LỜI MỞ ĐẦU
Tr¶i qua h¬n mêi n¨m, kÓ tõ 1986, §¶ng vµ Nhµ níc ta
®· thùc hiÖn l¹i nh÷ng kÕt qu¶ quan träng bíc ®Çu. Nh÷ng
thay ®æi tÝch cùc vµ toµn diÖn ®êng lèi ®æi míi nh»m
chuyÓn nÒn kinh tÕ tõ c¬ chÕ qu¶n lý tËp trung bao cÊp
sang c¬ chÕ thÞ trêng cã sù ®iÒu tiÕt cña Nhµ níc. C«ng
cuéc ®æi míi ®· kÐo theo hµng lo¹t nh÷ng biÕn ®æi tÝch
cùc vÒ nÒn kinh tÕ ®· vµ ®ang t¹o nªn c¬ së quan träng
ban ®Çu ®Ó tiÕn tíi h×nh thµnh thÞ trêng tµi chÝnh ( TTTC )
ë níc ta.
ThÞ trêng tµi chÝnh ra ®êi, ho¹t ®éng cã hiÖu qu¶ ®·
kh¼ng ®Þnh ®îc vÞ trÝ cña nã trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng
ngµy nay. Bµn vÒ qu¸ tr×nh ra ®êi, ho¹t ®éng ph¸t triÓn vµ
hoµn thiÖn cña TTTC nÕu nh ta kh«ng nh¾c ®Õn c¸c c«ng
cô cña TTTC ch¼ng kh¸c g× nãi ®Õn c«ng viÖc cña “ ngêi ®i
cµy mµ quªn Tr©u ” v× thÕ chóng ta cÇn thiÕt nghiªn cøu
c¸c lo¹i chøng kho¸n ®îc mua b¸n trong TTTC. ë ®ã chóng sÏ
biÕt ®Çy ®ñ vÒ viÖc lµm c¸ch nµo TTTC thùc hiÖn ®îc vai
trß quan träng “ dÉn vèn ” cña m×nh.
§èi víi mét nÒn kinh tÕ nh ë níc ta hiÖn nay t¨ng cêng
vµ ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ ®ång nghÜa víi qu¸ tr×nh c«ng
nghiÖp ho¸ - hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt níc. V× thÕ nh÷ng hiÓu biÕt
vÒ nhu cÇu vèn trong nÒn kinh tÕ lµ cÇn thiÕt ®Æc biÖt lµ
c¸c ph¬ng thøc vÒ lu chuyÓn vèn mµ ®iÓn h×nh lµ c¸c c«ng
cô cña TTTC. Nghiªn cøu vÒ c¸c c«ng cô nµy gióp cho c¸c c¸
nh©n, tæ chøc kinh tÕ n¾m b¾t ®îc nh÷ng th«ng tin, t×nh
h×nh sè liÖu cô thÓ, mÆt tÝch cùc, mÆt h¹n chÕ cña tõng
1
c«ng cô tõ ®ã mµ ®a ra nh÷ng biÖn ph¸p, ph¬ng híng, kiÕn
nghÞ cÇn thiÕt ®Ó hoµn thiÖn hÖ thèng c¸c c«ng cô ®ã,
n©ng cao tÝnh hiÖu qu¶, vai trß chñ yÕu “ dÉn vèn ” cña
TTTC, thóc ®Èy ph¸t triÓn kinh tÕ...
§Ò tµi ®i vµo nghiªn cøu thùc tr¹ng ph¸t triÓn c¸c c«ng
cô cña TTTC ë ViÖt Nam, dùa trªn kú h¹n cña c¸c c«ng cô
TTTC mµ xÐt chóng ë hai thÞ trêng : thÞ trêng vèn vµ thÞ trêng tiÒn tÖ. C«ng cô cña thÞ trêng tiÒn tÖ gåm : tÝn phiÕu
kho b¹c Nhµ níc ( KBNN ), c¸c chøng chØ tiÒn göi, c¸c th¬ng
phiÕu, c¸c kú phiÕu ng©n hµng, hîp ®ång mua l¹i, vµ mét
sè c«ng cô kh¸c... C«ng cô cña thÞ trêng vèn gåm cæ phiÕu
c«ng ty cæ phÇn, tr¸i phiÕu chÝnh phñ, tr¸i phiÕu c«ng ty.
B»ng c¸c ph¬ng ph¸p : ph¬ng ph¸p so s¸nh ( ph©n
tÝch, tæng hîp ) kÕt hîp víi c¸c ph¬ng ph¸p lÞch sö ( sè
liÖu ), ph¬ng ph¸p duy vËt lÞch sö, ph¬ng ph¸p duy vËt
biÖn chøng... ®îc sö dông bµi viÕt.
§Ò tµi gåm 3 phÇn :
PhÇn I : Lêi nãi ®Çu
PhÇn II : Néi dung nghiªn cøu ( gåm 2 ch¬ng )
PhÇn III : KÕt luËn
Víi sù hiÓu biÕt cßn cßn h¹n chÕ cña em lµm cho bµi
viÕt kh«ng tr¸nh khái nh÷ng thiÕu sãt vÒ h×nh thøc lÉn néi
dung.
Em kÝnh mong ®îc sù híng dÉn vµ chØ b¶o cho em ®îc
hoµn thµnh tèt ®Ò ¸n nµy.
Em xin ch©n thµnh c¶m ¬n !.
2
Ch¬ng I
Mét sè vÊn ®Ò c¬ b¶n vÒ c«ng cô cña TTTC
S¶n xuÊt vµ t¸i s¶n xuÊt quyÕt ®Þnh sù tån t¹i vµ ph¸t
triÓn cña x· héi. Vµ bÊt cø nÒn s¶n xuÊt x· héi nµo còng ®Òu
ph¶i gi¶i quyÕt 3 vÊn ®Ò lín :
Mét lµ, c©n nh¾c tÝnh to¸n vµ quyÕt ®Þnh cÇn ph¶i
s¶n xuÊt nh÷ng s¶n phÈm g× ? dÞch vô g× ? víi sè lîng bao
nhiªu ?
Hai lµ, s¶n xuÊt b»ng ph¬ng ph¸p nµo
Ba lµ, nh÷ng s¶n phÈm ®îc s¶n xuÊt ra ®îc ph©n phèi
b»ng c¸ch nµo? ph©n phèi cho ai? Kh¶ n¨ng s¶n xuÊt kh«ng
ph¶i lµ v« h¹n nhng lu«n bÞ khai th¸c vµ sö dông mét c¸ch
rÊt l·ng phÝ. S¶n xuÊt nh÷ng thø cÇn thiÕt, tiÕt kiÖm, t¨ng
cêng kinh tÕ tíi møc tèi ®a lµ nhiÖm vô chñ yÕu cña mäi
nÒn s¶n xuÊt x· héi.
