PhÇn I: Më ®Çu
1.LÝ do chän ®Ò tµi
§¶ng vµ nhµ níc ta lu«n coi träng gi¸o dôc vµ khoa häc kÜ thuËt lµ quèc s¸ch hµng
®Çu nh»m môc tiªu ®Õn n¨m 2020 ®a nø¬c ta c¬ b¶n thµnh níc c«ng nghiÖp .
Kinh nghiÖm cña c¸c níc ph¸t triÓn nh NhËt B¶n, Hµn quèc, Singapo, ®· chØ râ
®ã lµ ®êng lèi ®óng ®¾n.
HiÖn nay, ngµnh gi¸o dôc ViÖt Nam ®ang cã nhiÒu c¬ héi ph¸t triÓn, song cßn
kh«ng Ýt th¸ch thøc. Trong ®ã th¸ch thøc næi lªn hµng ®Çu lµ vÊn ®Ò chÊt lîng
gi¸o dôc , ®µo t¹o thÊp. Gi¸o dôc ®ang thu hót sù quan t©m cña gia ®×nh, nhµ trêng vµ toµn x· héi, liªn tôc xuÊt hiÖn trªn c¸c ph¬ng tiÖn th«ng tin ®¹i chóng .
Lµm thÕ nµo ®Ó c¹nh tranh tèt khi mµ Viªt nam ®· trë thµnh viªn chÝnh thøc thø
150 cu¶ WTO ? Lµm thÕ nµo ®Ó n©ng cao chÊt lîng gi¸o dôc vµ ®µo t¹o ? lµm
sao ®Ó ViÖt nam kh«ng chØ lµ mét thÞ trêng cung cÊp lao ®éng phæ th«ng gi¸ rÎ,
mµ lµ thÞ trêng lao ®«ng ®éng chÊt lîng cao, lµnh nghÒ, s¸ng t¹o ?
§Ó gi¶i quyÕt vÊn ®Ò ®ã , ®æi míi nÒn gi¸o dôc ViÖt nam lµ mét yªu cÇu hÕt søc
cÊp thiÕt .
§æi míi gi¸o dôc b¾t ®Çu tõ cuéc hai kh«ng ,Tuy nhiªn dã chØ lµ ®iÓm xuÊt phÊt ,
chóng ta ph¶i ®æi míi môc tiªu gi¸o dôc , tõ chç t¹o nguån nh©n lùc cho nÒn
kinh tÕ tËp trung, quan liªu bao cÊp, nÆng nÒ vÒ tr«ng chê vµ Ø n¹i vµo nhµ níc
tiÕn ®Õn môc tiªu ®µo t¹o ®«i ngò lao ®éng chñ ®éng , n¨ng ®éng héi nhËp kinh
tÕ thÞ trêng toµn cÇu. Tõ môc tiªu ®ã, néi dung ch¬ng tr×nh SGK vµ ph¬ng ph¸p
d¹y häc còng ph¶i ®îc ®æi míi.
Ho¸ häc lµ mét m«n khoa häc kÕt hép gi÷a lÝ thuyÕt vµ thùc nghiÖm nªn còng
®ãng mét vai trß rÊt quan träng trong viÖc phÊt triÓn n¨ng lùc nhËn thøc cho häc
sinh. Häc sinh líp 8,9 lµ nh÷ng b¾t ®Çu lµ quen víi m«n ho¸ häc , do ®ã, viÖc
trang bÞ c¸c kiÕn thøc , kÜ n¨ng c¬ së rÊt quan träng trong viÖc gióp c¸c em cã ®îc nÒn t¶ng v÷ng vµng ®Ó cã thÓ nghiªn cøu ë bËc häc tiÕp theo. Do ®ã viÖc
tuyÓn chän vµ x©y dùng c¸c hÖ thèng bµi tËp ho¸ häc nh»m phÊt huy kh¶ n¨ng
nhËn thøc vµ t duy cña c¸c em lµ rÊt quan träng, nã sÏ gãp phÇn vµo viÖc n©ng
cao hiÖu qu¶ trong viÖc d¹y ho¸ häc ë trêng THCS .
Tõ nh÷ng lÝ do trªn t«i ®· chän ®Ò tµi:”HÖ thèng c¸c bµi tËp ho¸ häc n©ng cao
nh»m ph¸t triÓn n¨ng lùc nhËn thøc vµ t duy cho häc sinh”.
2. Kh¸ch thÓ nghiªn cøu vµ ®èi tîng nghiªn cøu:
Kh¸ch thÓ nghiªn cøu: Qu¸ tr×nh d¹y häc m«n ho¸ häc líp 8,9 ë trêng THCS.
§èi tîng nghiªn cøu: Qu¸ tr×nh båi dìng häc sinh giái Ho¸, tuyÓn chän vµ x©y
dùng hÖ thèng bµi tËp ho¸ häc n©ng cao líp 8,9
3. Môc ®Ých cña ®Ò tµi:
1
ViÖc thùc hiÖn ®Ò tµi nh»m th«ng qua nh÷ng bµi tËp ho¸ häc ®Ó ph¸t triÎn n¨ng lùc
nhËn thøc vµ n¨ng lùc t duy cho häc sinh. Gãp phÇn n©ng cao chÊt lîng båi dìng
häc sinh gái bé m«n ho¸ häc
4. NhiÖm vô cña ®Ò tµi:
a, Nghiªn cøu c¸c tµi liÖu cã liªn quan ®Õn c¬ së lÝ luËn vµ c¬ së thùc tiÔn cña vÊn
®Ò båi dìng ph¸t n¨ng lùc t duy cho häc sinh.
b, X©y dùng néi dung kiÕn thøc n©ng cao cÇn båi dìng cho häc sinh giái líp 8,9.
c. tuyÓn chän vµ x©y dùng hÖ thèng bµi tËp n©ng cao líp 8,9
d, Nghiªn cøu viÖc sö dông hÖ thèng bµi tËp trong qu¸ tr×nh båi dìng häc sinh
giái.
5. Gi¶ thuyÕt khoa häc :
HÖ thèng c¸c bµi tËp ho¸ häc n©ng cao líp 8,9 sÏ gióp häc sinh cã tµi liÖu tham
kh¶o bæ Ých, n©ng cao hiÖu qu¶ d¹y häc. Sö dông hÖ thèng bµi tËp ®ã gióp c¸c
em ph¸t triÓn n¨ng lùc nhËn thøc vµ t duy , n¨ng lùc gi¶i quyÕt vÊn ®Ò, chñ ®éng
tÝch cùc ®éc lËp s¸ng t¹o, vµ tõ ®ã gióp c¸c em ph¸t triÓn n¨ng khiÕu cña m×nh ë
nh÷ng n¨m häc tiÕp theo
6. Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu:
- Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu lÝ luËn
- Quan s¸t t×m hiÓu n¨ng lùc t duy cña häc sinh giái.
- Trao ®æi kinh nghiÖm víi ®ång nghiÖp .
- Ph¬ng ph¸p chuyªn gia
PhÇn II: Néi dung
Ch¬ng I : Tæng quan vÒ c¬ së lÝ luËn vµ c¬ së thùc tiÔn
1. C¬ së lÝ luËn.
1,1. Môc tiªu m«n ho¸ häc ë trêng THCS.
M«n ho¸ häc ë trêng THCS cã vai trß quan träng trong viÖc thùc hiÖn môc tiªu
®µo t¹o cña nhµ trêng THCS. M«n häc nµy cung cÊp cho häc sinh mét hÖ
thèng kiÕn thøc phæ th«ng, c¬ b¶n vµ thiÕt thùc ®Çu tiªn vÒ ho¸ häc , h×nh thµnh
ë c¸c em mét sè kÜ n¨ng phæ th«ng, c¬ b¶n vµ thãi quen lµm viÖc khoa häc, gãp
phÇn lµm nÒn t¶ng cho viÖc gi¸o dôc XHCN, ph¸t triÓn n¨ng lùc nhËn thøc,
n¨ng lùc hµnh ®éng, chuÈn bÞ cho häc sinh häc lªn vµ ®i vµo cuéc sèng lao
®éng.Ch¬ng tr×nh m«n ho¸ häc ë trêng THCS ph¶i gióp cho häc sinh ®¹t ®îc
c¸c môc tiªu cô thÓ sau:
1.1.1VÒ kiÕn thøc:
2
Häc sinh cã ®îc hÖ thèng kiÕn thøc phæ th«ng, c¬ b¶n nhÊt vÒ ho¸ häc, bao
gåm:
- HÖ thèng kh¸i niªm ho¸ häc c¬ b¶n, häc thuyÕt, ®Þnh luËt ho¸ häc, nguyªn
tö, ph©n tö, ®¬n chÊt, hîp chÊt, ®Þnh luËt b¶o toµn khèi lîng, mol, ho¸ trÞ ,
CTHH, PTHH, dung dÞch vµ nång ®é dung dÞch.
