Bé gi¸o dôc vµ ®µo t¹o
Tr-êng ®¹i häc b¸ch khoa hµ néi
-----------------------------------------------
Cung ThÞ Tè Quúnh
Nghiªn cøu tÝnh chÊt c¶m quan vµ thÞ hiÕu cña ng-êi
tiªu dïng ®èi víi mét sè s¶n phÈm pho m¸t nãng ch¶y
®ang tiªu thô trªn thÞ tr-êng Hµ néi
Chuyªn ngµnh: Qu¶n lý chÊt l-îng trong C«ng nghiÖp Thùc phÈm
LuËn v¨n th¹c sü ngµnh c«ng nghÖ thùc phÈm
Ng-êi h-íng dÉn khoa häc: PGS. TS Hµ duyªn t-
Hµ néi - 2004
Môc lôc
Danh môc c¸c b¶ng
Danh môc c¸c h×nh
Tãm t¾t luËn v¨n
Abstract
Më ®Çu
PhÇn 1: Tæng quan
1. Giíi thiÖu
1.1 Pho m¸t vµ c¸ch ph©n lo¹i
1.2 Pho m¸t nãng ch¶y
1.2.1 Kh¸i niÖm
1.2.2 Gi¸ trÞ dinh d-ìng
1.2.3 C«ng nghÖ s¶n xuÊt
2. T×nh h×nh ph¸t triÓn thÞ tr-êng pho m¸t
2.1 ThÞ tr-êng pho m¸t trªn thÕ giíi
2.2 ThÞ tr-êng pho m¸t t¹i ViÖt nam
2.2.1 Møc ®é tiªu thô vµ chñng lo¹i
2.2.2 ThÞ hiÕu sö dông pho m¸t t¹i Hµ néi
3. Tæng quan vÒ ph-¬ng ph¸p ®¸nh gi¸ c¶m quan sö dông trong
nghiªn cøu
3.1 Ph-¬ng ph¸p ph©n tÝch m« t¶
3.1.1 Lùa chän thµnh viªn héi ®ång
3.1.2 HuÊn luyÖn héi ®ång
3.1.3 Xö lý sè liÖu vµ biÓu diÔn kÕt qu¶
3.2 PhÐp thö thÞ hiÕu
4. Nh÷ng nghiªn cøu liªn quan
4.1 Mét sè nghiªn cøu vÒ ®¸nh gi¸ chÊt l-îng pho m¸t
4.2 Nghiªn cøu vÒ thãi quen lùa chän thùc phÈm vµ thÞ hiÕu
cña ng-êi tiªu dïng
4.3 Mét vµi nhËn xÐt vÒ nh÷ng nghiªn cøu tr-íc
5. Môc tiªu nghiªn cøu
I
II
IV
V
1
3
3
3
4
4
5
6
6
6
7
8
9
11
11
12
12
16
17
18
18
19
20
21
PhÇn 2. nguyªn liÖu vµ ph-¬ng ph¸p nghiªn cøu
1. Nguyªn liÖu
1.1 Nguyªn liÖu nghiªn cøu
1.2 C¸c chÊt t¹o mµu, mïi vµ vÞ ®-îc sö dông trong qu¸ tr×nh
lùa chän vµ huÊn luyÖn héi ®ång
2. Ph-¬ng ph¸p nghiªn cøu
2.1 Phßng thÝ nghiÖm §¸nh gi¸ c¶m quan
2.2 Ph-¬ng ph¸p x©y dùng profil c¸c s¶n phÈm pho m¸t
2.2.1 Lùa chän héi ®ång ®¸nh gi¸ c¶m quan
2.2.2 HuÊn luyÖn héi ®ång ®¸nh gi¸ c¶m quan
2.2.3 §¸nh gi¸ s¶n phÈm pho m¸t ®ang tiªu thô trªn thÞ
tr-êng trªn c¸c chØ tiªu ®· thèng nhÊt
2.3 ThÝ nghiÖm t×m hiÓu thãi quen lùa chän, møc ®é quan
t©m vµ møc ®é -a thÝch trªn 7 lo¹i pho m¸t nãng ch¶y cña mét
sè nhãm ng-êi tiªu dïng
2.3.1 Môc ®Ých
2.3.2 §èi t-îng ®iÒu tra
2.3.3 Ph-¬ng ph¸p
3. Xö lý sè liÖu vµ biÓu diÔn kÕt qu¶
3.1 C¸c ph-¬ng ph¸p thèng kª
3.1.1 Ph-¬ng ph¸p ph©n tÝch thµnh phÇn chÝnh
3.1.2 Ph-¬ng ph¸p ph©n tÝch ph-¬ng sai
3.1.3 Ph-¬ng ph¸p so s¸nh gi¸ trÞ trung b×nh
3.1.4 Ph-¬ng ph¸p ph©n tÝch ph©n nhãm theo thø bËc
3.1.5 Ph-¬ng ph¸p ph©n tÝch håi quy b¸n phÇn nhá nhÊt
3.2 Xö lý rót gän thuËt ng÷
3.3 X©y dùng profil cña c¸c s¶n phÈm tõ c¸c thuËt ng÷ rót
gän
22
22
22
23
3.4 X©y dùng ph©n nhãm ng-êi thö vµ ph©n nhãm møc ®é -a
thÝch s¶n phÈm t-¬ng øng
3.5 X©y dùng m« h×nh -a thÝch cña s¶n phÈm pho m¸t nghiªn
cøu
35
24
24
24
24
25
28
28
28
28
29
30
30
30
30
30
31
32
32
35
35
phÇn 3. KÕt qu¶ vµ th¶o luËn
1. Profil cña c¸c s¶n phÈm nghiªn cøu
1.1 Danh s¸ch thuËt ng÷ sö dông m« t¶
1.1.1 Danh s¸ch thuËt ng÷ ban ®Çu
1.1.2. Danh s¸ch thuËt ng÷ sau b-íc rót gän thø 1
1.1.3 Danh s¸ch thuËt ng÷ sau b-íc rót gän thø 2
1.2 Profil cña c¸c s¶n phÈm nghiªn cøu
1.3 Sù ph©n nhãm vµ c¸c tÝnh chÊt c¶m quan ®Æc tr-ng cña
s¶n phÈm
1.3.1 Sù ph©n nhãm cña c¸c tÝnh chÊt vµ s¶n phÈm
1.3.2 TÝnh chÊt ®Æc tr-ng cña tõng nhãm s¶n phÈm
2. ThÞ hiÕu cña ng-êi tiªu dïng ®èi víi s¶n phÈm pho m¸t
nghiªn cøu
2.1 §Æc tÝnh cña nhãm ng-êi tiªu dïng tham gia nghiªn cøu
2.2 Møc ®é -a thÝch s¶n phÈm vµ sù ph©n nhãm ng-êi tiªu
dïng
2.2.1 Møc ®é -a thÝch c¸c s¶n phÈm nghiªn cøu
2.2.2. Sù ph©n nhãm ng-êi tiªu dïng theo møc ®é -a
