ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ
-----------------------
HOÀNG VIỆT HÀ
CÔNG NGHIỆP HÓA Ở HÀN QUỐC
VÀ BÀI HỌC KINH NGHIỆM CHO VIỆT NAM
Chuyên ngành: Kinh tế chính trị
Mã số: 60 31 01 01
LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ CHÍNH TRỊ
NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: TS.NGUYỄN MẠNH HÙNG
Hà Nội - 2016
MỤC LỤC
DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT .................................................................................4
DANH MỤC BẢNG BIỂU ........................................... Error! Bookmark not defined.
MỞ ĐẦU .........................................................................................................................1
CHƢƠNG 1: TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU; CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ
VẤN ĐỀ CÔNG NGHIỆP HÓA Ở CÁC NƢỚC ......... Error! Bookmark not defined.
1.1 Tổng quan nghiên cứu đề tài ................................... Error! Bookmark not defined.
1.2 Cơ sở lý luận về vấn đề công nghiệp hóa và một số mô hình công nghiệp hoá ở các
nƣớc trên thế giới ........................................................... Error! Bookmark not defined.
1.2.1 Cơ sở lý luận về vấn đề công nghiệp hóa ........ Error! Bookmark not defined.
1.2.2 Một số mô hình công nghiệp hóa ở các nƣớc trên thế giới ... Error! Bookmark
not defined.
1.2.3 Những vấn đề cần giải quyết trong quá trình công nghiệp hóa ............... Error!
Bookmark not defined.
CHƢƠNG 2: PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU CỦA ĐỀ TÀI . Error! Bookmark not
defined.
2.1. Phƣơng pháp luận duy vật biện chứng và duy vật lịch sử .... Error! Bookmark not
defined.
2.2 Phƣơng pháp nghiên cứu cụ thể .............................. Error! Bookmark not defined.
2.2.1 Phƣơng pháp trừu tƣợng hóa khoa học ............ Error! Bookmark not defined.
2.2.2 Phƣơng pháp chọn điểm nghiên cứu, khảo sát. Error! Bookmark not defined.
2.2.3 Phƣơng pháp thu thập nghiên cứu tài liệu, xử lý số liệu Error! Bookmark not
defined.
2.2.4 Phƣơng pháp phân tích và tổng hợp ................. Error! Bookmark not defined.
CHƢƠNG 3: QUÁ TRÌNH CÔNG NGHIỆP HÓA Ở HÀN QUỐC VÀ NHỮNG BÀI
HỌC KINH NGHIỆM CHO CÁC NƢỚC ................... Error! Bookmark not defined.
3.1 Vài nét về bối cảnh công nghiệp hóa ở Hàn Quốc .. Error! Bookmark not defined.
3.2 Quá trình thực hiện công nghiệp hóa ở Hàn Quốc từ năm 1960-1995 ........... Error!
Bookmark not defined.
3.2.1 Giai đoạn đầu công CNH thay thế nhập khẩu ở Hàn Quốc (1953-1962)....... Error!
Bookmark not defined.
3.2.2 Những đặc điểm chủ yếu của quá trình công nghiệp hóa tại Hàn Quốc từ đầu thập
niên 60 đến năm 1995 ................................................. Error! Bookmark not defined.
3.3 Hàn Quốc giai đoạn từ 1995 đến nay (2015) .......... Error! Bookmark not defined.
3.4 Một số bài học kinh nghiệm của Hàn Quốc trong quá trình công nghiệp hóa Error!
Bookmark not defined.
3.4.1 Lựa chọn chiến lƣợc công nghiệp hoá phù hợp để đẩy nhanh tăng trƣởng kinh tế
................................................................................... Error! Bookmark not defined.
3.4.2 Tạo lập cơ cấu ngành công nghiệp năng động trên cơ sở đa dạng hoá các loại
hình doanh nghiệp ..................................................... Error! Bookmark not defined.
3.4.3 Chủ động nắm bắt công nghệ mới, tăng cƣờng ứng dụng triển khai trong công
nghiệp hoá, hiện đại hoá............................................ Error! Bookmark not defined.
