã quyÒn ®¸nh gi¸ chøng kho¸n mét c¸ch ®éc ®o¸n.
Nguyªn t¾c c«ng khai: Chøng kho¸n lµ lo¹i hµng ho¸
trõu tîng nªn TTCK ph¶i ®îc x©y dùng trªn c¬ së hÖ thèng
c«ng bè th«ng tin tèt. Theo luËt ®Þnh, c¸c tæ chøc ph¸t hµnh
6
cã nghÜa vô ph¶i cung cÊp th«ng tin ®Çy ®ñ theo chÕ ®é thêng xuyªn vµ ®ét xuÊt th«ng qua c¸c ph¬ng tiÖn th«ng tin
®¹i chóng, Së giao dÞch, c¸c c«ng ty chøng kho¸n vµ c¸c tæ
chøc cã liªn quan.
1.3 VÞ trÝ vµ cÊu tróc cña TTCK
1.3.1
VÞ trÝ cña TTCK
ThÞ trêng chøng kho¸n lµ mét bé phËn cña thÞ trêng tµi
chÝnh. VÞ trÝ cña thÞ trêng chøng kho¸n trong tæng thÓ thÞ
trêng tµi chÝnh thÓ hiÖn:
TTCK lµ h×nh ¶nh ®Æc trng cña thÞ trêng vèn:
TT tiÒn tÖ
ThÞ trêng
vèn
TTCK
Thêi gian ®¸o h¹n
t
1 n¨m
Nh vËy trªn TTCK giao dÞch 2 lo¹i c«ng cô tµi chÝnh: C«ng cô
tµi chÝnh trªn thÞ trêng vèn vµ c«ng cô tµi chÝnh trªn thÞ trêng tiÒn tÖ.
ThÞ trêng chøng kho¸n lµ h¹t nh©n trung t©m cña thÞ trêng tµi chÝnh: N¬i diÔn ra qu¸ tr×nh ph¸t hµnh, mua b¸n c¸c
c«ng cô Nî vµ c«ng cô Vèn (c¸c c«ng cô së h÷u).
TT Nî
TT Vèn cæ phÇn
TT Tr¸i phiÕu
phiÕu
7
TT Cæ
1.3..2 CÊu tróc cña TTCK
-Ph©n lo¹i theo hµng ho¸:
+ ThÞ trêng tr¸i phiÕu (Bond market ): Lµ thÞ trêng mµ hµng
ho¸ ®îc mua b¸n t¹i ®ã lµ c¸c tr¸i phiÕu. Tr¸i phiÕu lµ c«ng
cô nî, mµ thùc chÊt cña viÖc ph¸t hµnh c¸c c«ng cô nµy lµ nhµ
ph¸t hµnh ®øng ra ®i vay theo ph¬ng thøc cã hoµn tr¶ c¶ gèc
lÉn l·i. Ngêi cho vay sÏ kh«ng chÞu bÊt cø tr¸ch nhiÖm nµo vÒ
kÕt qu¶ ho¹t ®éng sö dông vèn cña ngêi vay vµ c¶ trong mäi
trêng hîp, nhµ ph¸t hµnh ph¶i cã tr¸ch nhiÖm hoµn tr¶ cho tr¸i
chñ theo c¸c cam kÕt ®· ®îc x¸c ®Þnh trong hîp ®ång vay.
Tr¸i phiÕu thêng cã thêi h¹n x¸c ®Þnh, cã thÓ lµ trung h¹n hay
dµi h¹n.
+ ThÞ trêng cæ phiÕu : Giao dÞch mua b¸n nh÷ng cæ phiÕu
thêng (Common stocks) vµ nh÷ng cæ phiÕu u ®·i (Preferred
stocks). §©y lµ nh÷ng giÊy tê x¸c nhËn cæ phÇn ®ãng gãp
cña cæ ®«ng. Cæ ®«ng lµ chñ së h÷u cña c«ng ty vµ ph¶i
chÞu tr¸ch nhiÖm trong phÇn ®ãng gãp cña m×nh. Cæ phiÕu
sÏ cho phÐp hä cã quyÒn yªu cÇu víi lîi nhuËn sau thuÕ cña
c«ng ty còng nh ®èi víi tµi s¶n cña c«ng ty, khi tµi s¶n nµy ®îc
®em b¸n. Cæ phiÕu cã thêi gian ®¸o h¹n lµ kh«ng x¸c ®Þnh.
+ ThÞ trêng c¸c c«ng cô cã nguån gèc CK: Lµ n¬i c¸c CK ph¸i
sinh ®îc mua vµ b¸n ®ã lµ nh÷ng hîp ®ång vÒ quyÒn lùa
chän, nh÷ng giÊy b¶o ®¶m quyÒn mua cæ phiÕu. ThÞ trêng
nµy ngµy cµng trë nªn quan träng ®èi víi c¸c nhµ qu¶n lý tµi
chÝnh. Nã cung cÊp c¸c c«ng cô phßng vÖ h÷u hiÖu, ®ång
thêi còng lµ c«ng cô ®Çu c¬ lý tëng cho c¸c nhµ ®Çu t.
- Ph©n lo¹i theo qu¸ tr×nh lu©n chuyÓn vèn:
Theo c¸ch ph©n lo¹i nµy, thÞ trêng ®îc ph©n thµnh thÞ trêng s¬ cÊp vµ thÞ trêng thø cÊp.
