A. ĐẶT VẤN ĐỀ
Môi trường là nền tảng không thể thiếu được cho sự sinh tồn
của loài người, nó cung cấp vật chất và năng lượng để đảm bảo
cho sự sống còn và phát triển của nhân loại ở tất cả các giai đoạn
lịch sử. Chính vì thế môi trường và bảo vệ môi trường là một v ấn
đề được cả thế giới nói chung, Việt Nam nói riêng đặc biệt quan
tâm. Chất lượng môi trường có ý nghĩa to lớn cho sự phát tri ển b ền
vững đối với cuộc sống con người và việc bảo vệ môi trường đã trở
thành mối quan tâm mang tính toàn cầu.
Hiện nay trên thế giới nói chung và Việt Nam nói riêng, hàng
ngày, hàng giờ con người vẫn tiếp tục khai thác và sử dụng một
khối lượng khổng lồ những nguồn tài nguyên thiên nhiên như than
đá, dầu mỏ, gỗ, các loài sinh vật,… ở một số nơi, sự khai thác quá
mức đã khiến cho nguồn tài nguyên này bị lâm vào tình tr ạng suy
kiệt một cách trầm trọng. Hàng ngày, hàng giờ các nhà máy sản
xuất công nghiệp vẫn tiếp tục thải vào môi trường đất, nước,
không khí một lượng chất thải vô cùng lớn cùng v ới l ượng bụi và
độ ồn quá tiêu chuẩn cho phép. Thực tế cho thấy, thiệt hại về môi
trường là rất lớn tạo ra hiệu ứng nhà kính, làm tăng nhiệt độ Trái
đất và hủy hoại tầng ozôn. Mà người chịu thiệt hại trực tiếp là con
người như thiệt hại cho tính mạng, sức khỏe và tài sản của con
người hiện tại và cả tương lai.
Một thực tế đáng lo ngại hiện nay là môi trường không chỉ ô
nhiễm ở các nhà máy, các khu công nghiệp, bệnh vi ện, đường xá
mà ngay cả ở trong một số cơ quan, trường học,…cũng bị ô nhi ễm.
Rác thải xuất hiện ở khắp các nơi, chỗ nào cũng có thể thấy rác, từ
quán ăn, chợ, trên đường, tại các trường học, bệnh vi ện cho đ ến
các sông hồ,…
Là một giáo viên trực tiếp giảng dạy trên lớp, tôi luôn trăn trở
về thực trạng môi trường đang ngày càng bị ôi nhiễm làm ảnh
hưởng đến chất lượng cuộc sống và sức khỏe của con người. Đặc
biệt là đối với trẻ em, những chủ nhân tương lai cuả đất nước. Làm
thế nào để góp phần vào việc bảo vệ môi trường xanh, sạch, đ ẹp?
Muốn thay đổi thái độ, hành vi của con người với môi trường ta
phải bắt đầu từ đâu? Phải chăng là bắt đầu từ vi ệc nâng cao nh ận
thức cho trẻ em về môi trường?.Và chúng ta phải giáo d ục cho các
em ngay từ khi các em đang học ở bậc Tiểu học. Đây là ti ền đ ề góp
phần bảo vệ môi trường và tài nguyên thiên nhiên, ngăn ngừa s ự
biến đổi khí hậu trong tương lai. Đây chính là điều mà tôi luôn trăn
trở trong từng tiết học và đó chính là lí do theo tôi suốt những năm
học gần đây. Trong quá trình giảng dạy bản thân tôi đã đúc rút
được một số kinh nghiệm và mạnh dạn đưa ra một số bi ện pháp
giáo dục môi trường cho học sinh được trình bày trong sáng ki ến
“ Giáo dục môi trường cho học sinh lớp 5 thông qua việc dạy
học môn Khoa học và phân môn Địa lí” để góp một phần nhỏ
vào việc giáo dục môi trường cho học sinh.
B. GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ
I. CƠ SỞ LÍ LUẬN
Giáo dục môi trường đã và đang trở thành mối quan tâm
mang tính toàn cầu. Giáo dục bảo vệ môi trường vì mục tiêu phát
triển bền vững là một trong các nhiệm vụ giáo dục quan tr ọng
được “Đảng và Nhà nước ta dành cho mối quan tâm đ ặc bi ệt”, ngày
17/10/2001, Thủ tướng Chính phủ ban hành Quyết định số
256/2003/QĐ- TTg phê duyệt đề án “Đưa các nội dung bảo v ệ môi
trường vào hệ thống giáo dục quốc dân”.
Thực hiện tốt chủ trương của Đảng và Chính phủ, ngày
31/01/2005, Bộ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo đã ra chỉ thị s ố
02/2005/CT_BGD&ĐT về “tăng cường công tác giáo dục bảo vệ môi
trường” xác định nhiệm vụ trọng tâm cho giáo dục là trang b ị cho
học sinh kiến thức, kĩ năng về môi trường và bảo vệ môi trường
bằng các hình thức phù hợp qua các môn học và hoạt động giáo
dục ngoài giờ lên lớp, xây dựng nhà trường xanh, sạch, đẹp.