3.4.4 Kết hợp mở rộng thị trƣờng cả ngoài nƣớc và nội địa, lấy thị trƣờng ngoài
nƣớc làm trọng tâm ................................................... Error! Bookmark not defined.
3.4.5 Khai thác tối đa các nguồn vốn cho công nghiệp hoá, hiện đại hoá............... Error!
Bookmark not defined.
3.4.6 Coi trọng phát triển nguồn nhân lực cho công nghiệp hoá, hiện đại hoá. Error!
Bookmark not defined.
3.4.7 Xác định rõ vai trò định hƣớng và chức năng điều hành của nhà nƣớc trong
công nghiệp hoá, hiện đại hoá ................................... Error! Bookmark not defined.
3.4.8 Giải quyết những mặt trái về môi trƣờng và các vấn đề xã hội của quá trình
công nghiệp hóa ở Hàn Quốc. ................................... Error! Bookmark not defined.
CHƢƠNG 4: VẬN DỤNG NHỮNG BÀI HỌC KINH NGHIỆM TỪ QUÁ TRÌNH
CÔNG NGHIỆP HÓA Ở HÀN QUỐC VÀO VIỆT NAM ........ Error! Bookmark not
defined.
4.1 Một số vấn đề về công nghiệp hóa, hiện đại hóa ở Việt Nam trong giai đoạn
hiện nay ......................................................................... Error! Bookmark not defined.
4.1.1 Quá trình đổi mới nhận thức của Đảng ta về CNH-HĐH ..... Error! Bookmark
not defined.
4.1.2 Những kết quả đã đạt đƣợc trong quá trình thực hiện công nghiệp hóa ở
Việt Nam .................................................................. Error! Bookmark not defined.
4.1.3 Những hạn chế còn tồn tại trong quá trình thực hiện công nghiệp hóa ở
Việt Nam .................................................................. Error! Bookmark not defined.
4.2 Một số đặc điểm tƣơng đồng và khác biệt của Việt Nam và Hàn Quốc khi bƣớc
vào quá trình công nghiệp hóa....................................... Error! Bookmark not defined.
4.2.1 Một số đặc điểm tƣơng đồng về kinh tế xã hội của Việt Nam và Hàn Quốc khi
bƣớc vào quá trình công nghiệp hóa ......................... Error! Bookmark not defined.
4.2.2 Những nét khác biệt giữa Việt Nam và Hàn Quốc khi bƣớc vào quá trình công
nghiệp hóa ................................................................. Error! Bookmark not defined.
4.3 Khả năng vận dụng một số kinh nghiệm của Hàn Quốc vào quá trình công nghiệp
hóa hiện đại hóa ở nƣớc ta hiện nay .............................. Error! Bookmark not defined.
4.3.1 Nâng cao vai trò Nhà nƣớc trong công nghiệp hóa, hiện đại hóaError! Bookmark
not defined.
4.3.2 Thúc đẩy chuyển dịch cơ cấu kinh tế theo hƣớng CNH, HĐH bền vững và hội
nhập quốc tế với việc hình thành những ngành trọng điểm và mũi nhọn ......... Error!
Bookmark not defined.
4.3.3 Chính sách và giải pháp về khoa học công nghệ ........... Error! Bookmark not
defined.
4.3.4 Chú trọng khai thác lợi thế so sánh, kết hợp tốt hƣớng ngoại và hƣớng nội, lấy
thị trƣờng nƣớc ngoài làm trọng tâm ........................ Error! Bookmark not defined.
4.3.5 Huy động vốn cho công nghiệp hóa hiện đại hóa .......... Error! Bookmark not
defined.
4.3.6 Phát triển và sử dụng nguồn lực con ngƣời trong công nghiệp hóa, hiện
đại hóa ....................................................................... Error! Bookmark not defined.
KẾT LUẬN ................................................................... Error! Bookmark not defined.