- Mét sè chÊt v« c¬ vµ h÷u c¬ quan träng, gÇn gòi víi ®êi sèng vµ s¶n xuÊt:
oxi, kh«ng khÝ, hi®ro, níc, kim lo¹i, phi kim, oxit axit, baz¬, muèi,
hi®rocacbon, hîp chÊt h÷u c¬ cã oxi , polime.
Häc sinh cã mét sè kiÕn thøc c¬ b¶n, kÜ thuËt tæng hîp vÒ nguyªn liÖu, s¶n phÈm,
qu¸ tr×nh ho¸ häc, thiÕt bÞ s¶n xuÊt ho¸ chÊt vµ m«i trêng.
1,1,2VÒ kÜ n¨ng:
Häc sinh cã mét sè kÜ n¨ng phæ th«ng, c¬ b¶n thãi quen lµm viÖc khoa häc
®ã lµ:
KÜ n¨ng c¬ b¶n tèi thiÓu lµm viÖc víi c¸c chÊt ho¸ häc vµ dông cô thÝ
nghiÖm, kÜ n¨ng quan s¸t, thùc nghiÖm.
BiÕt c¸ch lµm viÖc khoa häc, biÕt c¸ch ho¹t ®éng ®Ó chiÕm lÜnh kiÕn thøc,
biÕt thu thËp ph©n lo¹i, tra cøu vµ sö dông th«ng tin t liÖu, biÕt ph©n tÝch,
tæng hîp, kh¸i qu¸t ho¸ , cã thãi quen häc tËp vµ tù häc.
Cã kÜ n¨ng gi¶i bµi tËp ho¸ häc vµ tÝnh to¸n .
BiÕt vËn dông kiÕn thøc ®Ó gãp phÇn gi¶i quyÕt mét sè vÊn ®Ò ®¬n gi¶n
trong ®êi sèng vµ s¶n xuÊt.
1.1.3.VÒ th¸i ®é vµ t×nh c¶m:
Häc sinh cã lßng ham thÝch bé m«n ho¸ häc.
-Häc sinh cã niÒm tin vÒ sù tån t¹i cña sù biÕn ®æi vËt chÊt, vÒ kh¶ n¨ng nhËn thøc
cña con ngêi, ho¸ häc ®· gãp phÇn n©ng cao chÊt lîng cuéc sèng.
- Häc sinh cã ý thøc tuyªn truyÒn vµ vËn dông tiÕn bé khoa häc nãi chung vµ ho¸
häc nãi riªng vµo ®êi sèng s¶n xuÊt ë gia ®×nh vµ ®Þa ph¬ng.
- Häc sinh cã nh÷ng phÈm chÊt th¸i ®é cÇn thiÕt nh: cÈn thËn, kiªn tr×, trung thùc,
tØ mØ, chÝnh x¸c, yªu ch©n lÝ khoa häc, cã ý thøc tr¸ch nhiÖm víi b¶n th©n gia ®×nh
vµ x· héi ®Ó cã thÓ hoµ hîp víi m«i trêng thiªn nhiªn vµ céng ®ång.
1.2 Ho¹t ®éng nhËn thøc cña häc sinh THCS
NhËn thøc lµ mét qu¸ tr×nh lµ mét trong ba qu¸ tr×nh c¬ b¶n cña ®êi sèng t©m lÝ
cña con ngêi. ®Æc trng næi bËt cña ho¹t ®éng nhËn thøc lµ ph¶n ¸nh hiÖn thùc
kh¸ch quan theo mét môc ®Ých nhÊt ®Þnh , Ho¹t ®éng nhËn thøc ®îc chia lµm hai
giai ®o¹n lín: lµ nhËn thøc c¶m tÝnh vµ nhËn thøc lÝ tÝnh.
1.2.1.1.NhËn thøc c¶m tÝnh:
NhËn thøc c¶m tÝnh lµ giai ®o¹n s¬ ®¼ng cña toµn bé ho¹t ®«ng nhËn thøc cña con
ngêi.
3
®Æc ®iÓm chñ yÕu cña nhËn thøc c¶m tÝnh chØ lµ ph¶n ¸nh nh÷ng thuéc tÝnh bÒ
ngoµi, cô thÓ cña sù vËt vµ hiÖn tîng ®ang trùc tiÕp t¸c ®éng vµo c¸c gi¸c quan cña
con ngêi. Do ®ã, nhËn thøc c¶m tÝnh cã vai trß rÊt quan träng trong viÖc thiÕt lËp
mèi quan hÖ t©m lÝ cña c¬ thÓ víi m«i trêng, ®Þnh híng vµ ®iÒu chØnh ho¹t ®éng
cña con ngêi trong m«i trêng ®ã vµ lµ ®iÒu kiÖn ®Ó x©y nªn l©u ®µi nhËn thøc.
1.21.2. NhËn thøc lÝ tÝnh:
NhËn thøc lÝ tÝnh lµ giai ®o¹n cao h¬n nhËn thøc c¶m tÝnh,.®Æc ®iÓm næi bËt nhÊt
cña nhËn lÝ tÝnh lµ ph¶n ¸nh nh÷ng thuéc tÝnh bªn trong, nh÷ng mèi liªn hÖ b¶n
chÊt cña sù vÊt hiÖn tîng trong hiÖn thùc kh¸ch quan mµ con ngêi cha biÕt.Do ®ã,
nhËn thøc lÝ tÝnh cã vai trß v« cïng quan träng trong viÖc hiÓu biÕt b¶n chÊt nh÷ng
mèi liªn hÖ cã tÝnh qui luËt cña sù vËt, hiÖn tîng t¹o ®iÒu kiÖn ®Ó con ngêi lµm chñ
tù nhiªn x· héi vµ b¶n th©n m×nh.
NhËn thøc cã liªn quan chÆt chÏ víi sù häc tËp vÒ b¶n chÊt, sù häc tËp lµ mét qu¸
tr×nh nhËn thøc. Häc tËp lµ mét lo¹i nhËn thøc ®Æc biÖt cña con ngêi, häc tËp lµ
mét lo¹i h×nh lao ®éng ®Æc biÖt , lµm biÕn ®æi chñ ®Ò c¶ vÒ kiÕn thøc, kÜ n¨ng vµ
th¸i ®é, t×nh c¶m.
1.2.2.Sù ph¸t triÓn trÝ tuÖ cña häc sinh THCS .
Sù ph¸t triÓn trÝ tuÖ cña tuæi thiÕu niªn thÓ hiÖn rÊt râ sù chuyÓn tiÓp tõ tÝnh chÊt
kh«ng chñ ®Þnh sang tÝnh chÊt cã chñ ®Þnh.
1.2.2.1.Tri gi¸c.
Tri gi¸c cña thiÕu niªn cã tr×nh tù, cã kÕ ho¹ch vµ hoµn thiÖn h¬n c¸c em cã kh¶
n¨ng ph©n tÝch vµ tæng hîp phøc t¹p h¬n khi tri gi¸c sù vËt, hiÖn tîng. Khèi lîng
tri gi¸c t¨ng lªn, tri gi¸c trë nªn cã kÕ ho¹ch, cã tr×nh tù vµ hoµn thiÖn h¬n.
1.2.2.2. TrÝ nhí.
ë løa tuæi nµy trÝ nhí còng ®îc thay ®æi vÒ chÊt- dÇn dÇn mang tÝnh chÊt cña qu¸
tr×nh cã ®iÒu khiÓn, ®iÒu chØnh vµ cã tæ chøc.
Häc sinh THCS cã nhiÒu tiÕn bé trong viÖc ghi tµi liÖu trõu tîng, tõ ng÷, b¾t ®Çu
biÕt sö dông nh÷ng ph¬ng ph¸p ®Æc biÖt ®Ó ghi nhí vµ nhí l¹i. Khi ghi nhí, c¸c em
®· biÕt tiÕn hµnh c¸c thao t¸c so s¸nh, hÖ thèng ho¸, ph©n lo¹i. Tèc ®é ghi nhí
t¨ng lªn. ghi nhí m¸y mãc nhêng chç cho ghi nhí l«gÝc, ghi nhí ý nghÜa. HiÖu
qu¶ cña trÝ nhí trë nªn tèt h¬n.
