I. PhÇn më ®Çu
1. TÝnh cÊp thiÕt cña ®Ò tµi nghiªn cøu:
ThÞ trêng chøng kho¸n ViÖt Nam ®· chÝnh thøc ®a
vµo vËn hµnh tõ th¸ng 7/2000, ®¸nh dÊu b»ng viÖc khai
tr¬ng Trung t©m giao dÞch chøng kho¸n (TTGDCK) ®Çu
tiªn t¹i Thµnh phè Hå ChÝ Minh. Sù ra ®êi cña TTGDCK ®·
t¹o ra mét c¬ chÕ linh ho¹t trong thu hót vµ ph©n bæ c¸c
nguån vèn trung, dµi h¹n ®Õn n¬i sö dông cã hiÖu qu¶,
gãp phÇn cïng víi hÖ thèng ng©n hµng t¹o nªn mét hÖ
thèng cung øng vèn cho sù nghiÖp c«ng nghiÖp ho¸ vµ
hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt níc. Tuy nhiªn, viÖc ®a vµo vËn hµnh
TTGDCK chØ míi lµ giai ®o¹n thö nghiÖm tríc khi chóng ta
x©y dùng mét Së giao dÞch chøng kho¸n hoµn chØnh víi
quy m« hiÖn ®¹i, v× vËy c¸c thiÕt chÕ vËn hµnh, quy m«
vµ ®èi tîng tham gia vµo thÞ trêng cßn h¹n chÕ, cha ®¸p
øng ®îc yªu cÇu cña mét thÞ trêng vèn ®Çy ®ñ. §Æc biÖt
lµ sù tham gia cña c¸c trung gian tµi chÝnh vµo thÞ trêng
chøng kho¸n cßn nhiÒu h¹n chÕ, ®©y lµ c¸c ®Þnh chÕ tµi
chÝnh ®· tån t¹i vµ ph¸t triÓn gÇn 50 n¨m vµ cã quan hÖ
gÇn gòi vµ mËt thiÕt víi thÓ chÕ thÞ trêng chøng kho¸n.
MÆc dï trong thêi gian qua, c¸c ng©n hµng th¬ng m¹i, tæ
chøc b¶o hiÓm vµ tæ chøc kiÓm to¸n ®· trùc tiÕp hoÆc
gi¸n tiÕp tham gia vµo c¬ chÕ vËn hµnh cña thÞ trêng
chøng kho¸n. Tuy nhiªn, ®©y míi chØ lµ sù khëi ®Çu, ho¹t
®éng mang tÝnh chÊt th¨m dß, v× vËy trong qu¸ tr×nh
triÓn khai c¸c trubg gian nµy ho¹t ®éng kh«ng hiÖu qu¶,
1
cha kh¼ng ®Þnh ®îc vÞ thÕ cña m×nh. NhiÒu tæ chøc
ng©n hµng vµ tµi chÝnh vÉn ®øng ngoµi cuéc ch¬i cña thÞ
trêng chøng kho¸n, bëi lÏ c¬ chÕ vËn hµnh vµ c¸ch thøc
tham gia vµo thÞ trêng nh thÕ nµo ®Ó ph¸t huy hiÖu qu¶
vÉn lµ nh÷ng trë ng¹i ban ®Çu ®èi víi c¸c ®Þnh chÕ nµy.
XuÊt ph¸t tõ yªu cÇu trªn, ®Ò tµi: “C¸c gi¶i ph¸p
thóc ®Èy sù tham gia cña c¸c trung gian tµi chÝnh
trªn TTCK ViÖt Nam” lµ ®Ò tµi nghiªn cøu nh»m gãp
phÇn vµo viÖc kh¼ng ®Þnh vÞ thÕ cña c¸c trung gian tµi
chÝnh trong c¬ cÊu thÞ trêng chøng kho¸n vµ ®¸nh gi¸ vai
trß, kh¶ n¨ng tham gia cña c¸c tæ chøc ng©n hµng-tµi
chÝnh trong giai ®o¹n võa qua, trªn c¬ së ®ã ®Ò xuÊt c¸c
gi¶i ph¸p thóc ®Èy sù tham gia cña c¸c tæ chøc nµy vµo
thÞ trêng chøng kho¸n ViÖt Nam.
2. Môc tiªu nghiªn cøu cña ®Ò tµi:
§Ò tµi nghiªn cøu nh»m môc ®Ých:
- Nghiªn cøu mét sè m« h×nh c¸c trung gian trªn thÞ
trêng chøng kho¸n quèc tÕ
- §¸nh gi¸ vai trß cña c¸c trung gian tµi chÝnh trong
qu¸ tr×nh ph¸t triÓn thÞ trêng chøng kho¸n (giai ®o¹n
ban ®Çu vµ ph¸t triÓn sau nµy).
- C¸c nh©n tè ¶nh hëng tíi sù tham gia cña c¸c trung
gian tµi chÝnh
- C¸c ho¹t ®éng cña trung gian tµi chÝnh trªn TTCK
2
- §¸nh gi¸ thùc tr¹ng cña c¸c trung gian tµi chÝnh
ViÖt Nam vµ hiÖn tr¹ng tham gia cña c¸c ®Þnh chÕ nµy
vµo thÞ trêng chøng kho¸n.
- C¸c h×nh thøc tham gia vµo thÞ trêng chøng kho¸n
ViÖt Nam cña c¸c ®Þnh chÕ ng©n hµng vµ tµi chÝnh.
- KiÕn nghÞ mét sè gi¶i ph¸p tham gia.