Giáo dục môi trường cho học sinh Tiểu học là một quá trình
trong đó nhà sư phạm phải sử dụng các biện pháp, các phương
tiện nghe nhìn đại chúng kết hợp chặt chẽ giữa nhà trường và các
tổ chức xã hội nhằm tác động lên ý thức, thái độ và có hành vi tích
cực để tham gia bảo vệ môi trường.
Bản thân là một giáo viên trực tiếp giảng dạy trên l ớp, tôi
thấy nội dung về giáo dục môi trường cho học sinh trong môn Khoa
học và phân môn Địa lí cho học sinh rất nhiều nh ưng đ ể cho h ọc
sinh tiếp thu những nội dung giáo dục môi trường một cách tích cực
và hiệu quả phụ thuộc rất nhiều vào phương pháp gi ảng d ạy của
người giáo viên. Đây là một vấn đề quan trọng đối với giáo viên vì
giáo dục môi trường cho học sinh trong trường Tiểu học chưa có
phân môn độc lập mà chỉ dạy dưới hình thức tích hợp cho nên giáo
viên phải biết tìm ra phương pháp, hình thức phù hợp cho từng ti ết
dạy, cho từng nội dung cụ thể của từng bài.
II. THỰC TRẠNG CỦA CÔNG TÁC GIÁO DỤC MÔI TRƯỜNG
CHO HỌC SINH LỚP 5 Ở TRƯỜNG TIỂU HỌC.
1. Thuân lợi:
- Hiện nay ở trường Tiểu học Thị Trấn Thường Xuân, công
tác giáo dục môi trường cho học sinh đã được chú trọng, trong năm
học nhà trường đã phát động nhiều phong trào làm sạch môi
trường như phong trào quét vệ sinh làm sạch đường làng, ngõ xóm,
dọn vệ sinh nghĩa trang liệt sĩ của huyện, phong trào trường lớp
xanh- sạch - đẹp, hưởng ứng phong trào Tết trồng cây hàng năm
Nhà trường đã thực hiện có hiệu quả phong trào “ Xây dựng
trường học thân thiện, học sinh tích cực" và phong trào trường l ớp
"xanh, sạch, đẹp”
- Trong SGK môn Khoa học lớp 5 hi ện nay, các bài có tính giáo
dục môi trường trực tiếp đến học sinh, đó là các bài thuộc ch ủ đ ề
“Môi trường và tài nguyên thiên nhiên”, còn đa số nội dung giáo d ục
môi trường cho HS được tích hợp vào các môn học, các bài học
thông qua các môn học như Tiếng Việt, Đạo đức, Tự nhiên - Xã
hội...
- Giáo viên đã được tiếp thu chuyên đề về hướng dẫn dạy tích
hợp giáo dục và bảo vệ môi trường trong các môn học như Ti ếng
Việt, Đạo đức, Tự nhiên - Xã hội. Học sinh được tham gia cu ộc thi
tìm hiểu về luật bảo vệ môi trường do Trung ương Đoàn phát động.
- Nhà trường nằm ngay ở trung tâm huyện, nên các em có
điều kiện tiếp cận với các kênh thông tin đại chúng về môi trường
và bước đầu đã biết được tầm quan trọng của môi trường đối v ới
con người. Bên cạnh đó ngay ở gia đình các em cũng đã đ ược giáo
dục về môi trường thông qua việc bỏ rác đúng nơi quy định.
2. Khó khăn:
*Về phía giáo viên
- Do đặc thù cấp học, Giáo viên Tiểu học phải d ạy nhi ều
môn học, nên việc tích hợp nội dung giáo dục môi trường cũng hạn
chế.
- Kiến thức về môi trường chỉ là lồng ghép, tích hợp vào các
môn học, qua các tiết dạy giáo viên liên hệ để giáo d ục học sinh v ề
các kiến thức liên quan đến môi trường. Nhưng do thời gian bị hạn
chế và năng lực của giáo viên có hạn nên trong thực tế giờ dạy
nhiều khi giáo viên đã bỏ qua, chưa chú ý đ ến ph ần liên h ệ, giáo
dục môi trường cho học sinh hoặc có liên hệ thì qua loa, chưa sát
với thực tế . Vì vậy, hiệu quả của việc giáo dục các ki ến th ức v ề
môi trường cho học sinh chưa cao.
.- Khi giảng dạy các bài có liên quan đến môi trường do đi ều
kiện kinh tế nên giáo viên áp dụng hình thức dạy học có sử dụng
các thông tin đại chúng hay cho học sinh đi tham quan cũng h ạn
chế…Ngoài ra hình thức dạy học có thể tác động trực tiếp lên ý
thức của học sinh như dạy học ngoài hiện trường thì giáo viên còn
gặp nhiều khó khăn trong khâu chọn địa đi ểm và khâu tổ chức vì
thế chưa thường xuyên tổ chức cho các em được.
- Đồ dùng dạy học còn hạn chế, mang tính lí thuyết đưa vào
vận dụng thực hành chưa cao. Trang thiết bị như máy chiếu, máy
tính sách tay, máy quay của nhà trường còn hạn chế không thể đáp
ứng được yêu cầu cho 19 lớp học nên việc đưa thêm các hình ảnh
minh họa về môi trường cho học sinh còn hạn chế..