1.2.2.3.Sù Ph¸t triÓn chó ý.
Sù ph¸t triÓn chó ý cña häc sinh THCS diÔn ra rÊt phøc t¹p vµ còng cã m©u thuÉn.
Mét mÆt chó ý cã chñ ®Þnh bÒn v÷ng h×nh thµnh, mÆt kh¸c sù phong phó cña
nh÷ng Ên tîng, sù rung ®éng tÝch cùc vµ xung ®éng m¹nh mÏ cña løa tuæi nµy thêng dÉn ®Õn sù chó ý kh«ng bÒn v÷ng. TÊt c¶ c¸i ®ã ®Òu phô thuéc vµo ®iÒu kiÖn
lµm viÖc, néi dung tµi liÖu , t©m tr¹ng th¸i ®é cña c¸c em ®èi víi c«ng viÖc häc
tËp .
4
1.2.2.4.Ho¹t ®éng t duy.
Ho¹t ®éng t duy cña häc sinh THCS cã nh÷ng biÕn ®æi c¬ b¶n- t duy nãi chung, t
duy trõu tîng nãi riªng ph¸t triÓn m¹nh, sù thay ®æi mèi quan hÖ gi÷a t duy h×nh tîng cô thÓ sang t duy trõu tîng kh¸i qu¸t mµ sù chiÕm u thÕ cña t duy trõu tîng lµ
®Æc ®iÎm c¬ b¶n vÒ ho¹t ®éng t duy cña løa tuæi häc sinh THCS. Tuy nhiªn nh÷ng
thµnh phÇn h×nh tîng – cô thÓ cña t duy bé phËn kh«ng gi¶m xuèng , kh«ng mÊt
®i mµ vÉn tån t¹i vµ ®îc ph¸t triÓn. Nã vÉn gi÷ vai trß quan träng trong cÊu tróc t
duy. Do vËy c¸c em vÉn rÊt cÇn ®Õn sù hç trî cña nh÷ng biÓu tîng trùc quan vÒ ®èi
tîng ®Ó t×m hiÓu nh÷ng ®Êu hiÖu b¶n chÊt, trõu tîng cña ®èi tîng ®ã.
- Ph¸t triÓn t duy trõu tîng cho thiÕu niªn ®Ó lµm c¬ së cho viÖc lÜnh héi kh¸i
niÖm khoa häc trong ch¬ng tr×nh häc tËp.
- ChØ dÉn cho thiÕu niªn nh÷ng biÖn ph¸p ®Ó rÌn luyÖn kÜ n¨ng suy nghÜ cã
phª ph¸n vµ ®éc lËp. VÊn ®Ò lµ biÕt sö dông nh÷ng th«ng tin tri thøc,…®Ó
gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò míi trong t×nh huèng míi.
1.3.Vai trß cña ho¸ häc trong viÖc ph¸t triÓn n¨ng lùc nhËn thøc cña häc
sinh.
- Ho¸ häc kh«ng chØ cã nhiÖm vô trÝ, ®øc dôc mµ cßn nhiÖm vô ph¸t triÓn, tøc rÌn
luyÖn trÝ th«ng minh.
- Ho¸ häc lµm ph¸t triÓn ë häc sinh nh÷ng n¨ng lùc nhËn thøc nh tri gi¸c, biÓu tîng, trÝ nhí, høng thó nhËn thøc, kh¶ n¨ng s¸ng t¹o,…
- Ho¸ häc lµ mét khoa häc thùc nghiÖm vµ lÝ thuyÕt nªn cã rÊt nhiÒu kh¶ n¨ng
trong viÖc ph¸t triÓn n¨ng lùc nhËn thøc cho häc sinh.
ViÖc nghiªn cøu ho¸ häc ®ßi hái häc sinh ph¶i quen t duy víi phÇn tö rÊt nhá bÐ
cña vËt chÊt mµ m¾t thêng kh«ng nh×n thÊy ®îc, ®ã lµ h¹t vi m«, nhê ®ã mµ trÝ tëng tîng khoa häc cña häc sinh ®îc rÌn luyÖn vµ ph¸t triÓn.
ViÖc sö dông thÝ nghiÖm vµ c¸c ph¬ng tiÖn trùc quan ®Ó nghiªn cøu tÝnh chÊt c¸c
chÊt vµ sù biÕn ®æi cña chóng sÏ buéc häc sinh ph¶i huy ®éng tÊt c¶ c¸c gi¸c quan
c¶m thô, nhê ®ã mµ nh÷ng c¬ quan nµy ph¸t triÓn.
Tríc khi lµm thÝ nghiÖm, häc sinh ph¶i h×nh dung ®îc tiÕn tr×nh vµ kÕt qña cña thÝ
nghiÖm khi t¹o nªn nh÷ng biÕn ®æi nh vËy trÝ tëng tîng cña hä còng ph¸t triÓn.
Nh vËy thÝ nghiÖm ho¸ häc gióp h×nh thµnh cho häc sinh kÜ n¨ng t duy thÝ nghiÖm,
kÜ n¨ng quan s¸t vµ kÜ n¨ng dïng lÝ thuyÕt ®Ó ®i s©u gi¶i thÝch b¶n chÊt cña hiÖn tîng quan s¸t ®ã.
1.3.1T duy.
®Ó ph¸t triÓn n¨ng lùc nhËn thøc cho häc sinh cÇn rÌn luyÖn c¸c thao t¸c vµ ph¬ng
ph¸p t duy.
5
T duy lµ mét qu¸ tr×nh t©m lÝ ph¶n ¸nh nh÷ng thuéc tÝnh b¶n chÊt, nh÷ng mèi liªn
hÖ vµ quan hÖ bªn trong cã tÝnh qui luËt cña sù vËt hiÖn tîng trong hiÖn thùc kh¸ch
quan mµ tríc ®ã ta cha biÕt.
1.3.2.§Æc ®iÓm cña t duy;
-§Æc diÓm quan träng cña t duy lµ tÝnh “cã vÊn ®Ò” tøc lµ trong hoµn c¶nh cã vÊn
®Ò, mµ nh÷ng ph¬ng tiÖn ph¬ng ph¸p cò mÆc dï vÉn cÇn thiÕt nhng kh«ng cßn ®ñ
søc ®Ó gi¶i quyÕt vÊn ®Ò míi ®ã, ph¶i t×m ra c¸ch gi¶i quyÕt míi.,tøc lµ ph¶i t duy
nhng hoµn c¶nh cã vÊn ®Ò nÕu n»m ngoµi tÇm hiÓu biÕt cña c¸ nh©n hay ®· quen
thuéc th× t duy còng kh«ng xuÊt hiÖn.
-TÝnh gi¸n tiÕp cña t duy;
- TÝnh trõu tîng vµ kh¸i qu¸t cña t duy.
-T duy liªn hÖ chÆt chÏ víi ng«n ng÷.
- T duy cã quan hÖ mËt thiÕt víi c¶m tÝnh.
+ Qu¸ tr×nh d¹y häc vµ gi¸o dôc cÇn:
Ph¶i coi träng ph¸t triÓn t duy cho häc sinh. NÕu kh«ng cã kh¶ n¨ng t duy th× häc
sinh kh«ng thÓ hiÓu biÕt, kh«ng thÓ c¶i t¹o tù nhiªn, x· héi vµ b¶n th©n ®îc,
Muèn thóc ®Èy häc sinh t duy th× ph¶i ®a häc sinh vµo c¸c t×nh huèng cã vÊn ®Ò.
TÝnh cã vÊn ®Ò trong d¹y häc ®îc thùc hiÖn tèt nhÊt b»ng kiÓu d¹y häc nªu vÊn ®Ò,
ph¬ng ph¸p nµy thóc ®Èy häc sinh suy nghÜ kÝch thÝch tÝnh tÝch cùc nhËn thøc cña
häc sinh.Ph¸t triÓn t duy g¾n víi trao ®æi ng«n ng÷ cho häc sinh. Kh«ng n¾m ®îc
ng«n ng÷ th× häc sinh kh«ng cã ph¬ng tiÖn ®Ó t duy tèt. ®©y lµ nhiÖm vô cña gi¸o
viªn tÊt c¶ c¸c m«n häc .