thÝch s¶n phÈm
2.3 Sù kh¸c nhau vÒ møc ®é -a thÝch c¸c s¶n phÈm nghiªn
cøu cña 2 nhãm ng-êi tiªu dïng
2.3.1 §Æc tÝnh cña 2 nhãm ng-êi tiªu dïng
2.3.2 Møc ®é -a thÝch ®èi víi c¸c s¶n phÈm nghiªn cøu
2.3.3 Thãi quen lùa chän pho m¸t theo xuÊt xø s¶n phÈm
3. M« h×nh s¶n phÈm -a thÝch
36
36
36
36
39
40
43
45
PhÇn 4. KÕt luËn
62
Tµi liÖu tham kh¶o
Phô lôc
65
69
45
47
49
49
50
50
52
55
55
56
58
59
1
Më ®Çu
Pho m¸t lµ s¶n phÈm thùc phÈm ®-îc chÕ biÕn tõ s÷a, cã gi¸ trÞ dinh d-ìng cao,
®-îc ®«ng ®¶o ng-êi tiªu dïng ë nhiÒu quèc gia -a chuéng. Pho m¸t cung cÊp
cho c¬ thÓ ®Çy ®ñ d-ìng chÊt nh- protein, lipit, gluxit, c¸c vitamin (A, D…),
kho¸ng chÊt (®Æc biÖt lµ canxi, phospho), c¸c nguyªn tè vi l-îng... Theo ®Þnh
nghÜa cña Tæ chøc N«ng L-¬ng thÕ giíi (Food Agriculture Organozation –
FAO): pho m¸t lµ s¶n phÈm cña s÷a (®· hoÆc ch-a t¸ch b¬) ®-îc t¸ch bít n-íc
s÷a, tån t¹i ë d¹ng t-¬i hoÆc ng©m chÝn [II.17].
ë c¸c n-íc ph-¬ng T©y, pho m¸t ®-îc tiªu dïng víi nhiÒu chñng lo¹i kh¸c nhau,
g¾n liÒn víi v¨n hãa Èm thùc cña hä. ë ViÖt Nam, trong khi phÇn lín nh÷ng
ng-êi lín tuæi Ýt tiÕp xóc víi lo¹i thùc phÈm nµy (trõ nh÷ng ng-êi ®· tõng lµm
viÖc ë n-íc ngoµi ®· quen thuéc víi s¶n phÈm) th× tÇng líp trÎ (< 18 tuæi) l¹i
ngµy cµng quen sö dông s¶n phÈm pho m¸t trong c¸c b÷a ¨n s¸ng hµng ngµy.
Cïng víi sù n©ng cao chÊt l-îng cuéc sèng, cã sù du nhËp kh«ng chØ v¨n hãa mµ
cßn c¸c s¶n phÈm nh- fastfood, r-îu vang…, pho m¸t ngµy cµng trë thµnh s¶n
phÈm thùc phÈm th«ng dông h¬n, ®¸p øng nhu cÇu ngµy cµng cao cña ng-êi tiªu
dïng… . ë n-íc ta ch-a cã con sè thèng kª chÝnh x¸c nh-ng theo kh¶o s¸t cña
chóng t«i th× l-îng pho m¸t nhËp vµo ViÖt nam n¨m 2003 kho¶ng 1.300 tÊn. KÕt
qu¶ ®iÒu tra còng cho thÊy thÞ tr-êng pho m¸t ë n-íc ta cã søc t¨ng tr-ëng lín vµ
chñng lo¹i còng rÊt ®a d¹ng, phong phó (kho¶ng 170 lo¹i ®ang ®-îc bµy b¸n t¹i
c¸c siªu thÞ, nhµ hµng ViÖt nam) I.5.
Trong sè c¸c lo¹i pho m¸t hiÖn cã ë ViÖt nam th× pho m¸t nãng ch¶y hiÖn ®-îc
phÇn lín ng-êi tiªu dïng -a thÝch vµ ®ang ®-îc tiªu thô víi sè l-îng lín nhÊt.
Theo mét b¸o c¸o ®iÒu tra, trong sè 1.300 tÊn pho m¸t tiªu thô cña n¨m 2003 th×
30% lµ lo¹i pho m¸t nãng ch¶y I.5. Cuéc ®iÒu tra nµy còng cho thÊy trong sè
2
300 ng-êi ®-îc hái th× cã tíi 72% trong ®ã quan t©m vµ sö dông s¶n phÈm
phom¸t. Tuy nhiªn ë ViÖt nam hiÖn nay vÉn ch-a cã tiªu chuÈn ®¸nh gi¸ trong
s¶n xuÊt vµ nghiªn cøu ph¸t triÓn s¶n phÈm pho m¸t. ChÝnh v× thÕ, viÖc ®¸nh gi¸
chÊt l-îng c¶m quan cña c¸c s¶n phÈm pho m¸t hiÖn ®ang tiªu thô t¹i ViÖt nam
nãi chung vµ Hµ néi nãi riªng lµ hÕt søc cÇn thiÕt ®Ó thiÕt lËp ®-îc mèi quan hÖ
gi÷a tÝnh chÊt c¶m quan vµ møc ®é -a thÝch s¶n phÈm pho m¸t, nh»m tiÕn tíi x©y
dùng nghiªn cøu ph¸t triÓn s¶n phÈm nµy. Trªn c¬ së ®ã, chóng t«i thùc hiÖn
LuËn v¨n :"Nghiªn cøu tÝnh chÊt c¶m quan vµ thÞ hiÕu cña ng-êi tiªu dïng
®èi víi mét sè s¶n phÈm pho m¸t nãng ch¶y ®ang tiªu thô trªn thÞ tr-êng Hµ
néi”
3
phÇn I. Tæng quan
1. Giíi thiÖu
1.1 Pho m¸t vµ c¸ch ph©n lo¹i
Trong c¸c s¶n phÈm tõ s÷a, pho m¸t lµ s¶n phÈm phong phó ®a d¹ng vµ nhiÒu
chñng lo¹i nhÊt. Tuú theo ®Æc ®iÓm mïi vÞ, h×nh d¸ng vµ hµm l-îng chÊt bÐo mµ
ng-êi ta chia ra lµm c¸c lo¹i pho m¸t kh¸c nhau. Theo [I.2], cã c¸c c¸ch ph©n
lo¹i phæ biÕn sau:
- Ph©n lo¹i theo t¸c nh©n ®«ng tô casein lµ renin hay axÝt, tuy nhiªn còng cã
lo¹i võa lµ kÕt qu¶ cña sù ®«ng tô casein b»ng c¶ axÝt vµ b»ng c¶ renin vÝ dô nhpho m¸t cottage.