Muèn gi¶i quyÕt ®îc 3 vÊn ®Ò c¬ b¶n trong nÒn kinh
tÕ kh«ng ph¶i lµ vÊn ®Ò ®¬n gi¶n tuy khã hoµn thµnh hÕt
trän vÑn nhng cÇn ph¶i lµm. Thêi nay ph¸t triÓn kinh tÕ thÞ
trêng c÷ng ®Ó thùc hiÖn môc tiªu ®ã. PhÇn nµo ph¸t triÓn
vµ hoµn thiÖn TTTC mµ ®Æc biÖt ph¸t triÓn, hoµn thiÖn
c«ng cô TTTC gióp cho TTTC ho¹t ®éng cã hiÖu qu¶ h¬n, vµ
do ®ã hiÖu qu¶ s¶n xuÊt trong nÒn kinh tÕ ®îc n©ng cao.
TTTC ®îc h×nh thµnh cïng víi c¸c c«ng cô cña nã lµ tÊt
yÕu. ë ®ã, khi mµ nÒn kinh tÕ cã nh÷ng c¸ nh©n, tæ chøc
thõa vèn, hä kh«ng cã kh¶ n¨ng lµm vèn sinh lêi. Trong khi
cã nh÷ng c¸ nh©n, tæ chøc kh¸c cã kh¶ n¨ng lµm vèn sinh
lêi nhng l¹i thiÕu vèn. XuÊt hiÖn nhu cÇu lu©n chuyÓn vèn
trùc tiÕp tõ ngêi cã vèn ®ã sang ngêi cÇn vèn. Vµ chØ cã
3
TTTC míi ®¶m nhËn ®îc vai trß ®ã mét c¸ch tèt nhÊt, b»ng
c¸ch b¸n ra thÞ trêng nh÷ng c«ng cô tµi chÝnh vµ ngêi cÇn
vèn mua vµo c«ng cô ®ã, gióp vèn ®îc lu©n chuyÓn.
Dùa vµo kú h¹n cña c¸c c«ng cô mµ xem xÐt c«ng cô
TTTC ë 2 khÝa c¹nh c«ng cô thÞ trêng vèn vµ c«ng cô thÞ trêng tiÒn tÖ.
I. C«ng cô thÞ trêng tiÒn tÖ
ThÞ trêng tiÒn tÖ lµ mét bé ph cña TTTC, ë ®©y diÔn
ra viÖc mua b¸n, trao ®æi c¸c c«ng cô nî ng¾n h¹n.
1. TÝn phiÕu kho b¹c Nhµ níc :
Lµ c«ng cô vay nî ng¾n h¹n cña chÝnh phñ, nh»m bï
®¾p th©m hôt ng©n s¸ch t¹m thêi.
* TÝn phiÕu Kho b¹c Nhµ níc cã nh÷ng ®Æc ®iÓm sau
:
- Lµ c«ng cô vay nî ng¾n h¹n cã tÝnh láng cao nhÊt,
tÝnh láng dùa trªn thêi gian chuyÓn ®æi nhanh; chi phÝ cho
viÖc chuyÓn ®æi phï hîp, ®îc mua b¸n r¸o riÕt nhÊt;
- §é an toµn cao : do kú h¹n thanh to¸n ng¾n nªn tÝn
phiÕu KBNN chÞu møc giao ®éng gi¸ tèi thiÓu, vµ do ®ã Ýt
rñi ro. Cïng víi viÖc chÝnh phñ ®¶m b¶o chi tr¶ : ChÝnh phñ
t¨ng thuÕ hoÆc vay tiÕp hoÆc ph¸t hµnh tiÒn ®Ó tr¶ nî.
- Bëi hai ®Æc ®iÓm trªn mµ tÝn phiÕu KBNN cã l·i suÊt
lµ thÊp nhÊt trong hÖ thèng c¸c c«ng cô vay nî ng¾n h¹n.
- §îc ph¸t hµnh ra díi nhiÒu h×nh thøc kh¸c nhau ®Ó
lùa chän ngêi mua cho phï hîp : loai tÝn phiÕu KBNN cã lîi tøc
®îc tr¶ tríc, lo¹i tÝn phiÕu KB cã lîi tøc ®îc tr¶ sau, lo¹i tÝn
phiÕu KB kh«ng ghi phÇn l·i mµ lµ chªnh lÖch gi÷a gi¸ mua
vµ gi¸ b¸n b»ng lîi tøc....
4
* Chñ thÓ n¾m gi÷ chñ yÕu lµ ng©n hµng th¬ng m¹i (
NHTM ) víi hai môc ®Ých khi mua : thu lîi tøc tõ tÝn phiÕu KB
vµ n¾m gi÷ ®Ó ®¶m b¶o kh¶ n¨ng thanh kho¶n.
Bªn c¹nh NHTW mua tÝn phiÕu KB ®Ó ®iÒu chØnh lîng
tiÒn cung øng
( MS ) trong nÒn kinh tÕ lµ c«ng cô quan
träng nhÊt trong ho¹t ®éng thÞ trêng më.
2. Chøng chØ tiÒn göi :
Lµ giÊy chøng nhËn cho viÖc göi tiÒn cña c¸c c¸ nh©n
hay tæ chøc vµo NHTM hoÆc c¸c tæ chøc tÝn dông kh¸c. Vµ
chiÕm mét tû lÖ kh¸ lín trong sè c¸c lo¹i tiÒn göi ng©n
hµng.
Chøng chØ tiÒn göi ®îc mua ®i b¸n l¹i ë thÞ trêng thø
cÊp tuú thuéc vµo quy ®Þnh cña ng©n hµng, ®iÒu kiÖn cña
c¸c níc. §Õn khi t¨ng kh¶ n¨ng c¹nh tranh vÒ viÖc huy ®éng
vèn c¸c ng©n hµng cho phÐp mua b¸n l¹i nã lµm t¨ng tÝnh
láng.
Chóng ®îc mua ®i b¸n l¹i v× trong thÞ trêng cã nhu
cÇu : kh¸ch hµng muèn b¸n l¹i mua vµo phôc vô cho nhiÒu
môc ®Ých kh¸c nhau ( tiªu dïng, SXKD ), vµ cã ngêi mua l¹i
chøng chØ ®ã.
Chøng chØ tiÒn göi ®îc ph¸t sinh bëi c¸c NHTM, tæ
chøc tµi chÝnh kh¸c vµ do c¸c c¸ nh©n, c¸c tæ chøc kinh tÕ
trong nÒn kinh tÕ göi tiÒn vµo NHTM göi vµo c¸c tæ chøc tµi
chÝnh kh¸c n¾m gi÷.
3. C¸c th¬ng phiÕu : Bao gåm kú phiÕu th¬ng m¹i vµ hèi
phiÕu
3.1 Kú phiÕu th¬ng m¹i
: Thùc chÊt lµ mét giÊy
ghi nhËn nî vµ nã ®îc sö dông trong quan hÖ trao ®æi, mua
5
b¸n chÞu lÉn nhau. Ngêi ph¸t hµnh ra nã chÝnh lµ ngêi mua
chÞu. Ngêi gi÷ lµ ngêi b¸n chÞu víi môc ®Ých gi÷ kh¸c
nhau : gi÷ nã khi thêi h¹n ®Õn sÏ nhËn l¹i tiÒn tõ ngêi mua
chÞu. Cã thÓ sö dông nã ®Ó lµm ph¬ng tiÖn thanh to¸n, ph¬ng tiÖn ®Ó tÊt to¸n nh÷ng kho¶n nî cña m×nh. Dïng nã
®Ó vay tiÒn ng©n hµng, hä vay tiÒn ng©n hµng díi h×nh
thøc chiÕt khÊu vµ cho vay t¸i chiÕt khÊu.
