Tài liệu Một số giải pháp nhằm duy trì và đào tạo phát triển nguồn nhân lực tại công ty bảo việt đồng nai đến năm 2015 luận văn thạc sĩ quản trị kinh doanh

1 MỞ ĐẦU 1. Lý do thực hiện đề tài Đất nước đang bước vào một thời kỳ phát triển mới, khi Việt Nam gia nhập Tổ chức Thương mại Thế giới đã đem lại những cơ hội và thách thức, những thuận lợi và khó khăn cho các cơ quan ban ngành và các doanh nghiệp của Việt Nam. Do đó vấn đề phát triển nguồn nhân lực đã và đang trở thành vấn đề thời sự nóng bỏng và nhạy cảm ở nước ta. Nhưng thực trạng nguồn nhân lực hiện nay khó cho phép các doanh nghiệp tận dụng tốt nhất những cơ hội đang đến, thậm chí có nguy cơ khó vượt qua những thách thức và khó khăn trong nền kinh tế thị trường ở giai đoạn hiện nay. Ngày nay, cùng với sự phát triển không ngừng của khoa học kỹ thuật và quá trình toàn cầu hoá diễn ra mạnh mẽ, những yếu tố cạnh tranh truyền thống của các doanh nghiệp như vốn, nguyên vật liệu, công nghệv.v…đã dần dần trở nên bão hoà, mất dần tính tích cực, thay vào đó là một nguồn lực mới, một yếu tố cạnh tranh mới mang tính quyết định đối với sự tồn tại và phát triển của các doanh nghiệp đó chính là cạnh tranh về nguồn nhân lực. Khi mức độ cạnh tranh tăng đột biến về chiều rộng (số lượng của đối thủ cạnh tranh và tính đa dạng cạnh tranh đến từ nhiều phía) và chiều sâu (thương hiệu, giá cả và chất lượng của sản phẩm trên thị trường).Sự thiếu quan tâm hoặc không quan tâm đúng mức đối với yếu tố nhân sự có thể dẫn đến tình trạng "hụt hơi" hay bị loại khỏi "vòng chiến" trong môi trường cạnh tranh khốc liệt, xét đến cùng thì nhân lực chính là tác nhân tạo ra vốn và đề xuất những ý tưởng mới, đồng thời cũng đảm nhận vai trò lựa chọn và ứng dụng các công nghệ tiên tiến và thực thi các chỉ tiêu nhằm nâng cao thành tích của doanh nghiệp. Trong nhiều trường hợp vốn và công nghệ có thể huy động được nhưng để xây dựng một đội ngũ nhân sự nhiệt tình, tận tâm và làm việc hiệu quả thì phức tạp và tốn kém hơn rất nhiều. 2 Theo Nghị quyết trung ương VI năm 1986, cả nước bước vào nền kinh tế thị trường, sau năm 1990 thị trường bảo hiểm bao gồm Bảo Việt, Bảo Minh, các công ty bảo hiểm chuyên ngành và công ty cổ phần bảo hiểm được thành lập, với sự cạnh tranh nguồn nhân lực giữa các doanh nghiệp bảo hiểm ngày càng mãnh liệt, để có thể tồn tại và phát triển trong môi trường cạnh tranh này thì cần phải duy trì và đào tạo phát triển nguồn nhân lực. Trước bối cảnh như vậy, xuất phát từ nhu cầu thực tế với sự mong muốn là Công ty Bảo Việt Đồng Nai sẽ phát triển ổn định và bền vững trong tình hình cạnh tranh gay gắt hiện nay. Vì vậy tác giả xin chọn đề tài: “ Một số giải pháp nhằm duy trì và đào tạo phát triển nguồn nhân lực tại Công ty Bảo Việt Đồng Nai đến năm 2015” để thực hiện. 2. Mục tiêu đề tài Mục tiêu nghiên cứu của đề tài chính là hệ thống hóa cơ sở lý luận, tìm hiểu thực trạng duy trì và đào tạo phát triển nguồn nhân lực tại Công ty Bảo Việt Đồng Nai, từ đó đề xuất một số giải pháp nhằm duy trì và đào tạo phát triển nguồn nhân lực tại Công ty Bảo Việt Đồng Nai. 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu - Đối tượng nghiên cứu: hoạt động duy trì và đào tạo phát triển nguồn nhân lực. - Đối tượng khảo sát: đội ngũ nhân sự của Công ty Bảo Việt Đồng Nai. - Phạm vi nghiên cứu: + Không gian nghiên cứu: Công ty Bảo Việt Đồng Nai. + Thời gian nghiên cứu: đánh giá thực trạng hiện tại về hoạt động duy trì và đào tạo phát triển nguồn nhân lực của Công ty Bảo Việt Đồng Nai trong giai đoạn 20062010; đề xuất các giải pháp duy trì và đào tạo phát triển nguồn nhân lực của Công ty Bảo Việt Đồng Nai tập trung đến năm 2015. 3 4. Phương pháp nghiên cứu Các phương pháp nghiên cứu cơ bản được sử dụng trong quá trình thực hiện đề tài này gồm: - Phương pháp nghiên cứu dựa trên hai cơ sở: định lượng và định tính. - Phương pháp khảo sát thông qua việc sử dụng bảng câu hỏi + Bảng câu hỏi được sử dụng để thu thập thông tin, số liệu về mức độ thỏa mãn của nhân viên đối với công việc đang thực hiện. + Mẫu điều tra: đối tượng được gửi mẫu điều tra là cán bộ viên chức các phòng ban của Công ty Bảo Việt Đồng Nai. + Xử lý kết quả điều tra: Bảng câu hỏi được tác giả phân tích, kiểm định và thực hiện bằng SPSS. 5. Kết cấu luận văn: Ngoài phần mở đầu và kết luận, luận văn được bố cụ theo 3 chương như sau: Chương 1: Cơ sở lý luận về duy trì và đào tạo phát triển nguồn nhân lực. Chương 2: Thực trạng duy trì và đào tạo phát triển nguồn nhân lực tại công ty Bảo Việt Đồng Nai. Chương 3: Giải pháp nhằm duy trì và đào tạo phát triển nguồn nhân lực tại công ty Bảo Việt Đồng Nai đến năm 2015. 