- Ph©n lo¹i theo hµm l-îng n-íc trong s¶n phÈm: chia lµm c¸c lo¹i sau
+ pho m¸t rÊt cøng : W < 47%.
+ pho m¸t cøng
: W<54% (Cheddar, Emmentale…)
+ pho m¸t cøng võa : W = 5463% (Edam, Gouda, Saint-Paulin).
+ pho m¸t mÒm
: W = 7887%
- Ph©n lo¹i dùa vµo lo¹i vi khuÈn dïng khi ñ chÝn pho m¸t. §a sè c¸c lo¹i pho
m¸t ®Òu chÝn nhê vi khuÈn lactic. Ngoµi ra, pho m¸t Camembert chÝn nhê mèc
tr¾ng: penicillium candidum, pho m¸t Gorgonzola vµ Roquefort chÝn nhê mèc
xanh.
- Ph©n lo¹i theo cÊu tróc pho m¸t, kÝch th-íc c¸c lç hæng (lo¹i cã lç hæng h×nh
trßn, lo¹i cã lç hæng h×nh h¹t, lo¹i kh«ng cã lç).
4
1.2 Pho m¸t nãng ch¶y
1.2.1 Kh¸i niÖm
Pho m¸t nãng ch¶y (cßn gäi lµ pho m¸t t¸i chÕ – Processed Cheese) lµ s¶n phÈm
thu ®-îc khi nÊu ch¶y mét hay hçn hîp nhiÒu lo¹i pho m¸t kh¸c nhau. Ng-êi ta
lµm chÝn c¸c lo¹i pho m¸t nguyªn liÖu vµ phèi trén nã víi chÊt t¹o cÊu tróc nhò
hãa (muèi nÊu ch¶y) cïng víi c¸c lo¹i phô liÖu kh¸c. "Muèi nÊu ch¶y" lµ lo¹i
nguyªn liÖu cho phÐp t¹o nªn cÊu tróc ®ång ®Òu cña s¶n phÈm khi nÊu ch¶y c¸c
nguyªn liÖu ban ®Çu, gióp c¸c thµnh phÇn kh¸c nh- casein, n-íc, chÊt bÐo kh«ng
bÞ ph©n t¸ch khái nhau. Muèi nÊu ch¶y th-êng dïng lµ c¸c muèi phosphat hay
citrat. ViÖc lùa chän lo¹i pho m¸t, muèi nÊu ch¶y vµ c¸c nh©n tè trong qu¸ tr×nh
chÕ biÕn kh¸c nhau sÏ t¹o ra c¸c lo¹i pho m¸t víi cÊu tróc kh¸c nhau, phï hîp víi
c¸c môc ®Ých sö dông kh¸c nhau (vÝ dô: pho m¸t nÊu ch¶y tiªu thô theo kiÓu
dïng ®Ó phÕt lªn b¸nh m×, b¸nh bÝch quy; pho m¸t tiªu thô nguyªn khèi…). C¸c
lo¹i nguyªn liÖu kh¸c dïng trong s¶n xuÊt pho m¸t nãng ch¶y còng kh¸ ®a d¹ng:
cã thÓ lµ c¸c s¶n phÈm s÷a hay kh«ng ph¶i s¶n phÈm cña s÷a, vÝ dô nh- s÷a bét
t¸ch b¬, whey, protein c« ®Æc, c¸c lo¹i gia vÞ… Do thµnh phÇn ®a d¹ng nh- vËy
nªn h-¬ng vÞ cña c¸c lo¹i pho m¸t nãng ch¶y cã thÓ rÊt kh¸c nhau. Nh×n chung,
chÊt l-îng cña c¸c nguyªn liÖu tèt th× sÏ ®¶m b¶o cã ®-îc pho m¸t nãng ch¶y cã
chÊt l-îng tèt.
Trong s¶n xuÊt pho m¸t nãng ch¶y, ng-êi ta th-êng kÕt hîp nh÷ng lo¹i pho m¸t
kh¸c nhau vµ cã ®é chÝn kh¸c nhau. Nh÷ng lo¹i pho m¸t th-êng ®-îc sö dông lµ:
- Pho m¸t cøng: Emmental, ComtÐ…
- Pho m¸t cøng võa : Cheddar, Gouda…
- Pho m¸t t-¬i
5
Pho m¸t nãng ch¶y cã c¸c -u ®iÓm sau:
- Gi¸ trÞ dinh d-ìng cao : do ®-îc s¶n xuÊt tõ nh÷ng pho m¸t nguyªn liÖu
thµnh phÇn ®a d¹ng
- DÔ tiªu hãa do thµnh phÇn chÊt bÐo vµ protein d-íi d¹ng nhò t-¬ng ph©n
phèi ®Òu trong khèi pho m¸t
- DÔ dµng b¶o qu¶n vµ vËn chuyÓn khi xuÊt khÈu nªn ®-îc sö dông nhiÒu ë
nh÷ng n-íc kh«ng cã truyÒn thèng s¶n xuÊt s÷a.