Ph¸t triÓn t duy ph¶i g¾n liÒn víi rÌn luyÖn c¶m gi¸c tri gi¸c tÝnh nh¹y c¶m, n¨ng
lùc quan s¸t vµ trÝ nhí cña häc sinh. ThiÕu nh÷ng tµi liÖu c¶m tÝnh th× kh«ng cã g×
®Ó t duy,
1.3.3. C¸c thao t¸c t duy.
-Ph©n tÝch lµ qu¸ tr×nh t¸ch c¸c bé phËn cña s vËt hoÆc hiÖn tîng víi c¸c dÊu hiÖu
vµ thuéc tÝnh cña chóng còng nh c¸c mèi liªn hÖ vµ quan hÖ gi÷a chóng theo mét
híng x¸c ®Þnh.
-Tæng hîp lµ ho¹t ®éng nhËn thøc ph¶n ¸nh cña t duy biÓu hiÖn trong viÖc x¸c lËp
tÝnh chÊt thèng nhÊt cña c¸c phÈm chÊt vµ thuéc tÝnh cña c¸c yÕu tè trong mçi sù
vËt nguyªn vÑn cã thÓ cã ®îc trong viÖc x¸c ®Þnh ph¬ng híng thèng nhÊt vµ x¸c
®Þnh c¸c mèi quan hÖ gi÷ac¸c yÕu tè cña sù nguyªn vÑn ®ã, trong viÖc liªn kÕt vµ
liªn hÖ chóng vµ v× vËy sÏ thu ®îc mét sù vËt nguyªn vÑn míi.
-So s¸nh lµ sù thiÕt lËp sù gièng nhau vµ kh¸c nhau gi÷a c¸c sù vËt, hiÖn tîng gi÷a
nh÷ng kh¸i niÖm ph¶n ¸nh chóng.
Trong sè c¸c thao t¸c t duy dïng trong d¹y häc ho¸ häc, so s¸nh gi÷ mét vai trß
hÕt søc quan träng. So s¸nh kh«ng nh÷ng ph©n biÖt vµ chÝnh x¸c ho¸ kh¸i niÖm mµ
6
cßn gióp hÖ thèng ho¸ chóng l¹i . ViÖc nhËn thøc b¶n chÊt cña sù vËt hiÖn kh«ng
thÓ cã nÕu kh«ng cã sù t×m ra kh¸c biÖt s©u s¾c gièng nhau cña c¸c s vËt hiÖn tîng .
- Kh¸i qu¸t ho¸ lµ thao t¸c t duy t¸ch nh÷ng thuéc tÝnh chung, c¸c mèi quan hÖ
chung thuéc b¶n chÊt cña sù vËt, hiÖn tîng t¹o nªn nhËn thøc míi díi h×nh thøc
kh¸i qu¸t, ®Þnh luËt, qui t¾c, .
Kh¸i qu¸t ho¸ ®îc thùc hiÖn nhê trõu tîng ho¸, nghÜa lµ t¸ch c¸c dÊu hiÖu c¸c mèi
liªn hÖ chung vµ b¶n chÊt khái sù vËt hiÖn tîng riªng lÎ, còng nh ph©n biÖt c¸i g×
lµ kh«ng b¶n chÊt cña sù vËt , hiÖn tîng.
Trõu tîng ho¸ chØ lµ thµnh phÇn cña thao t¸c t duy kh¸i qu¸t ho¸ vµ kh«ng thÓ t¸ch
rêi qu¸ tr×nh kh¸i qu¸t ho¸.
1.3.4. C¸c ph¬ng ph¸p ph¸n ®o¸n.
- Suy lÝ qui n¹p lµ c¸ch ph¸n ®o¸n dùa trªn sù nghiªn cøu nhiÒu hiÖn tîng, trêng
hîp ®¬n lÎ ®Ó ®i ®Õn kÕt luËn chung, tæng qu¸t vÒ nh÷ng tÝnh chÊt , nh÷ng mèi liªn
hÖ t¬ng quan b¶n chÊt nhÊt nhÊt vµ chung nhÊt.
Sù nhËn thøc ®i tõ c¸i riªng ®Õn c¸i chung.
VÝ dô t×m hiÓu vÒ ho¸ trÞ qua c¸c c«ng thøc ho¸ häc: HCl, H2S, NH3, CH4 ,t×m hiÓu
vÒ sè nguyªn tö H liªn kÕt víi Cl, S, N, C, ®i tíi kÕt luËn: ho¸ trÞ lµ con sè biÓu thÞ
kh¶ n¨ng liªn kÕt cña nguyªn tö nguyªn tè nµy víi nguyªn tö nguyªn tè kh¸c .
Trong qu¸ tr×nh d¹y häc ho¸ häc , häc sinh ®îc lµm quen víi ph¬ng ph¸p qui n¹p
khoa häc khi tù rót ra kÕt luËn nh:
Nguyªn nh©n cña sù biÕn thiªn tuÇn hoµn tÝnh chÊt cña c¸c nguyªn tè ho¸ häc khi
xÕp theo chiÒu t¨ng dÇn cña sè p ( ®iÖn tÝch h¹t nh©n ) lµ sù biÕn ®æi tuÇn hoµn sè
electron ë líp ngoµi cïng cña nguyªn tö c¸c nguyªn tè.
-Nguyªn nh©n tÝnh baz¬ cña NaOH vµ Ca(OH)2 lµ sù cïng nhãm OH ( So s¸nh
gièng nhau).
- Suy lÝ diÔn dÞch lµ c¸ch ph¸n ®o¸n ®i tõ mét nguyªn lÝ chung ®óng ®¾n tíi mét
kÕt luËn thuéc vÒ trêng hîp riªng lÎ nghÜa lµ ®i tõ c¸i chung ®Õn c¸i riªng.
Trong d¹y häc ho¸ häc, phÐp suy diÔn rót ng¾n thêi gian häc tËp vµ ph¸t triÓn t duy
logic, ®éc lËp s¸ng t¹o cña häc sinh.
Mét sè vÝ dô :
-Tõ ®Þnh luËt tuÇn hoµn vµ vÞ trÝ cña mét nguyªn tè trong b¶ng tuÇn hoµn suy ra
cÊu t¹o vµ tÝnh chÊt cña nã.
- Khi nghiªn cøu tÝnh chÊt cña ch¸t chóng ta nghiªn cøu kÜ tÝnh chÊt ho¸ häc cña
kim lo¹i råi tõ ®ã cã thÓ suy ra tÝnh chÊt ho¸ häc cña Al, Fe.
7
- Lo¹i suy lµ h×nh thøc t duy ®i tõ c¸i riªng biÖt nµy ®Õn c¸i riªng biÖt kh¸c.
B¶n chÊt cña phÐp lo¹i suy lµ dùa vµo sù gièng nhau cña hai sù vËt hay hiÖn tîng
vÒ mét sè dÊu hiÖu nµo ®ã mµ ®i ®Õn kÕt luËn sù gièng nhau cña chóng c¶ vÒ
nh÷ng dÊu hiÖu kh¸c n÷a.
KÕt luËn ®i tíi ®îc b»ng phÐp läai suy bao giê còng gÇn ®óng, cã tÝnh chÊt gi¶
thiÕt, nhÊt thiÕt ph¶i kiÓm tra kÕt luËn ®ã b»ng thùc nghiÖm hay thùc tiÔn.
Trong ho¸ häc, ph¬ng ph¸p lo¹i suy cã Ých lîi rÊt to lín. Do thêi gian häc tËp cã
h¹n, kh«ng thÓ nghiªn cøu mäi chÊt, mäi trêng hîp mµ chØ nghiªn cøu mét sè trêng hîp ®iÓn h×nh do ch¬ng tr×nh ®· lùa chän , nhng nhê ph¬ng ph¸p lo¹i suy ta cã
thÓ dÉn häc sinh ®i tíi kÕt luËn s¸t thùc,vÒ nh÷ng trêng hîp kh«ng cã ®iÒu kiÖn
nghiªn cøu.
1.3.5 T duy ho¸ häc :
Lµ mét lo¹i t duy, cã nÐt chung cña t duy khoa häc tù nhiªn, tu©n theo qui luËt
chung cña qu¸ tr×nh nhËn thøc.