4 CHƯƠNG 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ DUY TRÌ VÀ ĐÀO TẠO PHÁT TRIỂN NGUỒN NHÂN LỰC 1.1 KHÁI NIỆM VÀ VAI TRÒ NGUỒN NHÂN LỰC Khái niệm: Nguồn nhân lực là một nguồn lực sống, nó thể hiện ở năng lực lao động của con người. Do đó, một con người có năng lực nghề nghiệp mà doanh nghiệp cần có, một cơ thể khỏe mạnh, có tinh thần chủ động làm việc và ý thức sáng tạo cái mới, có khả năng thích ứng với môi trường tổ chức và văn hóa của doanh nghiệp chính là nguồn lực quan trọng nhất của doanh nghiệp. Nguồn nhân lực là một nguồn lực có ý thức, có quan niệm về gía trị và đó là sự khác nhau giữa nguồn nhân lực với các nguồn lực khác. Vì vậy, doanh nghiệp cần phải làm thế nào để động viên tính tích cực của công nhân viên, tăng cường sự đồng cảm của họ đối với doanh nghiệp khiến họ có thái độ công tác tốt. Vai trò: Nguồn nhân lực là nhân tố chủ yếu tạo lợi nhuận cho doanh nghiệp, đó là bộ phận theo lý luận của Marx tạo ra giá trị thặng dư trong giá trị của hàng hóa và giá trị dịch vụ, về cơ bản là do lao động sáng tạo ra và chính là nguồn gốc lợi nhuận của doanh nghiệp. Nguồn nhân lực là nguồn lực mang tính chiến lược tạo động lực cho phát triển doanh nghiệp, sự phát triển về kinh tế- xã hội đã khiến cho vai trò của nguồn tài lực, vật lực, thể lực bị suy giảm qua cạnh tranh, cùng với sự hình thành của kinh tế tri thức, nguồn nhân lực có tri thức, có kỹ năng ngày càng trở thành nguồn lực quan trọng nhất, có ý nghĩa chiến lược trong kinh doanh. Nguồn nhân lực là nguồn lực vô tận: Xã hội không ngừng tiến lên, doanh nghiệp ngày càng phát triển và nguồn lực con người tạo khả năng cạnh tranh mạnh mẽ, nếu biết khai thác nguồn lực này đúng cách sẽ tạo ra nhiều của cải vật chất cho xã hội, thỏa mãn nhu cầu ngày càng cao của con người [5, tr 16-21]. 5 1.2 CHỨC NĂNG DUY TRÌ NGUỒN NHÂN LỰC 1.2.1 Khái quát về duy trì nguồn nhân lực Để duy trì nguồn nhân lực cho bất kỳ công ty nào hay tạo lập và duy trì mối quan hệ công bằng với nhân viên và chú ý đến vấn đề công bằng trong phân bổ và trong thủ tục hay chính sách, sẽ giúp xây dựng cam kết với công ty. Những, sự hài lòng hoặc thỏa mãn với với công việc, chất lượng của việc quản lý, những nhận thức về cơ hội để tiến bộ, mức tương xứng của lương, huấn luyện, những đánh giá về hiệu quả làm việc sẽ đem đến cho nhân viên một cái nhìn trước về thực tế công việc và đảm bảo rằng họ được xã hội hóa một cách thích đáng sẽ tạo ra những kỳ vọng phù hợp. Những chính sách và thủ tục tạo dựng được những mối quan hệ có hiệu suất, hiệu quả, tích cực cũng rất quan trọng để duy trì thì cần phải - Hãy cung cấp một môi trường làm việc an toàn và bảo đảm mà ở đó nhân viên không cảm thấy bị đe dọa. - Cung cấp ý kiến phản hồi cho nhân viên; bảo đảm là nhân viên được quản lý bằng cách cung cấp việc huấn luyện ý kiến phản hồi về quản lý. - Trả lương và trợ cấp bằng với những công ty khác trong cùng ngành; Cung cấp giờ làm việc linh động và chính sách thân thiện với gia đình. - Cung cấp cơ hội cho sự tăng trưởng và phát triển và sự tiến bộ ở nơi có thể và cho nhân viên tham gia vào những vấn đề của công ty và giữ cho họ luôn theo kịp với những biến cố trong công ty [7, tr 448]. Duy trì đội ngũ nhân viên: Thị trường lao động càng cạnh tranh thì người lao động càng có nhiều cơ hội để lựa chọn chỗ làm, điều này khiến các doanh nghiệp ngày càng gặp khó khăn hơn trong việc duy trì nguồn nhân lực, nhất là nguồn nhân lực có kiến thức và kỹ năng cao, vì vậy các doanh nghiệp hiện nay đều cố gắng tạo động lực để nhân viên gắn bó lâu dài với doanh nghiệp, nhiều doanh nghiệp chú trọng tới việc trả lương, chế độ ưu đãi, hoặc vội vàng tăng lương khi thấy dấu hiệu nhân viên muốn nghỉ việc, nhưng kết quả, nhân viên vẫn bỏ doanh nghiệp ra đi. 6 Việc duy trì đội ngũ nhân viên là một quá trình lâu dài và cần phải thực hiện một cách chuyên nghiệp, để duy trì được nguồn nhân sự, thì bản thân mỗi doanh nghiệp cần ý thức được những hậu quả khi nhân viên nghỉ việc, xác định được nguyên nhân, từ đó kết hợp các biện pháp khác nhau một cách hiệu quả [9]. 