PHỤ LỤC
THỐNG KÊ VÀ TÓM TẮT NỘI DUNG TRUYỆN KỂ DÂN GIAN
CÁC DÂN TỘC THIỂU SỐ MIỀN NÚI PHÍA BẮC
I. THẦN THOẠI
Bảng 1. Thống kê thần thoại về vũ trụ và các hiện tượng tự nhiên
STT
1
Dân tộc
Dao
Số
lượng
1
Trời và
đất
Tên truyện
Nguồn
[126, Tập 1, tr
164]
Trời và đất
ban
đầu
gần nhau.
Các nàng
tiên
trên
trời thường
xuống hạ
giới chơi,
mải
vui,
quên
về.
Ngọc
Hoàng nổi
giận
làm
mưa to gió
lớn, người
hạ giới rất
ghét. Người
trần
bảo
Tóm tắt cốt truyện
nhau, lấy
chày
giã
gạo
đẩy
trời lên cao
tít. Mắt các
nàng tiên
biến thành
những ngôi
sao
lấp
lánh.
2
Mảng
1
Nguồn gốc vũ
trụ và các dân
tộc
[11, tr 16]
3
Hà Nhì
1
Sự tích mặt đất
và muôn loài
[138, tr 3]
4
Pu Péo
1
Gà trống cất
tiếng gáy
[137, tr 910]
Mỏn Ten là Vua trên Trời, làm ra bầu trời và mặt đất, trời đất rất gần nhau. Trời
cho hai con trai là A Húi và A Hếch xuống mặt đất để tạo ra cây cỏ và vạn vật.
Họ lấy chất đất tinh túy nhất nặn ra con người, cho con người đôi cánh để có thể
bay lượn lên trời, xuống đất. Nhưng người không có lửa, người đi xin dơi, dơi
đòi đổi cánh, từ đó người có lửa còn dơi có cánh. Trời thấp quá nên người giã
gạo phải ngồi, mỏi, lấy chày đâm đụng vào trời, trời vội chạy lên cao. Không có
nước, người lên xin trời. Trời lấy gáo múc ba gáo dội xuống->lụt, kéo dài đến ba
năm. Mặt đất chỉ còn hai anh em, quạ bảo hai người lấy nhau, hai người không
chịu nhảy vào lửa chết. Trời cho con người xuống làm lại vạn vật. Trời cho
người vào ống tre, mỗi người nuốt một viên ngọc, dùi lỗ, các con vật to lớn
không dám ăn. Thế là từ đó, loài người chui ra.
Người khổng lồ Á Lòng làm ra mặt đất, vạn vật, con người, mặt trăng và mặt
trời.
Xưa có một mặt trời to, một mặt trời nhỏ chiếu nóng quá, con người không chịu
nổi, cất tiếng chửi, mẹ con mặt trời bàn nhau lùi xa cho đến lúc mặt đất tối sầm.
Các loài vật đi gọi không được. Thần Núi giúp cho gà trống đi gọi, mặt trời mới
về.
Hmông
3
3
Mặt trăng và
Mặt trời
Câu chuyện mở
đầu
[82, tr 124]
[134, tr 23]
Bảy mặt trăng và bảy mặt trời làm cho loài người và muôn vật khốn khổ. Ông
khổng lồ Sáng đứng lên đội trời làm cho chúng giật mình rơi hết xuống. Loài
người theo lời thần mách làm thịt các giống vật, cúng gọi hồn mặt trăng, mặt trời
lên rồi giao cho trời cai quản. Từ đó, thế gian có đủ ánh sáng làm việc. Người
được làm chúa tể, các con vật không tốt với loài người chịu phạt.
Vua Trời cử ông Chày làm ra bầu trời, bà Chày làm ra mặt đất. Ông Chày bảo bà
Chày nắn lại mặt đất cho vừa với trời, sinh ra chỗ lồi lõm, chỗ sâu thành biển hồ,
chỗ cao thành đồi núi. Đột nhiên bà Đất trở dạ sinh nở đẻ ra một đôi đực cái là
Gầu Á, Dầu Âu Họ cùng nhau tu sửa trời đất. Gầu á sinh con ở ngón chân ra hai
con là Chề Tù, Chề Blù. Vua Trời Chử Lầu sai con gái Giàng Dua, con trai
Giàng Dự xuống giúp họ xây dựng bầu trời, mặt đất. Luc mới, bầu trời tối tăm,
Chử Lầu cho 10 mặt trời xuống, 10 mặt trăng soi đêm, một cái bị va vỡ ra thành
ngàn vạn sao. Trời thả xuống cây cối vạn vật. Lại tìm đất nặn một loài sinh vật
đặc biệt, thổi hồn vào bụng, tiếng nói ở cổ họng và thổi hơi cho sống. Đó là con
người.
