2
Bé gi¸o dôc vµ ®µo t¹o
Tr−êng ®¹i häc kinh tÕ quèc d©n
TrÞnh thÞ thanh thñy
qu¸ tr×nh ph¸t triÓn quan hÖ th−¬ng m¹i
gi÷a ViÖt Nam vµ liªn bang nga trong
bèi c¶nh héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ
Chuyªn ngµnh: LÞch sö kinh tÕ quèc d©n
M· sè:
5. 02. 04
luËn ¸n tiÕn sÜ kinh tÕ
Ng−êi h−íng dÉn khoa häc:
1. PGS.TS. NguyÔn Kh¾c Minh
2. PGS.TS. Ph¹m ThÞ Quý
Hµ Néi - 2007
2
Lêi cam ®oan
T«i xin cam ®oan ®©y lµ c«ng tr×nh nghiªn
cøu cña riªng t«i. C¸c sè liÖu nªu trong luËn ¸n
lµ trung thùc. Nh÷ng kÕt luËn khoa häc cña luËn
¸n ch−a tõng ®−îc ai c«ng bè trong bÊt kú c«ng
tr×nh nµo kh¸c.
T¸c gi¶ luËn ¸n
TrÞnh ThÞ Thanh Thñy
3
Môc Lôc
Trang
Trang phô b×a .......................................................................................
1
Lêi cam ®oan.........................................................................................
2
Môc lôc..................................................................................................
3
Danh môc ch÷ viÕt t¾t .........................................................................
4
Danh môc c¸c b¶ng .............................................................................
6
Danh môc c¸c h×nh vÏ..........................................................................
Më ®Çu....................................................................................................
7
8
Ch−¬ng 1: c¬ së lý luËn vµ thùc tiÔn cña quan hÖ th−¬ng m¹i
quèc tÕ trong bèi c¶nh toµn cÇu ho¸ vµ héi nhËp
kinh tÕ quèc tÕ..................................................................
tÕ
1.1. Lý thuyÕt vÒ th−¬ng m¹i quèc tÕ .....................................................
1.2. T¸c ®éng cña héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ ®Õn sù ph¸t triÓn cña quan hÖ
th−¬ng m¹i quèc tÕ .........................................................................
1.3. C«ng cô vµ biÖn ph¸p chñ yÕu cña chÝnh s¸ch th−¬ng m¹i quèc tÕ
1.4. Kinh nghiÖm cña mét sè n−íc trong ph¸t triÓn quan hÖ th−¬ng m¹i víi
Liªn bang Nga.................................................................................
18
18
39
44
50
Ch−¬ng 2: Thùc tr¹ng quan hÖ th−¬ng m¹i ViÖt Nam - Liªn bang
Nga thêi kú 1992 - 2005 .....................................................
2.1. Kh¸i qu¸t vÒ quan hÖ th−¬ng m¹i ViÖt Nam - Liªn bang Nga tr−íc n¨m 1992 ....
2.2. Quan hÖ th−¬ng m¹i ViÖt Nam - Liªn bang Nga thêi kú 1992 - 2005 ..
2.3. §¸nh gi¸ chung ...............................................................................
67
67
86
118
Ch−¬ng 3: Gi¶i ph¸p ph¸t triÓn quan hÖ th−¬ng m¹i ViÖt Nam Liªn bang Nga ....................................................................
3.1. Bèi c¶nh quèc tÕ míi, nh÷ng thuËn lîi vµ khã kh¨n ®èi víi sù ph¸t
triÓn quan hÖ th−¬ng m¹i ViÖt Nam - Liªn bang Nga ..........................
3.2. Quan ®iÓm vµ ph−¬ng h−íng ph¸t triÓn quan hÖ th−¬ng m¹i ViÖt Nam
- Liªn bang Nga...............................................................................
3.3. Gi¶i ph¸p ph¸t triÓn quan hÖ th−¬ng m¹i ViÖt Nam - Liªn bang Nga
®Õn n¨m 2010, ®Þnh h−íng ®Õn n¨m 2020 .......................................
33
133
148
154
KÕt luËn ................................................................................................
182
Nh÷ng c«ng tr×nh cña t¸c gi¶ ®· c«ng bè liªn quan ®Õn luËn ¸n....
¸n
188
Danh môc Tµi liÖu tham kh¶o..............................................................
kh¶o
190
Phô lôc
4
Danh môc ch÷ viÕt t¾t
Ch÷ viÕt t¾t tiÕng Anh
AFTA
ACFTA
APEC
ASEAN Free Trade
Khu vùc th−¬ng m¹i tù do c¸c quèc gia
Area
§«ng Nam ¸
ASEAN- China Free
Khu vùc th−¬ng m¹i tù do ASEAN -
Trade Area
Trung Quèc
Asia Pacific Economic
DiÔn ®µn hîp t¸c kinh tÕ ch©u ¸ - Th¸i
Cooperation
B×nh D−¬ng
ASEAN
Association of Southeast HiÖp héi c¸c quèc gia §«ng Nam ¸
Asian Nations
ASEM
Asia - Europe Meeting
Héi nghÞ ¸ - ¢u
CEPT
Common Effective
Ch−¬ng tr×nh thuÕ quan −u ®;i cã hiÖu
Preferential Tariff
lùc chung
Cost, Insurance and
Gi¸ hµng ho¸ ®; tÝnh c¶ phÝ b¶o hiÓm vµ
Freight
vËn chuyÓn ®Õn n−íc nhËp khÈu
EC
Europeaan Community
Céng ®ång ch©u ¢u
EPA
Economic Partner
HiÖp ®Þnh ®èi t¸c kinh tÕ
CIF
Agreement
EU
European Union
Liªn minh ch©u ¢u
FOB
Free On Board
Gi¸ hµng ho¸ giao t¹i c¶ng n−íc xuÊt
khÈu (ch−a tÝnh b¶o hiÓm vµ phÝ vËn
chuyÓn ®Õn n−íc nhËp khÈu)
FTA
Free Trade Agreement
HiÖp ®Þnh th−¬ng m¹i tù do
GATT
General Agreement on
HiÖp ®Þnh chung vÒ ThuÕ quan vµ
Tariffs and Trade
Th−¬ng m¹i
Gross Domestic Product
Tæng thu nhËp quèc néi
GDP
5
GSP
Generalised System of
HÖ thèng −u ®;i phæ cËp
Preference
G8
Nhãm 8 n−íc c«ng nghiÖp ph¸t triÓn:
Hoa Kú, NhËt, Ph¸p, §øc, Canada, Italy,
Anh, Nga
IMF
International Monetary
Quü tiÒn tÖ quèc tÕ
Fund
L/C
Letter of Credit
TÝn dông th−
MFN
Most Favored Nation
Tèi huÖ quèc
NAFTA
North American Free
HiÖp ®Þnh th−¬ng m¹i tù do B¾c Mü
Trade Agreement
NT
Nation Treatment
§èi xö quèc gia
SEV
Céng ®ång t−¬ng trî kinh tÕ
SNG
Héi ®ång c¸c quèc gia ®éc lËp
VAT
Value Added Tax
USD
WTO
ThuÕ gi¸ trÞ gia t¨ng
§« la Mü
World Trade
Tæ chøc th−¬ng m¹i thÕ giíi
Organization
Ch÷ viÕt t¾t tiÕng ViÖt
KNNK
Kim ng¹ch nhËp khÈu
KNXK
Kim ng¹ch xuÊt khÈu
KNXNK Kim ng¹ch xuÊt nhËp khÈu
LX
Liªn X«
NK
NhËp khÈu
XK
XuÊt khÈu
NCKH
Nghiªn cøu khoa häc
6
Danh môc c¸c b¶ng
Trang
B¶ng 1.1: Kim ng¹ch xuÊt nhËp khÈu hµng ho¸ gi÷a Trung Quèc vµ
Liªn bang Nga ................................................................ 52
B¶ng 1.2: Kim ng¹ch xuÊt nhËp khÈu hµng ho¸ gi÷a Thæ NhÜ Kú vµ
Liªn bang Nga ................................................................ 61
B¶ng 2.1: Kim ng¹ch ngo¹i th−¬ng ViÖt Nam - Liªn X« giai ®o¹n
1976 - 1990 ....................................................................77
B¶ng 2.2: MÆt hµng nhËp khÈu chñ yÕu cña ViÖt Nam tõ Liªn X« giai
®o¹n 1986 - 1990 ............................................................78
B¶ng 2.3: Kim ng¹ch xuÊt nhËp khÈu gi÷a ViÖt Nam vµ Liªn bang
Nga giai ®o¹n 1992 -1996.................................................99
B¶ng 2.4: Tû träng kim ng¹ch xuÊt, nhËp khÈu hµng ho¸ gi÷a ViÖt
102
Nam vµ Liªn bang Nga giai ®o¹n 1992 -1996......................