1.2.2 Các chính sách cần thiết để duy trì nguồn nhân lực 1.2.2.1 Đánh giá năng lực thực hiện công việc của nhân viên Năng lực của nhân viên được thể hiện thông qua: nhận thức, kiến thức và kỹ năng thực hiện, đánh giá năng lực của nhân viên chủ yếu phục vụ mục đích đề bạt, bổ nhiệm, thăng tiến. Việc đánh giá năng lực được thường thực hiện theo từ điển kỹ năng nghề nghiệp, trong đó chỉ rõ ở một chức vụ nhất định, người thực hiện công việc cần có những năng lực cụ thể. Mỗi năng lực lại được định nghĩa và phân loại theo mức độ để việc đánh giá xếp loại năng lực thống nhất. Ví dụ về năng lực giao tiếp: thể hiện kỹ năng tiếp xúc, truyền thông có hiệu quả và chuyên nghiệp bằng nhiều hình thức, phương tiện khác nhau như viết, nói, v.v… với các đối tượng khác nhau như cấp dưới, đồng nghiệp, cấp trên, khách hàng, về các ý tưởng, suy nghĩ, duy trì phát triển các mối quan hệ, biết lắng nghe những hướng dẫn và lời phê bình mang tính chất xây dựng, biết nhạy cảm và thể hiện sự thân thiện, chia sẻ. Năng lực giao tiếp được phân loại theo các mức như sau: Xuất sắc: khả năng ứng xử nhanh nhạy, giải quyết mọi vấn đề tạo quan hệ tốt với đa số mọi người trong và ngoài đơn vị, có khả năng thuyết phục cao, trình bày chuẩn xác, chuyên nghiệp. Vượt trội: khả năng ứng xử tốt, vui vẻ hòa nhã và sẵn sàng chia sẻ với đồng nghiệp. Trình bày rõ ràng, dễ hiểu. Đạt yêu cầu: quan hệ, giao tiếp với mọi người, có khả năng tự trình bày để người khác hiểu. Cần cố gắng hơn: khả năng cư xử yếu, trình bày dài dòng, không rõ ràng, không mạch lạc thường gây hiểu lầm. 7 Việc đánh giá năng lực nhân viên thường gặp khó khăn do thiếu sự thống nhất về nội dung đo lường và cách thức đo lường cụ thể. Ví dụ về một bảng tiêu chí đánh giá nhân viên trong một công ty dịch vụ được trình bày trong Bảng 1.1 Bảng 1.1. Tiêu chí đánh giá năng lực nhân viên Tiêu chí đánh giá I. Kiến thức chuyên môn  Sử dụng kinh nghiệm và kiến thức chuyên môn nghiệp vụ để bảo đảm tất cả các giải pháp khả thi và đạt hiệu quả.  Theo dõi các vấn đề kỹ thuật, nghiệp vụ trong quá trình thực hiện  Am hiểu các đề tài chuyên môn ngoài lĩnh vực của mình II. Quản lý công việc 1. Hoạch định  Lập kế hoạch trong thời gian với mục tiêu tối đa hóa lợi nhuận hoặc/và tận dụng tất cả nguồn lực của nhân viên.  Theo dõi tiến độ công việc so với kế hoạch đã định và đảm bảo dự kiến được những tình huống xảy ra. 2. Truyền đạt/ hướng tới kết quả công việc  Đảm bảo rằng công việc được giao được hoàn tất một cách hiệu quả, đúng thời hạn, mục tiêu đề ra. 3. Giải quyết vấn đề  Tổng hợp thông tin từ nhiều nguồn khác nhau để tìm ra giải pháp để công việc được thực hiện tốt.  Học hỏi kinh nghiệm, nhận ra những vấn đề tiềm năng và giải quyết khó khăn. III. Sáng kiến / Tính sáng tạo 1. Sáng kiến Mức độ đánh giá (1: thấp nhất; 5: cao nhất) 1 2 3 4 5 8  Đưa ra sáng kiến kinh doanh đáp ứng những thách thức và môi trường cạnh tranh. 2. Tính sáng tạo  Có khả năng đảm nhận nhiệm vụ mới và đạt được mục tiêu đề ra. IV. Phát triển con người 1. Tinh thần đồng đội  Động viên và quản lý nhân viên để đảm bảo tinh thần đồng đội bền chặt 2. Tự phát triển  Hiểu được những kỹ năng cá nhân cần phải có và tận dụng điểm mạnh của mình làm tăng giá trị cho kế hoạch kinh doanh và nhu cầu phát triển cá nhân.  Xem xét kế hoạch kinh doanh dựa trên cơ sở liên tục xác định yêu cầu kỹ năng cần bổ sung và đạt được những kỹ năng đó.  Phát triển phong cách lãnh đạo hiệu quả, khả năng quản lý và những kỹ năng về huấn luyện đào tạo. 3. Phát triển người khác  Lập kế hoạch phát triển cho nhân viên để đảm bảo rằng những mục tiêu phát triển được lập ra đáp ứng được cả yêu cầu cá nhân và yêu cầu kinh doanh.  Dẫn dắt các nhân viên mới để họ thực hiện những nhiệm vụ mới và có thể huấn luyện người khác làm công việc tương tự.  Nêu sáng kiến/ đóng góp vào chương trình phát triển nội bộ bằng cách soạn tài liệu hoặc huấn luyện. Thang điểm Từ 4.81 trở lên Từ 3.81 đến 4.80 Từ 3.00 đến 3.80 Từ 2.00 đến 2.90 Từ 0.00 đến 1.99 Xuất sắc Trên mức yêu cầu Đạt yêu cầu Dưới mức yêu cầu Không đạt yêu cầu (Nguồn [1, tr 364-366]) 9 Quá trình đánh giá nhân viên phải tuân thủ các nguyên tắc cơ bản: - Tiêu chuẩn đánh giá rõ ràng, cụ thể, hợp lý và có thể đo lường được, Hội đồng đánh giá cần phân định rõ yêu cầu, sự khác biệt ở mức độ xuất sắc, khá, trung bình, yếu và kém. Đôi khi cả người đánh giá và nhân viên đều không có khái niệm chính xác về cách thức phân loại, do đó, nhân viên không cố gắng phấn đấu để đạt loại xuất sắc. Khi tiêu chuẩn không rõ ràng và cụ thể, sẽ dẫn đến tình trạng cùng mức độ thực hiện