Sự tích mào gà
[82, tr 159]
Chín mặt
trời và tám
mặt trăng
khiến loài
người
không sống
nổi.
Ông
tiên Giàng
Do thả chó
đen đi đuổi
cắn, còn 1
mặt trời và
1 mặt trăng
rủ nhau đi
trốn. Trời
bảo gà đi
gọi chúng
về. Gà gọi
chín
lần
mới được.
Trời tặng
cái
lược
cho gà, gà
đặt
luôn
vào đầu, đó
chính
là
mào gà.
4
Tày
Pựt tạo ra trời
đất
[64, Tập 1,
tr 25]
Mặt Trời, Mặt
Trăng và các vì
tinh tú
[64, Tập 3,
tr 20]
2
Pựt Luông tạo ra mặt trời, mặt trăng, ngàn vạn vì sao mới tạo ra trời đất. Pựt làm
ra cây cỏ, các giống loài từ loài ăn cỏ, ăn cá đến các loài mối mọt, chim chóc.
Pựt lại tạo ra giống vật hoàn toàn khác các loài động vật khác. Đó là loài đi bằng
hai chân, đầu đội trời chứ không lấy lưng hứng trời, hai con mắt nằm ngang phía
trán chứ không nằm dọc sống mũi. Pựt muốn con người cai trị thế gian nên giả
chết, muôn vật ganh tị nên luôn tìm cách cắn trộm.
Giải thích hiện tượng mưa nắng, nhật thực, sao…Mặt trời, mặt trăng được coi là
vợ chồng.
5
Thái
4
Truyện Ải lậc
cậc và ông
chống trời bà
chống mây
[126 , tr
398]
Then cho
năm chúa
“Xô công”
xuống xây
dựng trần
gian. Sau
Then lại sai
ông “Làm
đất”,
bà
“Gây rừng”
đem giống
Thái xuống
xây dựng
bản mường.
Về sau hai
ông bà phải
lấy
thân
chống trời
đạp
đất.
Then làm
hồng thủy
để
xây
dựng
lại
trần gian.
Giống
người mới
khổng lồ là
Ải xuống
Trời đất và
muôn loài
[73, tr 43]
Vũ trụ
[114, tr
446]
Thế giới của
Then
[114, tr
448]
Thuở xưa, Trời đất còn nối liền nhau bằng dây chựa- khảo- cát. Bà góa có đứa
con trai hay lên trời chơi, bực mình bà cầm chày chặt đứt dây, từ đó không ai lên
trời được nữa. Ông Trời Chao Pha muốn thử lòng muôn vật bèn giả chết, báo tin
các con vật. Rùa được người giúp nên dạy cách khóc, Trời liền cho người biết
nói và được ăn thịt các loài khác. Cọp gây sự với người, người đốt lửa, tiếng nứa
nổ, cọp sợ chạy. Từ đó, cọp có mối thù với người.
Ngày xưa đất trời gần nhau, nối với nhau bằng dây chựa khau cát, việc làm ăn
của người trần khó khăn. Một người đàn bà góa cầm dao chặt đứt dây, thế là trời
cao lên mãi, chỗ bị chặt là cao nhất (Bà góa giã gạo vô ý để trời đụng phải chày,
giật mình vụt lên cao).
Trên trời có con sông lớn nằm vắt ngang bầu trời gọi là sông Ngân Hà. Khi nước
nhiều, Then tháo nước xuống trần gian sinh ra mưa. Vào khoảng tháng 5,7, Then
tháo cống thường xuyên nên mưa kéo dài sinh ra lũ lụt. Khi nước sông ít, Then
cho người đóng cống liên tục khiến trần gian sinh ra hạn hán. Vào ngày hội mùa,
Then có tục lăn trống rồi cho hai con rồng làm trò, bắn ra tua rồng chính là
những tia chớp. Ban đầu, nhiều mặt trăng, sao, mặt trời nên muôn loài sống ngắc
ngoải. Sao to, nhiều nhưng ở xa, mặt trăng, trời nhỏ nhưng ở gần nên rất nóng.