B¶ng 2.5: MÆt hµng nhËp khÈu chñ yÕu cña ViÖt Nam tõ Liªn bang
Nga giai ®o¹n 1992 - 1996................................................
104
B¶ng 2.6: Kim ng¹ch xuÊt nhËp khÈu hµng ho¸ gi÷a ViÖt Nam vµ
Liªn bang Nga giai ®o¹n 1997 - 2005................................109
B¶ng 2.7: Tû träng kim ng¹ch xuÊt nhËp khÈu hµng ho¸ gi÷a ViÖt
Nam vµ Liªn bang Nga giai ®o¹n 1997 - 2005.....................
110
B¶ng 2.8: XÕp h¹ng vÒ nhËp khÈu hµng hãa tõ Liªn bang Nga .............
111
B¶ng 2.9: MÆt hµng nhËp khÈu chñ yÕu cña ViÖt Nam tõ Liªn bang
Nga giai ®o¹n 1997 - 2005................................................
113
B¶ng 2.10: MÆt hµng xuÊt khÈu chñ yÕu cña ViÖt Nam sang Liªn
bang Nga giai ®o¹n 1997 - 2005 ........................................
114
B¶ng 2.11: XÕp h¹ng vÒ xuÊt khÈu hµng ho¸ sang Liªn bang Nga ...........
115
B¶ng 2.12: Tû träng kim ng¹ch xuÊt nhËp khÈu hµng ho¸ cña ViÖt Nam
trong kim ng¹ch xuÊt nhËp khÈu hµng ho¸ cña Liªn bang Nga .......
117
7
Danh môc c¸c h×nh vÏ
Trang
H×nh 1.1: XuÊt nhËp khÈu hµng ho¸ Trung Quèc - Liªn bang Nga ....... 53
H×nh 1.2: XuÊt nhËp khÈu hµng ho¸ Thæ NhÜ Kú - Liªn bang Nga ........ 62
H×nh 2.1: XuÊt nhËp khÈu hµng ho¸ ViÖt Nam - Liªn bang Nga giai
®o¹n 1992 - 1996 ............................................................100
H×nh 2.2: XuÊt nhËp khÈu hµng ho¸ ViÖt Nam - Liªn bang Nga giai
®o¹n 1997 - 2005 ............................................................107
8
Më ®Çu
1. Sù cÇn thiÕt nghiªn cøu cña ®Ò tµi luËn ¸n
Trong xu thÕ toµn cÇu ho¸ vµ héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ, viÖc liªn kÕt gi÷a
c¸c quèc gia, c¸c khu vùc ngµy cµng trë nªn cÇn thiÕt vµ cã tÝnh tÊt yÕu. C¸c
nÒn kinh tÕ ngµy cµng g¾n bã, phô thuéc lÉn nhau, t¹o ®éng lùc cho t¨ng
tr−ëng kinh tÕ, c¸c thÓ chÕ ®a ph−¬ng vµ khu vùc cã vai trß ngµy cµng t¨ng
cïng víi sù ph¸t triÓn cña ý thøc ®éc lËp tù chñ, tù lùc tù c−êng cña c¸c d©n
téc. Tr−íc t×nh h×nh ®ã, hoµ b×nh, æn ®Þnh vµ hîp t¸c trªn mäi lÜnh vùc, ®Æc
biÖt trªn lÜnh vùc kinh tÕ vµ th−¬ng m¹i ®Ó cïng nhau ph¸t triÓn ngµy cµng trë
thµnh v« cïng cÇn thiÕt ®èi víi c¸c d©n téc vµ c¸c quèc gia trªn thÕ giíi.
Trong sù nghiÖp c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n−íc, tõng b−íc héi
nhËp vµo kinh tÕ khu vùc vµ kinh tÕ thÕ giíi, §¶ng vµ Nhµ n−íc ta ®; x¸c ®Þnh
râ vai trß cña ho¹t ®éng kinh tÕ ®èi ngo¹i, coi ®ã lµ ®éng lùc quan träng ®Ó
ph¸t triÓn kinh tÕ quèc d©n, víi chñ tr−¬ng ®æi míi quan hÖ kinh tÕ ®èi ngo¹i
theo h−íng: “TiÕp tôc më réng quan hÖ kinh tÕ ®èi ngo¹i theo h−íng ®a
ph−¬ng ho¸, ®a d¹ng ho¸; chñ ®éng héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ theo lé tr×nh phï
hîp víi ®iÒu kiÖn cña n−íc ta” [13.tr198] vµ “Chñ ®éng vµ tÝch cùc th©m nhËp
thÞ tr−êng quèc tÕ, chó träng thÞ tr−êng c¸c trung t©m kinh tÕ thÕ giíi, duy tr×
vµ më réng thÞ phÇn trªn c¸c thÞ tr−êng quen thuéc, tranh thñ mäi c¬ héi më
thÞ tr−êng míi. Tõng b−íc hiÖn ®¹i ho¸ ph−¬ng thøc kinh doanh phï hîp víi
xu thÕ míi cña th−¬ng m¹i thÕ giíi” [13.tr200].
Liªn X« tr−íc ®©y trong nh÷ng thËp niªn cña thÕ kû tr−íc, vèn lµ thÞ
tr−êng chÝnh vµ quan träng trong ho¹t ®éng th−¬ng m¹i quèc tÕ cña ViÖt Nam.
Quan hÖ th−¬ng m¹i ViÖt - X« ®; ®ãng mét vai trß quan träng trong c«ng
cuéc b¶o vÖ, kiÕn thiÕt ®Êt n−íc vµ ph¸t triÓn kinh tÕ cña ViÖt Nam. Sau khi
Liªn X« tan r; (1990), Liªn bang Nga kÕ thõa c¸c quan hÖ kinh tÕ - th−¬ng
m¹i víi ViÖt Nam, cã thÓ xem ®ã lµ b−íc ngoÆt lÞch sö trong quan hÖ th−¬ng
9
m¹i gi÷a hai n−íc. Bèi c¶nh lóc ®ã khiÕn cho mçi n−íc gÆp kh«ng Ýt khã
kh¨n, g©y t¸c ®éng bÊt lîi ®Õn sù ph¸t triÓn quan hÖ th−¬ng m¹i ViÖt Nam Liªn bang Nga. Tõ vÞ trÝ lµ thÞ tr−êng träng yÕu chiÕm tû träng ®Æc biÖt lín
trong quan hÖ th−¬ng m¹i quèc tÕ cña ViÖt Nam, kim ng¹ch ngo¹i th−¬ng gi÷a
hai n−íc cã nh÷ng n¨m chiÕm tíi 70 - 80% tæng kim ng¹ch ngo¹i th−¬ng cña
ViÖt Nam, ®Õn nay con sè nµy chØ cßn xÊp xØ 2%. Trao ®æi hµng ho¸ hai chiÒu
gi÷a ViÖt Nam - Liªn bang Nga gi¶m sót m¹nh. Hµng ho¸ xuÊt khÈu cña ViÖt
Nam mÊt kh¶ n¨ng c¹nh tranh trªn thÞ tr−êng Liªn bang Nga, thÞ phÇn bÞ thu
hÑp. NhiÒu doanh nghiÖp ho¹t ®éng xuÊt khÈu cña ViÖt Nam ®; ph¶i tõ bá thÞ
tr−êng nµy do cã qu¸ nhiÒu rñi ro.