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ........................................................................5
MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài
“Sự thần kỳ” mà các nƣớc NICs (các nƣớc công nghiệp mới) ở Châu Á
đạt đƣợc trong những thập kỷ qua không phải là sự ngẫu nhiên, mà là cả một quá
trình tìm tòi, thử nghiệm và phấn đấu kiên trì của các quốc gia, vùng lãnh thổ công
nghiệp mới Châu Á. Trải qua những thăng trầm, thất bại và thành công, họ đã
tìm ra một mô hình phát triển kinh tế phù hợp với những điều kiện thực tế ở mỗi
nƣớc, đó là chìa khóa để đi từ những nƣớc, lãnh thổ nghèo nàn, lạc hậu vƣơn lên thành
những quốc gia có nền công nghiệp phát triển, hòa nhập vào cộng đồng kinh tế thế
giới với địa vị không ngừng đƣợc nâng cao.
Hàn Quốc là một đất nƣớc nhỏ nằm ở phía cực Đông của châu Á đƣợc biết đến là
một nƣớc công nghiệp mới điển hình. Mặc dù xếp vị trí thứ 109 trên thế giới về mặt
lãnh thổ nhƣng Hàn Quốc lại là trung tâm của các hoạt động kinh tế, văn hoá và nghệ
thuật của Châu Á. Hàn Quốc đã trải qua thời kỳ thực dân trị của Nhật Bản vào đầu thế
kỷ 20 và sau đó là cuộc chiến tranh Hàn Quốc (1950-1953) nhƣng trong một thời gian
ngắn, Hàn Quốc đã đạt đƣợc tốc độ tăng trƣởng kinh tế đáng kinh ngạc, vẫn thƣờng
đƣợc biết đến là “Kỳ tích Sông Hàn”. Nếu cách đây 30 năm tổng sản phẩm quốc nội
của Hàn Quốc chỉ đứng ngang với các nƣớc nghèo ở châu Phi và châu Á thì hiện nay,
tổng sản phẩm quốc nội của Hàn Quốc xếp thứ 10 trên thế giới. Từ những năm 1970
nhiều công ty lớn của Hàn Quốc bắt đầu tạo chỗ đứng trên thị trƣờng thế giới. Trong
số đó có thể kể tới Samsung, Hyundai hay GM Daewoo. Cho đến nay, Hàn Quốc đã là
một quốc gia công nghiệp đứng vị trí cao trên trƣờng thế giới. Ngành công nghiệp
chất bán dẫn, ô tô, đóng tàu, sản xuất thép và công nghệ thông tin của Hàn Quốc có vị
trí hàng đầu trên thị trƣờng thế giới. Hàn Quốc đang đƣợc thế giới công nhận và đánh
giá là một trong 4 con rồng phát triển nhất của châu Á. Sở dĩ có đƣợc bƣớc tiến bộ
vƣợt bậc và phát triển thành một nƣớc công nghiệp nhƣ ngày nay là cả một quá trình
kéo dài với những chiến lƣợc công nghiệp hóa diễn ra liên tục và hiệu quả. Trong
những năm qua, Hàn Quốc đƣợc các nhà phân tích kinh tế trên thế giới thừa nhận là
một điển hình của một nền kinh tế phát triển thành công, đặc biệt là từ khi xuất phát từ
đặc thù địa lý, Hàn Quốc là một quốc gia không đƣợc ƣu đãi về tài nguyên thiên nhiên.
Từ một nƣớc gặp nhiều khó khăn sau chiến tranh, Hàn Quốc mau chóng trở thành một
1
nƣớc công nghiệp mới (NICs/NIEs). Hàn Quốc có một quá trình công nghiệp hóa
đƣợc rút ngắn một cách tối đa (chỉ còn 30 năm) so với Mỹ, các nƣớc EU và Nhật Bản
do có đƣợc chiến lƣợc công nghiệp hóa đúng đắn, tận dụng đƣợc lợi thế của “ngƣời
đi sau”, tiếp thu đƣợc kinh nghiệm của cả ba nhóm nƣớc phát triển trên. Vị thế mới
của Hàn Quốc trong cộng đồng quốc tế đƣợc đánh dấu vào năm 2010 với việc trở
thành quốc gia Châu Á đầu tiên giữ vai trò chủ tịch G20 và tổ chức Hội nghị
Thƣợng đỉnh G20. Năm 2011, Hàn Quốc là thực thể kinh tế lớn thứ 15 thế giới,
năm 2012 đã vƣơn lên thứ 12 thế giới, năm 2013 vƣơn lên thứ 11 và năm 2016 dự
kiến vƣơn lên thứ 9 thế giới.