Muôn loài kiện Then, Then cho chó sói ăn mất 11 mặt trời, họ hàng nhà ếch ăn
chín mặt trăng, từ đó chỉ còn lại một mặt trăng, một mặt trời. Then lại thả quả
bầu chứa muôn loài và muôn vật xuống vùng Mường Thanh tạo ra các giống…
Bảng 2. Thống kê thần thoại về nguồn gốc con người và muôn loài
STT
Dân tộc
Số
lượng
Tên truyện
Nguồn
1
Giáy
1
Nước ngập trời
[99, tr 7]
2
Khơ Mú
1
Quả bầu mẹ
[17, tr 4]
1
Rồng
và
người
(Nạn
hồng
thủy)
3
Lô Lô
[85, tr 9]
Xung đột
Rồng
và
Người->
Lụt.
Một
gia
đình
nghèo được
thần
báo
trước nên
người anh
cả và em
gái út nghe
theo
làm
trống thoát
Tóm tắt nội dung
Trời giao cho vợ chồng cá trạch trấu và chim quẽo –chảo giữ cái cửa nước không
cho nước làm ngập lụt trần gian. Loài người phải góp thức ăn nuôi chúng. Một
năm vợ chồng cá và chim bị thiếu thức ăn, không đủ sức giữ nước-> lụt. Hai anh
em ruột nhờ chui vào quả bầu thoát nạn. Họ nghe theo Vua Trời lấy nhau sinh ra
cái bọc, lấy cái bọc băm nhỏ đem rắc khắp nơi, tạo ra nhà cửa, con người. Người
Giáy là phần thịt dính mùn thớt cạo ra nên ít như vậy.
Hai anh em mồ côi tha chết cho dúi, sau được dúi mách bảo sẽ có lụt và khuyên
người lấy gỗ khoét rộng, lấy sáp ong bịt kín. Sau 7 ngày, nước rút, hai anh em
chui ra, chia nhau đi tìm vợ, chồng. Cuối cùng họ lấy nhau, có mang, sau 7 năm,
7 tháng bảy ngày sinh ra một quả bầu, để lên gác bếp. Sau nghe tiếng xì xào, vợ
chồng khoét lỗ thì người Khơ Mú, Thái, Tày…chui ra. Người Kinh ra sau nên da
trắng và phải đi làm ăn ở tận vùng đồng bằng.
STT
Dân tộc
Số
lượng
Tên truyện
Tóm tắt nội dung
Nguồn
chết. Một
vị thần xuất
hiện
khuyên họ
lấy nhau,
sinh ra cục
thịt. Người
chồng lén
xẻo cục thịt
thành nhiều
mảnh, vứt
các
gốc
cây->mọc
lên
làng
mạc, họ đặt
tên cho các
làng, người
sinh sôi nảy
nở.
4
Mảng
1
5
Hà Nhì
2
Nguồn gốc vũ
trụ và các dân
tộc
Đất mẹ Na ma
À Mé
Xem bảng 1
[11, tr 16]
[114, tr
154]
Nguồn gốc dân tộc, mô típ quả bầu cứu nạn. Vợ chồng lấy nhau, mọc u, mọc
thêm vú, u nở ra các dân tộc, vú trước nuôi người, vú sau lưng nuôi ma. Chim lo
búc liên lạc mang lệnh cho người sống mãi xuống trần nhưng chim hay quên hỏi
nhiều làm trời bực mình phán: thấp chết, cao chết->người già trẻ đều chết.
STT
6
7
Dân tộc
Mường
Thái
Số
lượng
2
Tên truyện
Nguồn
Nguồn gốc các
dân tộc
[26, tr 7]
Vua Trời xử
kiện
[108, tr
101]
Vua cả núi Tản
Viên
[108, tr
108]
Trời đất và
muôn loài
[73, tr 43]
Chuyện “Ải
Cắp Ý Kèo”
[18, tr 4]
2
Tóm tắt nội dung
Thuở con người và muôn vật chung ngôn ngữ, có hai vợ chồng một lần bỗng
nghe chim Khồ gô khồ sứ nói chuyện->biết rằng sắp có mưa lớn. Sau trận lụt,
vạn vật thay đổi, chỗ lõm, sâu trở thành sông, suối, chỗ lồi cao tạo thành đồi, núi.
Hai anh em một trai một gái thoát chết chia ra hai ngả tìm con người cuối cùng
lại gặp nhau. Họ buộc phải lấy nhau, người vợ mang thai, sinh ra 1 cái bọc, bên
trong rất nhiều hạt màu trắng. Chàng trai vứt bọc ra rừng. Hạt theo về xuôi nở ra
người Kinh, hạt lên núi cao nở ra người Dao, Mông..