1.2.2 Gi¸ trÞ dinh d-ìng
Pho m¸t nãi chung vµ pho m¸t nãng ch¶y nãi riªng cã chøa ®Çy ®ñ c¸c chÊt dinh
d-ìng cÇn thiÕt vµ dÔ hÊp thô ®èi víi con ng-êi ë mäi løa tuæi. Trong qu¸ tr×nh
s¶n xuÊt, c¸c chÊt dinh d-ìng cña pho m¸t Ýt bÞ tæn thÊt mµ ng-îc l¹i, mét sè
thµnh phÇn dinh d-ìng míi ®-îc t¹o thµnh trong qu¸ tr×nh ñ chÝn sinh ho¸. C¸c
vitamin ®-îc b¶o tån, c¸c chÊt h÷u c¬ phøc t¹p nh- protein, chÊt bÐo, gluxit ®-îc
ph©n gi¶i thµnh c¸c chÊt dÔ hoµ tan lµm t¨ng kh¶ n¨ng ®ång ho¸ cña c¬ thÓ. §é
®ång ho¸ cña pho m¸t ®¹t tíi 98-99%. Nh÷ng kÕt qu¶ nghiªn cøu cho thÊy pho
m¸t lµ lo¹i thùc phÈm giµu protein vµ n¨ng l-îng. KÕt qu¶ kh¶o s¸t thµnh phÇn
dinh d-ìng cña pho m¸t La vache qui rit ®-îc tr×nh bµy d-íi ®©y:
B¶ng I.1. Thµnh phÇn dinh d-ìng cña pho m¸t La vache qui rit
Khèi l-îng : 17,5 gam/miÕng
STT
1
2
3
4
5
6
Thµnh phÇn
Protein
Lipit
Gluxit
Canxi
Phospho
S¾t
§/ vÞ
g
g
g
mg
mg
mg
Hµm l-îng
4,6
5,4
0
133,0
74,2
0,09
N¨ng l-îng : 67 kcal/miÕng 17,5g
STT
7
8
9
10
11
12
Thµnh phÇn
Natri
Kali
Vitamin A
Vitamin C
caroten
Colesterol
§/vÞ
mg
mg
g
mg
g
g
Hµm l-îng
vÕt
vÕt
48,13
0,09
20,7
71,1
(Nguån : Trung t©m dinh d-ìng Tp. Hå ChÝ Minh – Nhµ xuÊt b¶n Y häc – 2002)
6
1.2.3 C«ng nghÖ s¶n xuÊt pho m¸t nãng ch¶y
Nh×n chung, c¸c lo¹i pho m¸t nãng ch¶y ®-îc s¶n xuÊt theo c«ng nghÖ nhsau (III.3):
Lµm chÝn nguyªn liÖu
ChuÈn bÞ nguyªn liÖu phèi trén
Phèi trén c¸c nguyªn liÖu
NÊu ch¶y
Lµm nguéi
T¹o khu«n
S¶n phÈm
2. T×nh h×nh ph¸t triÓn thÞ tr-êng pho m¸t
2.1 ThÞ tr-êng pho m¸t trªn thÕ giíi
Ngµnh s¶n xuÊt pho m¸t ®· cã tõ rÊt l©u vµ ph¸t triÓn m¹nh ë c¸c n-íc ch©u ¢u.
Trong kho¶ng 20 n¨m trë l¹i ®©y, ngµnh s¶n xuÊt pho m¸t ®· cã nh÷ng b-íc ph¸t
triÓn quan träng kÓ c¶ ë c¸c n-íc míi s¶n xuÊt pho m¸t còng nh- c¸c n-íc cã
7
truyÒn thèng lµm pho m¸t l©u ®êi. Trªn thÕ giíi s¶n l-îng tiªu thô pho m¸t t¨ng
t-¬ng ®èi æn ®Þnh.
B¶ng I.2. Møc tiªu thô pho m¸t ë mét sè n-íc trªn thÕ giíi
(Đơn vị tÝnh:1000 tÊn)
STT
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
Quèc gia
Canada
Mexico
Mü
Argentina
Brazil
§an M¹ch
Ph¸p
§øc
Italia
Hµ Lan
Anh
Nga
Ai cËp
NhËt
Hµn Quèc
1997
319
112
3.325
415
405
290
1.645
9.90
985
693
368
165
370
34
3
1998
330
127
3.398
407
421
289
1.648
1.008
1.003
638
358
170
380
35
10
1999
329
126
3.581
446
434
293
1658
1.006
969
655
361
185
382
35
14
2000
328
134
3.744
445
445
305
1.720
1.098
958
683
332
220
380
34
15
2001
323
140
3.700
435
460
312
1.740
1.125
972
650
365
260
385
33
17
2002
325
145
3.860
420
472
317
1.740
1.145
980
640
305
300
387
33
18
(Theo Dairy: World Markets & Trade, 12-2001)
Theo sè liÖu thèng kª cña Mü, møc tiªu thô pho m¸t b×nh qu©n ®Çu ng-êi cña
ng-êi Mü lµ kho¶ng 13.9kg. Tuy nhiªn con sè nµy tÝnh theo ®Çu ng-êi míi chØ
xÊp xØ cña ng-êi §øc vµ cßn thua xa søc tiªu thô cña ng-êi Ph¸p. N¨m 2001, mçi
ng-êi Ph¸p tiªu thô kho¶ng 24,5kg pho m¸t (FAO).
2.2 ThÞ tr-êng pho m¸t t¹i ViÖt nam
T¹i ViÖt Nam, pho m¸t ®· b¾t ®Çu ®-îc s¶n xuÊt nh-ng kh«ng nhiÒu, chñ yÕu lµ
pho m¸t nãng ch¶y. HiÖn nay ë n-íc ta chØ cã hai c¬ së s¶n xuÊt pho m¸t ®-îc
coi lµ cã s¶n l-îng cao lµ c«ng ty S÷a Méc Ch©u vµ Tæng c«ng ty S÷a ViÖt nam
8
Vinamilk. Tuy nhiªn chñng lo¹i pho m¸t néi do 2 c«ng ty nµy s¶n xuÊt vÉn cßn
rÊt h¹n chÕ. HiÖn nay, c«ng ty S÷a Méc Ch©u vÉn chØ cã mét s¶n phÈm lµ phom¸t
con voi; ngay c¶ Tæng c«ng ty S÷a ViÖt Nam Vinamilk còng chØ cã 3 lo¹i phom¸t
lµ phom¸t vØ, phom¸t Fortune, phom¸t bß ®eo n¬. H¬n n÷a, theo ®iÒu tra cña
chóng t«i I.5, sè ng-êi quan t©m vµ sö dông pho m¸t chiÕm tû lÖ t-¬ng ®èi cao
(72%), ®iÒu ®ã chøng tá ng-êi tiªu dïng ViÖt Nam ®· biÕt ®Õn vµ sö dông s¶n
phÈm pho m¸t. L-îng pho m¸t tiªu thô trªn thÞ tr-êng hiÖn nay ®a sè lµ nhËp
khÈu tõ n-íc ngoµi vµ mét phÇn pho m¸t nãng ch¶y s¶n xuÊt t¹i ViÖt Nam chñ
yÕu ®-îc lµm tõ nguyªn liÖu nhËp khÈu lµ pho m¸t cøng. Tuy nhiªn trong t-¬ng
lai lo¹i s¶n phÈm nµy sÏ ®-îc sö dông réng r·i bëi gi¸ trÞ dinh d-ìng cao.