+ ThÞ trêng s¬ cÊp hay thÞ trêng cÊp 1 (Primary Market) lµ thÞ
trêng ph¸t hµnh c¸c chøng kho¸n hay lµ n¬i mua b¸n c¸c
8
chøng kho¸n lÇn ®Çu tiªn. T¹i thÞ trêng nµy, gi¸ c¶ cña chøng
kho¸n lµ gi¸ ph¸t hµnh. ViÖc mua b¸n chøng kho¸n trªn thÞ trêng s¬ cÊp lµm t¨ng vèn cho nhµ ph¸t hµnh. Th«ng qua viÖc
ph¸t hµnh chøng kho¸n, chÝnh phñ cã thªm nguån thu ®Ó tµi
trî cho c¸c dù ¸n ®Çu t hoÆc chi tiªu dïng cña chÝnh phñ, c¸c
doanh nghiÖp huy ®éng vèn trªn thÞ trêng nh»m tµi trî cho
c¸c dù ¸n ®Çu t.
+ ThÞ trêng thø cÊp hay thÞ trêng cÊp 2 (Secondary market) lµ
thÞ trêng giao dÞch mua b¸n, trao ®æi nh÷ng chøng kho¸n ®·
®îc ph¸t hµnh nh»m môc ®Ých kiÕm lêi, di chuyÓn vèn ®Çu
t hay di chuyÓn tµi s¶n x· héi.
ThÞ trêng s¬ cÊp vµ thÞ trêng thø cÊp cã quan hÖ mËt thiÕt,
hç trî lÉn nhau. VÒ b¶n chÊt, mèi quan hÖ gi÷a thÞ trêng
chøng kho¸n s¬ cÊp vµ thø cÊp lµ mèi quan hÖ néi t¹i, biÖn
chøng. NÕu khoong cã thÞ trêng s¬ cÊp sÏ kh«ng cã thÞ trêng
thø cÊp, ®ång thêi thÞ trêng thø cÊp l¹i t¹o ®iÒu kiÖn ph¸t
triÓn cho thÞ trêng s¬ cÊp.
- Ph©n lo¹i theo h×nh thøc tæ chøc cña thÞ trêng:
+ ThÞ trêng chøng kho¸n chÝnh thøc hay Së giao dÞch chøng
kho¸n (Stock Exchange): §©y lµ TTCK tËp trung, ho¹t ®éng
®óng theo c¸c quy ®Þnh cña ph¸p luËt, lµ n¬i giao dÞch mua
b¸n c¸c lo¹i CK ®· ®îc ®¨ng ký (Listed or registered
securities). T¹i ®©y, ngêi mua vµ ngêi b¸n gÆp nhau t¹i mét
®Þa ®iÓm nhÊt ®Þnh ®Ó tiÕn hµnh giao dÞch mua b¸n, trao
®æi chøng kho¸n. ChÝnh v× vËy, ngêi ta cßn gäi Së giao dÞch
chøng kho¸n lµ thÞ trêng tËp trung, n¬i giao dÞch mua b¸n,
trao ®æi CK cña c¸c c«ng ty lín, ho¹t ®éng cã hiÖu qu¶. Së
giao dÞch chøng kho¸n ®îc qu¶n lý mét c¸ch chÆt chÏ bëi Uû
ban chøng kho¸n quèc gia. C¸c giao dÞch chÞu sù ®iÒu tiÕt
cña LuËt CK vµ thÞ trêng chøng kho¸n.
+ ThÞ trêng chøng kho¸n b¸n chÝnh thøc: §©y lµ thÞ trêng
kh«ng cã ®Þa ®iÓm tËp trung nh÷ng ngêi m«i giíi, nh÷ng ngêi
kinh doanh CK nh ë Së giao dÞch CK, kh«ng cã khu vùc giao
dÞch cô thÓ, ho¹t ®éng giao dÞch diÔn ra ë mäi lóc, mäi n¬i,
9
vµo thêi ®iÓm v¹i chç mµ nh÷ng ngêi cã nhu cÇu mua b¸n CK
gÆp gì nhau.
§©y lµ mét thÞ trêng bËc cao, ®îc tù ®éng ho¸ cao ®é,
hµng ngµn m«i giíi trong c¶ níc giao dÞch mua b¸n CK víi nhau
th«ng qua hÖ thèng ®iÖn tho¹i vµ hÖ thèng vi tÝnh nèi m¹ng.
Nã kh«ng ph¶i lµ thÞ trêng hiÖn h÷u, v× vËy cßn ®îc gäi lµ thÞ
trêng giao dÞch kh«ng qua quÇy - ThÞ trêng OTC (Over The
Counter Market). Th«ng thêng ®èi víi c¸c níc ph¸t triÓn vµ c¸c
níc cã TTCK ph¸t triÓn, míi cã ®iÒu kiÖn h×nh thµnh lo¹i thÞ
trêng bËc cao nµy v× chØ c¸c nhµ ®Çu t ngoµi quü ®Çu t,
c¸c c«ng ty lín míi cã kh¶ n¨ng cã hÖ thèng th«ng tin liªn l¹c
hiÖn ®¹i, cßn tham gia nèi m¹ng m¸y lín th× rÊt khã kh¨n, cßn
c¸c nhµ ®Çu t nhá, khã cã thÓ trang bÞ cho m×nh nh÷ng ph¬ng tiÖn m¸y mãc hiÖn ®¹i v× vËy thÞ trêng OTC cha thÝch
hîp víi c¸c níc ®ang ph¸t triÓn.
Ngoµi hai thÞ trêng nªu trªn, ngêi ta cßn nãi ®Õn thÞ trêng thø
ba, thÞ trêng dµnh cho c¸c chøng kho¸n kh«ng ®ñ tiªu chuÈn
®Ó giao dÞch trªn thÞ trêng tËp trung vµ thÞ trêng OTC.