- Sử dụng đa dạng các phương pháp giáo dục môi trường cho
học sinh phải kết hợp giáo dục chính khóa (trong nhà trường) v ới
giáo dục ngoại khóa (ngoài nhà trường) nhưng học sinh ch ỉ đ ược
học trong chương trình chính khóa còn chương trình ngo ại khóa còn
nhiều hạn chế.
* Về phía học sinh
- Học sinh tiếp thu kiến thức về môi trường còn nhiều hạn
chế vì cùng một lúc các em còn tiếp thu nhiều kiến thức khác trong
một bài học.
- Một số học sinh chưa biết áp dụng các kiến thức đã h ọc vào
thực tế cuộc sống, khi học các bài có nội dung giáo d ục môi tr ường
các em chỉ nhìn sách để trả lời các câu hỏi của giáo viên và sau đó
nhanh chóng quên đi.
- Một số em chưa nhiệt tình trong việc sưu tầm tranh ảnh, v ật
thật để áp dụng vào học các bài học nói chung cũng nh ư học các
bài có liên quan đến giáo dục môi trường, vì thế các em chưa bi ết
liên hệ thực tế ở địa phương mình sinh sống.
3. Kết quả khảo sát học sinh khi học các bài có nội dung giáo
dục môi trường.
Khảo sát thực trạng việc nhận thức của học sinh: Về vị trí và
tầm quan trọng của vấn đề môi trường đối với cuộc sống con
người, tôi đã chọn lớp 5B với số lượng học sinh là 20 em; trong đó
có tất cả các đối tượng học sinh giỏi, khá, trung bình, yếu. Tôi đã
tiến hành khảo sát học sinh vào đầu học kì 1 năm học 2014 - 2015,
khi giáo viên dạy bằng các hình thức và phương pháp hi ện hành đã
thu được kết quả như sau:
Số
Kết quả đạt được
Nội dung khảo sát
TT
Số lượng
Tỉ lệ(%)
1 Sự chú ý của học sinh
10
50
2 Sự hứng thú của học sinh
10
50
3 Thái độ của HS về vấn đề môi
9
45
trường
4 Hành vi cải tạo môi trường
7
35
5 Ý thức bảo vệ môi trường của HS
7
35
III. GIẢI PHÁP THỰC HIỆN.
1. Sử dụng giải pháp tác động lên ý thức học sinh. (Được sử
dụng trong quá trình dạy các bài cụ thể)
- Sử dụng các phương tiện trực quan như vật thật, tranh ảnh,
mô hình, các dụng cụ thí nghiệm, các phương ti ện nghe nhìn, bài
giảng điện tử…
- Nêu sự đối lập giữa môi trường trong lành và môi trường ôi
nhiễm.
- Liên hệ lí thuyết kiến thức đời sống vào bài học.
- Sử dụng hình thức dạy học ngoài thiên nhiên.
- Dạy học dưới hình thức trò chơi"tham quan, du l ịch" qua
hình ảnh.
- Sử dụng hình thức triển lãm trong dạy học.
2. Sử dụng giải pháp tác động đến hành vi thái độ ( Hoạt
động ngoại khóa)
-Tổ chức các cuộc thi tìm hiểu về môi trường .
- Tổ chức các buổi hoạt động tập thể về môi trường: Lao
động dọn vệ sinh trường, lớp, đường làng ngõ xóm, nghĩa trang li ệt
sĩ của huyện.
- Tổ chức phong trào “ xanh, sạch, đẹp” rộng khắp.
- Tổ chức cho HS thi vẽ tranh về môi trường.
IV. CÁC BIỆN PHÁP ĐỂ TỔ CHỨC THỰC HIỆN.
1. Sử dụng các phương tiện đồ dùng trực quan trong dạy học
môn Khoa học và phân môn Địa lí có tác dụng giáo dục môi
trường cho HS lớp 5.
Đồ dùng trực quan giúp cho học sinh thu nh ận các thông tin
về các sự vật hiện tượng một cách chính xác, đầy đ ủ, sinh đ ộng,
gây hứng thú nhận thức cho học sinh. Bất kể dạy môn học nào
cũng cần có đồ dùng trực quan vì nó phù hợp v ới đ ặc đi ểm nh ận
thức của học sinh Tiểu học, vì thế khi dạy các kiến thức về môi
trường đồ dùng trực quan cũng rất quan trọng nhưng đ ồ dùng tr ực
quan liên quan đến giáo dục môi trường cho học sinh rất khó tìm,
tôi đã tìm tòi được nhiều đồ dùng trực quan đ ể áp d ụng d ạy các bài
có tính giáo dục môi trường cho học sinh. Trong quá trình gi ảng d ạy
tôi đã sử dụng và có hiệu quả. Cụ thể đồ dùng trực quan bao gồm:
*Vật thật: Các loại cây, động vật , các mẫu khoáng s ản, kim loại,
đồ dùng của con người, các loại đất, cát, vôi, xi măng…
Các bài có thể sử dụng vật thật như: Mây, tre, song; Sắt,
gang, thép; Đồng và hợp kim đồng; Nhôm ; ….( Khoa học 5) .