Tuy nhiªn, xÐt vÒ l©u dµi, Liªn bang Nga vÉn lµ mét thÞ tr−êng réng lín,
giµu tiÒm n¨ng ®Ó ViÖt Nam ®Èy m¹nh xuÊt, nhËp khÈu hµng ho¸, t¨ng c−êng
quan hÖ th−¬ng m¹i song ph−¬ng, ph¸t huy c¸c lîi thÕ cña m×nh. H¬n n÷a,
Liªn bang Nga vèn lµ thÞ tr−êng ViÖt Nam ®; cã quan hÖ g¾n bã tõ l©u, ®iÒu
kiÖn ®ang dÇn thay ®æi, c¸c doanh nghiÖp ViÖt Nam sÏ thuËn lîi h¬n khi th©m
nhËp vµ më réng ho¹t ®éng ë thÞ tr−êng nµy so víi c¸c thÞ tr−êng míi kh¸c.
Bªn c¹nh ®ã, viÖc më réng quan hÖ kinh tÕ - th−¬ng m¹i víi ViÖt Nam sÏ t¹o
®iÒu kiÖn ®Ó Liªn bang Nga n©ng cao vÞ thÕ vµ ¶nh h−ëng cña m×nh t¹i khu
vùc §«ng Nam ¸.
Tr−íc ®ßi hái cÊp b¸ch cña thùc tiÔn ph¸t triÓn vµ qu¶n lý ho¹t ®éng xuÊt
nhËp khÈu, còng nh− nhu cÇu kh«i phôc vµ më réng quan hÖ th−¬ng m¹i ®èi
víi thÞ tr−êng quen thuéc nhiÒu tiÒm n¨ng nh− thÞ tr−êng Liªn bang Nga trong
bèi c¶nh vµ ®iÒu kiÖn míi, viÖc nghiªn cøu thÞ tr−êng Liªn bang Nga vµ qu¸
tr×nh ph¸t triÓn quan hÖ th−¬ng m¹i ViÖt Nam - Liªn bang Nga lµ thùc sù cÇn
thiÕt, cã ý nghÜa quan träng c¶ vÒ lý luËn vµ thùc tiÔn, t×m luËn cø x¸c thùc
phôc vô cho viÖc ph¸t triÓn quan hÖ th−¬ng m¹i ViÖt Nam - Liªn bang Nga
trong giai ®o¹n míi qua ®ã thóc ®Èy quan hÖ hîp t¸c toµn diÖn gi÷a hai n−íc
ph¸t triÓn lªn tÇm cao míi.
10
Quan hÖ th−¬ng m¹i ViÖt Nam - Liªn bang Nga lµ mét kh©u träng yÕu
trong mèi quan hÖ hîp t¸c chiÕn l−îc ph¸t triÓn cña c¶ hai n−íc. Quan hÖ ®ã
cÇn ®−îc ph¸t triÓn kh«ng ngõng c¶ bÒ réng lÉn chiÒu s©u, ®¹t tíi hiÖu qu¶
mong ®îi. §ã lµ ®iÒu ®; ®−îc l;nh ®¹o cÊp cao hai n−íc lu«n kh¼ng ®Þnh.
LuËn ¸n nµy ®−îc thùc hiÖn theo néi dung cèt lâi nh− ®; ®−îc tr×nh bµy.
2. T×nh h×nh nghiªn cøu cña ®Ò tµi luËn ¸n
Trong xu thÕ toµn cÇu ho¸, khu vùc ho¸ vµ tù do ho¸ th−¬ng m¹i ®ang
ph¸t triÓn m¹nh mÏ nh− hiÖn nay, hîp t¸c kinh tÕ, th−¬ng m¹i vµ héi nhËp vµo
kinh tÕ thÕ giíi ®ang lµ nh÷ng vÊn ®Ò thùc tiÔn nãng báng, s«i ®éng ®−îc c¶
giíi khoa häc vµ chÝnh kh¸ch quan t©m. V× thÕ, viÖc nghiªn cøu quan hÖ hîp
t¸c th−¬ng m¹i gi÷a ViÖt Nam vµ Liªn bang Nga kh«ng ph¶i lµ chñ ®Ò hoµn
toµn míi. Còng ®; cã mét sè c«ng tr×nh nghiªn cøu cã liªn quan ®Õn vÊn ®Ò
nµy, song ch−a nhiÒu vµ ®Ò cËp víi nhiÒu c¸ch tiÕp cËn kh¸c nhau.
- Bïi Huy Kho¸t (1995), Quan hÖ kinh tÕ ViÖt Nam - Liªn bang Nga: HiÖn
tr¹ng vµ triÓn väng, NXB Khoa häc - X; héi, Hµ Néi. C«ng tr×nh nghiªn cøu ®;
ph©n tÝch vµ ®¸nh gi¸ quan hÖ kinh tÕ gi÷a hai n−íc kÓ tõ khi ViÖt Nam vµ Liªn
X« chÝnh thøc quan hÖ ®èi ngo¹i tõ n¨m 1955 ®Õn khi Liªn X« tan r;, vµ quan
hÖ ViÖt Nam - Liªn bang Nga sau khi Liªn X« tan r;. C¸c t¸c gi¶ ®; xem xÐt
chiÕn l−îc ®èi ngo¹i cña c¶ hai n−íc ViÖt Nam vµ Liªn bang Nga, ®Ò xuÊt gi¶i
ph¸p ®Ó ®−a quan hÖ hîp t¸c kinh tÕ ViÖt Nam - Liªn bang Nga lªn tÇm cao míi
trong bèi c¶nh vµ vÞ thÕ míi cña mçi quèc gia trong khu vùc vµ trªn thÕ giíi.
- NguyÔn Xu©n S¬n (1997), VÒ mèi quan hÖ ViÖt Nam - Liªn bang Nga
trong giai ®o¹n hiÖn nay, NXB ChÝnh trÞ Quèc gia, Hµ Néi. C«ng tr×nh nghiªn
cøu ®; kh¸i qu¸t thùc tr¹ng mèi quan hÖ gi÷a hai n−íc trªn nhiÒu ph−¬ng
diÖn, ®Æc biÖt lµ sau khi Liªn X« tan r;, trªn c¬ së ®ã lµm râ nh÷ng vÊn ®Ò ®Æt
ra vµ nguyªn nh©n cña nh÷ng h¹n chÕ trong quan hÖ hai n−íc trong bèi c¶nh
quèc tÕ míi, tõ ®ã cã nh÷ng gi¶i ph¸p ®Ó tiÕp tôc ph¸t triÓn quan hÖ gi÷a hai
n−íc ®Ó xøng víi tÇm lµ ®èi t¸c chiÕn l−îc cña nhau.