1.4 Hµng ho¸ trªn TTCK
1.4.1
Cæ phiÕu
Cæ phiÕu lµ mét chøng th, chøng minh quyÒn së h÷u
cña mét cæ ®«ng ®èi víi mét c«ng ty cæ phÇn. Nh vËy, chÝnh
c«ng ty cæ phÇn ®· khai sinh ra cæ phiÕu vµ chØ cã c«ng ty
cæ phÇn míi cã cæ phiÕu. C¸c cæ ®«ng - ngêi mua cæ phiÕu
cña c«ng ty, kh«ng ph¶i lµ chñ nî ®èi víi c«ng ty, mµ lµ ngêi
hïn vèn cïng c«ng ty ho¹t ®éng, lµ ngêi chñ së h÷u mét phÇn
cña c«ng ty.V× vËy, cæ phiÕu cßn ®îc gäi lµ CK vèn. Cæ phiÕu
®îc chia thµnh 2 lo¹i: Cæ phiÕu thêng vµ cæ phiÕu u ®·i.
- Cæ phiÕu thêng: ThÓ hiÖn quyÒn së h÷u ®îc bá phiÕu cña
mét c«ng ty cæ phÇn . Mçi cæ phiÕu thêng thÓ hiÖn quyÒn lîi
së h÷u cña cæ ®«ng trong c«ng ty. Sè lîng cæ phiÕu mµ cæ
®«ng n¾m ngµy cµng nhiÒu, quyÒn lîi së h÷u cña anh ta
trong c«ng ty cµng lín.
10
NÕu b¹n lµ mét cæ ®«ng cã cæ phiÕu thêng b¹n sÏ ®îc hëng
nh÷ng quyÒn lîi sau :
- QuyÒn bá phiÕu bÇu H§QT
- QuyÒn nhËn cæ tøc theo c«ng bè cña H§QT
- QuyÒn chuyÓn nhîng së h÷u cæ phiÕu
- QuyÒn bá phiÕu cho c¸c vÊn ®Ò cã ¶nh hëng ®Õn toµn bé
c«ng ty
- QuyÒn kiÓm tra sæ s¸ch cña c«ng ty
- QuyÒn ®îc chia tµi s¶n khi c«ng ty thanh lý hay gi¶i thÓ
MÖnh gi¸ cña cæ phiÕu thêng : HÇu hÕt c¸c c«ng ty cæ phÇn
Ên ®Þnh mÖnh gi¸ cho mçi cæ phiÕu thêng vµ mÖnh gia thêng ®îc in trªn tê cæ phiÕu. MÖnh gi¸ cæ phiÕu kh«ng liªn
quan ®Õn gi¸ thÞ trêng cña cæ phiÕu ®ã. MÖnh gi¸ thÓ hiÖn
tÇm quan träng duy nhÊt cña nã vµo thêi ®iÓm cæ phÇn lÇn
®Çu tiªn ®îc ph¸t hµnh.
Gi¸ thÞ trêng cña cæ phiÕu thêng: Khi cæ phiÕu b¸n ra c«ng
chóng, gi¸ cña nã ®îc x¸c ®Þnh bëi gi¸ mµ c¸c nhµ ®Çu t mua
nã, gi¸ nµy ®îc coi lµ gi¸ thÞ trêng hay gi¸ trÞ thÞ trêng. Nã
phô thuéc vµo sù tin tëng cña ngêi ®Çu t víi c«ng ty ph¸t hµnh
.
Trªn thùc tÕ, gi¸ thÞ trêng cña cæ phiÕu kh«ng ph¶i do c«ng
ty Ên ®Þnh vµ còng kh«ng ph¶i do mét ngêi nµo kh¸c quyÕt
®Þnh. Gi¸ thÞ trêng cña cæ phiÕu ®îc x¸c ®Þnh bëi gi¸ thÊp
nhÊt mµ ngêi b¸n s½n sµng b¸n nã vµ gi¸ cao nhÊt mµ ngêi
mua s½n sµng mua nã.
- Cæ phiÕu u ®·i: Cæ phiÕu u ®·i còng thÓ hiÖn quyÒn lîi
së h÷u trong mét c«ng ty. Nã ®îc gäi lµ cæ phiÕu u ®·i v×
nÕu b¹n lµ mét trong nh÷ng cæ ®«ng n¾m lo¹i cæ phiÕu nµy
®îc hëng mét sè u ®·i h¬n so víi nh÷ng cæ ®«ng thêng.
Nh÷ng cæ ®«ng u ®·i cã thÓ cã quyÒn nhËn cæ tøc tríc cæ
®«ng thêng hay cã quyÒn u tiªn ®îc nhËn tµi s¶n trong trêng
hîp c«ng ty bÞ gi¶i thÓ.
11
Tuy nhiªn, kh«ng gièng víi c¸c cæ ®«ng thêng, c¸c cæ
®«ng u ®·i thêng kh«ng ®îc bá phiÕu bÇu ra H§QT vµ quyÒn
hëng lîi tøc cæ phÇn bÞ giíi h¹n theo mét sè lîng nhÊt ®Þnh.
MÖnh gi¸ cña cæ phiÕu u ®·i: Gièng nh cæ phiÕu thêng, cæ
phiÕu u ®·i cã thÓ cã mÖnh gi¸ hoÆc kh«ng cã mÖnh gi¸, ë
®©y mÖnh gi¸ còng cã mèi liªn quan ®Õn gi¸ thÞ trêng. NÕu
mét cæ phiÕu u ®·i cã mÖnh gi¸ th× cæ tøc sÏ ®îc tÝnh dùa
vµo mÖnh gi¸ ®ã. NÕu cæ phiÕu u ®·i kh«ng cã mÖnh gi¸
th× cæ tøc sÏ kh«ng ®îc c«ng bè b»ng mét sè ®« la nµo ®ã
trªn mçi cæ phiÕu mµ c«ng ty ph¸t hµnh Ên ®Þnh.