Chẳng hạn dạy bài: Gốm; gạch, ngói( Khoa học 5) tôi đã cho
học sinh chuẩn bị đồ dùng theo nhóm là vật thật được làm bằng
gốm và gạch, ngói. Sau khi cho học sinh thảo lu ận nêu được công
dụng của gạch, ngói. Để giáo dục môi trường cho học sinh ở bài
này tôi cho học sinh thảo luận câu hỏi:
+ Khi con người làm ra gạch ngói thì có làm ảnh hưởng đến
môi trường không? Vì sao?
+ Chúng ta cần làm gì khi môi trường bị ô nhiễm do khói bụi
từ các lò gạch?...
*Tranh ảnh: Đây là loại đồ dùng mà hầu như môn học nào cũng
sử dụng. Tranh ảnh có tác dụng làm đơn giản hóa các s ự vật hi ện
tượng, làm rõ ràng và dễ hiểu. Khi dạy các kiến thức về môi tr ường
lại vô cùng cần thiết. Nhưng bên cạnh đó các tranh ảnh có tác d ụng
giáo dục môi trường cho học sinh thì không hi ếm nhưng khó tìm,
dạy một bài học có kiến thức về môi trường, tôi cùng với học sinh
sưu tầm tranh ảnh phù hợp, thiết thực với bài học thì hi ệu qu ả giáo
dục môi trường cho học sinh sẽ rất cao.
Chẳng hạn dạy bài “ Đất và rừng” ( Địa lí 5). Cần có các tranh
ảnh về thực vật, động vật của rừng Việt Nam, các tranh v ề r ừng
nhiệt đới, rừng ngập mặn…Khi học sinh tiếp thu các kiến thức có
trong mục tiêu của bài, qua các tranh ảnh sưu tầm giáo dục cho học
sinh sự cần thiết phải bảo vệ rừng. Bảo vệ rừng là bảo vệ môi
trường sống của chúng ta, từ đó học sinh nêu được tình trạng đ ất
và rừng ở địa phương và sự cần thiết phải bảo vệ rừng.
* Các phương tiện nghe nhìn trực tiếp trong dạy học như
phim, đèn chiếu, băng hình, đài, báo…
Đây là loại phương tiện trực quan giáo viên rất ít sử d ụng
trong dạy học vì nhiều lí do; thứ nhất do điều kiện v ật ch ất của nhà
trường, thứ hai do giáo viên chưa có điều ki ện đ ể vận d ụng th ường
xuyên hình thức này trong dạy học. Giáo dục ý thức bảo v ệ môi
trường cho học sinh là các em phải được nghe, được nhìn các hiện
tượng xảy ra như các trận lũ lụt, động đất, sóng thần…Từ đó các
em sẽ nhận thức được rằng sự cần thiết phải bảo vệ môi trường.
Do vậy, khi dạy các bài có tính giáo dục môi trường cho học sinh tôi
đã chủ động sử dụng bài giảng điện tử trong dạy học. Giáo viên
sưu tầm một số bài báo, những câu chuyện, các ảnh tư liệu, thông
tin trên mạng để áp dụng trong bài dạy. Chẳng hạn:
Dạy bài 65: Tác động của con người đến môi trường
rừng( Khoa học 5)
+Chuẩn bị :- Giáo viên và học sinh sẽ sưu tầm các tư liệu,
thông tin, hình ảnh, các bài báo về chặt, phá rừng, tác hại của vi ệc
chặt phá rừng.
+Tiến hành :GV đọc cho học sinh nghe ở phần liên hệ và xem
một số hình ảnh tư liệu (Sử dụng đèn chiếu) để học sinh quan sát
và nhận thấy tác hại của việc chặt phá rừng bừa bãi. Sau đó giáo
viên cho vài học sinh đọc các bài báo tự sưu t ầm và nói về tranh,
ảnh tư liệu mà em đã sưu tầm hoặc vừa quan sát được.
Giáo viên kết kuận và củng cố: Chúng ta cần phải làm gì đ ể
bảo vệ môi trường rừng không bị ô nhiễm? (HS trả lời )
Khi sử dụng hình thức này trong dạy học thì HS học rất chú ý
và sôi nổi. Vì thế việc giáo dục môi trường cho học sinh rất dễ
dàng.
2. Liên hệ lí thuyết kiến thức đời sống.
Đây là hình thức được áp dụng thường xuyên trong dạy học,
qua liên hệ học sinh sẽ khắc sâu những kiến thức đã học vào thực
tế đời sống hằng ngày.
Khi giảng dạy các bài ở môn Khoa học và phân môn Địa lí lớp
5, nhất là các bài có liên quan đến giáo dục môi trường thì liên h ệ lí
thuyết kiến thức đời sống là vô cùng quan trọng và cần thiết.
Ví dụ: Bài 66 “ Tác động của con người đến môi trường
đất( Khoa học 5)
Tôi đã sử dụng hình thức liên hệ lý thuyết kiến thức đời sống
và phương pháp điều tra với bài này để học sinh nêu được một s ố
nguyên nhân dẫn đến việc đất trồng ngày càng bị thu hẹp và bi ết
phân tích những nguyên nhân dẫn đến môi trường đất trồng ngày
càng suy thoái.