công việc, nhưng nhân viên ở bộ phận này được đánh giá là xuất sắc, còn nhân viên ở bộ phận khác lại bị coi là trung bình. - Phương thức, quy trình đánh giá phải đơn giản, được phổ biến công khai, cụ thể. - Người thực hiện đánh giá phải có nhận thức đúng về vai trò, ý nghĩa của đánh giá và công bằng, khách quan, trung thực. Nhiều lãnh đạo có xu hướng đánh giá kết quả của nhân viên chỉ dựa vào một yếu tố, đặc điểm nào đó nổi trội của nhân viên. Ví dụ, lãnh đạo có thể đánh giá nhân viên rất tốt căn cứ vào khả năng giao tiếp, khả năng thể thao văn nghệ .v.v… của nhân viên. Ví dụ một số lãnh đạo có xu hướng đánh giá tất cả nhân viên đều theo một xu hướng quá cao hoặc quá thấp. Cách đánh giá này khiến nhân viên bi quan hoặc tự thỏa mãn với mình và không muốn cố gắng phấn đấu để thực hiện công việc tốt hơn [1, tr 250-256]. 1.2.2.2 Thu nhập của người lao động Thu nhập của người lao động từ việc làm bao gồm các khoản: tiền lương cơ bản, phụ cấp, tiền thưởng và các loại phúc lợi để nhằm kích thích động viên người lao động hăng hái, tích cực, sáng tạo trong công việc và trung thành với doanh nghiệp. a) Tiền lương cơ bản: Lương cơ bản được trả cố định cho người lao động do đã thực hiện các trách nhiệm công việc cụ thể. Lương cơ bản được tính theo thời gian làm việc (giờ, ngày, tháng, năm) hoặc theo đơn giá sản phẩm. Lương cơ bản thường được ghi trong hợp đồng lao động. Tiền lương cơ bản được xác định trên cơ sở mức độ phức tạp của công việc; điều kiện làm việc; trình độ năng lực của người lao động và giá thị trường. 10 b) Phụ cấp lương: Phụ cấp lương là tiền trả công lao động ngoài tiền lương cơ bản. Nó bổ sung cho lương cơ bản, bù đắp thêm cho người lao động khi họ phải làm việc trong điều kiện không ổn định hoặc không thuận lợi mà chưa được tính đến khi xác định lương cơ bản như: phụ cấp độc hại, làm ngoài giờ. v. v... c) Tiền thưởng: Tiền thưởng là một loại kích thích vật chất có tác dụng rất tích cực đối với người lao động trong việc phấn đấu thực hiện công việc tốt hơn. Doanh nghiệp có thể áp dụng một số loại thưởng như: Thưởng năng suất chất lượng; thưởng tiết kiệm; thưởng sáng kiến; thưởng theo kết quả hoạt động kinh doanh chung của doanh nghiệp; thưởng do ký kết được hợp đồng mới. d) Phúc lợi: Phúc lợi là thể hiện sự quan tâm của doanh nghiệp đến đời sống của người lao động, có tác dụng kích thích nhân viên trung thành, gắn bó với doanh nghiệp. Phúc lợi của doanh nghiệp bao gồm: bảo hiểm xã hội, y tế; hưu trí; tiền lương nghỉ phép, nghỉ lễ; trợ cấp khó khăn; ăn trưa do doanh nghiệp đài thọ v.v… [1, tr 275-278]. 1.2.2.3 Hệ thống thông tin chính sách trong doanh nghiệp a) Chính sách lương trong doanh nghiệp Chính sách tiền lương của một doanh nghiệp liên quan chủ yếu đến ba quyết định cơ bản: quyết định về mức lương chung trong doanh nghiệp; quyết định về cơ cấu tiền lương và quy chế trả lương trong doanh nghiệp. - Mức lương chung trong doanh nghiệp: Các nhà lãnh đạo doanh nghiệp có thể quyết định trả lương cho nhân viên trong doanh nghiệp cao hơn, ngang bằng hoặc thấp hơn giá thị trường tùy theo triết lý, quan điểm của nhà quản trị cấp cao, quy mô của doanh nghiệp, ngành kinh tế hoặc lĩnh vực sản xuất kinh doanh. - Cơ cấu tiền lương trong doanh nghiệp: Căn cứ vào định giá công việc là cách trả lương dựa theo giá trị công việc, cách trả lương này mang tính khách quan và có cơ sở khoa học nhất. Các công việc trong doanh nghiệp sẽ được phân tích, so sánh về những vấn đề quan trọng nhất như yêu cầu kỹ năng, trách nhiệm, sự cố gắng khi 11 thực hiện công việc, điều kiện làm việc.v.v... thì được trả theo các mức lương khác nhau. - Quy chế tiền lương trong doanh nghiệp: Liên quan đến các vấn đề cơ bản về quy chế xếp lương, tăng lương và quy chế trả lương cho các cá nhân có trình độ lành nghề, thâm niên, năng suất, trình độ học vấn. Tăng lương tương xứng thực hiện công việc: Đây là phương pháp thù lao cho thực hiện công việc được nhiều công ty áp dụng. Phương pháp này dựa vào đánh giá thực hiện công việc thường kỳ đối với tất cả mọi người lao động và tỷ lệ tăng lương tương xứng. Tăng lương tương xứng thực hiện công việc thường được đi kèm với tăng lương theo thâm niên. Để các chương trình tăng lương tương xứng có hiệu quả, cần có các điều kiện sau đây - Sự khác nhau về thực hiện công việc của các cá nhân phải đủ lớn để thỏa đáng với thời gian và sự nỗ lực của người quản lý để đo lường thù lao cho những