C¸c lo¹i cæ phiÕu u ®·i:
- Cæ phiÕu u ®·i tham dù vµ kh«ng tham dù chia phÇn
- Cæ phiÕu u ®·i tÝch luü vµ kh«ng tÝch luü
- Cæ phiÕu u ®·i cã thÓ chuyÓn ®æi
- Chøng kho¸n ng©n quü
- Chøng kho¸n tr«i næi
1.4.2 Tr¸i phiÕu
Lµ mét lo¹i chøng kho¸n x¸c nhËn nghÜa vô tr¶ nî (bao
gåm vèn gèc vµ l·i) cña tæ chøc ph¸t hµnh tr¸i phiÕu ®èi víi
ngêi së h÷u tr¸i phiÕu. Khi mua tr¸i phiÕu b¹n trë thµnh chñ nî
cña tæ chøc ph¸t hµnh (cã thÓ lµ chÝnh phñ, chÝnh quyÒn
®Þa ph¬ng hoÆc c¸c c«ng ty).
Dï trong ®iÒu kiÖn nµo b¹n ®Òu cã quyÒn ®îc hëng ®ñ c¸c
kho¶n thanh to¸n l·i vµ hoµn tr¶ gèc khi ®¸o h¹n nh ®· cam
kÕt. B¹n còng cã quyÒn ®îc cung cÊp tÊt c¶ nh÷ng th«ng tin
vÒ t×nh h×nh lµm ¨n cña bªn vay, kÕt qu¶ còng nh triÓn väng
trong t¬ng lai.
Víi t c¸ch lµ ngêi së h÷u tr¸i phiÕu - hay cßn gäi lµ tr¸i chñ,
b¹n sÏ ®îc hëng u tiªn thanh to¸n tµi s¶n thanh lý khi c«ng ty
bÞ ph¸ s¶n tríc cæ ®«ng. Tuy nhiªn, b¹n kh«ng ®îc tham gia
vµo nh÷ng quyÕt ®Þnh cña tæ chøc ph¸t hµnh, vµ còng kh«ng
®îc “chia g×” thªm ngoµi nh÷ng kho¶n tæ chøc ph¸t hµnh ®·
cam kÕt.
12
MÖnh gi¸ cña tr¸i phiÕu: Lµ sè tiÒn ghi trªn tê tr¸i phiÕu vµ sÏ
®îc bªn vay hoµn tr¶ khi tr¸i phiÕu hÕt h¹n.
Gi¸ tr¸i phiÕu: lµ gi¸ khi nhµ ®Çu t mua tr¸i phiÕu, nã cã thÓ
b»ng, thÊp h¬n hoÆc cao h¬n mÖnh gi¸.
C¸c lo¹i tr¸i phiÕu:
- Tr¸i phiÕu c«ng ty: Do c«ng ty ph¸t hµnh víi môc ®Ých
huy ®éng vèn ®Ó bæ sung vèn t¹m thêi thiÕu hôt phôc vô cho
®Çu t ph¸t triÓn. Nã bao gåm:
+ Tr¸i phiÕu v« danh: lµ lo¹i tr¸i phiÕu kh«ng ghi tªn ngêi
chñ tr¸i phiÕu, c¶ trªn tr¸i phiÕu vµ c¶ trªn sæ cña ngêi ph¸t
hµnh. Tr¸i phiÕu nµy ®îc thanh to¸n cho nh÷ng ai mang nã,
tøc lµ ngêi chñ së h÷u tr¸i phiÕu ®ã. Tr¸i phiÕu nµy cã phiÕu
tr¶ tiÒn lêi ®Ýnh kÌm theo gäi lµ coupon - cuèng phiÕu, tr¸i
chñ xÐ mét cuèng phiÕu vµo ngµy tr¶ l·i vµ göi cho ®¹i lý cña
c«ng ty ®Ó thanh to¸n.
+ Tr¸i phiÕu ghi tªn :Tªn cña tr¸i chñ ®îc ®¨ng ký t¹i c«ng ty
ph¸t hµnh. Ngêi cã tr¸i phiÕu nµy kh«ng ph¶i göi c¸c cuèng
phiÕu cho ®¹i lý thanh to¸n ®Ó nhËn tiÒn l·i cña m×nh mµ
thay vµo ®ã, vµo ngµy ®Õn h¹n, ngêi ®¹i lý sÏ tù ®éng göi
cho anh ta mét tê sÐc tr¶ cho kho¶n l·i ®ã.
+ Tr¸i phiÕu cã thÓ thu håi :Mét sè c«ng ty cã quy ®Þnh
trong tr¸i phiÕu mét ®iÒu kho¶n cho phÐp hä mua l¹i tr¸i
phiÕu tríc khi ®Õn h¹n. Th«ng thêng c«ng ty chÊp nhËn tr¶
cho ngêi cã tr¸i phiÕu theo gi¸ gia t¨ng tøc lµ, lín h¬n mÖnh
gi¸ cña tr¸i phiÕu khi c«ng ty muèn mua l¹i tr¸i phiÕu ®ã.
+ Tr¸i phiÕu cã thÓ chuyÓn ®æi : Tr¸i phiÕu chuyÓn ®æi
cho ngêi së h÷u quyÒn ®æi tr¸i phiÕu cña anh ta sang mét
lo¹i chøng kho¸n nµo ®ã, chøng kho¸n nµy cã thÓ lµ cæ phiÕu
u ®·i hay cæ phiÕu thêng cña c«ng ty ph¸t hµnh.
+ Tr¸i phiÕu b¶o ®¶m :
+/ Tr¸i phiÕu cã tµi s¶n cÇm cè: lµ viÖc c«ng ty ph¸t hµnh
thÕ chÊp bÊt ®éng s¶n ®Ó ®¶m b¶o kh¶ n¨ng thanh to¸n nî.