+Chuẩn bị : Giáo viên giao phiếu điều tra cho học sinh( theo
nhóm, khu
phố). Nội dung điều tra là :
Câu 1: Đất vườn của từng hộ gia đình ở khu phố em rộng hay
hẹ p ?
Câu 2: Nguyên nhân nào làm cho đất trồng ở đ ịa phương em
ngày càng bị thu hẹp?
Câu 3: Mức độ sử dụng phân bón hoá học, s ử d ụng thu ốc trừ
sâu, thuốc diệt cỏ...vào việc tăng năng suất cây trồng của người
dân ở địa phương em? Việc làm đó gây ra những hậu quả gì?
+Tiến hành : Giáo viên tổ chức cho học sinh báo cáo đi ều tra
theo tổ nhóm.(Hoạt động này được diễn ra sau hoạt đ ộng 2 của bài
học)
Sau khi học sinh báo cáo kết quả điều tra, tôi sẽ hướng d ẫn
cho các em tự liên hệ thực trạng môi trường đất ở địa phương em
bằng những câu hỏi sau:
-Môi trường đất ở địa phương em ô nhiễm hay không ô nhi ễm
?
-Đất trồng bị thu hẹp và suy thoái do những nguyên nhân
nào?
Từ đó học sinh biết được sự cần thiết phải bảo vệ môi
trường đất như thế nào.
3. Sử dụng hình thức dạy học ngoài thiên nhiên.
Dạy học ngoài thiên nhiên là hình thức dạy học có nhi ều ưu
điểm như học sinh có hứng thú trong khi học, nội dung học tập
thực tế, dễ tiếp thu nhưng giáo viên ít sử dụng vì khó chọn đ ịa
điểm học tập phù hợp cho bài dạy, tốn nhiều thời gian…Nhưng dạy
các bài có liên quan đến giáo dục môi trường cho học sinh ở môn
Khoa học và phân môn Địa lí lớp 5 thì dạy học ngoài thiên nhiên
mang lại hiệu quả cao. Có thể đưa học sinh ra sân trường, vườn
trường và những địa điểm thuận lợi quanh nhà trường mà có thể
phục vụ cho nội dung bài học. Nhiều bài giảng có khả năng ti ến
hành ngoài thiên nhiên, chẳng hạn như các bài thuộc chủ đ ề “ Môi
trường và tài nguyên thiên nhiên”. Khi dạy các bài này tôi đã kết hợp
phương pháp điều tra tình trạng môi trường ở địa phương, có nghĩa
là cho học sinh đi thực tế ngay ở địa phương của các em, tìm hi ểu
môi trường, tài nguyên thiên nhiên của địa phương…Từ đó chính
bản thân các em tự ý thức được cần bảo vệ, giữ gìn môi trường
đất, không khí, nước, có ý thức bảo vệ rừng, có ý thức bảo v ệ môi
trường ở địa phương.
Khi dạy học ngoài thiên nhiên, tôi đã chu ẩn bị chu đáo v ề đ ịa
điểm cũng như phương tiện đi lại, đảm bảo an toàn cho học sinh.
Mặc dù đây là hình thức gây nhiều khó khăn cho bản thân nh ưng đ ể
giáo dục môi trường cho học sinh thì tôi đã sử dụng và ti ến hành
ngay trên địa phương các em sinh sống để không tốn kém và đ ược
sự ủng hộ của Ban giám hiệu nhà trường. Cụ thể: Tôi đã cho học
sinh học ngoài thiên nhiên là một con sông gần trường khi học bài “
Tác động của con người đến môi trường không khí và nước” ( Khoa
học 5). Khi học ngoài thiên nhiên học sinh được chứng ki ến tình
trạng môi trường ở đây, con người vứt rác thải, động vật chết nổi
trên sông …Không khí toàn mùi hôi, thối; còn ngửi thấy mùi bốc lên
nồng nặc, khó thở từ khí thải của Nhà máy bột giấy ... cách đó 6-7
cây số. Từ thực tế đó, học sinh dễ dàng nêu được nguyên nhân
dẫn đến ô nhiễm môi trường không khí và nước, biết được tác hại
của việc ô nhiễm không khí và nước…
4. Sử dụng hình thức trò chơi "tham quan , du lịch " qua hình
ảnh.
Đây là hình thức dạy học có thể tổ chức ngoài trời ,yêu c ầu
thời gian dài hơn, có thể là một tiết hoặc cả buổi. Với hình thức này
giáo viên cần phải có sự chuẩn bị chu đáo và phong phú về hình
ảnh các đối tượng cần "tham quan".
"Tham quan du lịch" qua hình ảnh giúp học sinh thấy được
sự vật và hiện tượng trong tự nhiên và xã hội đa dạng, phong phú,
thấy được mối quan hệ giữa kiến thức với cuộc sống và sản xu ất,
sức mạnh cải tạo thiên nhiên và xã hội của con người. Qua đó học
sinh thấy được tình trạng môi trường ở nơi đấy, biết so sánh với
môi trường ở địa phương mình đang sống, từ đó giáo dục cho học
sinh ý thức bảo vệ môi trường.