11
- NguyÔn Quang ThuÊn (1999), Liªn bang Nga quan hÖ kinh tÕ ®èi ngo¹i
trong nh÷ng n¨m c¶i c¸ch thÞ tr−êng, NXB Khoa häc x; héi, Hµ Néi. C«ng
tr×nh nghiªn cøu ®; ph©n tÝch vµ ®¸nh gi¸ thùc tr¹ng, ®−êng lèi, chiÕn l−îc vµ
triÓn väng quan hÖ kinh tÕ ®èi ngo¹i cña Liªn bang Nga víi mét sè n−íc vµ
khu vùc trong nh÷ng n¨m 90 cña thÕ kû XX, cïng nh÷ng ¶nh h−ëng cña
nh÷ng nh©n tè bªn trong vµ bªn ngoµi ®Õn sù ph¸t triÓn kinh tÕ ®èi ngo¹i cña
Liªn bang Nga. Nh÷ng quan ®iÓm míi, néi dung vµ xu h−íng ph¸t triÓn trong
quan hÖ kinh tÕ ®èi ngo¹i cña Liªn bang Nga ë cuèi thËp niªn 90 còng ®;
®−îc kh¾c ho¹ trong c«ng tr×nh nghiªn cøu nµy.
- Vò ChÝ Léc vµ NguyÔn ThÞ M¬ (2003), ThÞ tr−êng ch©u ¢u vµ kh¶ n¨ng
®Èy m¹nh xuÊt khÈu hµng ho¸ cña ViÖt Nam sang thÞ tr−êng ch©u ¢u giai
®o¹n 2001-2010, NXB Thèng kª, Hµ Néi. C«ng tr×nh nghiªn cøu ®; kh¾c ho¹
®Æc ®iÓm thÞ tr−êng ch©u ¢u, kh¶ n¨ng vµ thùc tr¹ng quan hÖ th−¬ng m¹i gi÷a
ViÖt Nam vµ thÞ tr−êng c¸c n−íc Ch©u ¢u tõ ®ã ®Ò xuÊt c¸c kiÕn nghÞ tiÕp tôc
®Èy m¹nh xuÊt khÈu hµng ho¸ ViÖt Nam sang thÞ tr−êng c¸c n−íc nµy.
- Vò ChÝ Léc vµ NguyÔn ThÞ M¬ (2004), LuËn cø khoa häc x©y dùng
chiÕn l−îc ®Èy m¹nh xuÊt khÈu hµng ho¸ cña ViÖt Nam sang thÞ tr−êng Ch©u
¢u giai ®o¹n 2001-2010, ®Ò tµi nghiªn cøu khoa häc ®éc lËp cÊp nhµ n−íc, Bé
Gi¸o dôc vµ §µo t¹o. §Ò tµi ®; nghiªn cøu vÒ tÝnh tÊt yÕu kh¸ch quan cña viÖc
x©y dùng chiÕn l−îc ®Èy m¹nh xuÊt khÈu hµng ho¸ ViÖt Nam sang thÞ tr−êng
Ch©u ¢u trªn c¬ së ®¸nh gi¸ lîi thÕ so s¸nh cña ViÖt Nam trong quan hÖ
th−¬ng m¹i víi Ch©u ¢u, c¸c nh©n tè t¸c ®éng vµ triÓn väng ph¸t triÓn quan
hÖ th−¬ng m¹i ViÖt Nam - Ch©u ¢u. §Æc ®iÓm cña thÞ tr−êng Liªn minh Ch©u
¢u, thÞ tr−êng c¸c n−íc SNG vµ Liªn bang Nga ®−îc kh¾c ho¹ râ nÐt trong néi
dung cña ®Ò tµi. Bªn c¹nh ®ã, thùc tr¹ng xuÊt khÈu hµng ho¸ cña ViÖt Nam
sang thÞ tr−êng ch©u ¢u ®; ®−îc ph©n tÝch vµ ®¸nh gi¸ tõ n¨m 1990 ®Õn n¨m
2000. Tõ c¬ së lý luËn vµ thùc tiÔn ®ã, ®Ò tµi ®; x©y dùng ph−¬ng ¸n vÒ mÆt
hµng xuÊt khÈu chñ lùc, ph−¬ng ¸n xuÊt khÈu vµ kiÕn nghÞ hÖ thèng c¸c gi¶i
12
ph¸p ®Ó ®Èy m¹nh xuÊt khÈu hµng ho¸ ViÖt Nam sang thÞ tr−êng ch©u ¢u giai
®o¹n 2001-2010.
- Vâ §¹i L−îc vµ Lª Bé LÜnh (2005), Quan hÖ ViÖt - Nga trong bèi c¶nh
quèc tÕ míi, NXB ThÕ giíi, Hµ Néi. C«ng tr×nh ®; nghiªn cøu nh÷ng vÊn ®Ò
c¬ b¶n nh−: Xu h−íng gia t¨ng hîp t¸c kinh tÕ ë Ch©u ¸ - Th¸i B×nh D−¬ng
trong bèi c¶nh quèc tÕ míi; Tæng quan, ph©n tÝch vµ ®¸nh gi¸ nh÷ng thay ®æi
vÒ chÝnh trÞ cña Liªn bang Nga vµ ViÖt Nam trong thêi kú hËu X« ViÕt cã sù
so s¸nh gi÷a hai n−íc, ®Æc biÖt lµ ®−êng lèi ®èi ngo¹i cña Liªn bang Nga vµ
quan hÖ cña Liªn bang Nga víi c¸c n−íc ®èi t¸c vµ khu vùc; Quan hÖ ViÖt
Nam - Liªn bang Nga ®−îc ph©n tÝch tõ hiÖn tr¹ng cña quan hÖ ®Çu t−, th−¬ng
m¹i, hîp t¸c khoa häc, gi¸o dôc, ®Ó thÊy ®−îc tiÒm n¨ng vµ nh÷ng vÊn ®Ò ®Æt
ra, tõ ®ã ®−a ra nh÷ng nhËn xÐt vµ khuyÕn nghÞ nh»m ph¸t triÓn quan hÖ gi÷a
hai n−íc trªn mét sè lÜnh vùc. ë ®©y, quan hÖ th−¬ng m¹i ViÖt Nam- Liªn
bang Nga chØ ®−îc xem xÐt nh− mét khÝa c¹nh trong bøc tranh tæng thÓ quan
hÖ ViÖt Nam- Liªn bang Nga trªn nhiÒu lÜnh vùc.
- NguyÔn Quang ThuÊn (2005), Liªn bang Nga trong tiÕn tr×nh gia nhËp
WTO, ®Ò tµi nghiªn cøu khoa häc cÊp bé, ViÖn Nghiªn cøu Ch©u ¢u, ViÖn
Khoa häc X; héi ViÖt Nam. C«ng tr×nh nghiªn cøu nh÷ng vÊn ®Ò chñ yÕu lµ:
Nh÷ng ®Æc thï cña nÒn kinh tÕ Liªn bang Nga, nh÷ng vÊn ®Ò ®Æt ra vµ quan
®iÓm cña Liªn bang Nga trong qu¸ tr×nh ®µm ph¸n gia nhËp WTO. Nh÷ng nç
lùc ®µm ph¸n, nh÷ng cam kÕt, kÕt qu¶ vµ triÓn väng cña qu¸ tr×nh ®µm ph¸n
vÒ héi nhËp thÞ tr−êng hµng ho¸, dÞch vô, vÒ n«ng nghiÖp, vÒ thÓ chÕ vµ luËt
ph¸p; Nh÷ng ®iÒu chØnh chÝnh s¸ch chñ yÕu cña Liªn bang Nga ®Ó thùc hiÖn
cam kÕt héi nhËp, thÓ hiÖn ë viÖc x©y dùng vµ ph¸t triÓn thÓ chÕ thÞ tr−êng,
gi¶m bít tû lÖ phi thÞ tr−êng vµ chèng ®éc quyÒn, c¶i c¸ch chÝnh s¸ch tµi
chÝnh - tiÒn tÖ, c¶i c¸ch chÝnh s¸ch kinh tÕ ®èi ngo¹i, c¶i c¸ch trong lÜnh vùc
n«ng nghiÖp, c¸c ®iÒu chØnh vÒ hÖ thèng luËt ph¸p. Trªn c¬ së nghiªn cøu
nh÷ng vÊn ®Ò ®ã, ®Ò tµi ®¸nh gi¸ t¸c ®éng cña viÖc Liªn bang Nga gia nhËp
13
WTO ®èi víi chÝnh c¸c ngµnh, c¸c doanh nghiÖp vµ x; héi Liªn bang Nga,
còng nh− t¸c ®éng tíi khu vùc vµ thÕ giíi vµ mét sè quan hÖ song ph−¬ng
Liªn bang Nga víi Mü, Trung Quèc, NhËt B¶n vµ ASEAN, nhÊt lµ quan hÖ
kinh tÕ - th−¬ng m¹i Liªn bang Nga - ViÖt Nam.