+/Tr¸i phiÕu cã tµi s¶n thÕ chÊp: lµ viÖc c«ng ty ph¸t hµnh
®a ra c¸c lo¹i chøng kho¸n dÔ chuyÓn nhîng mµ c«ng ty së
13
h÷u cña ngêi kh¸c ®Ó b¶o ®¶m cho viÖc ph¸t hµnh tr¸i
phiÕu.
+/ Tr¸i phiÕu kh«ng ®¶m b¶o : Mét c«ng ty cã kh¶ n¨ng tÝn
dông cao cã thÓ ph¸t hµnh tr¸i phiÕu chØ trªn uy tÝn cña
m×nh. Nh÷ng tr¸i phiÕu nµy ®îc gäi lµ giÊy nhËn nî vµ c«ng
ty kh«ng ph¶i thÕ chÊp tµi s¶n lµm ®¶m b¶o cho nã.
+/ C¸c chøng kho¸n nhËn nî do ng©n hµng ph¸t hµnh nh :
Chøng chØ tiÒn göi: cung cÊp cho ng©n hµng c¸c
nguån vèn ®Ó thùc hiÖn cho vay ng¾n h¹n.
PhiÕu chÊp nhËn thanh to¸n cña ng©n hµng : ®îc ph¸t
hµnh ®Ó tµi trî cho bu«n b¸n quèc tÕ.
- Tr¸i phiÕu chÝnh phñ
§Ó tµi trî cho chi tiªu ng©n s¸ch, c¸c chÝnh phñ cã thÓ ph¸t
hµnh tr¸i phiÕu th«ng qua kho b¹c nhµ níc. Tr¸i phiÕu chÝnh
phñ cã thÓ lµ ng¾n h¹n, trung vµ dµi h¹n
- Kú phiÕu kho b¹c ng¾n h¹n : Phæ biÕn nhÊt lµ c¸c lo¹i 3
th¸ng vµ 6 th¸ng, c¸c kú phiÕu ng¾n h¹n lµ nh÷ng c«ng cô
chiÕt khÊu, thêng kh«ng cã møc l·i suÊt cè ®Þnh. C¸c kú phiÕu
ng¾n h¹n thêng ®îc mua b»ng mét sè tiÒn vµ ngêi mua sÏ
nhËn ®îc mét sè tiÒn lín h¬n b»ng mÖnh gi¸ khi ®Õn h¹n.
Kho¶n chªnh lÖch gi÷a hai sè tiÒn trªn gäi lµ kho¶n chiÕt
khÊu, l·i suÊt thu ®îc chÝnh lµ l·i suÊt chiÕt khÊu.
- Tr¸i phiÕu kho b¹c trung vµ dµi h¹n: C¸c tr¸i phiÕu kho b¹c
trung vµ dµi h¹n lµ c¸c c«ng cô cã kú h¹n dµi h¬n kú phiÕu
kho b¹c. Tr¸i phiÕu trung h¹n ®îc ph¸t hµnh víi thêi gian ®¸o
h¹n tõ 1 ®Õn 10 n¨m. Tr¸i phiÕu dµi h¹n ®îc ph¸t hµnh tõ 10
®Õn 30 n¨m. C¸c tr¸i phiÕu trung vµ dµi h¹n cã møc l·i suÊt
cè ®Þnh vµ ®îc tr¶ l·i trªn c¬ së nöa n¨m. Nh÷ng c«ng cô nµy
®îc tÝnh to¸n trªn c¬ së 1 n¨m lµ 365 ngµy mµ kh«ng ph¶i
360 ngµy nh ®èi víi c¸c kú phiÕu ng¾n h¹n vµ c¸c c«ng cô
kh¸c.
1.4.3. C¸c chøng chØ cã nguån gèc chøng kho¸n
- Chøng chØ thô hëng: Do c«ng ty tÝn th¸c ®Çu t hay c¸c
quü t¬ng hç ph¸t hµnh. C«ng ty tÝn th¸c ®Çu t vµ c¸c quü t14
¬ng hç lµ c¸c tæ chøc ®Çu t chuyªn nghiÖp thùc hiÖn ®Çu t
theo sù uû nhiÖm cña kh¸ch hµng. C¸c tæ chøc nµy ph¸t hµnh
chøng chØ thô hëng ®Ó x¸c nhËn quyÒn lîi cña kh¸ch hµng lµ
nh÷ng nhµ ®Çu t c¸ nh©n trong c¸c quü ®Çu t nhÊt ®Þnh.
Chøng chØ thô hëng nµy cã thÓ ®îc mua b¸n, giao dÞch trªn
TTCK nh c¸c giÊy tê cã gi¸ kh¸c.
- Chøng quyÒn: Lµ mét quyÒn mua hay ®Æt mua cæ phiÕu
míi ®îc ph¸t hµnh t¹i mét gi¸ x¸c ®Þnh thêng thÊp h¬n gi¸
thÞ trêng hiÖn hµnh theo tû lÖ thuËn víi sè cæ phiÕu mµ hä
®ang së h÷u. Chøng quyÒn thêng cã thêi h¹n ng¾n tõ 2 tuÇn
®Õn 30 ngµy. Trong thêi gian ®ã ngêi cã chøng quyÒn cã thÓ
sö dông ®Ó mua cæ phiÕu míi hoÆc b¸n nã trªn thÞ trêng.
TD: Mét c«ng ty cã 100.000 cæ phÇn nay muèn ph¸t hµnh
thªm 10.000 cæ phiÕu míi . Khi ®ã tû lÖ chuyÓn ®æi lµ 1/10
tøc lµ cø cã 10 cæ phiÕu cò th× mua ®îc 1 cæ phiÕu míi.
- Chøng khÕ hay tr¸i quyÒn: Mét chøng khÕ g¾n víi mét
chøng kho¸n cho phÐp ngêi gi÷ nã ®îc quyÒn mua cæ phiÕu
thêng theo mét gi¸ nhÊt ®Þnh. Gi¸ x¸c ®Þnh trªn chøng khÕ
cao h¬n gÝa thÞ trêng hiÖn hµnh cña cæ phiÕu thêng.