-
-
Để giáo dục môi trường cho học sinh dưới hình thức trò chơi
"Tham quan du lịch " qua hình ảnh đạt kết quả tốt giáo viên cần
phải biết vận dụng việc "Ứng dụng công nghệ thông tin" trong quá
trình dạy học .Vì qua đó sẽ tác động trực tiếp lên nhận thức của
học sinh, học sinh lĩnh hội kiến thức nhanh.
Khi tổ chức " tham quan" giáo viên cần chu ẩn bị đ ầy đ ủ
phương tiện (Máy vi tính, đèn chiếu...) và tiến hành theo trình tự
sau:
Giáo viên sẽ giới thiệu các đối tượng cần tham quan.(Đối tượng
tham quan ở đây là những hình ảnh được giáo viên sưu tầm, thu
thập ở địa phương,
hoặc qua mạng intenet để sử dụng bài giảng điện tử)
Học sinh ghi chép lại các sự vật cần thiết như: cây cối, hoa,
đất , nước,…
Học sinh có thể đặt câu hỏi đối với giáo viên.
Tổ chức trò chơi " Hướng dẫn viên du lịch"
- Cuối buổi, giáo viên tóm tắt kết quả (về nhận thức, k ỉ lu ật, tr ật
tự…)
Đây là một hình thức dạy học thiết thực và có hi ệu qu ả cao nên
có thể áp dụng thường xuyên trong quá trình dạy học phù hợp với
nhiều chủ đề. Sử dụng biện pháp này với các bài có nội giáo dục
môi trường cho học sinh: tôi đã tổ chức cho học sinh " tham quan,
du lịch" qua các hình ảnh bằng bài giảng điện tử, vào tiết sinh ho ạt
tập thể. Kết hợp với trò chơi "Hướng dẫn viên du l ịch": Học sinh
đóng vai hướng dẫn viên du lịch để giới thiệu với "khách " v ề khu
rừng, nhà máy thủy điện mà các em đang được "tham quan" trên
đèn chiếu , học sinh khác có thể đặt câu hỏi với "hướng d ẫn viên " .
Ví dụ: Cây cối ở khu rừng này được trồng hay mọc tự nhiên?
Nó được chăm sóc như thế nào?
Con người ở đây đã làm gì để bảo vệ rừng?
Qua tiết học đó học sinh đã biết được sự cần thiết phải bảo vệ
và trồng rừng, không đồng tình với những hành vi phá ho ại cây
xanh, phá hoại rừng; biết được tác hại của việc phá rừng. Như vậy
khi áp dụng vào bài học, hay trong thực tế học sinh nêu lên các bi ện
pháp bảo vệ môi trường và thực hiện bảo vệ môi trường một cách
đầy đủ và chính xác.
Ngoài những phương pháp, hình thức được sử dụng trong các
bài dạy cụ thể trong môn Khoa học và phân môn Địa lí l ớp 5. Đ ể
giáo dục môi trường cho học sinh một cách có hiệu qu ả thì tôi đã
sử dụng kết hợp một số biên pháp tác động đến thái độ hành vi
của học sinh:
* Tổ chức các cuộc thi tìm hiểu về môi trường.
Biện pháp này cũng được áp dụng nhưng rất ít, một năm chỉ
phát động một lần nhưng chỉ là hình thức, nhưng có năm lại không
được tổ chức. Để giáo dục môi trường cho học sinh thông qua dạy
môn Khoa học và phân môn Địa lí lớp 5 tôi sử dụng bi ện pháp sau:
Chẳng hạn khi học xong chủ đề “ Môi trường và tài nguyên thiên
nhiên” (Khoa học 5), tôi tổ chức cho học sinh lớp 5B thi tìm hi ểu về
môi trường bằng cách đưa ra hệ thống câu hỏi có trong nội dung
bài học và có thêm các câu hỏi liên hệ thực tế môi trường ở đ ịa
phương:
Câu 1: Môi trường bao gồm những gì?
Câu 2: Hãy liệt kê một số thành phần của môi trường nơi em
sống.
Câu 3: Tài nguyên thiên nhiên là gì?
Câu 4: Môi trường tự nhiên đóng vai trò quan trọng như th ế
nào đối với đời sống con người?
Câu 5: Nêu những tác hại của việc phá rừng? Liên hệ ở đ ịa
phương em.
Có thể kết hợp với giáo viên Tổng phụ trách đội, trong các
buổi hoạt động ngoài giờ lên lớp có thể có những buổi cho h ọc sinh
tìm hiểu về môi trường vào dịp hưởng ứng ngày môi trường thế
giới ( 5 / 6 ).