T duy dùa trªn kh¸i niÖm ho¸ häc, qui luËt trong ho¸ häc- sù biÕn ®æi chÊt chø
kh«ng ph¶i ®¬n thuÇn lµ phÐp céng thuÇn tuý ho¸ häc – lµ sù biÕn ®æi néi t¹ng
cña ph¶n øng , sù ph©n chia liªn kÕt gi÷a c¸c nguyªn tö t¹o nªn chÊt míi.
Trong qu¸ tr×nh t duy, suy nghÜ, ph¸n ®o¸n ®Òu ph¶i dùa trªn c¬ së biÕn ®æi ho¸
häc trong c¸c mèi liÖn hÖ theo qui luËt. Vµ xem xÐt c¸c mèi quan biÕn ®æi chÆt chÏ
bªn trong cña chÊt vµ dÊu hiÖu bªn ngoµi , biÕn dæi kh«ng nh×n thÊy víi biÕn biÕn
®æi cô thÓ .
RÌn luyÖn cho häc sinh:
- KÜ n¨ng quan s¸t lµ c¬ së cho sù ph©n tÝch.
- kÜ n¨ng t×m mèi liªn hÖ gi÷a hiÖn tîng vµ b¶n chÊt qu¸ tr×nh biÕn ®æi.
1.5.Bµi tËp ho¸ häc.
Theo tõ ®iÓn tiÕng ViÖt : Bµi tËp lµ bµi giao cho häc sinh lµm ®Ó cñng cè luyÖn tËp
nh÷ng ®iÒu ®· häc. Bµi tËp cã chøc n¨ng luyÖn tËp, cñng cè, më réng, ®µo s©u vµ
hÖ thèng ho¸ kiÕn thøc, kÜ n¨ng. Cßn bµi to¸n ho¸ häc lµ nh÷ng vÊn ®Ò thùc tiÔn
8
gi¶i quyÕt b»ng ph¬ng ph¸p nghiªn cøu khoa häc. Tuy nhiªn ,kh«ng cã danh giíi
thùc sù râ biÖt gi÷a bµi tËp ho¸ häc vµ bµi tËp to¸n häc.
Bµi tËp ho¸ häc lµ ph¬ng tiÖn c¬ b¶n ®Ó d¹y häc sinh tËp vËn dông c¸c kiÕn thøc
ho¸ häc vµo thùc tiÔn ®êi sèng, s¶n xuÊt vµ tËp nghiªn cøu khoa häc. KiÕn thøc
häc sinh tiÕp thu ®îc chØ cã Ých khi ®îc sö dông nã . Ph¬ng ph¸p luyÖn tËp th«ng
qua viÖc sö dông bµi tËp lµ mét trong nh÷ng ph¬ng ph¸p quan träng nhÊt ®Ó n©ng
cao chÊt lîng d¹y bé m«n. §èi víi häc sinh gi¶i bµi tËp lµ mét ph¬ng ph¸p häc tËp
tÝch cùc.
Bµi tËp ho¸ häc cã ý nghÜa to lín vÒ nhiÒu mÆt:
- Lµm chÝnh x¸c ho¸ c¸c kh¸i niÖm ho¸ häc. Cñng cè ®µo s©u vµ më réng
kiÕn thøc mét c¸ch sinh ®éng phong phó hÊp dÉn.
- RÌn luyÖn cho häc sinh kh¶ n¨ng vËn dông ®îc c¸c kiÕn thøc ®· häc, biÕn
nh÷ng kiÕn thøc tiÕp thu ®îc qua c¸c bµi gi¶ng cña thµy thµnh kiÕn thøc cña
chÝnh m×nh. Khi vËn dông ®îc kiÕn thøc nµo ®ã th× kiªn thøc ®ã ®îc nhí
l©u.
VÝ dô: Sau khi häc vÒ tÝnh chÊt cña Al, häc sinh biÕt Al2O3, Al(OH)3 cã tÝnh chÊt
lìng tÝnh, nã võa tan ®îc trong c¸c dung dÞch axit m¹nh, võa tan ®îc trong c¸c
dung dÞch kiÒm, c¸c em sÏ nhí rÊt l©u khi gi¶i bµi tËp.
NhËn biÕt ba lä mÊt nh·n ®ùng c¸c kimlo¹i sau: Al, Mg, Ag.
Gi¶ thÝch t¹i sao kh«ng nªn dïng chËu nh«m ®Ó ®ùng v«i, kh«ng dïng nåi nh«m
®Ó nÊu quÇn ¸o víi xµ phßng.
-«n tËp cñng cè kiÕn thøc mét c¸ch tÝch cùc nhÊt, khi «n tËp, häc sinh sÏ buån
ch¸n v× kh«ng cã g× míi nÕu GV chØ yªu cÇu häc sinh nh¾c l¹i kiÕn thøc, thùc tÕ
cho thÊy häc sinh chØ thÝch gi¶i bµi tËp .
-RÌn luyÖn c¸c kÜ n¨ng ho¸ häc nh c©n b»ng PTHH, tÝnh to¸n theo CTHH vµ
PTHH…NÕu lµ bµi tËp thùc nghiÖm sÏ rÌn c¸c kÜ n¨ng thùc hµnh, gãp phÇn vµo
viÖc gi¸o dôc kÜ n¨ng tæng hîp cho häc sinh.
- RÌn luyÖn kh¶ n¨ng vËn dông kiÕn thøc vµ thùc tiÔn cuéc sèng, lao ®éng s¶n xuÊt
b¶o vÖ m«i trêng .
9
- RÌn luyÖn kÜ n¨ng sö dông ng«n ng÷ ho¸ häc vµ c¸c thao t¸c t duy.
- Ph¸t triÓn ë häc sinh n¨ng lùc t duy logic, biÖn chøng, kh¸i qu¸t ®éc lËp th«ng
minh s¸ng t¹o.
- RÌn trÝ th«ng cho häc sinh . Mét bµi tËp cã nhiÒu c¸ch gi¶i cã c¸ch gi¶i th«ng thêng theo bíc quen thuéc nhng còng cã c¸ch gi¶i ®éc ®¸o , th«ng minh , ng¾n gän
chÝnh x¸c. §a ra mét bµi tËp råi yªu cÇu häc sinh gi¶i b»ng nhiÒu c¸ch.
- RÌn luyÖn ®øc tÝnh chÝnh x¸c , kiªn nhÉn trung thùc vµ lßng say mª khoa häc ho¸
häc.
Bµi tËp thùc nghiÖm cßn cã t¸c dông v¨n ho¸ lao ®éng: lao ®éng cã tæ chøc cã kÕ
ho¹ch , gän gµng ng¨n n¾p s¹ch sÏ.
1.5.2.Ph©n lo¹i bµi tËp:
Cã nhiÕu c¸ch ph©n lo¹i bµi tËp ho¸ häc , nhng phæ biÕn h¬n c¶ lµ dùa vµo néi
dung bµi tËp mµ ph©n chia thµnh: Bµi tËp ®Þnh tÝnh, bµi tËp ®Þnh lîng , bµi tËp thùc
nghiÖm, bµi tËp tæng hîp.
- Bµi tËp ®Þnh tÝnh: Liªn hÖ víi sù quan s¸t gi¶i thÝch c¸c hiÖn tîng ho¸ häc ,
sù ®iÒu chÕ c¸c chÊt cô thÓ , x¸c ®Þnh thµnh phÇn ho¸ häc cña c¸c chÊt vµ
ph©n biÖt chóng, t¸ch hçn hîp, tr¾c nghiÖm.
-
Bµi tËp ®Þnh lîng: §ã lµ bµi cã tÝnh chÊt to¸n häc vµ tÝnh chÊt ho¸ häc.
- Bµi tËp thùc nghiÖm : quan s¸t thÝ nghiÖm, m« t¶ hiÖn, gi¶i thÝch diÒu chÕ
chÊt, lµm thÝ nghiÖm thÓ hiÖn tÝnh chÊt ®Æc trng cña chÊt vµ thÓ hiÖn qui luËt
ho¸ häc, nhËn biÕt t¸ch c¸c chÊt.
- Bµi tËp tæng hîp: bao gåm tÝnh theo ph¬ng tr×nh, hiÖu suÊt, x¸c ®Þnh chÊt,
bµi tËp biÖn luËn ph¸t triÓn t duy cho häc sinh.