Việt Nam và Hàn Quốc là hai nƣớc Châu Á có nhiều nét tƣơng đồng về lịch sử,
địa lý và văn hóa, cơ sở kinh tế xã hội. Sau khi thực hiện công cuộc đổi mới Việt Nam
đã đạt đƣợc một số thành tựu nhất định, tuy nhiên nếu xét theo các tiêu chuẩn quốc tế
thì Việt Nam vẫn là một quốc gia kém phát triển. Để có thể vƣơn lên đạt trình độ
ngang hàng với các quốc gia trong khu vực, Việt Nam tất yếu phải lựa chọn con đƣờng
công nghiệp hóa hiện đại hóa. Hiện nay, chúng ta đang tiến hành sự nghiệp công
nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nƣớc nhằm thực hiện mục tiêu chiến lƣợc do Đại Hội VIII
đề ra là phấn đấu từ nay đến năm 2020 đƣa đất nƣớc ta cơ bản trở thành một đất nƣớc
công nghiệp. Việc học hỏi kinh nghiệm từ những quốc gia đi trƣớc sẽ giúp rút ngắn
thời gian, tăng hiệu quả và tránh đƣợc những rủi ro không đáng có trong quá trình thực
hiện công nghiệp hóa hiện đại hóa. Đánh giá khách quan cho rằng công nghiệp hóa ở
Hàn Quốc đƣợc coi là bài học kinh nghiệm điển hình dành cho Việt Nam.
Nền kinh tế Việt Nam hiện nay đang đứng trƣớc nhiều thời cơ và thách thức mới
do quá trình toàn cầu hóa và hợp tác quốc tế mang lại. Trong bối cảnh các nguồn lực
kinh tế của Việt Nam còn nhiều hạn chế, thực hiện công nghiệp hóa, hiện đại hóa kết
hợp với việc học hỏi kinh nghiệm từ các nƣớc công nghiệp đi trƣớc là một bƣớc đi
đúng đắn. Vì vậy việc nghiên cứu kinh nghiệm công nghiệp hóa của các nƣớc đi trƣớc
để tìm ra những giải pháp cho Việt Nam là một vấn đề cấp thiết.
Đề tài “Công nghiệp hóa ở Hàn Quốc và bài học kinh nghiệm cho Việt Nam”
đƣợc học viên lựa chọn làm đề tài luận văn thạc sĩ, chuyên ngành kinh tế chính trị.
2
* Câu hỏi nghiên cứu:
- Những thành công và thất bại của Hàn Quốc trong quá trình thực hiện công
nghiệp hóa là gì?
- Việt Nam sẽ học hỏi đƣợc những gì và vận dụng nhƣ thế nào từ bài học kinh
nghiệm rút ra trong quá trình công nghiệp hóa của Hàn Quốc?
2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu
2.1 Mục đích:
Nghiên cứu quá trình công nghiệp hóa ở Hàn Quốc, rút ra và đánh giá những bài
học kinh nghiệm từ quá trình đó để vận dụng ở Việt Nam. Trên cơ sở những bài học
thành công và thất bại của Hàn Quốc đƣa ra một số định hƣớng góp phần nâng cao
hiệu quả của việc vận dụng những bài học kinh nghiệm này vào quá trình công nghiệp
hóa ở Việt Nam.
2.2 Nhiệm vụ
Hệ thống hoá những vấn đề lý luận và thực tiễn về công nghiệp hóa.
Đánh giá thành tựu và hạn chế của quá trình công nghiệp hóa ở Hàn Quốc từ đó
rút ra đƣợc những bài học kinh nghiệm để vận dụng ở Việt Nam.