3.§èi tîng nghiªn cøu
C¸c ho¹t ®éng chÝnh,c¸c kÕt qu¶ ®¹t ®îc,sù tham
gia cña trung gian tµi chÝnh tõ khi TTCK ViÖt nam ra ®êi
vµ ®i vµo ho¹t ®éng
4. Ph¹m vi cña ®Ò tµi:
XuÊt ph¸t tõ môc tiªu nghiªn cøu cña ®Ò tµi, nªn
ph¹m nghiªn cøu chØ ®Ò cËp ®Õn mét sè trung gian tµi
chÝnh ho¹t ®éng mang tÝnh chÊt trung gian trªn thÞ trêng
chøng kho¸n, trong ®ã khÝa c¹nh nghiªn cøu tËp trung ®i
s©u vµo c¸c ng©n hµng th¬ng m¹i vµ mét sè trung gian tµi
chÝnh kh¸c tham gia díi h×nh thøc cung øng c¸c dÞch vô tµi
chÝnh ®èi víi thÞ trêng (m«i giíi, t vÊn, ®Þnh møc tÝn
nhiÖm, b¶o l·nh ph¸t hµnh, kÕ to¸n, kiÓm to¸n...vv), chø
kh«ng nghiªn cøu díi gãc ®é t¹o lËp hµng ho¸ cho thÞ trêng.
5.KÕt cÊu cña ®Ò tµi
Tªn ®Ò tµi “C¸c gi¶i ph¸p thóc ®Èy sù tham gia
cña c¸c trung gian tµi chÝnh trªn TTCK ViÖt Nam”
Ngoµi phÊn më ®Çu ,phÇn kÕt luËn,danh môc tµi liÖu
tham kh¶o.§Ò ¸n gåm hai ch¬ng
3
- Ch¬ng I: Sù tham gia cña trung gian tµi chÝnh vµo
TTCK
- Ch¬ngII: Thùc tr¹ng vµ c¸c gi¶ ph¸p thóc ®Èy sù
tham gia cña c¸c trung gian tµi chÝnh vµo TTCK
4
ch¬ngi: sù tham gia cña c¸c trung gian tµI chÝnh
vµo thÞ trêng chøng kho¸n(TTCK)
1- Kh¸i niÖm chung vÒ c¸c trung gian tµi chÝnh
1.1. Kh¸i niÖm trung gian tµi chÝnh
Trung gian tµi chÝnh lµ mét doanh nghiÖp mµ tµi s¶n
chñ yÕu cña nã lµ c¸c tµi s¶n tµi chÝnh hay cßn gäi lµ c¸c
h×nh thøc tr¸i quyÒn- nh cæ phiÕu, tr¸i phiÕu vµ kho¶n
cho vay- thay v× tµi s¶n thùc nh nhµ cöa, c«ng cô vµ
nguyªn vËt liÖu. Trung gian tµi chÝnh cho kh¸ch hµng vay
hoÆc mua chøng kho¸n ®Çu t trong thÞ trêng tµi chÝnh.
Ngoµi ra c¸c ®Þnh chÕ nµy cßn cung cÊp ®a d¹ng c¸c
dÞch vô tµi chÝnh kh¸c, tõ b¶o hiÓm vµ b¸n c¸c hîp ®ång
l¬ng hu, cho ®Õn gi÷ hé tµi s¶n cã gi¸ vµ cung cÊp mét
c¬ chÕ cho viÖc thanh to¸n, chuyÓn tiÒn vµ lu tr÷ th«ng
tin tµi chÝnh.
1.2. Nh÷ng trung gian tµi chÝnh chñ yÕu
Nh÷ng trung gian tµi chÝnh chñ yÕu xuÊt hiÖn trong
nÒn kinh tÕ thÞ trêng gåm cã:
Ng©n hµng th¬ng m¹i
HiÖp héi tiÕt kiÖm vµ c¸c tæ chøc tÝn dông kh¸c.
C«ng ty tµi chÝnh
C«ng ty chøng kho¸n
C«ng ty t vÊn tµi chÝnh
C«ng ty qu¶n lý quü vµ c¸c quü ®Çu t (t¬ng hç, hu
trÝ, ph¸t triÓn).
C¸c tæ chøc b¶o hiÓm
5
C¸c tæ chøc kiÓm to¸n ®éc lËp
C¸c tæ chøc ®Þnh møc tÝn nhiÖm.
MÆc dï c¸c tæ chøc tµi chÝnh thùc hiÖn cïng lóc mét
chøc n¨ng c¬ b¶n gièng nhau- chÊp nhËn chøng kho¸n s¬
cÊp tõ chñ thÓ vay vµ ph¸t hµnh chøng kho¸n thø cÊp cho
chñ thÓ cho vay, nhng gi÷a chóng vÉn cã sù kh¸c nhau.
Mét sè cã thÓ mang tªn lµ c¸c tæ chøc trung gian tiÒn
göi, bëi v× phÇn lín nh÷ng tµi s¶n tµi chÝnh cña hä (c¸c
nguån quü cã thÓ cho vay) ®îc t¹o thµnh tõ tiÒn göi cña
c¸c doanh nghiÖp, hé gia ®×nh vµ c¸c tæ chøc kh¸c.
Nhãm nµy bao gåm c¸c ng©n hµng th¬ng m¹i, hiÖp héi
tiÕt kiÖm vµ c¸c tæ chøc tÝn dông kh¸c.
C¸c tæ chøc trung gian quan träng kh¸c, mÖnh danh
lµ c¸c tæ chøc trung gian hîp ®ång, ký hîp ®ång víi kh¸ch
hµng cña hä ®Ó khuyÕn khÝch tiÕt kiÖm vµ/hoÆc b¶o vÖ
tµi chÝnh cho trêng hîp mÊt m¸t tµi s¶n vµ nh©n m¹ng.
Trong sè nh÷ng tæ chøc trung gian hîp ®ång ®îc biÕt
®Õn nhiÒu nhÊt lµ c¸c c«ng ty b¶o hiÓm tµi s¶n vµ tai
n¹n, c¸c quü l¬ng hu t nh©n vµ d©n chóng.
Mét nhãm tæ chøc trung gian thø 3 thêng ®îc gäi lµ
c¸c tæ chøc trung gian thø cÊp bëi v× hä lÖ thuéc rÊt
nhiÒu vµo nh÷ng ®Þnh chÕ tµi chÝnh kh¸c (nh ng©n hµng
th¬ng m¹i) vÒ nh÷ng quü cã thÓ cho vay. Tiªu biÓu lµ c¸c
c«ng ty tµi chÝnh vµ quü ®Çu t ®Þa èc.