TD :Mét c«ng ty A cã cæ phiÕu thêng ®ang lu hµnh víi gi¸
40$/1CP , chøng khÕ ph¸t hµnh cho phÐp ngêi gi÷ nã mua cæ
phiÕu cña c«ng ty A víi gi¸ 60$/1CP vµo bÊt kú thêi ®iÓm nµo
cho ®Õn ngµy 31/12/2004. NÕu c«ng ty A ®ang rÊt cã triÓn
väng vµ ngêi ta dù ®o¸n ®Õn n¨m 2004, gi¸ cæ phiÕu cña
c«ng ty cã thÓ vît møc 60$ th× chøng khÕ sÏ rÊt hÊp dÉn. Bëi
vËy, ngêi ta thêng sö dông chøng khÕ ®i kÌm víi tr¸i phiÕu
hoÆc cæ phiÕu u ®·i ®Ó lµm cho viÖc chµo b¸n lÇn ®Çu hÊp
dÉn h¬n.
1.5 C¸c chñ thÓ tham gia TTCK
TTCK ho¹t ®éng ®îc lµ nhê ho¹t ®éng cña c¸c chñ thÓ
tham gia TTCK.Toµn bé thao t¸c hµng ngµy cña c¸c chñ thÓ
nµy lµm cho thÞ trêng vËn ®éng hoµn h¶o. Tuy kh¸c nhau vÒ
15
tÝnh chÊt, môc tiªu vµ c¸ch lµm, ho¹t ®éng cña hä liªn ®íi vµ
bæ sung chÆt chÏ cho nhau, mçi chñ thÓ ®Òu ®ãng vai trß
cña m×nh vµ tËp thÓ sÏ ®Òu v÷ng m¹nh vµ nhê thÕ tµi s¶n
tµi chÝnh tõ së h÷u cña ngêi nµy sang së h÷u cña ngêi kh¸c
mét c¸ch hîp lý vµ hµi hoµ ®Ó nÒn kinh tÕ ho¹t ®éng víi
nh÷ng gi¸ trÞ míi ®îc t¹o ra tõng giê mçi ngµy.
Ho¹t ®éng trªn TTCK cã nhiÒu lo¹i chñ thÓ. NÕu xem xÐt
mét c¸ch tæng hîp th× trªn TTCK cã 5 nhãm t¸c nh©n lín sau.
1.5.1 Nhµ ph¸t hµnh
Lµ nh÷ng ngêi huy ®éng vèn b»ng c¸ch ph¸t hµnh vµ b¸n
c¸c CK trªn thÞ trêng s¬ cÊp. Thuéc lo¹i nµy cã: chÝnh phñ, c¬
quan thuéc chÝnh phñ, c¸c tæ chøc tµi chÝnh, c¸c doanh
nghiÖp vµ c¸c c«ng ty cæ phÇn. Trong sè ®ã chñ yÕu lµ chÝnh
phñ vµ c¸c c«ng ty cæ phÇn.
1.5.2 Nhµ trung gian
Lµ nh÷ng c«ng ty ho¹t ®éng trong lÜnh vùc chøng kho¸n,
cã thÓ ®¶m nhËn mét hoÆc nhiÒu trong sè c¸c nghiÖp vô
chÝnh lµ m«i giíi, qu¶n lý quü ®Çu t, b¶o l·nh ph¸t hµnh, t vÊn
®Çu t chøng kho¸n vµ tù doanh.
C¸c c«ng ty chøng kho¸n thùc chÊt chÝnh lµ c¸c chñ thÓ
trung gian trªn TTCK.Trung gian lµ ®a ®êng chØ lèi ®Ó hai
bªn gÆp nhau. Kh«ng ph¶i nhµ kinh doanh nµo còng cã thÓ
gÆp ngay ®îc nh÷ng ®èi tîng cÇn mua CK ®Ó c¶ hai bªn cïng
thùc hiÖn viÖc mua b¸n lÉn nhau. Còng nh kh«ng ph¶i bÊt kú
ngêi d©n nµo muèn ®Çu t vµo CK còng cã thÓ nhanh chãng
®ñ hiÓu biÕt, ®ñ th«ng tin ®Ó t×m ®îc cho m×nh n¬i mua
l¹i CK hîp víi tói tiÒn, cã møc l·i suÊt vµ thêi gian ®¸o h¹n
®óng ý muèn. Do nh÷ng h¹n chÕ nµy vµ nhu cÇu tiÖn lîi co
c¸c chñ thÓ, trªn thÞ trêng xuÊt hiÖn nh÷ng ngêi trung gian víi
c«ng viÖc chñ yÕu lµ ®a ®êng chØ lèi ®Ó ngêi b¸n vµ ngêi
mua gÆp nhau theo ®óng yªu cÇu cña c¶ hai bªn. Do vËy, c¸c
trung gian CK kh«ng ph¶i lµ ngêi m«i giíi th«ng thêng mµ gi÷
16
vai trß v« cïng chñ ®éng trong viÖc th¬ng lîng CK, thay thÕ
th©n chñ ®Ó cam kÕt mua b¸n CK víi gi¸ ®Þnh s½n do
chÝnh trung gian CK ®· lùa chän.
Vai trß chñ yÕu cña nhµ trung gian chøng kho¸n lµ:
+ Kinh doanh CK: lµ nghiÖp vô mua b¸n CK cho chÝnh m×nh
vµ tù g¸nh chÞu rñi ro cña c¸c nhµ trung gian CK
+ M«i giíi CK: lµ nh÷ng ngêi nèi kÕt vµ gióp thùc hiÖn yªu cÇu
cña ngêi mua, kÎ b¸n. Hä lµ ngêi kh«ng n¾m gi÷ CK trong khi
tiÕn hµnh c¸c ho¹t ®éng dÞch vô nªn kh«ng bÞ ®Æt tríc bÊt
kú mét rñi ro nµo cã liªn quan ®Õn CK.