Đánh giá khả năng vận dụng những bài học kinh nghiệm của Hàn Quốc vào quá
trình công nghiệp hóa ở Việt Nam.
3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
3.1 Đối tượng nghiên cứu
Quá trình công nghiệp hóa ở Hàn Quốc và những bài học kinh nghiệm có khả
năng vận dụng đối với Việt Nam.
3.2 Phạm vi nghiên cứu
Đề tài tập trung đánh giá một số những bài học kinh nghiệm thành công và
thất bại đƣợc rút ra từ quá trình công nghiệp hóa ở Hàn Quốc. Bên cạnh đó nghiên
cứu khả năng vận dụng những bài học kinh nghiệm trên vào quá trình công nghiệp
hóa ở Việt Nam.
4. Phương pháp nghiên cứu
Luận văn sử dụng các phƣơng pháp nghiên cứu của khoa học kinh tế, phƣơng
pháp duy vật biện chứng và duy vật lịch sử, phƣơng pháp trừu tƣợng hóa, kết hợp giữa
logic và lịch sử, phân tích và tổng hợp để làm rõ đối tƣợng nghiên cứu.
3
Luận văn sử dụng một số tài liệu của các đề tài, dự án, công trình nghiên cứu,
bài viết trên các tạp chí đã đƣợc công bố về vấn đề có liên quan để từ đó làm căn cứ
đánh giá, lựa chọn và phân tích những bài học kinh nghiệm phù hợp nhất, có khả năng
vận dụng cao góp phần đẩy nhanh quá trình công nghiệp hóa ở Việt Nam đạt hiệu quả
nhƣ công cuộc công nghiệp hóa của Hàn Quốc.
KẾT CẤU CỦA LUẬN VĂN
Ngoài phần mở đầu, kết luận và các phụ lục, luận văn đƣợc kết cấu thành 4 chƣơng:
- Chƣơng 1: Tổng quan tình hình nghiên cứu; Cơ sở lý luận về công nghiệp
hóa ở các nƣớc
- Chƣơng 2: Phƣơng pháp nghiên cứu của đề tài
- Chƣơng 3: Quá trình công nghiệp hóa ở Hàn Quốc và những bài học kinh
nghiệm cho các nƣớc
- Chƣơng 4: Vận dụng những bài học kinh nghiệm từ quá trình công nghiệp hóa
ở Hàn Quốc vào Việt Nam
4
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO
*Tài liệu tiếng Việt
1. Byung Nak Song, Phạm Quý Long dịch (2002), “Kinh tế Hàn Quốc đang trỗi
dậy” NXB Thống kê Hà Nội.
2. Ngô Xuân Bình, Phạm Quý Long (2000), “Hàn Quốc trên con đường phát triển”
NXB Thống kê.
3. Trần Thị Chúc (2007), “Công nghiệp hóa, hiện đại hóa ở Việt Nam thực trạng và
giải pháp” Đề tài nghiên cứu khoa học cấp bộ.
4. Phạm Xuân Đƣơng (2015), “Công nghiê ̣p hóa hiê ̣n đại - bước chuyển quan trọng
đưa nước ta sớm trở thành nước công nghiê ̣p” Tạp chí Cộng sản.
5. Đảng Cộng sản Việt Nam (1986, 1991, 1996, 2001, 2006 và 2011), Văn kiện Đại
hội đại biểu Đảng toàn quốc lần thứ VI, VII, VIII, IX, X và XI, NXB Chính trị
Quốc gia, Hà Nội.
6. Khoa Kinh tế Chính trị, phân viện Báo chí Tuyên truyền (1996), “Thực tiễn lịch
sử về cách mạng công nghiệp ở một số nước TBCN và những vấn đề rút ra với
quá trình CNH-HĐH ở nước ta”.
7. Huỳnh Văn Giáp (2004), “Địa lý Đông Bắc Á – Trung Quốc, Hàn Quốc và Nhật
Bản” (Môi trường tự nhiên và các đặc điểm nhân văn, kinh tế - xã hội), NXB
ĐHQG TPHCM
8. Vũ Văn Hà (2014), “Các điều kiện công nghiệp hóa rút ngắn trong quá trình đi lên
chủ nghĩa xã hội, bỏ qua chủ nghĩa tư bản ở nước ta hiện nay” Tạp chí Cộng sản.