Mét nhãm tæ chøc trung gian tµi chÝnh kh¸c ®îc
mÖnh danh c¸c tæ chøc trung gian ®Çu t, bëi v× hä cung
cÊp cho d©n chóng nh÷ng chøng kho¸n cã thÓ gi÷ l¹i v«
6
h¹n ®Þnh, nh lµ mét kho¶n ®Çu t dµi h¹n hoÆc b¸n ®i
nhanh chãng khi kh¸ch hµng thu håi quü. Nh÷ng tæ chøc
trung gian ®Çu t gåm cã quü chøng kho¸n t¬ng hç. Nãi
chung ngêi ta thõa nhËn r»ng c¸c chu chuyÓn tiÒn nhËp vµ
xuÊt cña nh÷ng tæ chøc trung gian chøng kho¸n vµ hîp
®ång cã thÓ dù ®o¸n dÔ dµng h¬n lµ c¸c quü ph¶i th«ng
qua nh÷ng lo¹i tæ chøc trung gian tiÒn göi. §iÒu nµy cho
phÐp c¸c tæ chøc trung gian chøng kho¸n vµ hîp ®ång
gi¶m thiÓu nh÷ng kho¶n ®Çu t lu ho¹t ng¾n h¹n vµ v¬n
tíi nh÷ng tµi s¶n ®Çu t dµi h¹n cã møc sinh lîi cao h¬n.
1.3. Vai trß cña c¸c trung gian tµi chÝnh trªnTTCK
C¸c trung gian tµi chÝnh lµ mét phÇn cña hÖ thèng tµi
chÝnh. HÖ thèng tµi chÝnh bao gåm mét m¹ng líi c¸c thÞ
trêng tµi chÝnh, tiÒn tÖ, c¸c ®Þnh chÕ, c¸c doanh nghiÖp,
c«ng chóng vµ nhµ níc tham gia trong hÖ thèng ®ã vµ
®iÒu tiÕt ho¹t ®éng cña nã.
CÇu nèi tµi chÝnh gi÷a ngêi cho vay vµ ngêi sö dông
vèn.
Chøc n¨ng nÒn t¶ng cña c¸c trung gian tµi chÝnh lµ
chuyÓn nh÷ng kho¶n tiÒn tõ nh÷ng ngêi cho vay ®Õn
nh÷ng ngêi ®i vay. Nh÷ng tæ chøc, c¸ nh©n cã c¸c kho¶n
thu nhËp d thõa cã thÓ cho c¸c c¸ nh©n, tæ chøc kh¸c
trong hÖ thèng tµi chÝnh vay. C¸c c¸ nh©n, tæ chøc vµ
chÝnh phñ thiÕu hôt vèn cho c¸c kho¶n chi phÝ vµ ®Çu t
ph¸t triÓn cã thÓ vay, huy ®éng vèn th«ng qua hÖ thèng
tµi chÝnh. HÖ thèng tµi chÝnh vµ c¸c trung gian tµi chÝnh
7
lµ con kªnh chuyÓn c¸c kho¶n vèn c¸c c¸ nh©n, tæ chøc
d thõa vèn sang c¸c c¸ nh©n tæ chøc thiÕu vèn. Trong c¸c
nÒn kinh tÕ ®Þnh híng thÞ trêng ngµy nay th× hÇu hÕt
tiÒn tiÕt kiÖm cña c¸c c¸ nh©n lu chuyÓn th«ng qua hÖ
thèng tµi chÝnh ®Õn ngêi sö dông vèn chÝnh lµ c¸c doanh
nghiÖp vµ chÝnh phñ. Th«ng qua c¸c trung gian tµi chÝnh,
ngêi cho vay vµ ngêi sö dông vèn ®Òu ®îc tho¶ m·n c¸c
yªu cÇu vÒ tµi chÝnh bªn canh ®ã ngêi cho vay ®îc ®¶m
b¶o an toµn ®èi víi kho¶n tiÒn cña hä vµ ngêi ®i vay cã
thÓ nhËn ®îc kho¶n tiÒn hä cÇn mét c¸ch nhanh chãng
cho c¸c nhu cÇu sö dông vèn cña hä. Ngêi cho vay muèn
th«ng qua c¸c trung gian tµi chÝnh v× hä gi¶m thiÓu ®èi
víi c¸c rñi ro kh«ng ®îc thanh to¸n, tÝnh thanh kho¶n cao,
nhµ ®Çu t cã sè tiÒn d thõa nhá còng co thÓ tham gia vµ
sù thuËn tiÖn ®îc cung cÊp dÞch vô bëi mét trung gian tµi
chÝnh t¹i ®Þa ph¬ng.
Gi¶m thiÓu rñi ro trªn c¬ së ®a d¹ng ho¸ ®Çu t.
C¸c trung gian tµi chÝnh cßn tham gia vµo viÖc tËp
trung rñi ro vµ lîi dông quy m« ho¹t ®éng cña hä. Khi ®Çu
t vµo c¸c kho¶n cho vay vµ c¸c tµi s¶n cã kh¸c mang tÝnh
®a d¹ng vÒ rñi ro vµ lîi nhuËn th× sù ®a d¹ng ®ã sÏ n©ng
cao tÝnh an toµn cña nguån vèn do nhµ ®Çu t cung cÊp.
HÇu hÕt c¸c nhµ ®Çu t nhá kh«ng thÓ nµo ph©n t¸n
®óng møc viÖc sö dông c¸c kho¶n tiÒn vµo nhiÒu lo¹i ®Çu
t kh¸c nhau. Tuy nhiªn, mét trung gian tµi chÝnh cã thÓ
tËp hîp c¸c kho¶n tiÒn ph©n t¸n cña nhiÒu nhµ ®Çu t nhá
vµ ph©n bæ mét c¸ch cã hiÖu qu¶ vµo nhiÒu danh môc
8
kh¸c nhau, do ®ã gi¶m thÊp rñi ro cho tÊt c¶ moi nhµ ®Çu
t.