+ Nhµ chuyªn gia: lµ nh÷ng ngêi chØ chuyªn giao dÞch mua
b¸n mét sè lo¹i chøng kho¸n cô thÓ t¹i mét vÞ trÝ ®îc chØ
®Þnh.
1.5.3 Nhµ ®Çu t
Lµ nh÷ng ngêi thËt sù mua vµ b¸n chøng kho¸n trªn TTCK.
Nhµ ®Çu t cã thÓ ®îc chia thµnh 2 lo¹i:
+ Nhµ ®Çu t c¸ nh©n: lµ nh÷ng ngêi cã vèn nhµn rçi t¹m
thêi, tham gia mua b¸n trªn TTCK víi môc ®Ých kiÕm lêi.
+ Nhµ ®Çu t cã tæ chøc: lµ c¸c ®Þnh chÕ ®Çu t thêng
xuyªn mua b¸n chøng kho¸n víi sè lîng lín trªn thÞ trêng.
C¸c ®Þnh chÕ nµy cã thÓ tån t¹i díi c¸c h×nh thøc sau:
c«ng ty ®Çu t, c«ng ty b¶o hiÓm, quü l¬ng hu, c«ng ty tµi
chÝnh, ng©n hµng th¬ng m¹i vµ c¸c c«ng ty chøng kho¸n.
1.5.4 C¸c tæ chøc qu¶n lý, gi¸m s¸t vµ hç trî.
- Uû ban chøng kho¸n nhµ níc: lµ c¬ quan thuéc chÝnh phñ
thùc hiÖn chøc n¨ng qu¶n lý nhµ níc ®èi víi TTCK.
- Së giao dÞch chøng kho¸n: lµ c¬ quan thùc hiÖn vËn hµnh
thÞ trêng vµ ban hµnh nh÷ng quyÕt ®Þnh ®iÒu chØnh c¸c
ho¹t ®éng giao dÞch CK trªn së phï hîp víi c¸c quy ®Þnh cña
luËt ph¸p vµ UBCK.
17
- C«ng ty ®¸nh gi¸ hÖ sè tÝn nhiÖm: lµ c«ng ty chuyªn cung
cÊp dÞch vô ®¸nh gi¸ n¨ng lùc thanh to¸n c¸c kho¶n vèn gèc
vµ l·i ®óng thêi h¹n vµ theo nh÷ng ®iÒu kho¶n ®· cam kÕt
cña c«ng ty ph¸t hµnh ®èi víi mét ®ît ph¸t hµnh cô thÓ.
- Trung t©m lu ký vµ thanh to¸n bï trõ: lµ c¸c trung t©m
lµm nhiÖm vô gi÷ hé c¸c cæ phiÕu ®ang lu hµnh trªn thÞ trêng vµ lµm nhiÖm vô thanh to¸n bï trõ gi÷a c¸c nhµ ®Çu t khi
tiÕn hµnh mua b¸n chøng kho¸n.
Ch¬ng 2:
Thùc tr¹ng t×nh h×nh ho¹t ®éng cña
thÞ trêng chøng kho¸n ViÖt Nam
2.1 Thùc tr¹ng t×nh h×nh ho¹t ®éng cña thÞ trêng chøng
kho¸n trong nh÷ng n¨m võa qua
Qu¸ tr×nh h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn
ThÞ trêng chøng kho¸n ë ViÖt Nam ®îc khëi xíng tõ n¨m
1992 nhng ®Õn cuèi th¸ng 7/2000 míi ®i vµo ho¹t ®éng.
TÝnh ®Õn cuèi th¸ng 12/2003 cã 123 chøng kho¸n niªm yÕt,
trong ®ã cã 22 cæ phiÕu, víi gi¸ trÞ vèn 1120 tû ®ång vµ 101
18
tr¸i phiÕu, víi gi¸ trÞ vèn 11461 tû ®ång; 13 c«ng ty chøng
kho¸n thµnh viªn, trong ®ã 6 c«ng ty cña ng©n hµng. Sè cßn
l¹i lµ cña c¸c doanh nghiÖp vµ thÞ trêng chøng kho¸n t nh©n.
§Õn ngµy 31/12/2003 ®· cã 700 phiªn giao dÞch khíp gi¸ mét
lÇn (mçi phiªn cã 1 gi¸ giao dÞch), tõ ®Çu n¨m 2002 ®Õn nay
mçi tuÇn giao dÞch 5 phiªn, hiÖn nay mçi phiªn khíp gi¸ 2 lÇn.
Trong h¬n 4 n¨m ho¹t ®éng thÞ trêng chøng kho¸n ViÖt
Nam ®· diÔn biÕn qua 3 giai ®o¹n râ rÖt:
Giai ®o¹n ®Çu: tõ ngµy giao dÞch ®Çu tiªn ®Õn gi÷a
th¸ng 6/2001, thêi kú khñng ho¶ng thiÕu trÇm träng, cÇu vît
cung hµng chôc lÇn, gi¸ cæ phiÕu t¨ng ®ång lo¹t, t¨ng hÕt
møc khèng chÕ. ChØ sè VN-Index tõ 100 ®iÓm ngµy giao dÞch
®Çu tiªn, ®Õn ngµy 25/6/2001 lªn ®Õn 571,04 ®iÓm, gi¸ cæ
phiÕu b×nh qu©n t¨ng tõ 7 – 10 lÇn.