Ban đầu trời đất còn liền nhau. Xung đột loài vật và loài người xảy ra bởi loài
người khôn ngoan thường dùng bẫy để ăn bắt các loài. Vua Trời nghĩ cách thử
lòng vạn vật, cuối cùng người được làm chúa và được ăn thịt các loài
Sự tích về chàng trai có con dao thần chém nước dâng cao, chiến thắng vua Khú
được tôn làm vua Cả núi Tản Viên.
Thuở xưa, Trời đất còn nối liền nhau bằng dây chựa- khảo- cát. Bà góa có đứa
con trai hay lên trời chơi, bực mình bà cầm chày chặt đứt dây, từ đó không ai lên
trời được nữa. Ông Trời Chao Pha muốn thử lòng muôn vật bèn giả chết, báo tin
các con vật. Rùa được người giúp nên dạy cách khóc, Trời liền cho người biết
nói và được ăn thịt các loài khác. Cọp gây sự với người, người đốt lửa, tiếng nứa
nổ, cọp sợ chạy. Từ đó, cọp có mối thù với người.
Trời làm lụt để phạt người vì tội bướng bỉnh. Anh em Ải Cắp Ý Kèo được chim
cu xanh báo biết trước nên lấy quả bí đục lỗ trốn vào thoát nạn. Họ đều nằm mơ
thấy Pọ Then bảo chúng lấy nhau để nảy nở loài người. Họ đành lấy nhau, sinh
con đàn cháu lũ. Họ chia các con đi khắp nơi. Người Mèo lên đỉnh núi, người
Kinh xuống đồng bằng.
STT
8
Dân tộc
Dao
Số
lượng
Tên truyện
Nguồn
Người trong
cung trăng và
nguồn gốc loài
người
[101, tr 3]
Quả bầu
[126, Tập
1, tr 161]
Quả bầu tiên
[64, Tập 3,
tr 23]
4
Mắt người
không nhìn
xuyên màn đêm
[101, tr
172]
Tóm tắt nội dung
Ba bố con đi bắt thần Sấm ăn thịt. Hai đứa trẻ con vô tình mắc mưu thần nên
thần thoát thân và làm lụt. Hai anh em có răng thần Sấm trồng ra cây bầu, một
quả, tránh lụt. Người cha cầm ô nổi theo nước đến trời và bị mắc lại vào cành đa.
Nước rút, hai anh em chui ra, lấy hạt bầu trồng, ra cây bầu sai quả, gieo khắp nơi
ra người Kinh, Dao, Tày…
Thần Mưa bị nhốt phạt vì mải chơi tưới không đều, nhờ hai anh em nhà nọ mà
thoát nạn. Thần cho 2 anh em hạt bầu. Ngay sau đó, trời nổi giông bão, nước
ngập hết trần gian. Hai anh em thoát chết lấy nhau, sinh ra cục thịt tròn như quả
bầu. Họ đem băm ra và gieo xuống đất, sau biến thành người. Chỗ xa là đồng
bằng, người chồng gieo được nhiều nên đông đúc, chỗ gần là rừng núi người vợ
gieo được ít nên dân thưa thớt.
Thiên lôi hay làm người trần cực khổ nên có người nọ đã dùng mưu bắt Thiên lôi
nhốt lại. Thiên Lôi nhờ hai đứa trẻ con cho xin cái ống hút nước, phun vào nhà
đất thoát về trời. Thiên Lôi cho hai đứa trẻ hạt bầu, trồng ra quả to. Bỗng có
mưa, hai anh em khoét bầu chui vào, sống xót và lấy nhau->sinh ra bọc máu,
ném đi, từ những hạt máu hóa thành con người, mỗi hạt một họ.
Ban đầu mắt người nhìn trong đêm tối rất tinh nên người thường bắt các loài ăn
thịt, chỉ có Mèo và Cóc là chưa. Cóc đi kiện Ngọc Hoàng. Ngọc Hoàng lấy mực
chấm vào mắt người vài lần thế là người không nhìn rõ đêm nữa. Mèo bị chấm
một lần nên vẫn nhìn rõ đêm tối.