C¸c trung gian tµi chÝnh th«ng thêng sö dông nguån
vèn huy ®éng nh»m cho vay vµ ®Çu t chøng kho¸n. Khi
nhËn thÊy nhu cÇu vÒ tÝn dông m¹nh th× hä cã thÓ ®Çu
t Ýt vµo chøng kho¸n, vµ sÏ b¸n sè chøng kho¸n ®· ®Çu t
tríc ®ã ®Ó t¹o vèn cho vay míi. Cßn khi møc cÇu tÝn dông
thÊp ®i, c¸c ®Þnh chÕ tµi chÝnh sÏ t¨ng møc ®Çu t vµo
chøng kho¸n nh»m t¨ng thu nhËp, tr¸nh thuÕ, ph©n t¸n
rñi ro, vµ tÝnh thanh kho¶n cña chøng kho¸n ®Çu t.
Gi¶m thiÓu chi phÝ hîp ®ång vµ chi phÝ xö lý th«ng
tin
Khi c¸c trung gian tµi chÝnh ph¸t triÓn vÒ quy m«
th× phÝ ho¹t ®éng theo ®¬n vÞ cã thÓ thÊp h¬n vµ cã
thÓ gi¶m phÝ dÞch vô ng©n hµng, tµi chÝnh cung cÊp cho
c«ng chóng.Nhµ ®Çu t thêng kh«ng cã thêi gian vµ nghiÖp
vô ®Ó n¾m b¾t nh÷ng thay ®æi cña thÞ trêng vµ còng
kh«ng thÓ tiÕp cËn th«ng tin liªn quan vÒ c¸c ®iÒu kiÖn
cña thÞ trêng vµ c¬ héi ®Çu t. C¸c trung gian tµi tµi chÝnh
sö dông n¨ng lùc cña m×nh ®Ó thu thËp vµ xö lý th«ng tin
tõ thÞ trêng tµi chÝnh thay cho nhµ ®Çu t. Nh»m thu nhËp
th«ng tin ®Çy ®ñ vÒ ngêi ®i vay, c¸c trung gian tµi chÝnh
ph¶i tiªu tèn ®¸ng kÓ vÒ thêi gian, vèn vµ nghiÖp vônh÷ng nguån lùc mµ nh÷ng nhµ ®Çu t nhá vµ ngay c¶ mét
sè nhµ ®Çu t lín kh«ng cã ®îc. Ngµy nay,c¸c trung gian
tµi chÝnh kh«ng nh÷ng chØ thùc hiÖn chøc n¨ng quan
träng lµ thu thËp th«ng tin vÒ ngêi ®i vay vµ x¸c ®Þnh ®é
9
tÝn nhiÖm , mµ cßn gi¸m s¸t ®iÒu kiÖn vµ viÖc chÊp hµnh
cña ngêi ®i vay ®Ó ®¶m b¶o r»ng hä tu©n thñ c¸c ®iÒu
kho¶n cña hîp ®ång tÝn dung vµ tiÕp tôc gi÷ v÷ng uy tÝn.
Bªn c¹nh ®ã, th«ng tin vÒ ngêi ®i vay ®îc trao ®æi gi÷a
c¸c trung gian tµi chÝnh, do ®ã ngêi ®i vay cã thÓ t×m
kiÕm thªm vèn ®Çu t tõ c¸c trung gian tµi chÝnh kh¸c trªn
thÞ trêng.
Cung cÊp mét c¬ chÕ thanh to¸n.
Trong hÖ thèng tµi chÝnh ng©n hµng cña mét quèc
gia, c¸c trung gian tµi chÝnh th«ng qua mét trung t©m bï
trõ trung ¬ng cung cÊp dÞch vô thanh to¸n cho toµn x· héi.
HÖ thèng bï trõ gi÷a c¸c ng©n hµng gi¶i quyÕt c¸c giao
dÞch trong mét giai ®o¹n x¸c ®Þnh vµ chØ thanh to¸n c¸c
kho¶n tiÒn rßng cÇn thiÕt ®Ó quyÕt to¸n c¸c kho¶n thu
chi gi÷a c¸c ng©n hµng. C¬ chÕ thanh to¸n mµ hÖ thèng
tµi chÝnh ng©n hµng cung cÊp cho x· héi cho phÐp gi¶m
bít chi phÝ, ®¶m b¶o an toµn cho viÖc thùc hiÖn c¸c giao
dÞch. Th«ng qua m¹ng líi réng kh¾p cña m×nh, hÖ thèng
tµi chÝnh ng©n hµng cho phÐp viÖc thùc hiÖn thanh to¸n
mét c¸ch nhanh nhÊt trªn ph¹m vi toµn thÕ giíi
2. Kh¸i niÖm chung vÒ thÞ trêng chøng kho¸n
2.1. Kh¸i niÖm thÞ trêng chøng kho¸n
ThÞ trêng chøng kho¸n (TTCK) lµ n¬i diÔn ra c¸c ho¹t
®éng giao dÞch mua b¸n,trao ®æi c¸c lo¹i chøng kho¸n
trung vµ dµi h¹n.
10
XÐt vÒ mÆt h×nh thøc, TTCK chØ lµ n¬i diÔn ra c¸c
ho¹t ®éng trao ®æi c¸c lo¹i chøng kho¸n, qua ®ã thay
®æi c¸c chñ thÓ n¾m gi÷ chøng kho¸n.
XÐt vÒ mÆt b¶n chÊt:
- TTCK lµ n¬i tËp trung vµ ph©n phèi c¸c nguån vèn
tiÕt kiÖm.
- TTCK lµ trung gian tµi chÝnh trùc tiÕp:c¶ chñ thÓ
cung vµ cÇu vèn ®Òu tham gia vµo thÞ trêng mét c¸ch
trùc tiÕp.Qua kªnh dÉn vèn trùc tiÕp, c¸c chñ thÓ ®Çu t
®· thùc sù g¾n quyÒn sö dông vµ quyÒn së h÷u vÒ vèn,
n©ng cao tiÒm n¨ng qu¶n lý vèn
- TTCK thùc chÊt lµ qu¸ tr×nh vËn ®éng cña t b¶n
tiÒn tÖ, chuyÓn t b¶n tiÒn tÖ tõ t b¶n së h÷u sang t b¶n
chøc n¨ng.