2.2.1 Møc ®é tiªu thô vµ chñng lo¹i
Theo sè liÖu thèng kª cña Vô KÕ ho¹ch Thèng kª Thµnh phè Hå ChÝ Minh,
chñng lo¹i pho m¸t tiªu thô t¹i c¸c siªu thÞ ë ViÖt nam kh¸ ®a d¹ng, kho¶ng 170
lo¹i. Trong n¨m 2003, l-îng pho m¸t tiªu thô t¹i ViÖt nam lµ kho¶ng 1.300 tÊn
(tức là và o khoảng 0.016kg/ng-êi), trong ®ã kho¶ng 30% lµ lo¹i pho m¸t nãng
ch¶y “La vache qui rit” cña SociÐtÐ Bel. Theo ®iÒu tra cña chóng t«i I.5, møc ®é
tiªu thô lo¹i pho m¸t nµy t¹i c¸c siªu thÞ trªn 3 thµnh phè lín t¹i n-íc ta nh- sau:
B¶ng I.3 Møc ®é tiªu thô pho m¸t nãng ch¶y
Khèi l-îng (tÊn)
Chñng lo¹i
Doanh sè (triÖu ®ång)
Hµ néi
TP Hå ChÝ Minh
§µ n½ng
364,15
241,32
42,21
125
167
97
6.518,61
5.481,23
1.109,52
9
Tuy cã nhiÒu chñng lo¹i pho m¸t tiªu dïng nh-ng chñ yÕu vÉn tËp trung vµo mét
sè s¶n phÈm nhÊt ®Þnh, nhiÒu nhÊt vÉn lµ pho m¸t nãng ch¶y. Sau ®©y lµ nhãm 4
s¶n phÈm ®-îc tiªu dïng nhiÒu nhÊt ë 3 thµnh phè lín:
B¶ng I.4 Mét sè lo¹i pho m¸t nãng ch¶y ®-îc tiªu thô nhiÒu nhÊt
STT
1
2
3
4
Lo¹i
LVQR (8 miÕng/hép)
LVQR (12 miÕng/hép)
LVQR (16 miÕng/hép)
Bß ®eo n¬ (8
miÕng/hép)
Hµ néi
2.909,72
859,87
1.328,15
216,05
Doanh thu (triÖu ®ång)
TP. Hå ChÝ Minh
944,85
700,42
1.035,34
265,47
§µ n½ng
102,09
181,9
291,66
19,98
(Trong ®ã : LVQR – La vache qui rit)
2.2.2 ThÞ hiÕu sö dông pho m¸t t¹i Hµ néi
Do pho m¸t lµ lo¹i s¶n phÈm míi nªn sù lùa chän cña ng-êi tiªu dïng phô thuéc
nhiÒu vµo yÕu tè t©m lý. V× lÏ ®ã, ®Ó t×m hiÓu thªm vÒ thÞ hiÕu cïng thãi quen lùa
chän s¶n phÈm pho m¸t cña ng-êi tiªu dïng t¹i Hµ néi, chóng t«i ®· tiÕn hµnh
mét cuéc kh¶o s¸t mét sè th«ng tin vÒ thãi quen lùa chän, sö dông s¶n phÈm pho
m¸t cña ng-êi tiªu dïng, nh»m chän lùa lo¹i pho m¸t thÝch hîp phôc vô cho môc
®Ých nghiªn cøu cña LuËn v¨n nµyI.5. §Þa ®iÓm ®-îc lùa chän cho cuéc ®iÒu
tra nµy lµ ®Þa bµn Hµ néi víi sè ng-êi tham gia tr¶ lêi ®iÒu tra lµ 300 ng-êi .
Chóng t«i sö dông ph-¬ng ph¸p pháng vÊn trùc tiÕp ng-êi tiªu dïng t¹i gia ®×nh
hoÆc n¬i lµm viÖc, hä ph¶i tr¶ lêi c¸c c©u hái vµ nÕm 9 s¶n phÈm pho m¸t (nÕu
s½n sµng thö) ®· ®-îc chuÈn bÞ s½n. Trong sè 300 ng-êi ®-îc hái nµy th× cã
41,7% lµ tÇn sè sö dông pho m¸t tõ 1-2 lÇn/tuÇn ; 27,3% lµ sö dông 3-4 lÇn/tuÇn
vµ 19,5% lµ sö dông 5-6 lÇn/tuÇn hay lín h¬n. L-îng pho m¸t sö dông vÉn cßn
10
thÊp, cã ®Õn 36.5% sè ng-êi ®-îc hái rÊt Ýt khi sö dông, chØ cã 8.8% sö dông 1
kg/tuÇn vµ 3.2% sö dông 0.5 kg/tuÇn.
KÕt qu¶ ®iÒu tra I.5 còng cho thÊy trong 9 mÉu thö th× mÉu La vache quy rit
®-îc -a thÝch nhÊt (6.51), 2 mÉu Ýt ®-îc -a thÝch nhÊt lµ Emmental (3.13) vµ
Camembert (3.42). Trong 205 ý kiÕn kh«ng thÝch mÉu Camembert th× 79%
kh«ng thÝch vÞ, 64% ý kiÕn kh«ng thÝch mïi. Trong khi ®ã ë mÉu Emmental còng
cã 70% kh«ng thÝch mïi, 83% ý kiÕn kh«ng thÝch vÞ.
9
8
6.51
7
6
6
5
4
5.4
5.16
4.43
4.27
3.42
4
3.13
3
2
1
0
Edam Ph¸p
Gouda
Edam Hµ Lan
La vache quy rit
aux bleux
Party Cubes
Emmental
Chesdale
La vache quy rit
Camembert
H×nh I.1. §iÓm thÞ hiÕu cña ng-êi tiªu dïng ®èi víi c¸c lo¹i pho m¸t
KÕt qu¶ ®iÒu tra cho thÊy mïi vÞ pho m¸t quyÕt ®Þnh rÊt lín ®Õn møc ®é -a thÝch
s¶n phÈm nµy cña ng-êi tiªu dïng.