2. C¬ së thùc tiÔn:
B»ng thùc tiÔn cho thÊy trêng THCS Th©n Nh©n trung lµ trêng dÉn ®Çu trong
huyÖn ViÖt yªn vÒ sè lîng vµ chÊt lîng häc sinh giái c¸c m«n ,trong ®ã cã m«n
Ho¸, trêng hµng n¨m cã nhiÒu gi¶i cao, nhµ trêng cã bÒ dµy kinh nghiÖm vÒ
c«ng t¸c båi dìng, cã ®éi ngò häc sinh giái thµnh lËp ®éi tuyÓn, líp chän nh»m
10
gióp c¸c em ph¸t huy hÕt kh¶ n¨ng cña m×nh, sau mét thêi gian rÌn luyÖn c¸c
em ®îc tham dù c¸c k× thi HSG cÊp HuyÖn, cÊp TØnh cã nhiÒu gi¶i cao.
N¨m häc 1991-1992 : cã 20 em dù thi ®¹t 5 gi¶i NhÊt, 6 gi¶i Nh×, 7 gi¶i Ba.
N¨m häc 1992-1993: Vµ ®Õn nay lu«n dÉn ®Çu thêng cã 4-5 gi¶i NhÊt, 7-8 gi¶i
Nh×, 3-5 gi¶i Ba,
§Ó cã thµnh tÝch trªn lµ do sù nç lùc cña gi¸o viªn bé m«n cïng víi sù ñng hé
cña ban gÝam hiÖu nhµ trêng trong viÖc ph¸t hiÖn vµ båi dìng häc giái ë c¸c
lÜnh vùc trong ®ã cã m«n ho¸
3. KÕt luËn ch¬ng I.
Trong ch¬ng nµy t«i ®· tiÕn hµnh nghiªn cøu mét sè vÊn ®Ò sau:
- Môc tiªu m«n ho¸ häc ë trêng THCS
- Ho¹t ®éng nhËn thøc cña häc sinh THCS
- Vai trß cña ho¸ häc trong viÖc ph¸t triÓn n¨ng lùc nhËn thøc cña häc sinh.
- ý nghÜa, t¸c dông vµ ph©n lo¹i bµi tËp ho¸ häc.
Ch¬ng II:
TuyÓn chän vµ x©y dùng hÖ thèng bµi tËp n©ng
cao 8,9 båi dìng HSG Ho¸ häc
1.Mét sè ph¬ng ph¸p gi¶i bµi tËp.
1,1. Ph¬ng ph¸p b¶o toµn khèi lîng
Nguyªn t¾c:
-Trong mét ph¶n øng ho¸ häc tæng khèi lîng cña c¸c s¶n phÈm b»ng tæng khèi lîng cña c¸c chÊt ph¶n øng.
- Khi c« c¹n dung dÞch th× khèi lîng hçn hîp muèi thu ®îc b»ng tæng khèi lîng
cña phÇn kim lo¹i vµ phÇn gèc axit.
VÝ dô: Cho tõ tõ mét luång khÝ CO ®i qua èng ®ùng m g gåm Fe, FeO, Fe2O3,
Fe3O4 dun nãng thu ®îc 64 g Fe , khÝ ®i ra sau ph¶n øng cho ®i qua dung níc v«i
trong d thu ®îc 40 g kÕt tña .
TÝnh m?
11
Oxit s¾t + CO Fe + CO2
KhÝ ®i ra sau ph¶n øng gåm CO2 vµ CO d
CO2 + Ca(OH)2 CaCO3 + H2O
40
0, 4mol
100
0,4
ta cã : n COPø = n CO2 = 0,4 mol
Theo ®Þnh luËt b¶o toµn khèi lîng :
m + m CO = mFe + m CO2
m + 28.0,4 = 64 + 44.0,4
m = 70,4 gam
1.2 Ph¬ng ph¸p trung b×nh : ( khèi lîng mol trung b×nh, sè nguyªn tö trung
b×nh)
+ Ph¬ng ph¸p trung b×nh chØ ¸p dông cho bµi to¸n hçn hîp c¸c chÊt .
+ Gi¸ trÞ trung b×nh dïng ®Ó biÖn luËn t×m ra nguyªn tö khèi hoÆc ph©n tö khèi
hay nguyªn tö trong ph©n tö hîp chÊt .
+ Khèi lîng mol trung b×nh lµ khèi lîng cña 1 mol hçn hîp ( kÝ hiÖu lµ M )
M
M 1.n1 M 2 .n2 ... M n .nn
n1 n2 ... nn
Mmin< M < Mmax
VÝ dô : Hoµ tan hoµn toµn 4,68 gam hçn hîp 2 muèi cacbonat cña 2 kim lo¹i kÕ
tiÕp IIA vµo dung dÞch HCl th× thu ®îc 1,12 lÝt khÝ (®ktc) . X¸c ®Þnh 2 kim lo¹i ®ã.
§Æt M lµ nguyªn tö khèi trung b×nh cña 2 kim lo¹i A vµ B
MCO3 2 HCl MCl2 CO2 H 2O
0,05
MCO3
1,12/22,4 = 0,05 mol
4, 68
93,6 M 93, 6 60 33, 6
0, 05
BiÖn luËn :A < 33,6 A lµ Mg ( M = 24 )
B > 33,6 B lµ Ca ( M = 40 )
1.3 Ph¬ng ph¸p ®¹i sè:
ViÕt c¸c PTPø . §Æt Èn sè cho c¸c ®¹i lîng cÇn t×m. tÝnh theo c¸c ph¬ng tr×nh
ph¶n øng vµ c¸c Èn sè ®ã ®Ó lËp ra ph¬ng tr×nh ®¹i sè ( hoÆc hÖ ph¬ng tr×nh ) vµ
biÖn luËn kÕt qu¶ .
VÝ dô 1: DÉn 2,24 lÝt CO (®ktc) ®i chËm qua èng ®ùng 7,2 gam hçn hîp CuO vµ
Cu . Sau ph¶n øng hoµn toµm thu ®îc r¾n A vµ khÝ B cã dB/H2 = 18 . Hoµ tan r¾n A
12
trong dung dÞch H2SO4 ®Ëm ®Æc , nãng võa ®ñ cÇn 500 ml
a, TÝnh khèi lîng c¸c chÊt trong hçn hîp .
b, TÝnh nång ®é mol cña dung dÞch H2SO4 vµ thÓ tÝch khÝ SO2 tho¸t ra (®ktc)
o
CuO + CO t Cu + CO2 (1)
n CO = V/22,4 = 2,24/22,4 = 0,1 mol
khÝ B gåm CO2 vµ CO d . Gäi a,b lÇn lît lµ sè mol CO2 vµ CO d.
dB/H2 =
MB
18 M B 18.2 36
MH2
a.44 b.28
= 36 44a + 28b = 36a + 36b
a b
8a = 8b a = b
n CO2 t¹o thµnh = n CO ph¶n øng
a + b = 0,1 a = b = 0,05
(1) n CuO Pø = 0,05 m CuO = n.M = 0,05.80 = 4gam
n Cu t¹o thµnh = 0,05 mol
m Cu ban ®Çu = 7,2 – 4 = 3,2 gam
Cu + 2 H2SO4dd,n CuSO4 + SO2 + 2H2O (2)
n CU = 0,05 + 0,05 = 0,1
(2) n H2SO4 = 0,2mol;
n SO2 = 0,1 mol
CM = n/V = 0,2/0,5 = 0,4 M
(®ktc) V SO2 = n.22,4 = 0,1.22,4 = 2,24 lÝt
1.4 Ph¬ng ph¸p b¶o toµn nguyªn tè:
XÐt biÕn ®æi :
Hçn hîp X + Hçn hîp Y Hçn hîp Z
Víi bÊt cø nguyªn tè A nµo chøa trong X,Y ; lîng A trong X vµ Y ph¶i b»ng lîng
A trong Z
Dïng nguyªn lÝ b¶o toµn nguyªn tè ®Ó cã thÓ ®¬n gi¶n c¸ch tÝnh to¸n mµ kh«ng
ph¶i tÝnh cho tõng ph¶n øng riªng lÎ.
VÝ dô : Mét hçn hîp X gåm FeO vµ Fe2O3 cã khèi lîng lµ 30,4 gam . Nung hçn
hîp nµy trong b×nh kÝn cã chøa 22,4 lÝt CO (®ktc). Khèi lîng khÝ thu ®îc lµ 36
gam.
a, X¸c ®Þnh thµnh phÇn hçn hîp khÝ. BiÕt r»ng X t¹o thµnh s¶n phÈm lµ Fe
b, TÝnh khèi lîng Fe thu ®îc vµ khèi lîng 2 oxit ®ã.
a.