- NguyÔn §×nh H−¬ng (2005), ChuyÓn ®æi kinh tÕ ë Liªn bang Nga lý
luËn, thùc tiÔn vµ bµi häc kinh nghiÖm, NXB Lý luËn vµ ChÝnh trÞ, Hµ Néi.
C¸c nhµ nghiªn cøu vµ c¸c nhµ kinh tÕ häc ViÖt Nam vµ Liªn bang Nga ®;
lµm râ nh÷ng giai ®o¹n cña nÒn kinh tÕ chuyÓn ®æi, tÝnh quy luËt vµ kh¸i qu¸t
mét sè m« h×nh lý luËn vÒ chuyÓn ®æi kinh tÕ ë Liªn bang Nga. KÕt qu¶
nghiªn cøu ®; tËp trung vµo nh÷ng vÊn ®Ò cô thÓ cña qu¸ tr×nh chuyÓn ®æi nÒn
kinh tÕ ë Liªn bang Nga nh−: t− nh©n ho¸, ph¸t triÓn thÞ tr−êng ®Êt ®ai, lao
®éng, tµi chÝnh, c¸c chÝnh s¸ch ng©n s¸ch, tiÒn tÖ, chèng l¹m ph¸t vµ gi¶i
quyÕt c¸c vÊn ®Ò x; héi. TriÓn väng cña nÒn kinh tÕ Liªn bang Nga còng ®;
®−îc nghiªn cøu vµ dù b¸o. Trªn c¬ së kÕt qu¶ nghiªn cøu, c¸c t¸c gi¶ ®; rót
ra bµi häc kinh nghiÖm cho nh÷ng nÒn kinh tÕ chuyÓn ®æi kh¸c.
- Kû yÕu héi th¶o quèc gia (2002), Quan hÖ ViÖt Nam- Liªn bang Nga:
LÞch sö, hiÖn tr¹ng vµ triÓn väng, Tr−êng ®¹i häc quèc gia TP.Hå ChÝ Minh,
Tr−êng ®¹i häc khoa häc x; héi vµ nh©n v¨n, Trung t©m khoa häc x; héi vµ
nh©n v¨n quèc gia, Trung t©m nghiªn cøu ch©u ¢u phèi hîp thùc hiÖn. C¸c
bµi viÕt ®; tËp trung ®¸nh gi¸ thùc tiÔn quan hÖ kinh tÕ, ngo¹i giao, th−¬ng
m¹i gi÷a ViÖt Nam víi Liªn X« vµ Liªn bang Nga qua c¸c thêi kú lÞch sö.
Kh¼ng ®Þnh tÇm quan träng mang tÝnh ®èi t¸c chiÕn l−îc cña mçi n−íc trong
quan hÖ ®èi ngo¹i; vai trß cña mèi quan hÖ gi÷a hai n−íc ®èi víi sù nghiÖp
x©y dùng vµ ph¸t triÓn ®Êt n−íc, còng nh− vÞ thÕ cña mçi bªn trong chiÕn l−îc
®èi ngo¹i cña mçi quèc gia, tõ ®ã cã c¸c khuyÕn nghÞ tiÕp tôc ph¸t triÓn quan
hÖ gi÷a hai n−íc trong hoµn c¶nh vµ ®iÒu kiÖn míi.
- Nh÷ng c«ng tr×nh nghiªn cøu ®¨ng trªn c¸c t¹p chÝ chuyªn ngµnh nh−:
NguyÔn Quang ThuÊn (2001), "Quan hÖ kinh tÕ- th−¬ng m¹i ViÖt Nam - Liªn
14
bang Nga: ®èi t¸c chiÕn l−îc trong thÕ kû XXI", T¹p chÝ nghiªn cøu Ch©u ¢u
sè 1/2001; NguyÔn Quang ThuÊn, “Vµi nÐt vÒ chiÕn l−îc ph¸t triÓn kinh tÕ
Liªn bang Nga trong giai ®o¹n 2000 - 2010”. Nghiªn cøu Ch©u ¢u sè 5/2002
(47); NguyÔn Phóc Khanh (2002), "Trang míi trong quan hÖ th−¬ng m¹i ViÖt
Nam - Liªn bang Nga", T¹p chÝ kinh tÕ ®èi ngo¹i, sè 1/2002; Ph¹m §øc ChÝnh
(2003) “C¶i c¸ch kinh tÕ ë Nga: Giai ®o¹n míi - triÓn väng míi”, Nghiªn cøu
kinh tÕ, sè 7/2003; NguyÔn V¨n T©m (2003) “N−íc Nga trªn ®−êng héi nhËp
quèc tÕ”, Nh÷ng vÊn ®Ò kinh tÕ thÕ giíi, sè 5/2003; Vò ChÝ Léc (2003) “Mét
sè suy nghÜ vÒ kh¶ n¨ng ph¸t triÓn quan hÖ th−¬ng m¹i ViÖt Nam - Liªn bang
Nga nh÷ng n¨m ®Çu thÕ kû XXI”, T¹p chÝ Kinh tÕ ®èi ngo¹i sè 5/2003; Vò
ChÝ Léc (2003) “Nhµ n−íc cÇn t¨ng c−êng hç trî h¬n n÷a cho c¸c doanh
nghiÖp ViÖt Nam nh»m ®Èy m¹nh xuÊt khÈu hµng ho¸ sang thÞ tr−êng ch©u
¢u” T¹p chÝ Kinh tÕ ®èi ngo¹i sè 6/2003. Nh÷ng bµi viÕt nµy ®; ®¸nh gi¸ kh¸i
qu¸t quan hÖ kinh tÕ - th−¬ng m¹i ViÖt Nam - Liªn bang Nga qua c¸c thêi kú,
kh¼ng ®Þnh tÇm quan träng cña mèi quan hÖ nµy ®èi víi viÖc ph¸t triÓn kinh
tÕ, chiÕn l−îc ®èi ngo¹i vµ triÓn väng ph¸t triÓn kinh tÕ - th−¬ng m¹i, nh÷ng
khã kh¨n th¸ch thøc cña mçi n−íc trong tiÕn tr×nh ®æi míi vµ c¶i c¸ch. Trªn
c¬ së ®ã ®; khuyÕn nghÞ nh÷ng vÊn ®Ò cÇn ph¶i gi¶i quyÕt ®Ó tiÕp tôc ph¸t
triÓn quan hÖ kinh tÕ - th−¬ng m¹i gi÷a hai n−íc ViÖt Nam - Liªn bang Nga
trong ®iÒu kiÖn míi.