sự khác nhau đó. - Ngạch lương phải đủ rộng để cho phép sự chênh lệch tương xứng về tiền lương dựa trên sự thực hiện công việc. - Người quản lý và người lao động phải ủng hộ và thực hiện nghiêm túc hoạt động đánh giá thực hiện công việc [6, tr. 221-223]. b) Xây dựng môi trường văn hóa trong doanh nghiệp Văn hóa doanh nghiệp là phong tục, tập quán, nghi thức, các giá trị được chia sẻ tạo thành các chuẩn mực hành vi chi phối, hành vi ứng xử của nhân viên. Môi trường văn hóa doanh nghiệp tạo ra những nét đặc thù cá biệt, gồm cả hướng nội lẫn hướng ngoại và cung cấp cho mỗi thành viên trong doanh nghiệp một hành lang trong phong cách làm việc và ứng xử nhất định, nó được tạo ra từ mối quan hệ của các thành viên doanh nghiệp [7, tr. 77,80]. Văn hóa doanh nghiệp có thể được hiểu là hệ thống các giá trị vật thể và phi vật thể được gây dựng nên trong suốt quá trình tồn tại và phát triển của một doanh nghiệp. Các giá trị này được biểu hiện thành các quan niệm và tập quán, truyền thông ăn sâu vào 12 hoạt động của doanh nghiệp và chi phối tình cảm, nếp suy nghĩ và hành vi của mọi thành viên của doanh nghiệp trong việc theo đuổi và thực hiện các mực đích chung. Văn hoá doanh nghiệp được coi như một yếu tố quan trọng đảm bảo cho sự thành công của doanh nghiệp, là công cụ để tập hợp, phát huy nguồn lực con người, là gạch nối tạo ra lực điều tiết, tác động đến tất cả các yếu tố chủ quan, khách quan, làm gia tăng nhiều lần giá trị của từng nguồn lực con người đơn lẻ, nhằm góp phần vào sự phát triển bền vững của doanh nghiệp. Văn hóa doanh nghiệp là một hệ thống các chuẩn mực về vật chất và tinh thần quy định các mối quan hệ, thái độ và hành vi ứng xử của tất cả các thành viên trong doanh nghiệp nhằm hướng đến những giá trị tốt đẹp và tạo ra nét riêng của doanh nghiệp như những tập tục, nề nếp "bất thành văn" như sự trung thực và tin tưởng lẫn nhau, đấu tranh thẳng thắn, sự quan tâm và giúp đỡ lẫn nhau; hình ảnh, biểu tượng, truyền thống, hệ thống các chính sách của doanh nghiệp. Văn hóa doanh nghiệp không thể hình thành nếu những chuẩn mực và quy tắc nói trên không được hiện thực hóa trong các hoạt động hàng ngày của doanh nghiệp. Người quản lý doanh nghiệp chính là tấm gương thực hiện các chuẩn mực và qui tắc để nhân viên noi theo [9]. c) Các chính sách đề bạt, thuyên chuyển, xuống chức trong doanh nghiệp - Đề bạt (thăng tiến) là việc đưa người lao động vào vị trí việc làm có tiền lương cao hơn, có uy tín và trách nhiệm lớn hơn, có các điều kiện làm việc tốt hơn và các cơ hội phát triển nhiều hơn. Với mục đích của đề bạt (thăng tiến) là biên chế người lao động và một vị trí việc làm còn trống mà vị trí đó được doanh nghiệp đánh giá là có giá trị cao hơn vị trí cũ của họ, nhằm đáp ứng nhu cầu biên chế cán bộ và phát triển của doanh nghiệp, đồng thời để đáp ứng nhu cầu phát triển của cá nhân người lao động. Các quyết định đề bạt cần được đưa ra trước hết trên cơ sở yêu cầu của công việc, tức là cần phải có những vị trí trống đang cần được biên chế người lao động và 13 yêu cầu của các vị trí đó đối với người thực hiện công việc về trình độ đào tạo, kiến thức, kỹ năng, kinh nghiệm và các phẩm chất cần thiết. Doanh nghiệp cần có các chính sách hợp lý và các thủ tục đề bạt rõ ràng nhằm khuyến khích sự phát triển của các cá nhân. Một chính sách đề bạt tốt thể hiện quan điểm của quản lý là khuyến khích và quan tâm đến việc đề bạt, thăng tiến trong nội bộ doanh nghiệp đề tạo điều kiện lương cao hơn, công việc tốt hơn cho người lao động. - Thuyên chuyển là việc chuyển người lao động từ công việc này sang công việc khác, nó có thể được đề xuất từ phía doanh nghiệp, cũng có thể đề xuất từ phía người lao động với sự chấp thuận của doanh nghiệp. Khi thuyên chuyển, cần đảm bảo sự phù hợp giữa trình độ của người lao động và vị trí việc làm mới, thực hiện các hoạt động đào tạo và phát triển để cung cấp các kiến thức và kỹ năng cần thiết cho người lao động. Cần lưu ý mối quan hệ giữa mức tiến công hiện tại của người lao động với mức tiến công ở vị trí việc làm mới. Cần phải được thực hiện bởi các thủ tục chặt chẻ, phải có các biện pháp giáo dục trước khi thuyên chuyển và phải được người lãnh đạo ở bộ phận mới chấp nhận. - Xuống chức là việc đưa người lao động đến một vị trí việc làm có cương vị và tiền lương thấp hơn, có các trách nhiệm và cơ hội ít hơn. Xuống chức là kết quả của việc giảm biên chế hay kỷ luật, hoặc là để sửa chữa việc bố trí lao động không đúng trước đó (do trình độ hay do sức khỏe không đáp ứng được yêu cầu của công việc). Xuống chức phải được thực hiện trên cơ sở theo dõi và đánh giá chặt chẽ, công khai tình hình thực hiện công việc của người lao động [6, tr 8]. d) Quan diểm, mức độ thỏa mãn của nhân viên Để hoàn thiện các mối quan hệ lao động trong doanh nghiệp, tìm ra các biện pháp kích thích động viên nhân viên thích hợp nhất, các doanh nghiệp nên tìm hiểu quan điểm, mức độ thỏa mãn nhân viên và ý thức gắn kết đối với tổ chức thông qua việc định kỳ thực hiện các cuộc điều tra, khảo sát trong doanh nghiệp. 