STT
9
Dân tộc
Hmông
Số
lượng
5
Tên truyện
Nguồn
Nạn hồng thủy
[94, tr 358]
Tóm tắt nội dung
Lúc loài người đã sống được 9000 năm trên trái đất. Hai anh em đi làm ruộng,
được cho biết sẽ có lụt phá hết. Người anh nóng nảy được ông già mách làm
trống sắt về sau bị chìm. Người em làm trống nhẹ hơn nên thoát nạn cùng người
chị ruột. Chử Lầu cho con rồng xuống hút nước, hai chị em gặp và bám vào cánh
con chim diều hâu bay tới nơi khô ráo.Hai chị em xẻo thịt sau gáy, dưới cánh tay,
dưới gót chân cho chim->hình thù lõm. Hai chị em hỏi Chử Lầu bằng cách lăn
đá, tung kim…cuối cùng lấy nhau->sinh ra vật tròn như quả trứng, đập vỡ nhiều
mảnh ra nhiều đứa trẻ->loài người.
STT
Dân tộc
Số
lượng
Tên truyện
Vì sao có nhiều
thứ tiếng nói
[94, 361]
Nguồn
Loài người
sinh sôi nảy
nở và rủ
nhau xây
tháp để lên
trời, Chử
Lầu
liền
làm
cho
loài người
nói nhiều
thứ tiếng
khác nhau>
loài
người chia
nhau ra ở
nhiều nơi
trên
mặt
đất. Người
Mèo ở núi
cao là kết
quả
của
việc phân
xử của vua
Mèo theo
cách người
nào chạy
đến đâu khi
gặp
mặt
Tóm tắt nội dung
STT
Dân tộc
Số
lượng
Tên truyện
Vì sao người ăn
ớt cay
Nguồn
[104, tr
121]
Chín anh em
[126, tr 73]
Câu chuyện mở
đầu
[134, tr 23]
Tóm tắt nội dung
Trời đất mới tạo lập còn nhão, ướt ->Ông Chày bà Chày nặn chín cái bánh pa
tung lên không trung biến thành chín mặt trời. Mặt đất khô, chun lại tạo ra sông
suối, biển sâu, núi cao. Ông Chày bà Chày nặn tiếp cây cối có cành, chim có
cánh…và nặn ra giống người có thân hình khác với các loài khác. Mặt đất quá
nóng, mọi vật ủ rũ, loài người trú nắng được ông Tiên mách cho làm nỏ bắn mặt
trời, bắn cái nào ăn cái ấy. Loài khỉ tức giận vì mình được nặn ra giống người mà
người biết bắn mặt trời nên rủ nhau đi đánh người. Người được tiên mách bảo
nên đánh thắng lũ khỉ, lại được tiên cho phép ăn thịt các loài, lấy lửa nướng thịt.
Khỉ biến thành ớt cay, người vẫn ăn được.
Chín anh em cùng bố mẹ sinh ra trong một bản Mèo, nghe lời cụ già làm thuyền
khi có lũ nên thoát chết. Trời lấy dùi chọc xuống làm ba cái lỗ to chứa nước->các
đại dương, ít nước nữa chảy theo vệt dùi kéo của Trời tạo ra sông ngòi. Trời cho
9 nàng tiên xuống giúp làm lại thiên hạ. Anh cả ở lại bản cũ, là dân tộc Mông.
Anh hai, anh ba..là người Thái, Mán, Xá, mường. Người em út đi xuống vùng
đồng bằng là người Kinh.
Vua Trời cử ông Chày làm ra bầu trời, bà Chày làm ra mặt đất. Ông Chày bảo bà
Chày nắn lại mặt đất cho vừa với trời, sinh ra chỗ lồi lõm, chỗ sâu thành biển hồ,
chỗ cao thành đồi núi. Đột nhiên bà Đất trở dạ sinh nở đẻ ra một đôi đực cái là
Gầu Á, Dầu Âu Họ cùng nhau tu sửa trời đất. Gầu á sinh con ở ngón chân ra hai
con là Chề Tù, Chề Blù. Vua Trời Chử Lầu sai con gái Giàng Dua, con trai
Giàng Dự xuống giúp họ xây dựng bầu trời, mặt đất. Luc mới, bầu trời tối tăm,
Chử Lầu cho 10 mặt trời xuống, 10 mặt trăng soi đêm, một cái bị va vỡ ra thành
ngàn vạn sao. Trời thả xuống cây cối vạn vật. Lại tìm đất nặn một loài sinh vật
đặc biệt, thổi hồn vào bụng, tiếng nói ở cổ họng và thổi hơi cho sống. Đó là con
người.