+ ChiÕt khÊu : Ngêi cã kú phiÕu th¬ng m¹i b¸n kú
phiÕu ®ã cho NHTM vµ NHTM mua l¹i c¸c kú phiÕu th¬ng
m¹i cña kh¸ch hµng b»ng chªnh lÖch gi÷a kú phiÕu th¬ng
m¹i víi lîi tøc chiÕt khÊu.
Lîi tøc chiÕt khÊu = l·i suÊt chiÕt khÊu * gi¸ kú phiÕu
th¬ng m¹i
X¸c ®Þnh l·i suÊt chiÕt khÊu dùa trªn : chÊt lîng cña kú
phiÕu th¬ng m¹i, l·i suÊt ®Çu ra.
+ Cho vay t¸i chiÕt khÊu : NHTW cho vay ®èi víi c¸c
NHTM b»ng c¸ch mua l¹i c¸c kú phiÕu th¬ng m¹i mµ NHTM
®· chiÕt khÊu lÇn ®Çu. NHTM b¸n kú phiÕu th¬ng m¹i cho
NHTW = gi¸ kú phiÕu th¬ng m¹i - lîi tøc t¸i chiÕt khÊu.
NHTW còng ph¶i tÝnh ®îc l·i suÊt t¸i chiÕt khÊu víi c¸c
c¨n cø : chÊt lîng cña kú phiÕu th¬ng m¹i ( tû lÖ nghÞch víi
l·i suÊt ), l·i suÊt chiÕt khÊu mµ NHTM ®· chiÕt khÊu cña
kh¸ch hµng, môc tiªu chÝnh s¸ch tiÒn tÖ trong thêi kú ®ã
nh thÕ nµo ( chÝnh s¸ch th¾t chÆt tiÒn tÖ sÏ t¨ng l·i suÊt
vµ ngîc l¹i )
MÆt kh¸c kú phiÕu th¬ng m¹i lµ vËt cÇm cè cña
NHTM : kh¸ch hµng tíi vay vèn NHTM b»ng c¸ch mang kú
phiÕu th¬ng m¹i tíi lµm vËt cÇm cè. NÕu hä thanh to¸n
6
®óng h¹n, NHTM ph¶i tr¶ l¹i kú phiÕu th¬ng m¹i cho kh¸ch
hµng. Nh vËy kh¸c víi trêng hîp chiÕt khÊu, nÕu nh sau khi
thùc hiÖn chiÕt khÊu th× KPTM thuéc së h÷u hoµn toµn cña
NHTM nhng trong trêng hîp nµy KPTM vÉn thuéc së h÷u cña
kh¸ch hµng vµ NHTM ph¶i tr¶ l¹i KPTM cho kh¸ch hµng khi
hä ®· thanh to¸n khi ®Õn kú h¹n.
3.2 Hèi phiÕu :
Theo ULB, hèi phiÕu lµ mét mÖnh
lÖnh ®ßi tiÒn v« ®iÒu kiÖn do ngêi s¶n xuÊt, ngêi b¸n, ngêi
cung øng dÞch vô... ký ph¸t ®ßi tiÒn ngêi nhËp khÈu, ngêi
mua, ngêi nhËn cung øng, vµ yªu cÇu ngêi nµy ph¶i tr¶ mét
sè tiÒn nhÊt ®Þnh, t¹i mét ®Þa ®iÓm nhÊt ®Þnh, trong mét
thêi gian nhÊt ®Þnh cho ngêi hëng lîi quy ®Þnh trong hèi
phiÕu, hoÆc theo lÖnh cña ngêi nµy tr¶ cho ngêi kh¸c. Hèi
phiÕu cã nh÷ng ®Æc ®iÓm :
+ TÝnh trùu tîng cña hèi phiÕu : kh«ng cÇn ph¶i ghi néi
dung quan hÖ kinh tÕ, mµ chØ cÇn ghi râ sè tiÒn ph¶i tr¶ lµ
bao nhiªu vµ tr¶ cho ai, ngêi nµo sÏ thanh to¸n, thêi gian
thanh to¸n khi nµo...
+ TÝnh b¾t buéc tr¶ tiÒn cña hèi phiÕu : ngêi tr¶ tiÒn
cña hèi phiÕu ph¶i tr¶ tiÒn ®Çy ®ñ, ®óng theo yªu cÇu cña
tê hèi phiÕu, kh«ng ®îc viÖn lý do riªng cña b¶n th©n ®èi
víi ngêi ký ph¸t hèi phiÕu trõ trêng hîp hèi phiªó kh«ng cßn
phï hîp víi ®¹o luËt chi phèi nã.
+ TÝnh lu th«ng cña hèi phiÕu : cã ®îc nhê hai ®Æc
®iÓm trªn. Nã cã thÓ chuyÓn nhîng tõ ngêi nµy sang ngêi
kh¸c trong thêi h¹n cña nã, ngêi tr¶ tiÒn sÏ thanh to¸n cho
ngêi cÇm hèi phiÕu cho dï hîp ®ång mua b¸n cã thÓ kh«ng
thùc hiÖn hoµn chØnh.
7
B¶n chÊt cña hèi phiÕu
+ Lµ mét lo¹i th¬ng phiÕu, nã kh«ng nh÷ng lµ mét ph¬ng tiÖn ®Ó thanh to¸n, mµ cßn lµ c«ng cô tÝn dông, nã
cho phÐp ngêi chñ nî huy ®éng ®îc kho¶n ®· vay ë mét
ng©n hµng tríc khi ®Õn h¹n thanh to¸n hèi phiÕu. Ngµy nay
hèi phiÕu chñ yÕu lµm c¨n cø cho nghiÖp vô tÝn dông ng©n
hµng. Trong trêng hîp hèi phiÕu lµ c«ng cô thanh to¸n, nã ®îc c¸c th¬ng nh©n sö dông ®Ó thanh to¸n kho¶n tr¸i quyÒn
cña hä, lóc ®ã hèi phiÕu ®ãng vai trß t¬ng tù nh tiÒn tÖ.
Nhng viÖc sö dông hèi phiÕu víi chøc n¨ng duy nhÊt nµy
ngµy nay ®· chÊm døt, v× ngêi ta hay dïng sÐc h¬n.
+ Hèi phiÕu lu«n lu«n lµ mét chøc tõ th¬ng m¹i, ngay
c¶ khi nh÷ng ngêi ký trªn phiÕu kh«ng ph¶i lµ th¬ng nh©n.
ViÖc thanh to¸n hèi phiÕu : kú h¹n tr¶ tiÒn cña hèi
phiÕu cã hai d¹ng tr¶ tiÒn ngay vµ tr¶ tiÒn sau. Ngµy nay cã
xu híng míi trong viÖc chuyÓn dÞch c¸c th¬ng phiÕu lµ viÖc
t¨ng cêng sö dông c¸c c«ng cô phi vËt chÊt ( nh hèi phiÕu
trªn b¨ng tõ...)