2.2 Ph©n lo¹i TTCK
2.2.1. Ph©n lo¹i theo hµng ho¸
C¨n cø vµo hµng ho¸ ®îc mua b¸n trªn thÞ trêng
chøng kho¸n,cã thÓ ph©n chia TTCK thµnh thÞ trêng tr¸i
phiÕu ,thÞ trêng cæ phiÕu vµ thÞ trêng c¸c c«ng cô dÉn
xuÊt
ThÞ trêng tr¸i phiÕu lµ thÞ trêng mµ hµng ho¸ ®îc
mua b¸n ®ã lµ c¸c tr¸i phiÕu .Tr¸i phiÕu: lµ mét lo¹i
chøng kho¸n nî x¸c nhËn cña tæ chøc ph¸t hµnh cam kÕt
tr¶ mét sè tiÒn ®îc x¸c ®Þnh tríc (vèn gèc vµ l·i) vµo mét
thêi ®iÓm ®îc x¸c ®Þnh tríc trong t¬ng lai.§¬n vÞ ph¸t
hµnh tr¸i phiÕu lµ chÝnh phñ, chÝnh quyÒn ®Þa ph¬ng,
11
vµ c¸c doanh nghiÖp thuéc c¸c thµnh phÇn kinh tÕ theo
quy ®Þnh cña ph¸p luËt.
ThÞ trêng cæ phiÕu lµ n¬i giao dÞch mua b¸n trao
®æi gi©y tê x¸c nhËn cæ phÇn ®ãng gãp cña cæ
®«ng.Cæ phiÕu: Khi mét c«ng ty cÇn huy ®éng vèn, sè
vèn cÇn huy ®éng ®îc chia thµnh nhiÒu phÇn nhá b»ng
nhau gäi lµ cæ phÇn. Ngêi mua cæ phÇn ®îc gäi lµ cæ
®«ng. Cæ ®«ng ®îc cÊp mét giÊy x¸c nhËn së h÷u cæ
phÇn gäi lµ cæ phiÕu. Cæ phiÕu cã hai lo¹i: cæ phiÕu thêng (cæ phiÕu phæ th«ng) vµ cæ phiÕu u ®·i.Cæ phiÕu sÏ
cho phÐp cæ ®«ng cã quyÒn yªu cÇu ®èi víi lîi nhuËn sau
thuÕ cña c«ng ty cung nh ®èi víi tµi s¶n cña c«ng ty khi tµi
s¶n nµy ®îc ®em b¸n
ThÞ trêng c¸c c«ng cô dÉn xuÊt lµ n¬i giao dÞch mua
b¸n c¸c kho¸n ph¸i sinh nh quyÒn mua tríc,chøng khÕ, hîp
®ång quyÒn chän,hîp ®ång t¬ng lai,..Nã cung cÊp c¸c
c«ng cô phßng vÖ h÷u hiÖu ,®ång thêi còng lµ c«ng cô
®Çu c¬ lý tëng cho nhµ ®Çu t
2.2.2. Ph©n lo¹i theo qu¸ tr×nh lu©n chuyÓn vèn .
ThÞ tr¬ng s¬ cÊp: Cßn gọi là thị trường cấp một hay
thị trường ph¸t hành, hàm ý chỉ nơi diễn ra c¸c hoạt động
mua b¸n chứng kho¸n mới ph¸t hành lần đầu. Thị trường sơ
cấp là thị trường tạo vốn cho đơn vị ph¸t hành.
ThÞ trêng thø cÊp: Cßn gọi là thị trường cấp hai hay thị
trường lưu th«ng,là nơi diễn ra c¸c giao dịch mua b¸n chứng
kho¸n sau khi đ· ph¸t hành lần đầu. Nãi c¸ch kh¸c thị trường
12
thứ cấp là thị trường mua đi b¸n lại c¸c loại chứng kho¸n đîc
ph¸t hành qua thị trường sơ cấp.
2.2.3. Ph©n lo¹i theo h×nh thøc tæ chøc cña thÞ trêng
- ThÞ trêng chøng kho¸n tËp trung,tæ chøc h×nh
thµnh nªn c¸c së giao dÞch :lµ thÞ trêng ho¹t ®éng theo
®óng c¸c quy ®Þnh cña ph¸p luËt,lµ n¬i mua b¸n c¸c lo¹i
chøng kho¸n ®· ®îc ®¨ng ký tc lµ ®· ®ùoc c¬ quan cã
thÈm quyÒn cho phÐp b¶o ®¶m ph©n phèi vµ mua b¸n
qua trung gian.§©y lµ n¬i mua b¸n trao ®æi c¸c lo¹i
chøng kho¸n cña c¸c c«ng ty lín vµ ho¹t ®éng cã hiÖu qu¶.
Hay c¸c lo¹i chøng kho¸n do chÝnh phñ hoÆc c¸c c¬ quan
c«ng quyÒn ph¸t hµnh vµ ®¶m b¶o.