Giai ®o¹n hai: Tõ ngµy 25/6/2001 ®Õn ®Çu th¸ng
11/2001, thÞ trêng khñng ho¶ng thõa, gi¸ gi¶m ®ång lo¹t,
gi¶m liªn tôc, gi¶m hÕt møc khèng chÕ; VN- Index tõ 571,04
®iÓm sau cha ®Çy 4 th¸ng xuèng cßn 190 ®iÓm (gi¶m 3
lÇn).
Giai ®o¹n 3: Tõ cuèi n¨m 2001 ®Õn nay, thÞ trêng trong t×nh
tr¹ng trÇm l¾ng, VN-Index tiÕp tôc ®i xuèng, nhng ë møc nhÑ
h¬n, n¨m 2003 chØ sè biÕn ®éng trong kho¶ng tõ 140 – 150
®iÓm. Doanh sè giao dÞch cæ phiÕu trong 2 n¨m 2002 – 2003
b×nh qu©n mçi phiªn tõ 2-3 tû ®ång, thêi kú cao nhÊt tríc
®©y mçi phiªn tõ 30- 35 tû ®ång v× gi¸ thÞ trêng gi¶m liªn
tôc trong mét thêi gian dµi, nªn hÇu hÕt ngêi ®Çu t ®Òu bÞ
thua lç, mét bé phËn lín ®· bæ viÖc hoÆc ®ãng b¨ng tµi
kho¶n, sè ngêi tham gia rÊt Ýt. Vµ, v× doanh sè giao dÞch
thÊp, c¸c c«ng ty chøng kho¸n bÞ thua lç. N¨m 2004, quü ®Çu
t chøng kho¸n ®Çu tiªn ®· tiÕn hµnh huy ®éng vèn vµ ®i vµo
ho¹t ®éng. TÝnh ®Õn hÕt th¸ng 6/ 2004; cã 820 phiªn giao
dÞch ®· ®îc thùc hiÖn thµnh c«ng t¹i Trung t©m giao dÞch
chøng kho¸n Thµnh Phè Hå ChÝ Minh víi tæng gi¸ trÞ giao dÞch
trung b×nh mçi phiªn h¬n 17 tû ®ång. Ngµy 30/6/2004 chØ sè
19
VN-Index lµ 249,7 ®iÓm t¨ng 80,56 ®iÓm c¬ së (kho¶n
47,6%) so víi dÇu n¨m. Tæng gi¸ trÞ thÞ trõ¬ng tÝnh cïng thêi
®iÓm lµ 3,4% GDP t¨ng h¬n 2 lÇn so víi n¨m 2003. Nh vËy
tèc ®é suy gi¶m cña thÞ trêng chøng kho¸n ®· chËm h¼n vµ
thÞ trêng chøng kho¸n ®ang cã dÊu hiÖu håi phôc. Mét kÕ côc
mang l¹i nhiÒu hy väng míi cho n¨m 2004.
Ho¹t ®éng cña thÞ trêng chøng kho¸n
- VÒ c«ng t¸c tæ chøc vµ vËn hµnh TTGDCK
Trung t©m giao dÞch Chøng kho¸n thµnh phè Hå ChÝ Minh
(TTGDCK) ®îc tæ chøc theo m« h×nh tËp trung víi quy m«
nhá, thùc hiÖn chøc n¨ng x¸c ®Þnh gi¸ chøng kho¸n theo
quan hÖ cung cÇu vµ t¹o c¬ héi lu©n chuyÓn vèn cho nhµ
®Çu t.
Khi thÞ trêng b¾t ®Çu ho¹t ®éng chØ cã 2 cæ phiÕu ®îc
niªm yÕt, giao dÞch t¹i TTGDCK víi tæng gi¸ trÞ vèn niªm yÕt
lµ 270 tû ®ång, ®Õn nay tæng gi¸ trÞ chøng kho¸n niªm yÕt
lµ gÇn 6600 tû ®ång bao gåm trªn 1000 tû ®ång cæ phiÕu
cña 21 c«ng ty cæ phÇn vµ trªn 5500 tû ®ång tr¸i phiÕu
chÝnh phñ vµ tr¸i phiÕu NH §Çu t vµ Ph¸t triÓn, Thêi gian ®Çu
TTGDCK chØ thùc hiÖn giao dÞch 3 phiÕu 1 tuÇn, tõ th¸ng
3/2002 ®· n©ng lªn 5 phiªn 1 tuÇn. TÝnh ®Õn 30/6/2003
TTGDCK ®· tæ chøc ®îc 570 phiªn giao dÞch chøng kho¸n liªn
tôc, an toµn, trÞ gi¸ chøng kho¸n giao dÞch ®¹t gÇn 3700 tû
®ång trong ®ã giao dÞch cæ phiÕu kho¶ng 88% vµ giao dÞch
tr¸i phiÕu gÇn 12%.
TTGDCK ®· thùc hiÖn tèt chøc n¨ng cña mét lu ký chøng
kho¸n trong ®iÒu kiÖn c¬ së kü thuËt còng nh nh©n lùc cßn
h¹n chÕ. HÖ thèng lu ký ho¹t ®éng t¬ng ®èi hiÖu qu¶, v× thÕ
®· rót ng¾n thêi gian thanh to¸n tõ 4 ngµy xuèng cßn 3 ngµy…
Tõ 20/6/2003 TTGDCK ®· ¸p dông mét sè gi¶i ph¸p kü
thuËt nh: h¹ thÊp l« giao dÞch cæ phiÕu, t¨ng tõ 1 lªn 2 lÇn
khíp lÖnh tong mét phiªn giao dÞch, bæ sung lÖnh giao dÞch
t¹i møc gi¸ khíp lÖnh, gi¶m tû lÖ ký quü tèi thiÓu xuèng 70%.
ViÖc ¸p dông c¸c gi¶i ph¸p kü thuËt bíc ®Çu cã t¸c dông thu
20
- Xem thêm -