* Tổ chức phong trào " Xanh, sạch, đẹp"
Đây là biện pháp mà học sinh được trực tiếp tham gia công
tác bảo vệ môi trường. Từ phong trào này kết hợp những ki ến thức
các em đã học ở môn Khoa học và phân môn Địa lí 5, học sinh s ẽ
thấy được tầm quan trọng của môi trường đối với đời sống con
người. Khi tham gia phong trào này các em đã bi ết thực hiện giữ
môi trường trong sạch, biết giữ gìn và bảo vệ tài nguyên thiên
nhiên, thực hiện giữ gìn trường lớp sạch đẹp, tự ý thức không vứt
rác bừa bãi nhắc nhở các bạn cùng thực hi ện; biết gi ữ v ệ sinh
chung, biết trồng cây xanh và chăm sóc cây để môi trường trong
lành; trên thực tế ở trường chúng tôi Ban giám hiệu nhà trường đã
tổ chức phong trào dọn vệ sinh đường làng, ngõ xóm; nhận d ọn v ệ
sinh nghĩa trang liệt sĩ của huyện; trồng và chăm sóc cây xanh, năm
học này Ban giám hiệu đã giao nhiệm vụ cụ thể cho từng lớp chăm
sóc số cây mà nhà trường đã trồng. Đến nay số cây đó đã và đang
đâm chồi nảy lộc rất tươi tốt.
Hưởng ứng phong trào đó, tôi đã tổ chức phong trào thi đua
giữa các tổ của lớp tự trồng và chăm sóc cây cảnh trong lớp mình,
học sinh thực hiện công việc này rất tốt, mỗi tổ đã trồng và chăm
sóc được ít nhất 2 cây cảnh rất đẹp.
Khi sử dụng các phương pháp trên, để đạt hiệu quả như
mong muốn tôi đã chuẩn bị rất chu đáo về mọi mặt và có s ự liên
kết, giúp đỡ của gia đình, nhà trường.
Trên đây là những phương pháp, biện pháp được xây dựng để
giảng dạy các bài có kiến thức về môi trường ở môn Khoa học và
phân môn Địa lý lớp 5, qua đó để giáo dục môi trường cho học sinh
tiểu học.
Trong quá trình giảng dạy bản thân tôi đã áp dụng các
phương pháp, biện pháp một cách linh hoạt, hợp lý với mỗi bài dạy,
với từng chủ đề vì thế hiệu quả giáo dục môi trường cho học sinh
đạt kết quả cao. Cụ thể:
Môn: Khoa học lớp 5
Bài 67: Tác động của con người lên môi trường không
khí và nước
Tôi đã tiến hành như sau:
Trước tiên tôi tổ chức cho cả lớp 5B (gồm 20 em) khảo sát
trước khi học bài và thu được kết quả như sau:
Kết quả đạt
được
Số
Nội dung khảo sát
Số
Tỉ
TT
lượn lệ(%)
g
1.
2.
-
-
1 Sự chú ý của học sinh
12
60
2 Sự hứng thú của học sinh
12
60
3 Thái độ của HS về vấn đề môi trườngkhông khí
10
50
và nước
4 Hành vi cải tạo môi trường mụi trường không khí
9
45
và nước.
5 Ý thức bảo vệ môi trường không khí và nước của
9
45
HS
+ Chuẩn bị:
- Yêu cầu học sinh về điều tra về tình trạng không khí và n ước
ở địa phương em hiện nay đồng thời sưu tầm tranh, ảnh tư liệu về
ô nhiễm môi trường không khí và nước ở nước ta.
- Giáo viên chuẩn bị một số hình ảnh về môi trường không khí
và nước trước đây cùng các hình ảnh ô nhiễm môi trường không khí
và nước hiện nay.
Tiến trình bài dạy như sau:
Kiểm tra bài cũ:
Gọi 1 HS lên bảng trả lời câu hỏi.
+ Nguyên nhân nào dẫn đến môi trường đất bị suy thoái?
HS trả lời, HS nhận xét, GV nhận xét, kết luận, tuyên d ương
HS.
Bài mới:
+ Giới thiệu bài:
Con người cần nước để làm gì? (HS trả lời)
Con người cần không khí để làm gì? (HS trả lời)
GV: Không khí, nước là những điều kiện không thể thi ếu trong cu ộc
sống của con người. Trong thực tế, con người đã tác động lên môi
trường không khí và nước như thế nào chúng ta cùng tìm hiểu qua
bài 67: Tác động của con người đến môi trường không khí và
nước.
Hoạt động 1: Nguyên nhân làm ô nhiễm không khí và nước.
Chia lớp làm 4 nhóm tôi yêu cầu các em cùng quan sát hình
minh họa SGK trang 138, 139 và thảo lu ận trả l ời các câu h ỏi (nhóm
trưởng điều khiển các thành viên cùng trao đổi, thảo luận trả l ời các
câu hỏi sau đó thư kí ghi lại câu trả lời đã thống nhất của nhóm
mình):
+ Nêu các nguyên nhân gây ô nhiễm nước?
+ Nguyên nhân nào gây ô nhiễm không khí?
+ Điều gì sẽ xảy ra nếu tàu biển bị đắm hoặc những ống d ẫn
dầu đi qua đại dương bị rò rỉ?
+ Tại sao một số cây trong hình 5 bị trụi lá?
+ Nêu mối liên quan giữa ô nhiễm môi trường không khí với ô
nhiễm môi trường đất và nước?