14 Tổ chức có thể định lượng khảo sát nhận xét của cán bộ nhân viên về mức độ thỏa mạn của họ đối với các chế độ chính sách, về cảm nhận gắn kết của cán bộ nhân viên đối với tổ chức. - Thỏa mãn với công việc thể hiện thái độ ảnh hưởng, ghi nhận của nhân viên về các khía cạnh khác nhau trong công việc của họ. Khi đi làm, nhân viên thường mong muốn được thỏa mãn về: + Hình ảnh, uy tín của công ty trên thị trường, trong cộng đồng. + Bản chất công việc thể hiện những thách thức của công việc, cơ hội để sử dụng các năng lực cá nhân và cảm nhận thú vị khi thực hiện công việc. + Cơ hội đào tạo phát triển các năng lực cá nhân. + Lãnh đạo, thể hiện các mối quan hệ giữa nhân viên và lãnh đạo cấp trên trực tiếp; sự hỗ trợ của cấp trên, phong cách lãnh đạo và khả năng của lãnh đạo thực hiện các chức năng quản trị trong tổ chức. + Đồng nghiệp, thể hiện các hành vi, quan hệ đồng nghiệp tại nơi làm việc. + Tiền lương, thể hiện tính công bằng (bên trong và bên ngoài) trong trả lương. + Phúc lợi, thể hiện các yếu tố về bảo hiểm xã hội, y tế, bữa ăn trưa, v.v… + Điều kiện làm việc như: điều kiện vệ sinh lao động, trang thiết bị, môi trường làm việc. - Ý thức gắn kết tổ chức của nhân viên thể hiện thông qua ba tiêu thức: + Nỗ lực, cố gắng của nhân viên đối với công việc: nhân viên trong tổ chức nỗ lực hết mình nâng cao kỹ năng để có thể cống hiến nhiều hơn cho công việc và sẵn sàng hi sinh quyền lợi cá nhân khi cần thiết để giúp đỡ tổ chức làm việc thành công. + Niềm tự hào, yêu mến công ty: nhân viên yêu mến, tự hào về công ty, coi tổ chức, doanh nghiệp là nơi tốt nhất để làm việc. + Trung thành với tổ chức: nhân viên có ý định ở lại dài lâu cùng tổ chức/ doanh nghiệp, mặc dù có nơi khác có lời đề nghị lương bồng tương đối hấp dẫn hơn. - Các nghiên cứu về nhu cầu, mức độ thỏa mãn của nhân viên và ý thức gắn kết đối với tổ chức cho thấy các kết quả rất khác nhau về 15 + Nhân viên mong đợi từ doanh nghiệp, nhu cầu của họ đã được thỏa mãn ở mức độ nào, liệu có sự khác biệt về nhu cầu và mức độ thỏa mãn của nhân viên theo đặc điểm cá nhân (trình độ văn hóa, chức vụ, thâm niên, giới tính, chức vụ v.v… + Mức độ ảnh hưởng của thực tiễn quản trị nguồn nhân lực đến mức độ thỏa mãn của nhân viên trong doanh nghiệp. + Sự khác biệt của lòng trung thành của nhân viên đối với tổ chức doanh nghiệp theo đặc điểm cá nhân và các yếu tố ảnh hưởng đến lòng trung thành của nhân viên trong doanh nghiệp v.v… Thực hiện điều tra sẽ cung cấp thông tin cụ thể, chính xác giúp lãnh đạo doanh nghiệp có cơ sở khoa học và khách quan trong việc đề ra và hoàn thiện chiến lược, chính sách, đề ra các biện pháp kích thích động viên nhân viên phù hợp nhất trong những điều kiện giới hạn về các nguồn lực [1, tr 364-366]. 1.3 ĐÀO TẠO PHÁT TRIỂN NGUỒN NHÂN LỰC TẠI DOANH NGHIỆP 1.3.1 Khái niệm và vai trò về đào tạo phát triển Khái niệm: Các khái niệm đào tạo phát triển đều đề cập đến một quá trình tương tự: quá trình cho phép con người tiếp thu các kiến thức, học các kỹ năng mới và thay đổi các quan điểm hay hành vi và nâng cao khả năng thực hiện công việc của các cá nhân. Đào tạo phát triển được sử dụng nhằm tác động lên quá trình học tập để nâng cao các kiến thức, kỹ năng thực hành. Đào tạo phát triển là quá trình đào tạo có định hướng vào tương lai, giúp các cá nhân có kỹ năng cần thiết để thực hiện tốt công việc hiện tại, có chú trọng lên các công việc tương lai của cá nhân trong tổ chức. Khi một người được thăng tiến lên những chức vụ mới, họ cần có những kiến thức, kỹ năng mới theo yêu cầu mới của công việc. Công tác phát triển nhân viên sẽ giúp cho các cá nhân chuẩn bị sẵn các kiến thức, kỹ năng cần thiết đó. 16 Vai trò: Đào tạo phát triển năng lực của người lao động có ảnh hưởng vô cùng to lớn đến sự phát triển kinh tế, xã hội của một