Nh×n chung, c¸c c«ng tr×nh ®; nghiªn cøu vµ ph¶n ¸nh ®a d¹ng mèi quan
hÖ ViÖt Nam - Liªn bang Nga trªn c¸c lÜnh vùc kinh tÕ, chÝnh trÞ, th−¬ng m¹i,
®Çu t−, v¨n hãa x; héi trong c¸c thêi kú kh¸c nhau, nh−ng ch−a cã c«ng tr×nh
nµo nghiªn cøu mét c¸ch hÖ thèng qu¸ tr×nh ph¸t triÓn quan hÖ th−¬ng m¹i
gi÷a ViÖt Nam vµ Liªn bang Nga tõ khi hai n−íc chÝnh thøc cã quan hÖ ®Õn
nay, d−íi gãc ®é lÞch sö kinh tÕ tõ phÝa ViÖt Nam, trong bèi c¶nh toµn cÇu hãa
vµ héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ.
15
3. Môc ®Ých nghiªn
nghiªn cøu vµ ý nghÜa cña luËn ¸n
* Môc ®Ých nghiªn cøu:
- Nghiªn cøu c¬ së lý luËn vµ thùc tiÔn quan hÖ th−¬ng m¹i quèc tÕ nãi
chung vµ quan hÖ th−¬ng m¹i gi÷a ViÖt Nam vµ Liªn bang Nga nãi riªng
trong bèi c¶nh héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ.
- Ph©n tÝch, ®¸nh gi¸ thùc tr¹ng quan hÖ th−¬ng m¹i gi÷a ViÖt Nam vµ
Liªn bang Nga giai ®o¹n tõ 1992 ®Õn 2005, kÕt hîp víi ®¸nh gi¸ kh¸i qu¸t
t×nh h×nh ho¹t ®éng th−¬ng m¹i gi÷a ViÖt Nam vµ Liªn X« tõ 1955 ®Õn 1991,
®Ó tæng kÕt nh÷ng thµnh tùu, h¹n chÕ vµ nguyªn nh©n cña mèi quan hÖ nµy.
- KiÕn nghÞ mét sè gi¶i ph¸p nh»m ph¸t triÓn quan hÖ th−¬ng m¹i gi÷a
ViÖt Nam vµ Liªn bang Nga ®Õn n¨m 2010 ®Þnh h−íng ®Õn n¨m 2020.
* ý nghÜa cña luËn ¸n:
- KÕt qu¶ nghiªn cøu cña luËn ¸n sÏ lµ nh÷ng luËn cø khoa häc cÇn thiÕt
gióp c¸c c¬ quan qu¶n lý Nhµ n−íc trong viÖc ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch vµ tæ
chøc ho¹t ®éng th−¬ng m¹i quèc tÕ nãi chung vµ ho¹t ®éng th−¬ng m¹i ViÖt
Nam - Liªn bang Nga nãi riªng.
- Gióp c¸c doanh nghiÖp cña ViÖt Nam vµ Liªn bang Nga cã thªm nh÷ng
th«ng tin vµ nhËn thøc míi vÒ chÝnh s¸ch, m«i tr−êng kinh doanh, kinh
nghiÖm cña c¸c ®èi t¸c vµ thÞ tr−êng cña hai n−íc ®Ó cã thÓ ®¹t hiÖu qu¶ cao
nhÊt trong ho¹t ®éng th−¬ng m¹i cña m×nh.
- Ngoµi ra, kÕt qu¶ nghiªn cøu cña luËn ¸n cã thÓ dïng lµm tµi liÖu tham
kh¶o cho c¸c c¸n bé nghiªn cøu vµ c¸c c¸n bé gi¶ng d¹y ®¹i häc vÒ qu¸ tr×nh
ph¸t triÓn quan hÖ th−¬ng m¹i ViÖt Nam - Liªn bang Nga.
4. §èi t−îng vµ ph¹m vi nghiªn cøu
§èi t−îng nghiªn cøu cña luËn ¸n:
Lµ qu¸ tr×nh ph¸t triÓn quan hÖ th−¬ng m¹i ViÖt Nam - Liªn bang Nga
trong bèi c¶nh héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ.
16
Ph¹m vi nghiªn cøu cña luËn ¸n:
- C¸c ho¹t ®éng th−¬ng m¹i hµng ho¸ gi÷a ViÖt Nam vµ Liªn bang Nga.
- §¸nh gi¸ kh¸i qu¸t ho¹t ®éng th−¬ng m¹i hai n−íc thêi kú tr−íc n¨m
1992 (tõ 1955 ®Õn 1992) ®Ó t×m ra ®Æc ®iÓm cña ho¹t ®éng th−¬ng m¹i gi÷a
hai n−íc.
- Nghiªn cøu thùc tr¹ng ho¹t ®éng th−¬ng m¹i hµng hãa gi÷a hai n−íc tõ
n¨m 1992 ®Õn 2005.
- Gi¶i ph¸p ph¸t triÓn quan hÖ th−¬ng m¹i ViÖt Nam - Liªn bang Nga ¸p
dông cho giai ®o¹n tõ nay ®Õn 2010 vµ tÇm nh×n ®Õn n¨m 2020.
5. Ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu
- Ph−¬ng ph¸p duy vËt biÖn chøng vµ ph−¬ng ph¸p duy vËt lÞch sö, kÕt
hîp ph−¬ng ph¸p lÞch sö vµ ph−¬ng ph¸p logic. Nh÷ng ph−¬ng ph¸p nµy ®−îc
sö dông trong suèt qu¸ tr×nh nghiªn cøu cña luËn ¸n.
- Ph−¬ng ph¸p thèng kª, ph©n tÝch tæng hîp vµ ph−¬ng ph¸p so s¸nh: c¸c
ph−¬ng ph¸p nµy ®−îc sö dông nhiÒu nhÊt khi nghiªn cøu c¬ së lý luËn vµ
thùc tiÔn quan hÖ th−¬ng m¹i gi÷a ViÖt Nam vµ Liªn bang Nga, trong qu¸
tr×nh nghiªn cøu kinh nghiÖm ph¸t triÓn th−¬ng m¹i quèc tÕ cña n−íc ngoµi,
®Æc biÖt ®Ó ph©n tÝch thùc tr¹ng quan hÖ th−¬ng m¹i gi÷a ViÖt Nam vµ Liªn
bang Nga còng nh− gi÷a ViÖt Nam vµ Liªn X«.
6. Nh÷ng ®ãng gãp cña luËn ¸n
- HÖ thèng ho¸ vµ lµm s©u s¾c h¬n mét sè vÊn ®Ò lý luËn vÒ ph¸t triÓn
quan hÖ th−¬ng m¹i gi÷a hai n−íc ViÖt Nam vµ Liªn bang Nga trong xu
h−íng khu vùc ho¸ vµ toµn cÇu ho¸. Bªn c¹nh nh÷ng c¬ së lý thuyÕt mang tÝnh
kinh ®iÓn vµ truyÒn thèng, quan hÖ th−¬ng m¹i quèc tÕ ViÖt Nam - Liªn bang
Nga cßn ®−îc x¸c lËp trªn c¬ së vÞ thÕ ®Þa - chÝnh trÞ vµ ®Þa - chiÕn l−îc cña
ViÖt Nam trong hÖ thèng x; héi chñ nghÜa tr−íc ®©y vµ ë khu vùc §«ng Nam
¸. Sau khi Liªn X« tan r;, c¶ hai n−íc thùc hiÖn tù do th−¬ng m¹i vµ héi nhËp
kinh tÕ quèc tÕ s©u réng h¬n th× c¬ së mèi quan hÖ th−¬ng m¹i gi÷a ViÖt Nam
17
vµ Liªn bang Nga cßn lµ vÞ thÕ ®Þa - chÝnh trÞ, ®Þa - chiÕn l−îc vµ ®Þa - kinh tÕ
cña ViÖt Nam trong khu vùc vµ trong ASEAN.