C¬ chÕ ho¹t ®éng cña hèi phiÕu cã thÓ kh¸i qu¸t trªn
s¬ ®å :
(1)
(2)
Hîp ®ång
Ngêi b¸n
Giao hµng
(3)
Ngêi
mua
Ngêi b¸n
Ng©n
hµng
Ngêi
mua
Tr¶ chËm 30 ngµy
XuÊt tr×nh thÎ
ChÊp nhËn ( nÕu
cÇn )
1 th¸ng sau... ( khi ®Õn h¹n )
Hèi phiÕu
8
§a tr¶
chotiÒn
Ngêi
Ng©n
LÖnh
XuÊt
Thanh
thanh
tr×nh
Ngêi
ký
ph¸tto¸n
Ngêi
Ngêi
thô hëng
4. C¸c kú phiÕu ng©n hµng : Lµ c«ng cô vay nî ng¾n
h¹n cña NHTM, vèn phôc vô kinh doanh ng¾n h¹n cña m×nh,
vay mang tÝnh chÊt chñ ®éng cña NHTM. Cã trêng hîp NHTW
ph¸t hµnh kú phiÕu ®Ó phôc vô thùc thi chÝnh s¸ch tiÒn tÖ
quèc gia ( thu håi lîng tiÒn trùc tiÕp tõ NHTM vÒ ). Nh vËy,
chñ thÓ ph¸t hµnh cã thÓ lµ NHTM hoÆc NHTW, tuy nhiªn
môc ®Ých ph¸t hµnh vµ môc ®Ých n¾m gi÷ cña c¸c bªn lµ
kh¸c nhau.
5. Mét sè c«ng cô kh¸c :
a. Tho¶ thuËn mua l¹i : Lµ lo¹i giao dÞch mua b¸n trong
®ã kho¸n dÞch viªn huy ®éng tiÒn mÆt b»ng c¸ch t×m mét
ngêi mua t¹m thêi mét sè chøng kho¸n cña kho¸n dÞch viªn
kh¸c vµ ký hîp ®ång víi bªn mua lµ anh ta sÏ mua l¹i sè
chøng kho¸n ®ã vµo thêi ®iÓm sau nµy, hîp ®ång nµy gäi lµ
tho¶ thuËn mua l¹i, lµ tho¶ thuËn gi÷a ngêi mua vµ ngêi
b¸n, ë ®©y ngêi b¸n ®ång ý mua l¹i sè chøng kho¸n ( ®·
b¸n cho ngêi mua ) theo gi¸ ®· tho¶ thuËn vµ theo thêi
®iÓm ®· ®Þnh ( ®«i khi kh«ng Ên ®Þnh thêi ®iÓm gäi lµ
tho¶ thuËn mua l¹i më nghÜa lµ cã thÓ cã lÖnh gäi bÊt cø lóc
nµo ). Tho¶ thuËn mua l¹i ®îc xem lµ rÊt gièng víi tiÒn vay
®îc b¶o ®¶m hoµn toµn ( vËt thÕ chÊp lµ chøng kho¸n ).
9
TiÒn l·i tøc lµ tiÒn chªnh lÖch gi÷a gi¸ b¸n vµ gi¸ mua l¹i,
tiÒn l·i nµy ®îc hai bªn tho¶ thuËn trùc tiÕp vµ thêng thÊp
h¬n l·i suÊt tiÒn vay ph¶i thÕ chÊp cã cïng thêi h¹n cña
ng©n hµng nhµ níc.
Tho¶ thuËn mua l¹i ®îc dïng cho hai c¸ch : huy ®éng
vèn ng¾n h¹n vµ lµ c«ng cô cña chÝnh s¸ch tiÒn tÖ cña Nhµ
níc. Thµnh viªn tham gia vµo tho¶ thuËn mua l¹i lµ : Ngêi
mua b¸n tr¸i phiÕu nhµ níc, tr¸i phiÕu ®« thÞ, dïng chóng
®Ó tµi trî cho ng©n s¸ch, NHTM dïng chóng ®Ó huy ®éng
ng©n hµng quü ng¾n h¹n, nhµ níc dïng chóng ®Ó t¸c ®éng
lµm thay ®æi ng¾n h¹n sè dù tr÷ trong c¸c ng©n hµng
thµnh viªn ( ®iÒu chØnh nguån cung tiÒn tÖ )
b. Tho¶ thuËn mua l¹i ngîc chiÒu : Víi lo¹i tho¶ thuËn nµy,
kho¸n dÞch viªn ®ång ý mua chøng kho¸n cña nhµ ®Çu t vµ
sau ®ã b¸n l¹i cho nhµ ®Çu t vµo thêi ®iÓm sau nµy víi gi¸
cao h¬n ( nghÜa lµ nhµ ®Çu t ®ång ý mua l¹i chøng kho¸n
víi gi¸ cao h¬n )
c. GiÊy chÊp nhËn cña Ng©n hµng : Lµ mét lo¹i hèi phiÕu
®Þnh kú ng¾n h¹n ®îc rót tiÒn ë mét ng©n hµng vµo mét
thêi ®iÓm ®· Ên ®Þnh, nã ®îc c¸c c«ng ty dïng nh ph¬ng
tiÖn tµi trî cho giao dÞch quèc tÕ ( giao dÞch xuÊt nhËp khÈu
). Nã cã thÓ ®îc ®em b¸n ë thÞ trêng tiÒn tÖ ng¾n h¹n víi
gi¸ cã khÊu trõ ( díi mÖnh gi¸ ), ngêi së h÷u giÊy chÊp nhËn
cña ng©n hµng khi ®Õn thêi ®iÓm ®¸o h¹n sÏ rót tiÒn theo
mÖnh gi¸ cu¶ giÊy ®ã, hä cßn cã quyÒn gi÷ thÕ chÊp dùa
trªn sè hµng trong trêng hîp ng©n hµng chÊp nhËn bÞ ph¸
s¶n. C¸c ng©n hµng thêng dïng giÊy chÊp nhËn cña ng©n
hµng ®Ó thÕ chÊp cho sè tiÒn vay cña NHTW.
10
d. Chøng tõ nî th¬ng m¹i : Lµ lo¹i giÊy nî ng¾n h¹n
do ng©n hµng, c«ng ty hay ngêi vay ph¸t hµnh vµ ngêi mua
lµ nhµ ®Çu t cã tiÒn nhµn rçi t¹m thêi. L·i suÊt thêng thÊp
h¬n l·i suÊt tiÒn vay ng©n hµng. Ngoµi ra chøng tõ nî th¬ng
m¹i kh«ng ph¶i ®¨ng ký theo quy ®Þnh cña nhµ níc nªn Ýt
tèn kÐm. Thêi gian ®¸o h¹n vµ l·i suÊt do hai bªn th¬ng lîng.
Chóng ®îc ph¸t hµnh díi d¹ng tuú thuéc ngêi mang nã
vµ theo gi¸ cã khÊu trõ tõ mÖnh gi¸. Gåm 3 lo¹i lµ chøng tõ
nî trùc tiÕp, chøng tõ qua kho¸n dÞch viªn, chøng tõ th¬ng
m¹i ®îc miÔn thuÕ.
e. Chøng tõ ký th¸c : Lµ chøng chØ cã l·i suÊt cè ®Þnh
do ng©n hµng ph¸t hµnh vµ b¶o ®¶m. Nã cã thÓ mua b¸n
trong thÞ trêng thø cÊp, cã hai lo¹i chøng tõ ký th¸c.