STT
10
Dân tộc
Tày
Số
lượng
7
Tên truyện
Pựt tạo ra trời
đất
Vì sao con
người có tiếng
nói
Tại sao người
được làm chủ
muôn loài
Pựt Luông chết
Tóm tắt nội dung
Nguồn
[64, Tập 1,
tr 25]
[64, Tập 1,
tr 29]
[64, Tập 1,
tr 34]
[64, Tập 1,
tr 37]
Xem ở bảng 1
Thuở con người và muôn loài còn sống chung với nhau và chung một tiếng nói
nên hỗn độn. Các loài bị con người ăn thịt nhiều nên đi kiện Pựt, Pựt cho buồng
móc từ cong thành thẳng để con người không làm dùng bẫy được, cho cá có vây,
có ngạnh, có xương sống, xuống nước ở để chống lại người. Pựt gọi người đến
tháo bàn chân bẻ ngược và đóng chốt tạo ra mắt cá chân. Người lại tìm cách kêu
Pựt trị loài cá, Pựt lại dạy cho người nhiều cách bắt cá. Pựt lại bảo các loài lấy
thuốc chấm vào mắt, người bôi nhiều nên chỉ nhìn được ban ngày, chỉ có mèo là
bôi ít nên nhìn rõ ban đêm. Pựt Luông lại giả chết để thả thuốc câm cho các loài,
người đi sau cứu rùa nên rùa mách cho sự thật. Thế là người có tiếng nói, các
loài đều câm hết, sáo vàng đậu trên cao dính ít thuốc nên nếu được dạy có thể nói
tiếng người.
Thuở loài người và muôn vật còn sống chung với nhau, Pựt muốn thử lòng các
loài bèn giả chết. Các loài khác khóc qua loa, chỉ có loài người là khóc thảm
thiết. Thế là người được làm chủ muôn loài.
Pựt Luông giả chết, muôn loài kéo lên khóc. Pựt nằm nghe các con vật khóc mỗi
con một cách. Loài người và rùa lên sau cùng, người giúp rùa vượt qua cái cây to
nên được rùa chỉ cho cách khóc. Người đến trước khóc đúng như vậy được Pựt
giao cho cai quản trần gian và được ăn thịt muôn loài. Nhớ ơn rùa, người không
ăn thịt rùa. Còn loài hổ ganh tị nên có thể ăn thịt người.
STT
Dân tộc
Số
lượng
Tên truyện
Sự tích loài
người thương
nhau (Hay là
nguồn gốc các
dân tộc)
Nguồn gốc các
dân tộc
Những con vật
phải sửa chữa
Nguồn
Tóm tắt nội dung
Loài người lúc đầu chưa yêu thương nhau. Một bà bẩn thỉu được hai đứa trẻ
thương bắt chấy liền cho 1 hạt bầu, về trồng ra 1 quả to lạ thường. Năm ấy, bỗng
trời hạn hán, hai anh em bắc thang lên xin nước trời nhưng trời đang bận bèn bảo
[ 64, Tập 1,
hai anh em tự múc nước. Hai anh em múc ba gáo đổ xuống->lụt to->hai anh em
tr 54]
chui vào quả bầu, thoát nạn, lấy nhau, sinh ra cục thịt. Hai anh em băm nhỏ vãi
lên núi, xuống ruộng -> người Dao, Mông, Tày, Kinh..Các dân tộc xuất hiện và
yêu thương nhau.
Vợ chồng người thợ rèn xung đột với Thiên lôi, Thần cho làm ra lụt. Hai đứa con
[82, tr 7] người thợ rèn thoát chết nhờ ngồi trên quả bầu, lấy nhau, sinh ra quả bí-> hạt bí
rải ra tạo ra các dân tộc.
Pựt Luông làm cuộc tu sửa cho các con vật, có loài nắn nót tô vẽ thì đẹp, có loài
xấu xí như cá chuối, cá trê. Cá bò thiếu thứ làm miệng nên Pựt lấy thanh tre uốn
[64, Tập 1, nên miệng cá bò rộng và xấu.Có loài Pựt không làm chân như rắn, lươn. Vịt thì
tr 46]
một chân làm bằng gióng cây khem nên khi ngủ vịt phải nhấc một chân lên. Gà
và chim không có vú nên Pựt bảo chúng đẻ trứng, khi con cứng cáp trong trứng
rồi mới chui ra…
Bảng 3. Thống kê thần thoại về công cuộc chinh phục tự nhiên và sáng tạo văn hóa
STT
Dân
tộc
Số
lượng
Tên truyện
Nguồn
1
Dao
1
Người có lúa ăn
[126, tr 93]
2
Pu Péo
1
Mẹ lúa, mẹ ngô
[137, tr 5]
Tóm tắt nội dung
Bên kia bờ của một con sông lớn có giống hạt nhỏ ăn được. Người sai chó bơi
bảy ngày qua sông để lấy hạt giống, sau chó há miệng rũ long, hạt giống rơi hết,
phải nhờ chuột tìm giúp. Từ đó, người có hạt lúa trồng.