quốc gia và khả năng cạnh tranh của các doanh nghiệp. Trong các tổ chức, vấn đề đào tạo phát triển được áp dụng nhằm: - Đối với người lao động + Trực tiếp giúp nhân viên thực hiện công việc tốt hơn, đặc biệt khi nhân viên thực hiện công việc không đáp ứng được các tiêu chuẩn mẫu. + Cập nhật các kỹ năng, kiến thức mới cho nhân viên, giúp họ có thể áp dụng thành công các thay đổi công nghệ, kỹ thuật trong doanh nghiệp. + Thỏa mãn nhu cầu phát triển cho nhân viên, được trang bị những kỹ năng chuyên môn cần thiết sẽ kích thích nhân viên thực hiện công việc tốt hơn, đạt được nhiều thành tích tốt hơn, muốn được trao những nhiệm vụ có tính thách thức cao hơn, có nhiều cơ hội thăng tiến hơn. - Đối với tổ chức + Tránh tình trạng quản lý lỗi thời, các nhà quản trị cần áp dụng các phương pháp quản lý sao cho phù hợp được với những thay đổi về quy trình công nghệ, kỹ thuật và môi trường kinh doanh. + Giải quyết các vấn đề về tổ chức, đào tạo phát triển có thể giúp các nhà quản trị giải quyết các vấn đề về mâu thuẫn, xung đột giữa các cá nhân và giữa công đoàn với các nhà quản trị, đề ra các chính sách về quản lý nguồn nhân lực của doanh nghiệp có hiệu quả. + Hướng dẫn công việc cho nhân viên mới, nhân viên mới thường gặp nhiều khó khăn, bỡ ngỡ trong những ngày đầu làm việc trong tổ chức, doanh nghiệp, các chương trình định hướng công việc đối với nhân viên mới sẽ giúp họ mau chóng thích ứng với môi trường làm việc mới của doanh nghiệp. + Chuẩn bị đội ngũ cán bộ quản lý, chuyên môn kế cận, đào tạo phát triển giúp cho nhân viên có được những kỹ năng cần thiết cho các cơ hội thăng tiến và thay thế cho các cán bộ quản lý, chuyên môn khi cần thiết [1, tr 195 - 199]. 17 1.3.2 Các hình thức đào tạo phát triển Trong thực tế có nhiều tiêu thức phân loại đào tạo phát triển khác nhau 1.3.2.1 Định hướng nội dung đào tạo phát triển a) Theo định hướng nội dung đào tạo phát triển: Có hai hình thức - Đào tạo phát triển định hướng công việc, đây là hình thức đào tạo và kỹ năng thực hiện một loại công việc nhất định, nhân viên có thể sử dụng kỹ năng này để làm việc trong những doanh nghiệp khác nhau. - Đào tạo phát triển định hướng doanh nghiệp, đây là hình thức đào tạo hội nhập văn hóa doanh nghiệp, về cách ứng xử, các kỹ năng, phương pháp làm việc điển hình trong doanh nghiệp. Khi nhân viên chuyển sang doanh nghiệp khác, kỹ năng đào tạo đó thường không áp dụng được nữa. b) Theo mục đích của nội dung đào tạo phát triển: Có các hình thức - Đào tạo là hướng dẫn (hoặc định hướng) công việc cho nhân viên nhằm cung cấp các thông tin, kiến thức mới và các chỉ dẫn cho nhân viên mới tuyển về công việc và doanh nghiệp, giúp cho nhân viên mới mau chóng thích nghi với điều kiện, cách thức làm việc trong doanh nghiệp mới. - Đào tạo huấn luyện kỹ năng nhằm giúp cho nhân viên có trình độ lành nghề và các kỹ năng phù hợp để thực hiện công việc theo yêu cầu. - Đào tạo kỹ thuật an toàn lao động hướng dẫn nhân viên cách thức thực hiện công việc an toàn, nhằm ngăn ngừa các trường hợp tai nạn lao động. Đó là yêu cầu bắt buộc, nhân viên nhất thiết phải tham gia khóa đào tạo này và ký tên vào sổ an toàn lao động trước khi làm việc. - Đào tạo nâng cao trình độ chuyên môn, kỹ thuật thường được tổ chức định kỳ nhằm giúp cho đội ngũ cán bộ chuyên môn kỹ thuật được cập nhật với các kiến thức, kỹ năng mới. 18 - Đào tạo phát triển các năng lực quản trị nhằm giúp cho các quản trị gia được tiếp xúc làm quen với các phương pháp làm việc mới, nâng cao kỹ năng thực hành và các kinh nghiệm tổ chức quản lý và khuyến khích nhân viên trong doanh nghiệp. c) Theo đối tượng học viên: Có hai hình thức - Đào tạo mới: áp dụng đối với những người lao động phổ thông, chưa có trình độ lành nghề mặc dù người lao động có thể mới lần đầu đi làm hoặc đã đi làm việc nhưng chưa có kỹ năng để thực hiện công việc. - Đào tạo lại: áp dụng đối với những lao động đã có kỹ năng, trình độ lành nghề nhưng cần đổi nghề do yêu cầu của doanh nghiệp. 