FeO + CO Fe + CO2
Fe2O3 + 3CO 2Fe + 3CO2
13
§é t¨ng khèi lîng: 36 – 28 = 8 gam chÝnh lµ m O
n O = 8/16 = 0,5 mol
VËy cã 0,5 mol CO kÕt hîp víi 0,5mol O cho ra 0,5 mol CO2
CO d; d 1- 0,5 = 0,5 mol
Hçn hîp khÝ sau ph¶n øng gåm CO2 0,5 mol vµ CO d 0,5 mol
b, n O trong FeO, Fe2O3 = n O lÊy ra = 0,5 mol
Gäi a = n FeO ; b = n Fe2O3
Cã a mol FeO vµ b mol Fe2O3 chøa ( a + 3b) mol O
VËy , n O trong 2 oxit = a + 3b = 0,5 (1)
m2oxit = 72a + 160b = 30,4 (2)
Gi¶i hÖ ph¬ng tr×nh (1) vµ (2) a = 0,2 mol; b = 0,1 mol
m FeO = nM = 0,2.72 = 14,4g
m Fe2O3 = nM = 0,1.160 = 16g
Theo ®Þnh luËt b¶o toµn nguyªn tè Fe :
n Fe = n Fe trong FeO + nFe trong Fe2O3
= 0,2 + 2.0,1 = 0,4 mol
m Fe =n M = 0,4.56 = 22,4g
( hay m Fe = m2oxit – mO = 30,4 – 8 = 22,4 g)
1.5 Ph¬ng ph¸p biÖn luËn :
VÝ dô 1: Hoµ tan a gam kim lo¹i cha biÕt b»ng 500ml dung dÞch HCl tho¸t ra11,2
lÝt khÝ (®ktc) . Ph¶i trung hoµ axit d trong dung dÞch thu ®îc b»ng 100ml dung dÞch
Ca(OH)2 1M . Sau ®ã ®un c¹n dung dÞch thu ®îc cßn l¹i 55,6g muèi khan , TÝnh
nång ®é mol/l cña dung dÞch axit ®· dïng, tÝnh a vµ x¸c ®Þnh kim lo¹i bÞ hoµ tan .
n Ca(OH)2 = CM.V = 0,1.1 = 0,1 mol
n H2 = V/22,4 = 11,2/22,4 = 0,5 mol
2R + 2xHCl 2RClX + x H2 ( x lµ ho¸ tri cña R)
0,5.2
0,5 :mol
Ca(OH)2 +2HCl CaCl2 = 2H2O
0,1
0,2
0,1
: mol
m RClx = 55,6 – m CaCl2 = 55,6 – 0,1.111 = 44,5g
n HCl = 1 + 0,2 = 1,2 mol
CM HCl = n/V = 1,2/0,5 = 2,4M
a = mRClx – mClx = 44,5 – 35,5.1 = 9g
nR = 1/x = MR = 9 x
x = 1 MR = 9 lo¹i
x = 2 MR = 18 lo¹i
x = 3 MR = 27 , tho¶ m·n lµ Al
VÝ dô 2 : 5,6 gam chÊt A t¸c dông võa hÕt víi 1 lîng dung dÞch lo·ng chøa 9,8
14
gam H2SO4 thu ®îc muèi C vµ chÊt D.
a. Hái A,C,D cã thÓ lµ nh÷ng chÊt nµo? gi¶i thÝch .
b. NÕu lîng C thu ®îc b»ng 15,2 gam th× lîng D thu ®îc lµ bao nhiªu?
BiÕt r»ng A cã thÓ lµ CaO, MgO, NaOH, KOH, Zn, Fe
ViÕt c¸c trêng hîp th× cã 3 trêng hîp hîp lÝ ; lµ CaO, KOH, Fe.
Do n H2SO4 = 9,8/98 = 0,1 mol
M cña CaO , KOH, Fe lµ 56 n = 5,6/56 = 0,1mol
tØ lÖ n cña A vµ H2SO4 lµ 1:1
CaO + H2SO4 CaSO4 + H2O
KOH + H2SO4 KHSO4 + H2O
Fe + H2SO4 FeSO4 + H2
VËy 3 trêng hîp lµ : A: CaO; C : CaSO4; D : H2O
A : KOH; C : KHSO4 ; D : H2O
A: Fe ; C : FeSO4 ; D :H2
NÕu lîng C= 15,2 gam th× lîng D = 5,6 + 9,8 – 15,2 = 0,2 g
khi ®ã chØ cã trêng hîp (3) tho¶ m·n v× nC = 0,1 mol phï hîp víi FeSO4
1.6 Ph¬ng ph¸p t¨ng , gi¶m khèi lîng :
Khi chuyÓn tõ chÊt nµy sang chÊt kh¸c khèi lîng cã thÓ t¨ng hoÆc gi¶m do c¸c
chÊt kh¸c nhau cã khèi lîng mol kh¸c nhau. Dùa vµo mèi t¬ng quan tØ lÖ thuËn cña
sù t¨ng gi¶m khèi lîng chÊt tham gia hay chÊt t¹o thµnh sau ph¶n øng.
VÝ dô 1: Nhóng thanh kÏm vµo dung dÞch chøa 8,32 g CdSO4 . sau khi ph¶n øng
xong khèi lîng thanh kÏm t¨ng 2,35 % so víi ban ®Çu. Hái khèi lîng thanh kÏm
ban ®Çu.
Gäi khèi lîng thanh kÏm ban ®Çu lµ kim lµ a g th× khèi lîng t¨ng thªm lµ 0,0235a
g
Zn + CdSO4 ZnSO4 + Cd
65g 1 mol
112g t¨ng 112 – 65 = 47 g
8,32/208 0,04 mol
0,0235a/100g
Ta cã tØ lÖ :
1
47.100
-> a = 80 g
0, 04
2,35
VÝ dô: Hoµ tan hoµn toµn 23,8 g hçn hîp muèi cacbonat cña kim lo¹i ho¸ trÞ I vµ
mét muèi cacbonat cña kim lo¹i ho¸ trÞ II vµo dung dÞch axit HCl thÊy tho¸t ra 0,2
mol khÝ . khi c« c¹n dung dÞch sau ph¶n øng th× thu ®îc bao nhiªu gam muèi khan
Gäi kim lo¹i ho¸ trÞ I lµ A vµ sè mol lµ x; kim lo¹i ho¸ trÞ II lµ B ; sè mol lµ y
15
Ta cã PTHH:
A2CO3
+ 2HCl 2MCl + CO2 + H2O (1)
1mol (2A + 60)g
2(MA+35,5) t¨ng (2A + 71) – (2A +60) = 11g
x mol
11x g
BCO3
+ 2HCl BCl2 + + CO2 + H2O (2)
1mol (B + 60)g
(B +35,5.2) t¨ng (B + 71) – (B +60) = 11g
x mol
11xg
Tõ (1) vµ (2) : (x+y)mol hçn hîp ph¶n øng th× khèi lîng hçn hîp muèi t¨ng lµ
(11x+ 11y)g = 11(x+y) = 11 . 0.2 = 2,2 g
VËy khèi lîng muèi thu ®îc b»ng khèi lîng ban ®Çu céng víi khèi lîng t¨ng thªm.
m(muèi) = 23,8 + 2,2 = 26g
1.7.Ph¬ng ph¸p dïng mèc so s¸nh:
Gi¶ sö cã hai ph¶n øng (1) vµ (2) x¶y ra tuÇn tù. CÇn biÕt c¸c sè liÖu cho trong ®Ò
n»m ë giai ®o¹n nµo: cha xong ph¶n øng (1), xong ph¶n øng (1) qua ph¶n øng (2),
®· ®· xong c¶ hai ph¶n øng ®Ó tõ ®ã viÕt PTHH thÝch hîp. Ta lÊy 2 mèc ®Ó x¸c
®Þnh. Mèc (1) khi võa xong ph¶n øng (1), mèc (2) võa xong ph¶n øng (1) vµ (2) so
s¸nh sè liÖu trong ®Ò víi sè liÖu cÇn x¸c ®Þnh , ta x¸c ®Þnh ®îc ph¶n øng x¶y ra ®Õn
giai ®o¹n nµo.
VÝ dô: Cho m gam Mg vµo 300ml dung dÞch X chøa 0,1 M v¸ CuSO4 0,2M . Sau
khi ph¶n øng hoµn toµn ta thu ®îc mét chÊt r¾n A cã khèi lîng lµ 5,16 g. TÝnh m?