Con người chưa có lúa ăn, ăn củ mài củ nâu. Hai vị thần mach cho người kên trời
xin hạt giống, sau lại mach cho người cách gieo trồng, từ đó có lúa ăn và có tục
STT
3
4
5
6
Dân
tộc
Khơ
Mú
Lô Lô
Thái
Mường
Số
lượng
1
2
Tên truyện
Nguồn
Mẹ lúa
[17, tr2122]
Người lên kiện
trời
[85, tr 22]
Sự tích cây lúa
[85, tr 2930]
Hạt gạo
[47, tr 30]
Thần Sắt
[73, tr 20]
Chàng Rạc
đánh Vua Trời
[108, tr 99]
2
4
Sự tích nhà sàn
[108, tr 7]
Lịch sử làm ra
ruộng lúa
[73, tr 9394]
Tóm tắt nội dung
thờ cúng mẹ lúa, mẹ ngô.
Xưa người chỉ biết bẫy thú để ăn. Trong 1 cái hang có nhiều hạt màu vàng ăn
ngon. Có con vắt xin được hút máu cô gái trẻ và sẽ mang những hạt vàng về cho
con người. Cô gái đồng ý, dân có hạt giống. Tên cô gái được đặt cho hạt giống,
đó là hạt Lúa.
Tương tự Cóc kiện trời. Khác: Chàng trai được sinh ra kỳ lạ, xin bố mẹ lên trời,
được trời cho con ếch xanh. Ếch kêu, có mưa. Chàng chết đi, dặn mọi người
chăm sóc ếch, không được giết hại và ăn thịt.
Xưa người chỉ ăn cỏ dại, có hai vợ chồng đi kiếm thức ăn, thấy chim ăn những
hạt vàng, hai vợ chồng ăn thử, ngon, mang về trồng, từ đó có hạt lúa.
Ngày xưa hạt gạo to bằng quả bí xanh, tự lăn trên núi về. Có bà góa chồng lười
và tham. Một lần, có con mèo đuổi con chuột làm lăn quả gạo xuống, xô nhau đè
lên bà góa. Bà ta bị đau chửi bới và đập vỡ hạt gạo. Thế là từ đó hạt gạo bé lại,
lăn về rừng và không tự bò về nữa.
Anh nông dân nghèo được Thần sắt đến ban cho cục sắt. Từ đó, anh có cái cày,
cuốc khai phá ruộng nương.
Tương tự truyện Cóc kiện trời (dân tộc Kinh)
Ban đầu chưa có nhà người phải ở trong các hốc cây, hốc núi. Bấy giờ có ông
Cài một lần bắt được con rùa The định ăn thịt nhưng rùa xin tha. Sau đó, rùa
mách cho ông Cài cách làm nhà giống như toàn thân rùa. Ông Cài nói với mọi
người và bắt đầu làm nhà. Từ đó ngườ Mường biết làm nhà và dạy nhau không
ăn thịt rùa.
Con người đi săn bắt thú nhưng không đủ ăn, được chỉ cách làm ruộng, đi mua
giống lúa về trồng, từ đó có gạo lúa, lập đền thờ thần Lúa.
STT
7
Dân
tộc
Tày
Số
lượng
Tên truyện
Nguồn
Chấu vá kéo
cày
[108, tr
308-309]
Vì sao người
Tày thờ thần
Lửa
[64, Tập 1,
tr 42]
Lên trời xin
thóc giống
[64, Tập 1,
tr 44]
Pựt Luông tạo
ra vẻ đẹp trần
gian
[64, Tập 1,
tr 51]
5
Tóm tắt nội dung
Chấu vá coi việc trần gian, mang hạt giống xuống gieo, gieo cỏ nhiều hơn lúa
nên bị phạt hóa ra trâu kéo cày và ăn cỏ suốt đời.
Ban đầu loài người cũng ăn sống nuốt tươi->Pựt dạy loài người lấy lửa sưởi ấm
và nấu nướng. Pựt dạy cho loài người biết làm ra lửa, lại sai thần lửa xuống nằm
trong những khúc gỗ cháy dở để giữ lửa cho mọi nhà. Những khi thần thức dậy
cuồng nộ ở ngoài nương, ngoài rừng, nuốt cây…loài người và vạn vật phải chạy
cho thật xa. Thần có thể nuốt cả nhà nếu giữ không cẩn thận. Tuy vậy, loài người
rât yêu mến nên nhà người Tày Nùng đều thờ thần Lửa (thần Bếp, Vua Bếp).