Trªn c¬ së cña ®iÒu tra trªn, chóng t«i thÊy pho m¸t nãng ch¶y thùc sù ®-îc
ng-êi ViÖt nam -a thÝch vµ ®-îc tiªu thô nhiÒu nhÊt. Do ®ã, chóng t«i ®· quyÕt
®Þnh chän ®èi t-îng nghiªn cøu lµ 7 lo¹i pho m¸t nãng ch¶y hiÖn ®-îc tiªu thô
réng r·i trªn thÞ tr-êng Hµ néi.
11
3. Tæng quan vÒ ph-¬ng ph¸p ®¸nh gi¸ c¶m quan sö dông trong nghiªn cøu
3.1 Ph-¬ng ph¸p ph©n tÝch m« t¶
Ph-¬ng ph¸p ph©n tÝch m« t¶ lµ ph-¬ng ph¸p rÊt phøc t¹p trong sè c¸c ph-¬ng
ph¸p ®¸nh gi¸ c¶m quan, nh»m ph©n tÝch ®Þnh tÝnh, ®Þnh l-îng c¸c tÝnh chÊt c¶m
quan cña mét s¶n phÈm th«ng qua mét nhãm ng-êi thö ®-îc huÊn luyÖn. §©y lµ
phÐp thö gåm hai hay nhiÒu mÉu vµ ng-êi thö ®-îc mêi x¸c ®Þnh xem c¸c mÉu
nµy kh¸c nhau ë ®Æc tÝnh nµo vµ ®é lín cña sù kh¸c nhau nµy lµ bao nhiªu. PhÐp
thö nµy ®-îc dïng sau khi ng-êi ta ®· biÕt lµ c¸c mÉu cã sù kh¸c nhau vµ muèn
biÕt ®Æc tr-ng cña sù kh¸c nhau ®ã. PhÐp thö m« t¶ ®ßi hái nhiÒu thêi gian chuÈn
bÞ nh-ng ®ång thêi còng cung cÊp nhiÒu th«ng tin vÒ s¶n phÈm nhÊt: vÒ c¸c tÝnh
chÊt c¶m quan cña mét lo¹i s¶n phÈm bao gåm mµu, mïi, vÞ, tr¹ng th¸i, hËu vÞ.
C¸c thµnh viªn héi ®ång ®¸nh gi¸ c¶m quan sÏ ®-îc lµm quen vµ huÊn luyÖn
c¸ch m« t¶ vµ c¶m nhËn c¸c tÝnh chÊt cña s¶n phÈm.
Ph©n tÝch c¶m quan b»ng ph-¬ng ph¸p m« t¶ ®-îc sö dông trong qu¶n lý chÊt
l-îng s¶n phÈm, so s¸nh c¸c nhãm s¶n phÈm còng nh- sù ph©n bè c¸c tÝnh chÊt
cña s¶n phÈm. Bªn c¹nh ®ã, ph-¬ng ph¸p nµy còng x¸c ®Þnh nh÷ng ¶nh h-ëng
cña th«ng sè, thµnh phÇn, c«ng nghÖ ®Õn chÊt l-îng c¶m quan cuèi cïng cña s¶n
phÈm. H¬n n÷a, ph-¬ng ph¸p nµy còng gióp ®iÒu tra c¶m nhËn cña ng-êi tiªu
dïng trong ph¸t triÓn s¶n phÈm míi, b¶o qu¶n s¶n phÈm, ®¶m b¶o chÊt l-îng ®èi
víi s¶n phÈm thùc phÈm.
Trªn thùc tÕ cã nhiÒu ph-¬ng ph¸p ph©n tÝch m« t¶ bao gåm: Ph-¬ng ph¸p m« t¶
mïi vÞ (Flavour Profile), ph-¬ng ph¸p m« t¶ cÊu tróc (Texture Profile), ph-¬ng
ph¸p ®¸nh gi¸ m« t¶ ®Þnh l-îng (Quantitative Descriptive Analysis), ph-¬ng
ph¸p m« t¶ chän lùa tù do (Free Choice Profilling)… Tuy nhiªn, ph-¬ng ph¸p
®¸nh gi¸ m« t¶ chung cã thÓ kÕt nèi nh÷ng -u ®iÓm cña tÊt c¶ c¸c ph-¬ng ph¸p
trªn.
12
§Ó thùc hiÖn ph-¬ng ph¸p ph©n tÝch m« t¶, chóng ta ph¶i tiÕn hµnh c¸c b-íc sau:
- Lùa chän thµnh viªn héi ®ång
- HuÊn luyÖn héi ®ång (X©y dùng danh s¸ch thuËt ng÷ vÒ tÝnh chÊt c¶m
quan cña s¶n phÈm, ph©n cÊp c¸c thuËt ng÷ hiÖn diÖn, lùa chän thang c-êng ®é
®¸nh gi¸ c¸c thuËt ng÷, huÊn luyÖn héi ®ång trªn c¸c chØ tiªu ®· lùa chän)
- §¸nh gi¸ s¶n phÈm nghiªn cøu
- Ph©n tÝch thèng kª c¸c kÕt qu¶ ®¸nh gi¸
Trong qu¸ tr×nh tiÕn hµnh ph©n tÝch m« t¶, ng-êi ®iÒu khiÓn sÏ chÞu tr¸ch nhiÖm
vÒ qu¸ tr×nh tæ chøc vµ tiÕn hµnh thÝ nghiÖm nh- lùa chän héi ®ång, huÊn luyÖn.
Ng-êi ®iÒu khiÓn thÝ nghiÖm kh«ng tham gia vµo qu¸ tr×nh ®¸nh gi¸ nh-ng lµ cÇu
nèi quan träng trong qu¸ tr×nh thÝ nghiÖm vµ qu¸ tr×nh huÊn luyÖn, hç trî c¸c
thµnh viªn thèng nhÊt c¸c thuËt ng÷ vµ x¸c ®Þnh thêi gian huÊn luyÖn.
3.1.1 Lùa chän thµnh viªn héi ®ång
Môc ®Ých cña qu¸ tr×nh lùa chän thµnh viªn héi ®ång nh»m huÊn luyÖn, duy tr×
kh¶ n¨ng ®¸nh gi¸ cña thµnh viªn héi ®ång. Trong ph-¬ng ph¸p ph©n tÝch m« t¶,
sè l-îng thµnh viªn ban ®Çu kho¶ng 25 vµ cuèi cïng chän tõ 8 ®Õn 10 thµnh viªn.