- ThÞ trêng chøng kho¸n phi tËp trung (OTC): lµ thÞ
trêng mua b¸n chøng kho¸n n»m ngoµi së giao dÞch,
kh«ng cã ®Þa ®iÓm tËp trung mµ cã thÓ diÔn ra t¹i tÊt c¶
c¸c quÇy sµn giao dÞch cña c¸c thµnh viªn,®©y lµ thÞ trêng cña c¸c nhµ bu«n, nh÷ng ngêi t¹o lËp thÞ trêng
(market makers) c¸c giao dÞch ë ®©y chñ yÕu dùa v¸o
tho¶ thuËn gi÷a ngêi mua vµ ngêi b¸n c¸c chøng kho¸n
giao dÞch ë ®©y thong lµ chøng kho¸n cña c¸c c«ng ty
nhá møc ®é rñi ro cao,Ýt ngêi biÕt ®Õn hoÆc Ýt ngêi mua
b¸n
2.2.4. Ph©n lo¹i theo c¬ chÕ giao dÞch
ThÞ trêng giao ngay:lµ thÞ trêng mua b¸n chøng
kho¸n theo gi¸ ë thêi ®iÓm giao dÞch nhng viÖc thùc hÞªn
13
thanh to¸n vµ giao hµng cã thÓ diÔn ra sau ®ã mét vµi
ngµy theo tho¶ thuËn
ThÞ trõ¬ng giao sau:lµ thÞ trêng mua b¸n chøng
kho¸n theo mét hîp ®ång ®Þnh s½n gi¸ c¶ ®îc tho¶ thuËn
trong ngµy giao dÞch nhng viÖc thanh to¸n vµ giao hµng
diÔn ra trong t¬ng lai
2.3.Vai trß cña thÞ trêng chøng kho¸n
TTCK cã vai trß rÊt quan trong ®èi víi nÒn kinh tÕ cña
mçi níc, trong xu thÕ héi nhËp hiÖn nay®ßi hái c¸c quèc
gia ph¶i thóc ®Èy ph¸t triÓn kinh tÕ víi tèc ®é cao vµ hiÖu
qu¶,thùc tÕ ph¸t triÓn kinh tÕ ë c¸c quèc gia ®· kh¼ng
®Þnh vai trß cña TTCK,trong rÊt nhiÒu vai trß sau ®©y lµ
mét sè vai trß chÝnh cña TTCK:
Thø nhÊt TTCK t¹o ra c¸c c«ng cô cã tÝnh thanh
kho¶n cao,cã thÓ tÝch tô, tËp trung vµ ph©n phèi
vèn,chuyÓn thêi h¹n cña vèn phï hîp víi yªu cÇu ph¸t triÓn
kinh tÕ. yÕu tè th«ng tin vµ yÕu tè c¹nh tranh trªn thÞ trêng sÔ ®¶m b¶o cho viÖc ph©n phèi vèn mét c¸ch hiÖu
qu¶. Thùc tÕ trªn TTCK tÊt c¶ c¸c th«ng tin ®îc cËp nhËt
vµ ®îc chuyÓn t¶i ®Õn tÊt c¶ c¸c nhµ ®Çu t nhê ®ã hä cã
thÓ ph©n tÝch vµ ®Þnh gi¸ cho chøng kho¸n, TTCK t¹o ra
mét sù c¹nh tranh hiÖu qu¶ trªn thÞ trêng tµi chÝnh, ®iÒu
nµy bô«c c¸c trung gian tµi chÝnh trªn thÞ trêng quan t©m
®Õn ho¹t ®éng cña chÝnh hä vµ lµm gi¶m chi phÝ.
Thø hai TTCK gãp phÇn thùc hiÖn t¸i ph©n phèi c«ng
b»ng h¬n th«ng qua viÖc buéc c¸c tËp ®oµn gia ®×nh trÞ
14
ph¸t hµnh chøng kho¸n ra c«ng chóng,gi¶i to¶ sù tËp trung
quyÒn lùc kinh tÕ cña c¸c tËp ®oµn song vÉn tËp trung
vèn cho sù ph¸t triÓn kinh tÕ.
Thø ba TTCK t¹o ®iÒu kiÖn cho viÖc t¸ch biÖt gi÷a
qu¶n lý vµ së h÷u doanh nghiÖp, t¹o ®iÒu kiÖn cho viÖc
tiÕt kiÖm vèn vµ chÊt x¸m, t¹o ®iÒu kiÖn thóc ®Èy qu¸
tr×nh cæ phÇn ho¸ doanh nghiÖp nhµ níc, c¬ chÕ th«ng
tin hoµn h¶o t¹o kh¶ n¨ng giam s¸t chÆt chÏ cña TTCK lµm
gi¶m t¸c ®éng cña c¸c tiªu cùc trong qu¶n lý t¹o ®iÒu
kiÖn kÕt hîp hµi hoµ gi÷a lîi Ých cña chñ sö h÷u, nhµ qu¶n
lý vµ ngêi lµm c«ng.
Thø t TTCK t¹o c¬ héi cho ChÝnh phñ huy ®éng ®îc
c¸c nguån tµi chÝnh mµ kh«ng t¹o ¸p lùc vÒ l¹m ph¸t,
®ång thêi t¹o c¸c c«ng cô cho viÖc thùc hiÖn c¸c chÝnh
s¸ch tµi chÝnh tiÒn tÖ cña ChÝnh phñ.
Thø n¨m TTCK cung cÊp dù b¸o vÒ c¸c chu kú kinh
doanh trong t¬ng lai. ViÖc thay ®æi gi¸ chøng kho¸n cã xu
híng ®i tríc chu kú kinh doanh cho phÐp chÝnh phñ còng
nh c¸c c«ng ty ®¸nh gi¸ kÕ ho¹ch ®Çu t còng nh viÖc
ph©n bè c¸c nguån lùc cña hä mét c¸ch hiÖu qu¶.
Thø s¸u ViÖc më cöa TTCK lµm t¨ng tÝnh láng vµ
c¹nh tranh trªn thÞ trêng quèc tÕ. §iÒu nµy lµm cho c¸c
c«ng ty cã thÓ huy ®éng vèn rÎ h¬n t¨ng cêng ®Çu t tõ
nguån tiÕt kiÖm bªn ngoµi,®ång thêi t¨ng kh¶ n¨ng c¹nh
tranh trªn thÞ trêng quèc tÕ vµ më r«ng c¸c c«ng cô kinh
doanh cña c«ng ty trong níc.
15
3. Mét sè m« h×nh trung gian tµi chÝnh trªn thÞ trêng chøng
kho¸n thÕ giíi
Nh ®· tr×nh bµy ë phÇn trªn, c¸c trung gian tµi chÝnh
tham gia vµo TTCK díi nhiÒu h×nh th¸i kh¸c nhau vµ møc
®é tiÕp cËn còng hoµn toµn kh¸c nhau, tuy nhiªn sù x©m
nhËp hay nãi kh¸c lµ sù tham gia cña m« h×nh trung gian
ng©n hµng th¬ng m¹i vµo thÞ trêng chøng kho¸n lµ ®Æc
trng râ nÐt nhÊt vµ næi bËt nhÊt. Trong phÇn nµy, ®Ò tµi
®i s©u nghiªn cøu mét sè m« h×nh ®Æc trng cña sù tham
gia cña c¸c trung gian ng©n hµng tiªu biÓu trªn thÕ giíi.