- §¸nh gi¸ thùc tr¹ng ph¸t triÓn quan hÖ th−¬ng m¹i gi÷a hai n−íc ViÖt
Nam vµ Liªn bang Nga, chØ râ nh÷ng h¹n chÕ vµ nguyªn nh©n c¶n trë sù ph¸t
triÓn th−¬ng m¹i gi÷a hai n−íc. Trªn c¬ së nghiªn cøu lý luËn vµ thùc tiÔn,
luËn ¸n ®; kh¼ng ®Þnh tiÒm n¨ng vµ lîi Ých cña sù ph¸t triÓn quan hÖ th−¬ng
m¹i ViÖt Nam - Liªn bang Nga trong bèi c¶nh míi, trªn c¬ së ®ã x©y dùng
quyÕt t©m chiÕn l−îc ph¸t triÓn mèi quan hÖ nµy.
- §Ò xuÊt gi¶i ph¸p nh»m ph¸t triÓn quan hÖ th−¬ng m¹i ViÖt Nam - Liªn
bang Nga trong bèi c¶nh héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ, trong ®ã cã c¸c gi¶i ph¸p
®Èy m¹nh xuÊt khÈu c¸c mÆt hµng ViÖt Nam cã lîi thÕ sang thÞ tr−êng Liªn
bang Nga, g¾n ho¹t ®éng xuÊt khÈu trùc tiÕp víi ®Çu t− vµo Liªn bang Nga ®Ó
t¨ng gi¸ trÞ gia t¨ng cña c¸c hµng n«ng s¶n xuÊt khÈu cña ta, còng nh− t¹o
®iÒu kiÖn ®Ó th©m nhËp s©u h¬n vµo c¸c kªnh ph©n phèi cña n−íc së t¹i.
- Bæ sung nguån t− liÖu cho c«ng t¸c nghiªn cøu, cho c¸c nhµ qu¶n lý vµ
ho¹t ®éng thùc tiÔn vÒ qu¸ tr×nh ph¸t triÓn quan hÖ th−¬ng m¹i ViÖt Nam Liªn bang Nga - c¶ hai n−íc ®ang tiÕn rÊt gÇn ®Õn viÖc trë thµnh thµnh viªn
chÝnh thøc cña Tæ chøc Th−¬ng m¹i ThÕ giíi.
7. KÕt cÊu cña luËn ¸n
Ngoµi phÇn më ®Çu, kÕt luËn, danh môc tµi liÖu tham kh¶o vµ phô lôc,
néi dung cña luËn ¸n ®−îc kÕt cÊu thµnh 3 ch−¬ng:
Ch−¬ng 1: C¬ së lý luËn vµ thùc tiÔn cña quan hÖ th−¬ng m¹i quèc tÕ
trong bèi c¶nh toµn cÇu ho¸ vµ héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ
Ch−¬ng 2: Thùc tr¹ng quan hÖ th−¬ng m¹i ViÖt Nam - Liªn bang
Nga thêi kú 1992 - 2005
Ch−¬ng 3: Gi¶i ph¸p ph¸t triÓn quan hÖ th−¬ng m¹i ViÖt Nam Liªn bang Nga
18
Ch−¬ng 1
C¬ së lý luËn vµ thùc tiÔn cña quan hÖ
th−¬ng m¹i quèc tÕ trong Bèi c¶nh toµn cÇu ho¸
vµ héi nhËp
nhËp kinh tÕ quèc tÕ
1.1. Lý thuyÕt vÒ th−¬ng m¹i quèc tÕ
1.1.1. Mét sè kh¸i niÖm c¬ b¶n
Sù ph¸t triÓn cña nÒn v¨n minh loµi ng−êi g¾n liÒn víi c¸c ho¹t ®éng trao
®æi, bu«n b¸n, quan hÖ trao ®æi s¶n phÈm trong tõng bé téc, tõng b¶n lµng,
tõng vïng, dÇn dÇn ®−îc më réng ra khái ph¹m vi quèc gia thµnh quan hÖ
th−¬ng m¹i quèc tÕ, ®©y lµ sù ph¸t triÓn tÊt yÕu mang tÝnh kh¸ch quan. Trong
t¸c phÈm T− b¶n, C.M¸c ®; ®Þnh nghÜa th−¬ng m¹i quèc tÕ lµ “sù më réng
ho¹t ®éng th−¬ng m¹i ra khái ph¹m vi mét n−íc. §ã lµ lÜnh vùc trao ®æi hµng
ho¸ trªn thÞ tr−êng thÕ giíi. Th«ng qua ho¹t ®éng th−¬ng m¹i quèc tÕ, c¸c
n−íc bu«n b¸n nh÷ng hµng ho¸ vµ dÞch vô ®Ó thu lîi nhuËn” [32.tr20]
Sau chiÕn tranh thÕ giíi lÇn thø hai, trËt tù kinh tÕ - chÝnh trÞ cña thÕ giíi
®; ®−îc s¾p xÕp l¹i, cïng víi sù tiÕn bé vµ ph¸t triÓn nh− vò b;o vÒ khoa häc,
c«ng nghÖ ®; dÉn ®Õn sù ph¸t triÓn ®a d¹ng c¸c h×nh thøc quan hÖ kinh tÕ,
th−¬ng m¹i gi÷a c¸c quèc gia. Kh¸i niÖm kinh tÕ ®èi ngo¹i ®; ®−îc c¸c n−íc
cã nÒn kinh tÕ kÕ ho¹ch tËp trung sö dông, “bao gåm c¸c ho¹t ®éng kh¸c nhau
nh− ngo¹i th−¬ng, hîp t¸c quèc tÕ vÒ ®Çu t− vµ thu hót nguån vèn ®Çu t− cña
n−íc ngoµi, hîp t¸c quèc tÕ vÒ khoa häc - c«ng nghÖ vµ c¸c ho¹t ®éng dÞch vô
thu ngo¹i tÖ kh¸c….” [41.tr15]
Kh¸i niÖm th−¬ng m¹i quèc tÕ cã néi dung réng h¬n kh¸i niÖm ngo¹i
th−¬ng, ®èi t−îng cña nã kh«ng chØ gåm c¸c hµng ho¸ h÷u h×nh mµ cßn bao
gåm c¶ c¸c dÞch vô liªn quan chÆt chÏ ®Õn hµng ho¸ th«ng th−êng nh− dÞch vô
kü thuËt, mua b¸n ph¸t minh s¸ng chÕ, dÞch vô vËn t¶i, th−¬ng m¹i ®iÖn tö vµ
c¸c dÞch vô th−¬ng m¹i quèc tÕ kh¸c.
19
N¨m 1948, GATT ®−îc thµnh lËp, kh¸i niÖm th−¬ng m¹i quèc tÕ ®−îc sö
dông vµ g¾n liÒn víi néi dung ®iÒu chØnh cña GATT, HiÖp ®Þnh nµy chñ yÕu
®iÒu tiÕt th−¬ng m¹i hµng ho¸ h÷u h×nh trong bèi c¶nh møc ®é b¶o hé cßn
cao. Trªn c¬ së GATT, n¨m 1995 WTO ra ®êi theo HiÖp ®Þnh Marrakesh.