Tổ chức cho các nhóm báo cáo kết quả thảo luận của nhóm
mình. Các nhóm theo dõi, bổ sung cho nhau.
GV kết luận và đưa ra một số hình ảnh về ô nhiễm không khí và
nước trên màn chiếu.
Khói, bụi gây ô nhiễm không khí
Khí thải các nhà máy
Khói, bụi bởi các công trường xây dựng
Nước thải sinh hoạt
Rác thải ở hồ, ao
Nước thải các nhà máy
Xác chết các động vật
Phun thuốc trừ sâu
Dầu mỏ bị rò rỉ trên biển
Hoạt động 2: Tác hại của ô nhiễm không khí và nước.
+ Ô nhiễm không khí và nước có tác hại gì? ( HS nối ti ếp nhau tr ả
lời)
(Làm suy thoái đất; làm chết thực vật; làm chết đ ộng v ật; ảnh
hưởng đến sức khỏe của con người - gây nhiều căn bệnh hi ểm
nghèo.)
· GV Kết luận và cho HS quan sát một số hình ảnh về tác hại của ô
nhiễm không khí và nước trên màn chiếu.
Đất bị suy thoái
Động vật dưới nước chết nổi trên mặt sông
Cây cối bị chết
Người dân sử dụng nguồn nước gây bệnh
+ Ở địa phương em, người dân đã làm gì để môi trường không khí
và nước bị ô nhiễm?
+ Việc làm đó sẽ gây ra những tác hại gì?( HS l ần lượt trả lời)
· Củng cố: Tổ chức cho các nhóm trưng bày các hình ảnh mà nhóm
mình sưu tầm được về ô nhiễm môi trường không khí và nước.
· Dặn dò HS vào buổi chiều sẽ đi thực tế ngay ở địa phương.
Đi thực tế: Tôi tổ chức cho các em đi thực tế ngay ở địa
phương để các em thấy được sự ô nhiễm môi trường ngay nơi
mình sinh sống với lộ trình như sau: Đầu tiên cho các em tập trung
trên vỉa hè đường phố, quan sát bụi đường do xe cộ đi lại và tiếng
ồn của các phương tiện giao thông trên đường, để các em thấy
được sự ô nhiễm không khí. Tiếp theo các em đi thăm cánh đ ồng
lúa ở Thị Trấn để các em thấy sự biến đổi của đất khi ng ười dân s ử
dụng phun thuốc trừ sâu,… Cuối cùng là các em dừng chân ở bờ
sông Chu quan sát dòng nước chảy để thấy sự ô nhi ễm nước bởi
nước thải ở nhà máy bột giấy đóng tại xã Lương Sơn.
Sau buổi đi thực tế tôi đã khảo sát lại HS trong l ớp 5B (g ồm
20 em) và thu được kết quả như sau:
Số
Nội dung khảo sát
Kết quả đạt được
TT
Số lượng
Tỉ lệ(%)
1 Sự chú ý của học sinh
20
100
2 Sự hứng thú của học sinh
20
100
3 Thái độ của HS về vấn đề môi
18
90
trường
4 Hành vi cải tạo môi trường
18
90
5 Ý thức bảo vệ môi trường của HS
18
90
Môn: Địa lí lớp 5
Bài 6: Đất và rừng
Tôi đã tiến hành như sau:
+ Chuẩn bị:
- Yêu cầu học sinh về sưu tầm tranh ảnh, các bài báo về th ực vật
và động vật của rừng Việt Nam, tìm hiểu về việc phá rừng và trồng
rừng ở địa phương.
- Giáo viên sưu tầm hình ảnh về việc phá rừng và tác hại của vi ệc
phá rừng, hình ảnh trồng rừng phủ xanh đồi trọc.
+ Tiến trình dạy ở hoạt động 3.
Hoạt động 3: Vai trò của rừng đối với đời sống con người.
+ Rừng có vai trò như thế nào đối với đời sống của con ng ười?(HS
trả lời)
( Rừng có vai trò to lớn đối với sản xuất và đời sống của con ng ười,
rừng cho ta nhiều sản vật, nhất là gỗ. Rừng có tác d ụng đi ều hòa
khí hậu, che phủ đất và hạn chế nước mưa tràn về đồng bằng đột
ngột gây lũ lụt).
+ Các nhóm trưng bày và giới thiệu tranh ảnh về thực vật và đ ộng
vật của rừng Việt Nam.
+ Để bảo vệ rừng, Nhà nước và người dân phải làm gi?(HS trả lời)
+ Địa phương em đã làm gì để bảo vệ rừng?(HS liên hệ ở đ ịa
phương)
GV kết luận: Rừng nước ta đã bị tàn phá nhiều. Tình trạng mất
rừng do khai thác rừng bừa bãi, đốt rừng làm nương rẫy, cháy
rừng,… đã và đang là mối đe dọa lớn đối với cả nước, không ch ỉ về
mặt kinh tế mà còn ảnh hưởng không nhỏ
tới môi trường sống của con người. Do đó việc trồng và bảo vệ
rừng đang là nhiệm vụ cấp bách.
+ Tổ chức cho các em quan sát hình ảnh trên màn chi ếu.
- Xem thêm -