3.1. M« h×nh ®Þnh chÕ tµi chÝnh ®a n¨ng
Theo m« h×nh nµy ho¹t ®éng chung trªn lÜnh vùc
ng©n hµng, b¶o hiÓm, chøng kho¸n...vv (®Æc trng ng©n
hµng ®a n¨ng §øc vµ óc).
M« h×nh nµy chia lµm hai lo¹i:
Lo¹i ®a n¨ng mét phÇn:C¸c trung gian
tµi chÝnh
tham gia thÞ trêng chøng kho¸n ph¶i thµnh lËp c«ng ty con
ho¹t ®éng ®éc lËp, ®îc ¸p dông t¹i Anh vµ mét sè níc cã
quan hÖ gÇn víi Anh nh Canada vµ óc.
Lo¹i ®a n¨ng hoµn toµn: c¸c ®Þnh chÕ ng©n hµng
®îc phÐp kinh doanh chøng kho¸n, kinh doanh doanh b¶o
hiÓm vµ kinh doanh tiÒn tÖ. Trong m« h×nh nµy kh«ng cã
bÊt kú sù t¸ch biÖt nµo gi÷a c¸c ho¹t ®éng ng©n hµng vµ
chøng kho¸n. trong hÖ thèng ng©n hµng ®a n¨ng, c¸c
ng©n hµng th¬ng m¹i cung cÊp mét danh môc ®Çy ®ñ
c¸c dÞch vô ng©n hµng, chøng kho¸n vµ b¶o hiÓm, tÊt c¶
16
trong mét ph¸p nh©n duy nhÊt. M« h×nh ®a n¨ng hoµn
toµn nµy ®îc ¸p dông chñ yÕu ë c¸c níc §óc, B¾c ¢u, Hµ
Lan, Thôy sü vµ ë ¸o.
¦u ®iÓm cña m« h×nh nµy lµ ng©n hµng, c«ng ty tµi
chÝnh, c«ng ty b¶o hiÓm cã thÓ kÕt hîp nhiÒu lÜnh vùc
kinh doanh, nhê ®ã gi¶m bít rñi ro cho ho¹t ®éng kinh
doanh chung vµ cã kh¶ n¨ng vÒ tµi chÝnh chÞu ®ùng c¸c
biÕn ®éng tµi chÝnh cña TTCK. ë c¸c níc b¾t ®Çu x©y
dùng TTCK, c¸c ng©n hµng thêng cã u thÕ vÒ ®éi ngò
nh©n viªn cã chuyªn m«n cao, vÒ quy m« vèn, c¬ së vËt
chÊt kü thuËt, m¹ng líi kh¸ch hµng réng vµ ®Çy ®ñ th«ng
tin ®Ó thùc hiÖn kinh doanh chøng kho¸n so víi c¸c c«ng
ty chøng kho¸n chuyªn ngµnh míi thµnh lËp.
M« h×nh nµy còng cã nh÷ng h¹n chÕ nhÊt ®Þnh, nh
sau:
- Ho¹t ®éng chñ yÕu cña hÖ thèng ng©n hµng lµ huy
®éng vèn ®Ó cho vay lÊy l·i, do ®ã ng©n hµng thêng
quan t©m cho kh¸ch hµng vay vèn ®Ó kinh doanh vµ ph¸t
triÓn s¶n xuÊt h¬n lµ gióp kh¸ch hµng huy ®éng vèn b»ng
ph¸t hµnh cæ phiÕu, tr¸i phiÕu. §iÒu nµy kh«ng nh÷ng
thÓ hiÖn râ ë c¸c thÞ trêng chøng kho¸n kÐm ph¸t triÓn
mµ ë ngay thÞ trêng chøng kho¸n ch©u ¢u khi so s¸nh víi
thÞ trêng chøng kho¸n Mü;
- Trong trêng hîp cã biÕn ®éng trªn thÞ trêng chøng
kho¸n, th× c¸c biÕn ®éng nµy cã thÓ ¶nh hëng ®Õn ho¹t
®«ng kinh doanh tiÒn tÖ cña hÖ thèng ng©n hµng nÕu
kh«ng cã sù t¸ch b¹ch gi÷a hai lo¹i h×nh kinh doanh nµy.
17
- Trong trêng hîp cã biÕn ®éng trªn thÞ trêng tiÒn tÖ,
th× c¸c biÕn ®éng nµy cã thÓ ¶nh hëng ®Õn ho¹t ®éng
kinh doanh chøng kho¸n cña hÖ thèng c¸c tæ chøc kinh
doanh chøng kho¸n nÕu kh«ng t¸ch b¹ch gi÷a hai lo¹i
h×nh kinh doanh nµy. Cuéc khñng ho¶ng tµi chÝnh-tiÒn tÖ
ë Th¸i Lan tríc ®©y mµ b¾t ®Çu lµ khñng ho¶ng nî tõ
gi÷a n¨m 1997, khi mµ 58 ng©n hµng, c«ng ty tµi chÝnh,
trong ®ã cã nhiÒu tæ chøc ®îc kinh doanh chøng kho¸n bÞ
ph¸ s¶n vµ ®iÒu nµy ®· ¶nh hëng hÕt søc nÆng nÒ ®Õn
thÞ trêng chøng kho¸n Th¸i Lan.
3.2. M« h×nh c«ng ty chuyªn doanh chøng kho¸n.
Theo m« h×nh nµy, ho¹t ®éng kinh doanh chøng
kho¸n sÏ do c¸c c«ng ty ®éc lËp, chuyªn m«n ho¸ trong
lÜnh vùc chøng kho¸n ®¶m nhËn. C¸c ng©n hµng, c¸c tæ
chøc tµi chÝnh kh«ng ®îc tham gia vµo viÖc kinh doanh
chøng kho¸n.