- Chøng tõ ký th¸c kh«ng tho¶ thuËn : lµ lo¹i chøng tõ
ký th¸c cã ®Þnh kú do ng©n hµng vµ tæ chøc tiÕt kiÖm cho
vay, cã thêi h¹n Ên ®Þnh vµ cã l·i suÊt cè ®Þnh. Ng©n hµng
ph¸t hµnh tõng lo¹i cã thêi gian ®¸o h¹n ng¾n 30 ngµy ®Õn
thêi h¹n tõ 10 n¨m trë lªn.
- Chøng tõ ký th¸c tho¶ thuËn ®îc : lµ lo¹i ký th¸c
ng©n quü ®Þnh kú víi ng©n hµng theo l·i suÊt Ên ®Þnh
trong mét thêi kho¶ng Ên ®Þnh. Nhµ ph¸t hµnh ph¶i thu håi
chøng tõ lóc ®¸o h¹n theo mÖnh gi¸ céng víi tiÒn l·i ®¸o
h¹n. Chøng tõ nµy ph¶i cã mÖnh gi¸ tèi thiÓu nhÊt ®Þnh
( thêng lµ 1 triÖu USD trë lªn ). Nã lµ lo¹i giÊy cam kÕt tr¶ nî
kh«ng ®¶m b¶o b»ng thÕ chÊp nhng ®îc ng©n hµng ph¸t
hµnh ®¶m b¶o, thêng cã thêi h¹n 1 n¨m trë xuèng tríc khi
®¸o h¹n, nã cã thÓ dïng ®Ó tri tr¶, mua vµ b¸n ë thÞ trêng
11
thø cÊp víi møc gi¸ tuú thuéc vµo l·i suÊt thÞ trêng hiÖn hµnh
vµ vµo thêi ®iÓm mua b¸n.
II. C«ng cô thÞ trêng vèn
ThÞ trêng vèn lµ mét bé phËn cña thÞ trêng tµi chÝnh, ë
®ã diÔn ra viÖc trao ®æi c¸c c«ng cô nî trung vµ dµi h¹n,
c¸c cæ phiÕu. §¶m b¶o lu©n chuyÓn nguån vèn trung dµi
h¹n trong nÒn kinh tÕ tõ ngêi cã vèn sang ngêi cÇn vèn
th«ng qua viÖc mua b¸n c«ng cô nî. Nh×n chung c¸c c«ng cô
nî trong thÞ trêng vèn cã
tÝnh láng kÐm, tÝnh chÊt ho¹t
®éng cña thÞ trêng nµy mang tÝnh rñi ro cao, sù thay ®æi
gi¸ c¶ kh¸ phøc t¹p.
1. Cæ phiÕu c«ng ty
Lµ mét lo¹i chøng chØ do c«ng ty cæ phÇn ph¸t hµnh
hoÆc bót to¸n ghi sæ x¸c nhËn quyÒn së h÷u mét hoÆc mét
sè cæ phÇn cña c«ng ty ®ã. Lµ mét chøng kho¸n cã gi¸, cã
quyÒn nhËn l·i vµ hoa hång. Cæ phiÕu cã thÓ dïng mua b¸n
vµ thÕ chÊp, trë thµnh mét trong nh÷ng ph¬ng tiÖn tÝn
dông dµi h¹n chñ yÕu cña thÞ trêng tiÒn vèn.
a. TÝnh tÊt yÕu kh¸ch quan ph¸t hµnh cæ phiÕu
trong ®iÒu kiÖn XHCN
Tríc hÕt, xem xÐt tõ nhu cÇu tiÒn vèn. Mét mÆt, h¹ng
môc x©y dùng träng ®iÓm cña Nhµ níc kh«ng ngõng t¨ng
lªn, møc sèng nh©n d©n t¨ng lªn nhanh chãng, cÇn nhiÒu
tiÒn vèn. MÆt kh¸c, c¹nh tranh trªn thÞ trêng trong vµ ngoµi
níc ngµy cµng gay g¾t, nhiÒu xÝ nghiÖp buéc ph¶i thêng
xuyªn c¶i t¹o vµ ®æi míi kü thuËt do ®ã cÇn nhiÒu tiÒn vèn.
Hai lµ, xem xÐt viÖc cung cÊp tiÒn vèn tõ l©u ®· h×nh
thµnh thãi quen cÊp ph¸t hoÆc ng©n hµng cho vay. Nhng
12
nguån vèn theo cÊp ph¸t hay vay ng©n hµng kh«ng ®¶m
b¶o ®¸p øng hÕt nhu cÇu ngµy cµng t¨ng vÒ vèn vµ còng
cha ®¹t hiÖu qu¶ tèt nhÊt....
Ba lµ, thÓ hiÖn yªu cÇu quy luËt vËn ®éng cña tiÒn vèn
trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ hµng ho¸, phÇn nµo gi¶i
quyÕt ®îc m©u thuÉn cung cÇu tiÒn vèn.
b. Nh÷ng h¹n môc ghi trªn mÆt cæ phiÕu :
Cæ phiÕu, ph¸t hµnh c«ng khai cÇn cã yªu cÇu chÆt
chÏ. Kh«ng nh÷ng chÊt lîng cæ phiÕu tèt, in ®Ñp, quan träng
h¬n lµ nh÷ng ®iÒu ghi trªn mÆt cæ phiÕu cÇn cã quy ®Þnh
râ rµng. Nãi chung, trªn mÆt phiÕu ghi nh÷ng ®iÒu sau
®©y : 1/ tªn, trô së c«ng ty; 2/ Sè vµ ngµy cÊp giÊy chøng
nhËn ®¨ng ký kinh doanh; 3/ Sè lîng cæ phÇn vµ lo¹i cæ
phÇn; 4/ mÖnh gi¸ mçi cæ phÇn vµ tæng mÖnh gi¸ sè cæ
phÇn ghi trªn cæ phiÕu; 5/ tªn cæ ®«ng ®èi víi mçi cæ
phiÕu ghi trªn; 6/ tãm t¾t vÒ thñ tôc chuyÓn nhîng cæ
phÇn; 7/ ch÷ ký mÉu cña ngêi ®¹i diÖn theo ph¸p luËt vµ
dÊu cña c«ng ty; 8/ sè ®¨ng ký t¹i sæ ®¨ng ký cæ ®«ng
cña c«ng ty vµ ngµy ph¸t hµnh cæ phiÕu; 9/ ®èi víi cæ
phiÕu cña cæ phÇn u ®·i cßn cã mét sè néi dung kh¸c theo
quy ®Þnh l¹i c¸c ®iÒu 55, 56, 57 luËt Doanh nghiÖp ViÖt
Nam ban hµnh 12 - 06 - 1996.
c. §Æc ®iÓm cña cæ phiÕu:
1. Cã tÝnh quyÕt s¸ch. Ngêi cã cæ phiÕu phæ th«ng cã
quyÒn tham gia ®¹i héi cæ ®«ng, bÇu cö ban qu¶n trÞ tham
gia quyÕt s¸ch qu¶n lý kinh doanh xÝ nghiÖp, quyÒn lîi lín
hay nhá tuú theo sè lîng cæ phiÕu.