Trong qu¸ tr×nh lùa chän nµy, ng-êi thö sÏ ph¶i thùc hiÖn c¸c phÐp thö nhËn biÕt
mïi (®¬n, hçn hîp), vÞ (®¬n, hçn hîp), so hµng c-êng ®é mµu, mïi vµ vÞ. §Ó
®-îc lùa chän vµo héi ®ång, c¸c thµnh viªn ph¶i tr¶ lêi ®óng trªn 75% c¸c phÐp
thö [I.4].
3.1.2 HuÊn luyÖn héi ®ång
a) Thèng nhÊt danh s¸ch c¸c thuËt ng÷
Th«ng th-êng c¸c thuËt ng÷ sÏ do c¸c thµnh viªn héi ®ång tù ®-a ra. Tuy nhiªn,
danh s¸ch thuËt ng÷ cã thÓ ®-îc ng-êi ®iÒu khiÓn thÝ nghiÖm ®-a ra vµ ph¶i ®-îc
13
thèng nhÊt gi÷a c¸c thµnh viªn héi ®ång. NhiÖm vô cña qu¸ tr×nh lùa chän vµ
thèng nhÊt danh s¸ch thuËt ng÷ h-íng vµo sù kh¸c nhau cña c¸c s¶n phÈm. Qu¸
tr×nh lùa chän thuËt ng÷ lµ qu¸ tr×nh thèng nhÊt, gi÷ l¹i c¸c thuËt ng÷ do Ýt nhÊt
mét ng-êi nªu vµ h¬n mét lÇn ®èi víi mét s¶n phÈm, lo¹i bá c¸c thuËt ng÷ thÞ
hiÕu vµ kh«ng chÝnh x¸c. Sè l-îng c¸c thuËt ng÷ (chØ tiªu) ®¸nh gi¸ tÝnh chÊt c¶m
quan theo khuyÕn c¸o cña ISO lµ 15 tuy nhiªn trong thùc tÕ nghiªn cøu sè l-îng
nµy cao h¬n rÊt nhiÒu.
Trong qu¸ tr×nh ®¸nh gi¸ ng-êi thö nhËn l¹i danh s¸ch c¸c thuËt ng÷, sau ®ã thö
l¹i c¸c s¶n phÈm b»ng c¸ch g¸n cho c¸c chØ tiªu t-¬ng øng trong mçi s¶n phÈm
mét ®iÓm tõ 0 ®Õn 5 theo c-êng ®é c¶m gi¸c nhËn ®-îc. Sau ®ã ng-êi ®iÒu khiÓn
thÝ nghiÖm sÏ tËp hîp c¸c lo¹i sè liÖu råi tiÕn hµnh rót gän thuËt ng÷ tõ danh s¸ch
thuËt ng÷ ban ®Çu. Nh÷ng thuËt ng÷ cßn l¹i cuèi cïng sÏ ®-îc ®Þnh nghÜa, thèng
nhÊt vµ ®-îc sö dông trong suèt qu¸ tr×nh ®¸nh gi¸.
b) Thang ®¸nh gi¸
Trong ph-¬ng ph¸p ph©n tÝch m« t¶, thang ®o c-êng ®é cña c¸c tÝnh chÊt gåm
thang kh«ng cÊu tróc (víi c¸c tõ m« t¶ phï hîp ë hai ®Çu thang: møc cao nhÊt vµ
møc thÊp nhÊt) vµ thang cã cÊu tróc.
Mïi b¬
C-êng ®é thÊp nhÊt
C-êng ®é cao nhÊt
H×nh I.2. VÝ dô vÒ thang c-êng ®é liªn tôc kh«ng cÊu tróc
14
Mïi b¬
C-êng ®é thÊp nhÊt
C-êng ®é cao nhÊt
H×nh I.3. VÝ dô vÒ thang c-êng ®é liªn tôc cã cÊu tróc
C¶ hai lo¹i thang trªn ®Òu gi¶ sö r»ng ®é chªnh lÖch c-êng ®é nh- nhau, thÓ hiÖn
®é chªnh lÖch c¶m gi¸c b»ng nhau vµ ®iÒu nµy thu ®-îc ®éc lËp víi thang ®o
®ang sö dông. ViÖc sö dông thang cÊu tróc liªn tôc sÏ rÊt thuËn lîi cho qu¸ tr×nh
tËp hîp sè liÖu, tuy nhiªn hiÖn nay thang liªn tôc kh«ng cã cÊu tróc th-êng ®-îc
sö dông h¬n. Thang nµy th-êng lµ mét ®o¹n th¼ng dµi 10 cm, mót tr¸i lµ ®iÓm 0
cm øng víi c-êng ®é = 0 vµ mót ph¶i lµ ®iÓm 10 cm øng víi c-êng ®é cao nhÊt.
C-êng ®é cña mét tÝnh chÊt nµo ®ã lµ ®é dµi tõ mót tr¸i thang cña ®iÓm ®-îc
®¸nh dÊu. Lo¹i thang nµy cho phÐp c¸c thµnh viªn ®¸nh gi¸ mét c¸ch tù do møc
c¶m gi¸c nhËn ®-îc mµ kh«ng bÞ phô thuéc t©m lý vµo mét thang ®· ®Þnh s½n.
Ng-êi ®iÒu khiÓn thÝ nghiÖm sÏ ghi l¹i ®iÓm cho bëi tõng thµnh viªn vµo mét
b¶ng tæng hîp, nh÷ng sè liÖu ®ã ®-îc xö lý vµ cuèi cïng cho phÐp chóng ta x©y
dùng ®-îc mét profil hay lµ mét ''thÎ'' nhËn d¹ng cña s¶n phÈm. Nh×n vµo kÕt qu¶
biÓu diÔn profil ta cã thÓ nhËn ra 2 ®Æc tÝnh cña s¶n phÈm:
+ TÝnh chÊt nµo lµ tÝnh chÊt næi bËt trong sè c¸c tÝnh chÊt nghiªn cøu. §ã
lµ nh÷ng tÝnh chÊt cã gi¸ trÞ c-êng ®é c¶m quan lín.