M« h×nh nµy ®îc ¸p dông ë nhiÒu níc, trong ®ã
®¸ng chó ý lµ Mü, NhËt B¶n, Hµn Quèc.
¦u ®iÓm cña m« h×nh nµy lµ:
- H¹n chÕ rñi ro cho hÖ thèng ng©n hµng;
- T¹o ®iÒu kiÖn cho thÞ trêng chøng kho¸n ph¸t
triÓn.
Tuy nhiªn trong thêi gian gÇn ®©y, ë c¸c níc ¸p dông
m« h×nh nµy ®· cã xu híng gi¶m dÇn h¹n chÕ vÒ kinh
doanh chøng kho¸n ®èi víi ng©n hµng th¬ng m¹i vµ tõng
bíc më réng quyÒn cña ng©n hµng th¬ng m¹i, tæ chøc tµi
18
chÝnh tham gia vµo ho¹t ®éng kinh doanh chøng kho¸n
trªn thÞ trêng chøng kho¸n. Mét trong nh÷ng vÊn ®Ò vÒ
m« h×nh c«ng ty chøng kho¸n g©y tranh luËn lµ nªn
ch¨ng cho phÐp c«ng ty chøng kho¸n thùc hiÖn chøc n¨ng
qu¶n lý quü tÝn th¸c ®Çu t, hay chøc n¨ng c«ng ty qu¶n lý
quü ®Çu t vµ tõ ®ã lËp c¸c quü ®Çu t chøng kho¸n. VÊn
®Ò nµy ë c¸c níc kh¸c nhau còng cã c¸ch tiÕp cËn vµ m«
h×nh kh¸c nhau. Mét sè quèc gia nh NhËt B¶n, Trung quèc,
Th¸i Lan vµ c¸c níc theo m« h×nh ng©n hµng ®a n¨ng,
cho phÐp c«ng ty chøng kho¸n ®îc lµm chøc n¨ng c«ng ty
qu¶n lý quü ®Çu t, c¸c quèc gia theo m« h×nh chuyªn
doanh chøng kho¸n nh Mü th× t¸ch biÖt lo¹i h×nh c«ng ty
qu¶n lý quü t¬ng hç ®Çu t, tÝn th¸c ®Çu t ra khái c«ng ty
kinh doanh chøng kho¸n.
V× vËy, viÖc cho phÐp c«ng ty chøng kho¸n thùc
hiÖn chøc n¨ng c«ng ty qu¶n lý quü ®Çu t, quü t¬ng hç lµ
vÊn ®Ò lín vµ lÖ thuéc vµo kh¶ n¨ng qu¶n lý, sù ph¸t
triÓn cñaTTCK. Tuy nhiªn, ë c¸c thÞ trêng míi næi, nhiÒu
nhµ kinh tÕ vµ nhµ ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch cho r»ng nªn
t¸ch riªng 2 lÜnh vùc ho¹t ®éng nµy (theo m« h×nh Mü)
v× lîi Ých cña c¸c nhµ ®Çu t còng nh ®Ó ph¸t triÓn tèt
TTCK
4. C¸c ho¹t ®éng cña trung gian tµi chÝnh trªn thÞ trêng
chøng kho¸n
4.1 Sù tham gia cña c¸c ng©n hµng th¬ng m¹i vµo
qu¸ tr×nh thµnh lËp c«ng ty chøng kho¸n
19
NHTM lµ ®èi tîng cã rÊt nhiÒu thuËn lîi trong viÖc
tham gia thµnh lËp c«ng ty chøng kho¸n trong giai ®o¹n
hiÖn nay. Víi thÕ m¹nh ®Æc biÖt vÒ tiÒm lùc tµi chÝnh,
hÇu hÕt c¸c ng©n hµng ®Òu kh«ng gÆp khã kh¨n ®èi víi
viÖc ®¸p øng c¸c yªu cÇu vÒ vèn ph¸p ®Þnh trong ho¹t
®éng kinh doanh chøng kho¸n. MÆt kh¸c, hÖ thèng m¹ng
líi chi nh¸nh réng kh¾p vµ nÒn t¶ng kh¸ch hµng s½n cã
còng lµ mét u thÕ v« cïng quan träng cho c¸c ng©n hµng
trong viÖc triÓn khai vµ më réng ph¹m vi ho¹t ®éng cña
c¸c c«ng ty chøng kho¸n sau nµy. ViÖc chuÈn bÞ ®iÒu
kiÖn nh©n sù còng ®îc sù hç trî hÕt søc thuËn lîi tõ phÝa
ng©n hµng mÑ, phÇn lín nh©n sù cña c¸c c«ng ty chøng
kho¸n hiÖn nay lµ c¸c c¸n bé cã kinh nghiÖm ®iÒu
chuyÓn tõ ng©n hµng sang, cã nhiÒu kinh nghiÖm trong
lÜnh vùc tµi chÝnh ng©n hµng. B¶n th©n c¸c ng©n hµng –
vèn lµ nh÷ng tæ chøc tÝn dông cã bÒ dµy kinh nghiÖm
trong lÜnh vùc tµi chÝnh, còng sÏ cã nhiÒu ®iÒu kiÖn
thuËn lîi trong viÖc triÓn khai vµ më réng ph¹m vi kinh
doanh sang mét lÜnh vùc tµi chÝnh míi víi nhiÒu néi dung
ho¹t ®éng t¬ng ®ång.C¸c ng©n hµng cã thÓ thµnh lËp
theo m« h×nh ®a n¨ng toµn phÇn hay chuyªn doanh Tuy
nhiªn, viÖc tham gia cña c¸c ng©n hµng th¬ng m¹i vµo
thµnh lËp c«ng ty chøng kho¸n tham gia thÞ trêng chøng
kho¸n còng cã bíc ®i vµ lé tr×nh kh¸c nhau tuú theo ®iÒu
kiÖn mçi nø¬c
20
- Xem thêm -