13
2. Cã thÓ ®æi tiÒn mÆt. Cæ phiÕu cã thÓ chuyÓn nhîng bÊt kú lóc nµo giao dÞch ë thÞ trêng, biÕn thµnh tiÒn
giÊy.
3. Gi¸ c¶ vµ gi¸ trÞ mÆt phiÕu kh«ng khíp nhau. Cæ
phiÕu lµ ®èi tîng giao dÞch, gièng nh hµng ho¸, cã lo¹i gi¸ c¶
nµy chÞu ¶nh hëng t×nh h×nh kinh doanh cña xÝ nghiÖp vµ
chÞu ¶nh hëng nhiÒu nh©n tè kinh tÕ, chÝnh trÞ, x· héi, lu«n
lu«n thay ®æi, t¨ng gi¶m lín, kh«ng khíp víi gi¸ trÞ mÆt cæ
phiÕu. Sù kh«ng khíp Êy t¹o ®iÒu kiÖn ho¹t ®éng cho ngêi
®Çu c¬.
4. Rñi ro. Cæ phiÕu ®· mua kh«ng thÓ tr¶ l¹i vèn cò.
Ngêi ®Çu c¬ cæ phiÕu cã thÓ nhËn ®îc thï lao dù kiÕn hay
kh«ng hoµn toµn phô thuéc vµo doanh lîi cña xÝ nghiÖp
quyÕt ®Þnh, l·i nhiÒu chia nhiÒu, l·i Ýt chia Ýt, kh«ng l·i
kh«ng chia, cïng chÞu thiÖt h¹i, bÞ ph¸ s¶n khã cã thÓ gi÷
nguyªn vèn. V× vËy, ngêi ®Çu c¬ cæ phiÕu thêng chÞu rñi
ro nhÊt ®Þnh.
d. QuyÒn lîi cña ngêi cã cæ phiÕu nãi chung :
Ngêi cã cæ phiÕu nh×n chung cã nhiÒu quyÒn lîi nhng
c¬ b¶n cã mét sè quyÒn sau : 1/ BÇu cö ban qu¶n lý, quyÒn
tham gia qu¶n lý kinh doanh xÝ nghiÖp; 2/ QuyÒn nhËn l·i
cæ phiÕu vµ hoa hång; 3/ QuyÒn b¸n vµ thÕ chÊp cæ
phiÕu; 4/ ¦u tiªn nhËn thëng; 5/ G¸nh chÞu rñi ro, chÞu
tr¸ch nhiÖm kinh tÕ nhÊt ®Þnh; 6/ Cã c¸c quyÒn cæ phiÕu
vÒ luËt h×nh sù kh¸c. CÇn lµm râ lµ, khi cæ phiÕu chuyÓn
nhîng cho ngêi kh¸c, ngêi cã cæ phiÕu míi cßn ph¶i lµm thñ
tôc “sang tªn” ®Ó trë thµnh cæ ®«ng míi cã thÓ hëng quyÒn
lîi cæ ®«ng : tríc khi trë thµnh cæ ®«ng, kh«ng cã quyÒn
14
tham gia qu¶n lý kinh doanh xÝ nghiÖp vµ ph©n phèi lîi Ých.
e. Ph©n lo¹i cæ phiÕu :
* XÐt theo kh¶ n¨ng chuyÓn nhîng cæ phiÕu trªn thÞ
trêng thø cÊp, cæ phiÕu gåm hai lo¹i : cæ phiÕu ký danh vµ
cæ phiÕu v« danh.
Cæ phiÕu kÝ danh lµ lo¹i cæ phiÕu ghi râ tªn tuæi, ®Þa
chØ. Chóng kh«ng ®îc phÐp tù do chuyÓn nhîng vµ mua b¸n
trªn thÞ trêng thø cÊp. Khi muèn chuyÓn nhîng ph¶i ®îc sù
®ång ý cña ®¹i héi ®ång cæ ®«ng. Víi nh÷ng cæ ®«ng
sang lËp ra c«ng ty cæ phÇn th× n¾m gi÷ cæ phiÕu ®ã.
Cæ phiÕu v« danh : lµ cæ phiÕu kh«ng ghi râ tªn tuæi,
®Þa chØ cña ngêi n¾m gi÷ cæ phiÕu. Nã cã kh¶ n¨ng ®îc
chuyÓn nhîng dÔ dµng trªn thÞ trêng thø cÊp.
* XÐt theo ®Þa vÞ ph¸p lý cña cæ ®«ng trong c«ng ty
cã cæ phiÕu u ®·i, cæ phiÕu thêng.
Cæ phiÕu u ®·i lµ cæ phiÕu mµ møc lîi tøc cæ phÇn
dµnh cho cæ ®«ng n¾m gi÷ nã ®îc c«ng bè tríc hµng n¨m
hoÆc æn ®Þnh trong mét sè n¨m, lîi nhuËn kinh doanh cuèi
cïng cña c«ng ty kh«ng ¶nh hëng ®Õn lîi tøc c«ng bè tríc. Hä
kh«ng ®îc phÐp tham gia vµo viÖc th¶o luËn vµ quyÕt ®Þnh
c¸c vÊn ®Ò ®Æc biÖt quan träng trong c«ng ty ( kh«ng ®îc
lµ thµnh viªn héi ®ång qu¶n trÞ,.. )
Cæ phiÕu thêng lµ lo¹i cæ phiÕu mµ ngêi n¾m gi÷ nã
®îc hëng lîi tøc cæ phÇn phô thuéc vµo kÕt qu¶ kinh doanh
cuèi cïng cña c«ng ty cæ phÇn, lµ ngêi hëng lîi sau cïng khi
c«ng ty tr¶ hÕt nî nÇn, thanh lý tµi s¶n, tr¶ lîi tøc cho cæ
®«ng u ®·i,... Ngîc l¹i hä cã quyÒn quyÕt ®Þnh nh÷ng vÊn
15
®Ò quan träng trong c«ng ty nh chia lîi tøc cæ phÇn, sö dông
lîi nhuËn rßng cña c«ng ty.
2. Tr¸i phiÕu :
Lµ mét lo¹i chøng kho¸n cã gi¸ lµ mét giÊy chøng nhËn
nî cña ngêi vay vèn muèn thu gãp vèn vµ ®¶m b¶o tr¶ l·i víi
l·i suÊt, thêi h¹n nhÊt ®Þnh, vµ tr¶ vèn gèc trong thêi h¹n
nhÊt ®Þnh. Tr¸i phiÕu thêng chØ lo¹i tr¸i phiÕu cã thêi h¹n
trung dµi h¹n trªn mét n¨m.
* Nh×n chung tr¸i phiÕu cã ®Æc ®iÓm sau ®©y : 1/
Cã thÓ trong cïng mét ®iÒu kiÖn, mét thêi gian thu gãp sè
vèn lín cña nhiÒu ngêi ®Çu t; 2/ Sau mét thêi h¹n nhÊt
®Þnh tr¶ l¹i vèn vµ l·i theo ®Þnh kú; 3/ Chñ nî xem xÐt
t×nh h×nh thùc tÕ thÞ trêng tù do chuyÓn nhîng tr¸i phiÕu
cña hä.