WTO ho¹t ®éng dùa trªn c¸c luËt lÖ vµ quy t¾c ®iÒu chØnh hÇu hÕt c¸c lÜnh vùc
th−¬ng m¹i quèc tÕ, ®−îc h×nh thµnh trªn c¬ së c¸c nguyªn t¾c c¬ b¶n nh−:
th−¬ng m¹i kh«ng cã sù ph©n biÖt ®èi xö, chØ b¶o hé b»ng thuÕ quan vµ x©y
dùng mét nÒn t¶ng æn ®Þnh cho th−¬ng m¹i quèc tÕ; th−¬ng m¹i ngµy cµng
®−îc tù do ho¸ vµ thuËn lîi ho¸ theo xu h−íng toµn cÇu, lµm cho c¸c quan hÖ
th−¬ng m¹i quèc tÕ kh«ng ngõng ph¸t triÓn, qua ®ã thóc ®Èy tiÕn tr×nh tù do
ho¸ th−¬ng m¹i trªn toµn thÕ giíi. Tõ ®ã ®Õn nay, th−¬ng m¹i quèc tÕ ®; cã
nh÷ng b−íc ph¸t triÓn m¹nh mÏ, më réng sang c¶ lÜnh vùc dÞch vô nh−: ng©n
hµng, b¶o hiÓm, vËn t¶i hµng kh«ng, vËn t¶i biÓn, du lÞch, x©y dùng, t− vÊn...
C¸c lo¹i h×nh dÞch vô nµy cïng víi lÜnh vùc th−¬ng m¹i g¾n víi ®Çu t− vµ
quyÒn së h÷u trÝ tuÖ ®; ph¸t triÓn hÕt søc nhanh chãng vµ trë thµnh bé phËn
quan träng cña th−¬ng m¹i quèc tÕ.
Víi sù ra ®êi cña WTO, tõ 1/1/1995, kh¸i niÖm th−¬ng m¹i quèc tÕ ®;
®−îc sö dông réng r;i. XÐt vÒ ®Æc tr−ng th× th−¬ng m¹i quèc tÕ ®−îc ®Þnh
nghÜa lµ viÖc mua, b¸n hµng ho¸ vµ dÞch vô qua biªn giíi quèc gia, hay gi÷a
c¸c ®èi t¸c cã quèc tÞch kh¸c nhau. C¸c ®Þnh nghÜa nµy ®−îc sö dông nhiÒu
nhÊt khi xem xÐt chøc n¨ng cña th−¬ng m¹i, vai trß cña th−¬ng m¹i nh− lµ
chiÕc cÇu nèi cung vµ cÇu vÒ hµng ho¸, dÞch vô xÐt c¶ vÒ sè l−îng, chÊt l−îng
vµ thêi gian s¶n xuÊt. Trong nhiÒu tr−êng hîp, trao ®æi hµng ho¸ vµ dÞch vô
®−îc ®i kÌm víi viÖc trao ®æi c¸c yÕu tè cña s¶n xuÊt nh− lao ®éng, vèn, nhÊt
lµ khi ®Ò cËp ®Õn th−¬ng m¹i trong bèi c¶nh héi nhËp kinh tÕ khu vùc vµ thÕ
giíi. Trong bèi c¶nh kinh doanh quèc tÕ hiÖn ®¹i, th−¬ng m¹i quèc tÕ ®−îc
hiÓu lµ viÖc mua, b¸n hµng ho¸ vµ dÞch vô gi÷a c¸c ®èi t¸c cã quèc tÞch kh¸c
nhau, ranh giíi ®Þa lý kh«ng cßn lµ tiªu chÝ duy nhÊt ®Ó x¸c ®Þnh ho¹t ®éng
th−¬ng m¹i quèc tÕ nh− tr−íc ®©y n÷a.
20
C¬ së cña th−¬ng m¹i quèc tÕ lµ do yªu cÇu kh¸ch quan cña sù ph¸t triÓn
vµ quèc tÕ ho¸ lùc l−îng s¶n xuÊt mµ nÒn t¶ng cña nã dùa trªn sù ph©n c«ng
lao ®éng quèc tÕ vµ sù trao ®æi lîi thÕ so s¸nh gi÷a c¸c quèc gia, v× môc tiªu
ph¸t triÓn cña c¸c quèc gia ®ã. Quan hÖ th−¬ng m¹i quèc tÕ lµ toµn bé c¸c
ho¹t ®éng trao ®æi, hîp t¸c gi÷a c¸c quèc gia, gi÷a c¸c khèi trong lÜnh vùc
th−¬ng m¹i dùa trªn c¬ së c¸c hiÖp ®Þnh th−¬ng m¹i, c¸c cam kÕt, tho¶ thuËn
song ph−¬ng vµ ®a ph−¬ng. Ngµy nay, nhiÒu quèc gia tham gia vµo tiÕn tr×nh
toµn cÇu ho¸, héi nhËp kinh tÕ vµ cïng ph¸t triÓn, viÖc t¨ng c−êng quan hÖ
th−¬ng m¹i quèc tÕ lµ sù ®ßi hái tÊt yÕu kh¸ch quan. Ph¸t triÓn quan hÖ
th−¬ng m¹i quèc tÕ chÝnh lµ më réng vµ t¨ng c−êng c¸c ho¹t ®éng trong
th−¬ng m¹i quèc tÕ.
1.1.2. Mét sè häc thuyÕt vÒ th−¬ng m¹i quèc tÕ
1.1.2.1. ThuyÕt träng th−¬ng
Trong lÞch sö quan hÖ quèc tÕ, ho¹t ®éng ngo¹i th−¬ng ®; ®−îc tiÕn hµnh
tõ rÊt sím vµ ng−êi ta ®; vµ t×m thÊy nh÷ng lîi Ých thiÕt thùc tõ ho¹t ®éng nµy,
nh−ng lý thuyÕt vÒ th−¬ng m¹i quèc tÕ chØ thùc sù xuÊt hiÖn ë thÕ kû XV. Vµo
kho¶ng nh÷ng n¨m 1450, ph−¬ng thøc s¶n xuÊt phong kiÕn tan r;, ph−¬ng
thøc s¶n xuÊt t− b¶n chñ nghÜa ra ®êi, trong thêi kú ®Çu cña ph−¬ng thøc s¶n
xuÊt t− b¶n chñ nghÜa, s¶n xuÊt ch−a ph¸t triÓn, ®Ó cã tÝch luü ph¶i th«ng qua
ho¹t ®éng ngo¹i th−¬ng, mua b¸n trao ®æi, nhÊt lµ sù trao ®æi kh«ng ngang gi¸
gi÷a c¸c n−íc t− b¶n víi c¸c n−íc thuéc ®Þa. Víi sù kh¸m ph¸ ra ch©u Mü,
mét lµn sãng du th−¬ng ph¸t triÓn m¹nh mÏ ®Ó chuyÓn vµng tõ ch©u Mü vÒ
ch©u ¢u. Vai trß cña t− b¶n th−¬ng nghiÖp lóc bÊy giê ®−îc ®Ò cao. Tõ thùc
tiÔn s«i ®éng vµ phong phó ®ã, häc thuyÕt kinh tÕ träng th−¬ng ra ®êi.
Häc thuyÕt kinh tÕ cña tr−êng ph¸i träng th−¬ng mµ ®¹i biÓu lµ Thomas
Mun ®; ®¸nh gi¸ cao vai trß cña tiÒn tÖ, coi tiÒn tÖ lµ tiªu chuÈn c¬ b¶n cña
cña c¶i vµ hµng ho¸ chØ lµ ph−¬ng tiÖn lµm t¨ng khèi l−îng tiÒn tÖ. §Ó cã tiÒn
tÖ ph¶i th«ng qua ho¹t ®éng th−¬ng m¹i, mµ tr−íc hÕt lµ ngo¹i th−¬ng. Trong
ngo¹i th−¬ng ph¶i thùc hiÖn xuÊt siªu, kÕt qu¶ lîi nhuËn cã ®−îc lµ do mua Ýt
b¸n nhiÒu, mua rÎ b¸n ®¾t mµ cã.
- Xem thêm -