1.3.2.2 Phương thức tổ chức đào tạo phát triển a) Phương thức đào tạo phát triển phân theo loại hình: Có 4 loại hình - Đào tạo chính quy: Học viên được thoát ly khỏi các công việc hàng ngày tại doanh nghiệp. Do đó, thời gian đào tạo ngắn và chất lượng đào tạo thường cao hơn so với các hình thức đào tạo khác. Tuy nhiên số lượng người có thể tham gia các khóa đào tạo như thế rất hạn chế. - Đào tạo không chính quy: Áp dụng đối với số cán bộ, nhân viên vừa đi làm, vừa tham gia các khóa đào tạo. Thời gian đào tạo có thể thực hiện ngoài giờ làm việc, kiểu như các lớp buổi tối hoặc có thể thực hiện trong một phần thời gian làm việc, ví dụ, mỗi tuần học một số buổi hoặc mỗi quý tập trung học một vài tuần, v.v… tùy theo điều kiện cụ thể của từng địa phương hay doanh nghiệp. - Lớp cạnh xí nghiệp: Thường áp dụng để đào tạo nhân viên mới cho doanh nghiệp lớn. Doanh nghiệp có cơ sở đào tạo riêng nhằm tuyển sinh đào tạo những nghề phổ biến, lựa chọn những sinh viên xuất sắc của khóa đào tạo, tuyển vào làm việc trong doanh nghiệp. Học viên sẽ học lý thuyết tại lớp sau đó tham gia thực hành ngay tại các phân xưởng trong doanh nghiệp. Các lớp đào tạo này thường rất hiệu quả, học viên vừa nắm vững về lý thuyết, vừa làm quen với điều kiện làm việc, thực hành ngay tại doanh nghiệp, thời gian đào tạo ngắn, chi phí đào tạo thấp. 19 - Kèm cặp tại chỗ là hình thức đào tạo theo kiểu vừa làm vừa học, người có trình độ lành nghề cao (người hướng dẫn) giúp người mới vào nghề hoặc người có trình độ lành nghề thấp (người học) quá trình đào tạo này diễn ra tại nơi làm việc. b) Phương thức đào tạo phát triển phân theo địa điểm hoặc nơi đào tạo: Có hai phương thức * Đào tạo tại nơi làm việc Đây là hình thức đào tạo học viên cách thức thực hiện công việc ngay trong quá trình làm việc. Tất cả mọi nhân viên trong doanh nghiệp, ở các chức vụ khác nhau, từ thấp nhất đến cao nhất, trong quá trình làm việc đều rút ra được những kinh nghiệm làm việc cho mình để thực hiện công việc tốt hơn. Việc đào tạo thường được phân công theo kế hoạch đào tạo giữa người hướng dẫn hoặc các nhân viên lành nghề có kỹ năng cao với những nhân viên có trình độ lành nghề thấp. Các nghiên cứu cho thấy có khoảng 90% các chương trình đào tạo được thực hiện tại nơi làm việc. Các dạng đào tạo phổ biến nhất tại nơi làm việc gồm có: - Kèm cặp, hướng dẫn tại chỗ Cách thức tổ chức đơn giản nhất là trong quá trình thực hiện công việc, học viên sẽ quan sát, ghi nhớ và thực hiện công việc theo cách người hướng dẫn đã chỉ dẫn. Phương pháp này được áp dụng để đào tạo cả công nhân kỹ thuật lẫn các quản trị gia. - Luân phiên thay đổi công việc Học viên được luân chuyển từ bộ phận này sang bộ phận khác, từ phân xưởng này sang phân xưởng khác, được học cách thực hiện những công việc có thể hoàn toàn khác nhau về nội dung và phương pháp. Khi đó, học viên sẽ nắm được nhiều kỹ năng thực hiện các công việc khác nhau, hiểu được cách thức phối hợp thực hiện công việc của các bộ phận khác nhau trong doanh nghiệp. Phương pháp này có thể áp dụng để đào tạo cả các quản trị gia lẫn công nhân kỹ thuật và các cán bộ chuyên môn. 20 * Đào tạo ngoài nơi làm việc - Phương pháp nghiên cứu tình huống Phương pháp này thường áp dụng để đào tạo và nâng cao năng lực quản trị, học viên được trao bản mô tả các tình huống về các vấn đề tổ chức, quản lý đã xảy ra trước đây trong doanh nghiệp hoặc ở các doanh nghiệp khác tương tự. Mỗi học viên sẽ tự phân tích các tình huống, trình bày suy nghĩ và cách thức giải quyết vấn đề với các học viên khác trong nhóm hoặc trong lớp. Thông qua thảo luận, học viên tìm hiểu được những cách tiếp cận, quan điểm và cách giải quyết các vấn đề phức tạp trong Công ty. - Trò chơi quản trị Phương pháp này thường áp dụng các chương trình lắp sẵn trên máy vi tính để đào tạo và nâng cao năng lực quản trị của các học viên, các học viên thường được chia thành một số nhóm, mỗi nhóm đóng vai các thành viên trong Ban giám đốc của một doanh nghiệp đang cạnh tranh gay gắt với các doanh nghiệp khác trên thị trường địa phương. Mỗi doanh nghiệp cần xác định các mục tiêu chủ yếu của mình và đề ra quyết định tương ứng nhằm đạt được các mục tiêu đó. - Phương pháp hội thảo Các cuộc hội thảo thường được tổ chức nhằm nâng cao khả năng thủ lĩnh, khả năng giao tiếp, khả năng xếp đặt mục tiêu, khả năng kích thích, động viên nhân viên, khả năng ra quyết định v.v… Đề tài của hội thảo có thể là: + kích thích động viên nhân viên như thế nào trong giai đoạn suy thoái kinh tế? + Doanh nghiệp nhỏ và vừa cần làm gì để thu hút được ứng viên tài năng? v.v... - Chương trình liên kết với các trường Đại học Trường Đại học có thể cung cấp chương trình nâng cao năng lực quản trị như: + Các chương trình tiếp tục đào tạo chung về nghệ thuật lãnh đạo, khả năng thủ lĩnh, v.v... Các chương trình này có thể kéo dài từ vài ngày đến vài tháng.