* QuyÒn lîi cña ngêi cã tr¸i phiÕu : ngêi cã tr¸i phiÕu
nãi chung cã 4 quyÒn lîi sau : 1/ §îc nhËn thï lao l·i suÊt tr¸i
phiÕu vµ c¸ch tr¶ l·i lµ mét trong nh÷ng ®iÒu kiÖn tr¸i
phiÕu, v× vËy ngêi m¾c nî cÇn gi¶i quyÕt theo quy ®Þnh,
ngêi cã tr¸i phiÕu dùa theo quy ®Þnh ®· cã, nhËn thï lao
theo ®iÒu kiÖn thêi h¹n; 2/ Thu håi vèn, kim ng¹ch mÆt
phiÕu, c¸ch tr¶ vµ thêi h¹n cña tr¸i phiÕu lµ nh÷ng ®iÒu
kiÖn c¬ b¶n cña tr¸i phiÕu, ngêi m¾c nî cÇn ph¶i tr¶ ®óng
thêi h¹n tr¸i phiÕu, kh«ng ®îc tuú tiÖn kÐo dµi; Ngêi cã tr¸i
phiÕu cã quyÒn thu håi vèn theo thêi h¹n. Cã lóc tr¶ vèn tr¸i
phiÕu b»ng c¸ch chuéc tríc thêi h¹n hoÆc tr¶ tõng ®ît theo
kiÓu rót th¨m; 3/ Nhîng l¹i. PhÇn lín tr¸i phiÕu thuéc lo¹i nhîng l¹i, v× vËy ngêi cã tr¸i phiÕu cã quyÒn chi phèi, tuú theo
nhu cµu cã thÓ chuyÓn nhîng hoÆc b¸n; 4/ Rót vèn. Khi ngêi
16
m¾c nî kÐo dµi tr¶ nî vµ sÏ b¸n hÕt tµi s¶n, ngêi cã “tr¸i
phiÕu thÕ chÊp” ®îc u tiªn nhÊt, “tr¸i phiÕu cã thÕ chÊp”
xÕp thø hai, ngêi cã “tr¸i phiÕu phô thuéc” xÕp thø ba.
* C¸c lo¹i tr¸i phiÕu :
- Khi c¨n cø vµo môc ®Ých ph¸t hµnh vµ ngêi ph¸t
hµnh ta cã tr¸i phiÕu chÝnh phñ vµ tr¸i phiÕu c«ng ty.
a. Tr¸i phiÕu chÝnh phñ : lµ mét c«ng cô vay nî trung
vµ dµi h¹n cña chÝnh phñ, ngêi ®øng ra vay nî lµ chÝnh phñ
víi mét môc ®Ých huy ®éng vèn nhµn rçi trong nÒn kinh tÕ
®Ó bï ®¾p th©m hôt ng©n s¸ch triÒn miªn ®ång thêi gióp
chÝnh phñ cã nguån vèn ®Çu t vµo c¬ së h¹ tÇng... lo¹i tr¸i
phiÕu nµy cã tÝn nhiÖm cao, ngêi cã tr¸i phiÕu sau mét thêi
gian thu l¹i vèn theo kim ng¹ch ghi trªn mÆt phiÕu vµ nhËn
®îc tiÒn thï lao nhÊt ®Þnh. Víi nh÷ng tr¸i phiÕu chÝnh
quyÒn trung ¬ng th× cã møc ®é an toµn h¬n lµ tr¸i phiÕu
chÝnh quyÒn ®Þa ph¬ng nhng l¹i cã l·i suÊt cao h¬n v×
kh«ng bÞ ®¸nh thuÕ thu nhËp, nh×n chung l·i suÊt cña tr¸i
phiÕu chÝnh phñ lµ thÊp. Víi nhiÒu kú h¹n kh¸c nhau, tr¸i
phiÕu chÝnh phñ cã thÓ cã kú h¹n lµ 3 th¸ng, 6 th¸ng, 9
th¸ng, 12 th¸ng, 1 n¨m ®Õn 2, 3 n¨m... bªn c¹nh ®é rñi ro
lµ kh«ng cao.
b. Tr¸i phiÕu c«ng ty : lµ c«ng cô vay nî trung, dµi
h¹n cña c«ng ty, huy ®éng vèn cho s¶n xuÊt kinh doanh cña
c«ng ty. C«ng ty b¶o ®¶m sÏ tr¶ vèn (gi¸ trÞ trªn mÆt
phiÕu) tr¸i phiÕu trong thêi h¹n nhÊt ®Þnh vµ tr¶ l·i suÊt tr¸i
phiÕu theo thêi h¹n íc ®Þnh (thêi h¹n tr¶ l·i) vµ l·i suÊt quy
®Þnh. Cã lo¹i tr¸i phiÕu ®îc ph¸t hµnh thÊp h¬n gi¸ trÞ
mÆt phiÕu, cßn cã thÓ tr¶ vèn gèc tríc thêi h¹n. Néi dung
17
ph¸t hµnh cÇn ph¶i lµm theo luËt ph¸p, h¹n ng¹ch trªn mÆt
phiÕu lµ ®Þnh ng¹ch vµ cã thÓ tù do chuyÓn nhîng. NÕu cã
tr¸i phiÕu c«ng ty cã ®¶m b¶o cÇn ghi râ hai ch÷ “®¶m
b¶o” ®îc c¬ quan chñ qu¶n cho phÐp vµ phÐp kiÓm chøng.
So víi vèn vay tõ ng©n hµng, chøng tõ th¬ng nghiÖp
ph¸t hµnh, ph¸t hµnh cæ phiÕu míi vµ nh÷ng nguån vèn
kh¸c, tr¸i phiÕu c«ng ty cã nh÷ng u ®iÓm tréi h¼n nhÊt
®Þnh, cô thÓ lµ : 1/ Cã nguån vèn réng, thêi h¹n kh¸ l©u,
bæ sung cho ng©n hµng thiÕu vèn vµ thêi gian cho vay
ng¾n h¹n; 2/ l·i suÊt ng©n hµng vay cã lóc thay ®æi, l·i
suÊt tr¸i phiÕu cè ®Þnh vµ nãi chung cao h¬n l·i suÊt c«ng
tr¸i chÝnh phñ; 3/ Trªn thÞ trêng ph¸t hµnh chøng tõ th¬ng
nghiÖp, xÝ nghiÖp nhá dïng l·i suÊt cao c¹nh tranh víi xÝ
nghiÖp lín v× vËy kh«ng kinh tÕ b»ng ph¸t hµnh tr¸i phiÕu.
XÝ nghiÖp lín cã kim ng¹ch lín vµ l·i suÊt thÊp; 4/ so víi ph¸t
hµnh cæ phiÕu th× ph¸t hµnh tr¸i phiÕu thñ tôc gi¶n ®¬n
vµ co gi·n lín; 5/ trong t×nh h×nh tiÒn lÖ l¹m ph¸t, ph¸t
hµnh tr¸i phiÕu chØ cÇn ®Õn thêi h¹n tr¶ l¹i vèn theo mÆt
phiÕu, v× vËy ®· trót rñi ro l¹m ph¸t cho ngêi mua tr¸i
phiÕu.