Pựt luông dạy người làm ruộng nhưng ban đầu lại cho giống lúa xấu. Loài người
lên xin giống mới->hạt to bằng hạt bưởi, tự chín tự bò về. Một hôm có người đàn
bà chửa đem thóc ra phơi, gà đến mổ, thóc gọi bà đuổi gà nhưng lười nhác, nặng
nề nên bà mặc kệ. Bà lại cầm đòn càn đập thóc túi bụi làm hạt thóc vỡ vụn ra .
Chúng cất tiếng nguyền từ dày người phải đem đòn càn mà rước, mà gánh thóc
mới về. Loài người từ đó phải gieo cấy, gặt và hạt gạo cũng nhỏ lại.
Pựt nghĩ cách làm cho cuộc sống con người đẹp lên. Pựt tạo ra quần áo cho con
người mặc. Con gái thứ tư của Pựt tự nguyện chết hóa thành cây bông. Từ đó,
loài người biết trồng bông, kéo sợi, dệt vải do người con thứ chín của Pựt dạy.
Nhưng nàng chỉ dạy cho đàn bà nên ngày nay đàn ông không biết. Nàng tiên còn
dạy cho người biết hát, biết lượn và thổi sáo, chơi đàn. Nàng còn hy sinh thân
mình tạo ra một cây đàn tính, dây đàn là sợi tóc thơm xe ba xe bảy, bầu đàn là
một bên bầu vú của nàng. Tiếng đàn phát ra rất kỳ diệu. Con người vui mừng
say mê quên làm, sinh ra lười nhác. Pựt đem cắt dây cây đàn ấy chỉ để lại ba dây
như ngày nay.
STT
Dân
tộc
Số
lượng
Tên truyện
Nguồn
Tại sao ngày
nay hạt lúa lại
nhỏ
[64, Tập 2,
tr 231]
Tại sao ngày
nay trâu ăn cỏ
[64, Tập 3,
tr 46]
Tóm tắt nội dung
Hạt lúa ban đầu to bằng quả dưa, đến mùa chín tự bò về nhà. Loài người vì thế
sinh ra lười biếng. Một năm nọ, lúa bò về nhà nhưng có hia người đàn bà lười
nhác không dọn dẹp, lại vác chổi đập thóc làm thóc vỡ bắn tung tóe. Hạt bắn lên
rừng mọc thành cây báng, phần bắn lên nương thành khoai sắn, bắn xuống ruộng
thì thành lúa. Do đó, loài người phải gặt, đào mới có lúa ăn.
Trâu ban đầu được ở trên trời với Pụt. Ngày nọ thấy loài người thiếu thứ cây ra
quả để ăn no nên Pụt bảo trâu mang theo cả giống lúa và cỏ xuống gieo, 10 hạt
lúa, 1 hạt cỏ. Trâu chậm chạp, đần độn xuống gieo nhầm, từ đó người có lúa ăn
nhưng cỏ nhiều quá liền kêu Pụt. Pụt phạt trâu xuống trần ăn cỏ và giúp người
cày bừa.
II. TRUYỀN THUYẾT
Bảng 4. Thống kê truyền thuyết về nhân vật anh hùng lịch sử
STT
1
Dân
tộc
Khơ
Mú
Số
lượng
Tên truyện
Nguồn
Nàng Chương
[17, tr 7]
Chương Nhi
[17, tr 10]
2
Tóm tắt nội dung
Nàng Chương là con vua Lạn Phạ rất xinh đẹp, mạnh mẽ, ham mê luyện nỏ,
không thích chuyện chồng con. Có vị vua khác xua quân chiếm đánh, nàng
Chương xin cha đi đánh giặc, chiến thắng. Một tướng làm phản dẫn giặc tới bao
vây, đội quân nàng không kịp trở tay. Nàng chém chết tên phản nghịch, ngửa cổ
gọi trời, trời cho nôi thần xuống đón hồn nàng lên trời còn than thể và binh sĩ hóa
tượng đá.
Mường Khơ Mú có giặc chiếm đóng. Vua Trời sai Chương Nhi xuống cầm quân,
quân Chương rất mạnh, sau được các tướng hổ, chim giúp, quân Chương thắng.
Chương được giao việc phân xử, dàn hòa dưới trần gian
- Xem thêm -