+ Trong sè c¸c tÝnh chÊt nghiªn cøu (nhÊt lµ ®èi víi c¸c tÝnh chÊt ®Æc
tr-ng) tÝnh chÊt nµo kh¸c nhau gi÷a c¸c s¶n phÈm.
15
c) ChuÈn bÞ mÉu
ThÝ nghiÖm ph¶i ®-îc thiÕt kÕ hîp lý, c¸c mÉu ph¶i ®-îc m· hãa thèng nhÊt trªn
c¸c mÉu thÝ nghiÖm vµ ®-a ®Õn tõng thµnh viªn héi ®ång.
NhiÖt ®é ®¸nh gi¸ ¶nh h-ëng rÊt lín ®Õn tÝnh chÊt cÊu tróc, mïi vµ vÞ cña s¶n
phÈm pho m¸t. NhiÖt ®é cÇn ph¶i gi÷ cè ®Þnh, trong suèt thêi gian ®¸nh gi¸ nhiÖt
®é tèi -u trong kho¶ng 20 - 25O C. V× pho m¸t lµ mét s¶n phÈm cã nhiÒu tÝnh
chÊt mïi vµ vÞ phong phó nªn viÖc thanh vÞ gi÷a c¸c lÇn thö vµ gi÷a c¸c mÉu thö
lµ b¾t buéc. Phï hîp nhÊt lµ viÖc sö dông n-íc nhiÒu lÇn; ¨n mét tr¸i t¸o hoÆc
b¸nh m× tr¾ng.
Cã hai ph-¬ng ph¸p tr×nh bµy mÉu: ®ång thêi vµ tuÇn tù. Tr×nh bµy mÉu ®ång
thêi ng-êi thö sÏ ®¸nh gi¸ mét chØ tiªu cña tÊt c¶ c¸c s¶n phÈm tr-íc khi ®¸nh gi¸
chØ tiªu tiÕp theo. Ph-¬ng ph¸p nµy cã -u ®iÓm cho phÐp chóng ta ph¸t hiÖn dÔ
dµng sù kh¸c nhau gi÷a c¸c mÉu trong mét buæi thö nh-ng l¹i kh«ng cho phÐp so
s¸nh kÕt qu¶ cña c¸c buæi ®¸nh gi¸ kh¸c nhau. H¬n n÷a c¸ch tr×nh bµy nµy ®ßi
hái ng-êi thö ph¶i nÕm rÊt nhiÒu lÇn. Ng-îc l¹i ph-¬ng ph¸p tuÇn tù cho phÐp so
s¸nh kÕt qu¶ thu ®-îc ë c¸c buæi thö kh¸c nhau.
d) Mét sè yªu cÇu chung
* Phßng ®¸nh gi¸ c¶m quan
§èi víi ®¸nh gi¸ c¶m quan, phßng thÝ nghiÖm ®ßi hái yªu cÇu t-¬ng ®èi kh¸c so
víi phßng thÝ nghiÖm th«ng th-êng. Phßng ®¸nh gi¸ c¶m quan ph¶i tho¸ng, s¹ch,
kh«ng cã mïi l¹, ®ñ ¸nh s¸ng vµ kh«ng bÞ ån. Trong qu¸ tr×nh lµm thÝ nghiÖm,
c¸c thµnh viªn cÇn yªn tÜnh vµ ®éc lËp nªn ph¶i lµm v¸ch ng¨n t¹o nªn c¸c phßng
èc gi÷a c¸c thµnh viªn [I.4].
16
* Thµnh viªn héi ®ång ®¸nh gi¸
Nh÷ng ng-êi kh«ng cã bÖnh tËt vÒ c¸c gi¸c quan, ®Òu cã thÓ tham gia ®¸nh gi¸
c¶m quan thùc phÈm. Giíi tÝnh, løa tuæi vµ tÝnh nghiÖn hót thuèc l¸ ®Òu cã ¶nh
h-ëng phÇn nµo ®Õn kÕt qu¶ c¶m quan. Nh÷ng ng-êi cã ng-ìng c¶m gi¸c thÊp sÏ
cho c¸c kÕt qu¶ ®¸ng tin cËy h¬n.
Ng-êi thö ph¶i cã hiÓu biÕt tèi thiÓu vÒ c¸c kü thuËt ®¸nh gi¸ c¶m quan, c¸ch sö
dông c¸c c¬ quan c¶m gi¸c, c¸ch thùc hiÖn c¸c lo¹i phÐp thö.
Trong thêi gian ®¸nh gi¸ c¶m quan nh÷ng yÕu tè sau ®©y còng ¶nh h-ëng ®Õn kÕt
qu¶ :
+ Sai sè do thêi gian thö vµ nghØ gi÷a c¸c mÉu hay gi÷a c¸c phÐp thö
+ Sai sè do mÖt mái khi ®¸nh gi¸ nhiÒu mÉu
+ Sai sè do ch¸n ®èi víi s¶n phÈm kh«ng -a thÝch
+ Sai sè do søc khoÎ.
Mét sè yªu cÇu ®èi víi ng-êi thö: tr-íc khi thö nÕm 30 phót:
• Kh«ng ¨n uèng vµ hót thuèc
• Kh«ng dïng n-íc hoa, son phÊn, xµ phßng th¬m
• NÕu bÞ mÖt mái, c¶m cóm, nhøc ®Çu th× kh«ng ®-îc tham gia buæi thö
h«m ®ã.
3.1.3 Xö lý sè liÖu vµ biÓu diÔn kÕt qu¶
Qu¸ tr×nh ®¸nh gi¸ lÆp l¹i trong thÝ nghiÖm còng ®-îc l-u ý vµ ®¸nh gi¸ møc ®é
tin cËy cña thÝ nghiÖm. Ph©n tÝch ph-¬ng sai ANOVA ®· trë thµnh mét c«ng cô
kh«ng thÓ thiÕu trong qu¸ tr×nh xö lý kÕt qu¶ thÝ nghiÖm. KÕt qu¶ sau khi xö lý sÏ
®-îc biÓu diÔn trªn ®å thÞ hoa giã (profil). Trªn mçi trôc thÓ hiÖn c-êng ®é cña
tÝnh chÊt, cµng xa gèc to¹ ®é th× c-êng ®é cña tÝnh chÊt cµng t¨ng. Sau ®©y lµ
mét vÝ dô minh ho¹ vÒ profil cña pho m¸t Edam Hµ lan.
- Xem thêm -
.PDF 
82 
82 
99 