9. Võ Thanh Hải (2010), “Sự chuyển đổi mô hình phát triển kinh tế của Hàn Quốc,
những gợi ý và liên hệ với Việt Nam” Tạp chí nghiên cứu Đông Bắc Á.
10. Hoàng Văn Hiển (2008), “Quá trình phát triển kinh tế - xã hội của Hàn Quốc (1961
– 1993) và kinh nghiệm đối với Việt Nam” NXB Chính trị quốc gia Hà Nội.
11. Dƣơng Phú Hiệp (1996), “Con đường phát triển của một số nước châu Á – Thái
Bình Dương” NXB Chính trị quốc gia Hà Nội.
12. Dƣơng Phú Hiệp, Ngô Xuân Bình (1999), “Hàn Quốc trước thể kỷ XXI” NXB
Thống kê Hà Nội.
13. Phan Khiêm Ích, Nguyễn Đình Phan (1995), “Công nghiệp hóa, hiện đại hóa ở
5
Việt Nam và các nước trong khu vực” NXB Thống kê Hà Nội.
14. Trần Quang Minh (2010), “Nông nghiệp Hàn Quốc trên con đường phát triển”
NXB Từ điển Bách Khoa Hà Nội.
15. Ngô Thị Trinh (1994), “Kinh nghiệm cải cách và phát triển kinh tế của Nam
Triều Tiên (1962-1990)” Viện kinh tế thế giới.
16. Viện kinh tế thế giới (1990), “Các nước NICs” NXB KHXH.
17. Viện Kinh tế Thế giới (1994), “Các mô hình kinh tế thị trường trên thế giới”
NXB Thống kê Hà Nội.
18. Chu Tiến Quang – Lê Xuân Đình (2007), “Kinh nghiệm của Hàn Quốc trong
phát triển nông nghiệp bền vững” Tạp chí Cộng sản số 125.
19. Nguyễn Thanh (2002), “Những quan niệm cơ bản về công nghiệp hóa, hiện đại
hóa và đặc điểm, nội dung của quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa ở nước ta
hiện nay” Đề tài nghiên cứu khoa học cấp bộ.
20. Ngô Đăng Thành (2009), “Các mô hình công nghiệp hóa trên thế giới và bài học
kinh nghiệm cho Việt Nam” NXB Chính trị Quốc gia Hà Nội.
21. Trần Văn Thọ (2005), “Biến động kinh tế Đông Á và con đường công nghiệp
hóa Việt Nam” NXB Trẻ và Công ty Văn hóa Phƣơng Nam.
22. Nguyễn Hồng Sơn, Trần Quang Tuyến (2014), “Công nghiệp hóa, hiện đại hóa
ở Việt Nam: Tiêu chí và mức độ hoàn thành” Những vấn đề Kinh tế và Chính trị
thế giới.
23. Mai Thị Thanh Xuân (2011), “Một số mô hình công nghiệp hóa trên thế giới và
Việt Nam” NXB Đại học Quốc gia Hà Nội.
24. Mai Thị Thanh Xuân (2002) “Một số kinh nghiệm của các nước Châu Á về công
nghiệp hóa, hiện đại hóa nông nghiệp, nông thôn” Tạp chí Khoa học, T.XVIII số
4, tr. 55.
25. Mai Thị Thanh Xuân, Ngô Đăng Thành (2008) “Một số kinh nghiệm rút ra từ
mô hình công nghiệp hóa của các nước Đông Á”, Tạp chí Nghiên cứu Đông Bắc Á,
số 8 (90).
*Website
26. http://www.tapchicongsan.org.vn
27. http://www.gso.gov.vn
6
28. http://www.inas.gov.vn
29. http://www.baomoi.com
30. http://kinhtevadubao.vn
31. http://enternews.vn
32. http://vietnamese.korea.net
7
- Xem thêm -