Gi÷a tr¸i phiÕu c«ng ty vµ cæ phiÕu c«ng ty cã sù
gièng kh¸c râ rÖt. Gièng nhau, cô thÓ lµ : 1/ Tr¸i phiÕu vµ
cæ phiÕu ®Òu lµ mét hoÆc chøng kho¸n cã gi¸; 2/ nh×n tõ
phÝa con nî ®Òu lµ nh÷ng ph¬ng tiÖn thu gãp vèn cho nhu
cÇu tiÒn vèn; 3/ nh×n tõ phÝa chñ nî ®Òu lµ ph¬ng tiÖn
®Çu t ®Ó cã ®îc thï lao nhÊt ®Þnh. Sù kh¸c nhau, môc
®Ých ph¸t hµnh kh¸c nhau. Ph¸t hµnh cæ phiÕu lµ nhu cÇu
cña c«ng ty cæ phÇn thu gãp t b¶n tù cã; ph¸t
18
hµnh tr¸i
phiÕu phÇn lín lµ nhu cÇu t¨ng thªm t b¶n; 2/ t c¸ch ngêi cã
phiÕu kh«ng gièng nhau. Ngêi cã cæ phiÕu lµ cæ ®«ng cña
c«ng ty cæ phÇn, tr¸i phiÕu chØ lµ b»ng chøng vay tiÒn,
chøng nhËn lµ mét lo¹i chñ nî kh«ng liªn quan ®Õn nh÷ng
quyÒn së h÷u kh¸c; 3/ quan hÖ gi÷a ngêi cã phiÕu vµ xÝ
nghiÖp kh¸c nhau. Ngêi cã cæ phiÕu víi doanh nghiÖp lµ
quan hÖ ®Çu t, cã quyÒn tham gia qu¶n lý doanh nghiÖp vµ
chÞu rñi ro ®Çu t; ngêi cã tr¸i phiÕu víi doanh nghiÖp lµ
quan hÖ vay, cho vay, kh«ng cã quyÒn tham gia qu¶n lý nãi
chung kh«ng chÞu rñi ro ®Çu t. 4/ C¸ch thu håi vèn cã kh¸c
nhau cæ phiÕu nãi chung kh«ng thÓ rót lui chØ cã thÓ
chuyÓn nhîng, tr¸i phiÕu ®Õn thêi h¹n ®ßi vèn ë ngêi ph¸t
hµnh; 5/ Sù æn ®Þnh vÒ lîi Ých kh«ng gièng nhau. Lîi Ých
cña ngêi cã cæ phiÕu tuú theo sù ph¸t triÓn lîi Ých cña c«ng
ty; ngêi cã tr¸i phiÕu ®îc nhËn thï lao ®Çu t cè ®Þnh, cã u
®iÓm vÒ thêi gian h¬n cæ phiÕu. Khi doanh nghiÖp ph¸
s¶n, tr¸i phiÕu cÇn ®îc båi thêng tríc tiªn nªn cµng cã u tiªn
h¬n.
Khi ph¸t hµnh tr¸i phiÕu c«ng ty cã nh÷ng lîi Ých h¬n
so ph¸t hµnh cæ phiÕu c«ng ty, cô thÓ lµ : 1/ Kh«ng thay
®æi quan hÖ së h÷u tµi s¶n gi÷a ngêi n¾m gi÷ phiÕu vµ
doanh nghiÖp; 2/ thñ tôc tiÖn lîi, gi¶n ®¬n; 3/ tÝnh co gi·n
lín : tr¸i phiÕu c«ng ty lµ nî cña c«ng ty víi bªn ngoµi, ®Õn
h¹n ph¶i tr¶ vèn, nÕu cÇn cã thÓ ph¸t hµnh thªm tr¸i, cæ
phiÕu lµ mét phÇn tµi s¶n cña c«ng ty, mçi khi c«ng ty
kh«ng cÇn tiÒn vèn nµy còng kh«ng thÓ tr¶ l¹i, kh«ng ®îc co
gi·n; 4/ Cã thÓ trót rñi ro ( khi tiÒn tÖ l¹m ph¸t ) cho ngêi
kh¸c; 5/ Cã thÓ tr¶ nî tríc thêi h¹n. Bªn c¹nh ®ã, viÖc ph¸t
19
hµnh tr¸i phiÕu c«ng ty còng cã nhîc ®iÓm so víi viÖc ph¸t
hµnh cæ phiÕu c«ng ty. §ã lµ : 1/ cã nhiÒu ®iÒu kiÖn rµng
buéc. LuËt ph¸p cã nh÷ng h¹n chÕ nhÊt ®Þnh ®èi víi c«ng
ty ph¸t hµnh nh h¹n ng¹ch cao nhÊt tr¸i phiÕu ph¸t hµnh, tµi
s¶n ®¶m b¶o trªn tr¸i phiÕu ph¸t hµnh, bè trÝ quü tr¶ nî,
h¹n chÕ tiÕp tôc vay c¸c kho¶n vay dµi h¹n kh¸c.... C«ng ty
vay nî cÇn lµm ®óng theo ph¸p luËt; 2/ g¸nh nÆng vÒ tµi
chÝnh. L·i suÊt tr¸i phiÕu c«ng ty cè ®Þnh, nÕu doanh
nghiÖp kinh doanh kh«ng giái, t×nh h×nh thÞ trêng trë nªn
xÊu, l·i cña c«ng ty gi¶m, chi phÝ cho l·i suÊt cè ®Þnh Êy sÏ
trë thµnh g¸nh nÆng tµi chÝnh cho doanh nghiÖp..
- Khi c¨n cø vµo ph¬ng thøc thanh to¸n c¸c kho¶n vay
vèn gèc vµ l·i cho tr¸i phiÕu ta cã : tr¸i phiÕu vay ®¬n; tr¸i
phiÕu vay tr¶ cè ®Þnh; tr¸i phiÕu coupon; tr¸i phiÕu triÕt
khÊu; tr¸i phiÕu vÜnh cöu
a. Tr¸i phiÕu vay ®¬n : tr¸i phiÕu mµ toµn bé tiÒn
vèn gèc vµ l·i sÏ ®îc thanh to¸n mét lÇn ®Õn thêi kú ®¸o
h¹n.
b. Tr¸i phiÕu vay tr¶ cè ®Þnh : lo¹i tr¸i phiÕu mµ
ngêi mua tr¸i phiÕu sÏ ®îc thanh to¸n mét kho¶n cè ®Þnh
®Òu nhau trong suèt kú h¹n cña tr¸i phiÕu ®ã. VÝ dô, mua
tr¸i phiÕu mÖnh gi¸ 1000 $, thêi h¹n 20 n¨m, mçi n¨m nhËn
mét kho¶n cè ®Þnh 100$/ n¨m vµ ®Õn hÕt 20 n¨m sÏ tr¶
hÕt lµ 2000$ mµ kh«ng cã tr¶ gèc n÷a.
c. Tr¸i phiÕu Coupon : tiÒn l·i cña tr¸i phiÕu ®îc tr¶
hµng n¨m, tiÒn vèn gèc ®îc tr¶ vµo ngµy ®¸o h¹n. VÝ dô,
mua tr¸i phiÕu mÖnh gi¸ 1000$ trong 10 n¨m, ®¸o h¹n
20
- Xem thêm -