Ta x¸c ®Þnh c¸c mèc so s¸nh:
Võa xong ph¶n øng (1): Mg + 2AgNO3 Mg(NO3)2 + 2Ag
nAgNO3 = 0,1 .0,3 = 0,03 mol
nAg = 0,03 mol => mAg = 0,03 . 108 = 3,24 g
Võa xong ph¶n øng (1) vµ (2) : Mg + CuSO4 MgSO4 + Cu
nCuSO4 = 0,2 .0,3 = 0,06 mol
nCu 0,06 mol => mCu = 0,06 .64 = 3,84 g
m r¾n = 3,24 + 3,84 = 7,08 g
Mµ ®Çu bµi cho lµ 5,16; vËy ta cã 3,24 < 5,16 < 7,08
VËy ®· xong ph¶n øng (1) nhng cha xong ph¶n øng (2)
mAg + mCu = 5,16
mCu = 5,16 – mAg = 5,16 – 3,24 = 1,92g
nCu = 1,92/64 = 0,03 mol
nMg = 1/2 n Ag + nCu = 0,03/2 + 0,03 = 0,045 mol
mmg = 0,045 . 24 = 1,08 g
16
1.8.Ph¬ng ph¸p qui vÒ mét chÊt:
vÝ dô 1: Hçn hîp X gåm Fe vµ Zn cã khèi lîng lµ 1,86 g. Cho X t¸c dông víi
V lÝt dung dÞch HCl 1M .Ph¶n øng x¶y ra hoµn toµn.
a, X cã tan hÕt kh«ng nÕu V = 100ml.
b, X tan hÕt kh«ng nÕu V = 40 ml. TÝnh VH2 (®ktc)
a, Zn + 2HCl ZnCl2 + H2
Fe + 2HCl FeCl2 + H2
nHCl = 0,1 . 1= 0,1 mol
Gi¶ sö hçn hîp chØ gåm Fe : nhh = nFe = 1,86/56 = 0,0332 mol
Sè mol thËt sù cña hçn hîp ch¾c ch¾n nhá h¬n 0,0332 mol.
nHCl cÇn = 2nFe = 0,0332 . 2 = 0,0664 < 0,1 mol
vËy hçn hîp tan hÕt v× sè mol thËt sù nhá h¬n 0,0332
b, nHcl = 0,04 .1 = 0,04 mol
Gi¶ sö hçn hîp chØ gåm Zn : nhh nZn = 1,86/65 = 0,0286 mol
=.> nHCl = 2nZn = 0,0286 . 2= 0,0572 mol
Mµ ta chØ cã 0,04 mol axit kh«ng ®ñ ®Ó hoµ tan 0,0286 mol kim lo¹i vµ cµng
kh«ng ®ñ ®Ó hoµ tan hçn hîp cã sè mol lín h¬n 0,0286 mol . VËy víi 40 ml dung
dÞch axit HCl hçn hîp kh«ng tan hÕt vµ axit ph¶n øng hÕt .
nH2 = 1/2 nHCl = 0,04/2 = 0,02 mol => V = 0,02 .22,4 = 0,448 lÝt
Chó ý: C¸ch trªn chØ ®óng ch¾c ch¾n khi hai kim lo¹i cã cïng ho¸ trÞ.
2. X©y dùng vµ lùa chän mét sè bµi tËp n©ng cao ®Ó båi d ìng HSG
nh»m ph¸t triÓn n¨ng lùc nhËn thøc vµ n¨ng lùc t duy.
2.1 .Bµi tËp rÌn luyÖn n¨ng lùc biÕt.
Bµi 1: Hoµ tan 14,3 g Na2CO3 .10H2O vµo 87,5 g níc . TÝnh nång ®é mol/l vµ khèi
lîng riªng cña dung dÞch thu ®îc . cho biÕt thÓ tÝch cña ní lµ thÓ tÝch cóa dung
dÞch vµ khèi lîng riªng cña níc lµ 1 g/ml
Trong 286g Na2CO3 cã 106gNs2CO3 vµ 180g H2O
14,3g Na2CO3 cã xg Na2CO3 vµ yg H2O
mNa2CO3 = x = (14,3.106)/286 = 5.3g
n Na2CO3 = m/M = 5.3/106 = 0,05mol
m H2O = y = ( 14,3.180)/286 = 9g
mH2O = mH2O(trong Na2CO3. 10H2O)+ 85,7 = 9 + 85,7 = 94,7 g
VH2O = 94,7ml Vdd =94,7 ml = 0,0947l
m dd = 14,3 + 85,7 = 100g
CMNa2CO3 = n/V = 0,05/0,0947 =0,53M
D =m/V = 100/94,7 = 1.06g/ml
Bµi 2 : ChÊt v« c¬ cã Z cã c«ng thøc XaHaCaOd trong ®ã khèi lîng oxi chiÕm
17
57.14%; cacbon chiÕm 14.29%; hi®ro chiÕm 1.19%; cßn l¹i lµ nguyªn tè x cha biÕt
. t×m c«ng thøc cña z .
Mx = 100% - ( 57.14 + 14.29 + 1.19) = 27.38 %
c«ng thøc z : XaHaCaOd
a:a:a:d =
27.38 1.19 14.29 57.14
:
:
:
Mx
1
12
16
=
27.38
:1
Mx
=
23
Mx
:
1
: 1 :
1
:
3
:
3
23
1 Mx 23 x : Na
Mx
VËy c«ng thøc z lµ NaHCO3
Bµi 3 : ViÕt c¸c ph¬ng tr×nh ho¸ häc cã thÓ ®iÒu chÕ Cu(OH)2 trong phßng thÝ
nghiÖm .
Ph©n tÝch Cu(OH)2 gåm 2 thµnh phÇn Cu vµ nhãm OH
Cu kh«ng t¸c dông ®îc víi H2O nªn kh«ng dïng ph¶n øng Cu + H2O
Cu kh«ng t¸c dông NaOH (kiÒm) nªn kh«ng dïng ph¶n øng Cu + NaOH
VËy cã thÓ dïng muèi ®ång cho t¸c dông víi dung dÞch kiÒm.
C¸c muèi tan cña Cu: CuCl2, Cu(NO3)2, CuSO4, (CH3COO)2Cu
KiÒm (PTN) :
NaOH, KOH, Ca(OH)2, Ba(OH)2
cã 4 muèi – 4 kiÒm - 16 ph¶n øng
ViÕt l¹i 16 ph¬ng tr×nh ho¸ häc
Bµi 4: Nªu hiÖn tîng vµ cã gi¶i thÝch ng¾n gän vµ viÕt ph¬ng tr×nh ph¶n øng( nÕu
cã) cho c¸c thÝ nghiÖm sau :
a/ Cho mÉu natri vµo dung dÞch CuSO4
b/ Sôc khÝ CO2 vµo níc cã nhuém quú tÝn , sau ®ã ®un nhÑ
c/ Sôc khÝ SO2 vµo dung dÞch Ca(HCO3)2
d/ cho benzen vµo 2 èng nghiÖm, thªm dÇu ho¶ vµo èng thø nhÊt thªm níc vµo èng
nghiÖm thø 2 råi l¾c m¹nh .
a/ Cã hiÖn tîng lµ cã khÝ tho¸t ra vµ xuÊt hiÖn kÕt tña mµu xanh:
2Na + 2H2O 2NaOH + H2
2 NaOH + CuSO4 Cu(OH)2 + Na2SO4
b/ Quú tÝn ®æi mµu thµnh mµu hång, sau ®ã l¹i trë thµnh mµu tÝm nh¬ ban ®Çu
CO2 + H2O H2CO3
18
to
H2CO3 H2O + CO2
c/ XuÊt hiÖn kÕt tña mµu tr¾ng vµ cã bät khÝ bay lªn:
SO2 + H2O + Ca(HCO3)2 CaCO3 + 2H2O + CO2
d/ Benzen tan dÇn trong dÇu ho¶, èng nghiÖm thø 2 ph©n thµnh 2 líp níc vµ
benzen
Bµi 5 : ë 25oC, hoµ tan 450g kno3 vµo 500g H2O ®îc dung dÞch A.
BiÕt SKNO3 lµ 32g ë 20oC. X¸c ®Þnh khèi lîng KNO3 t¸ch ra khái dung dÞch khi
lµm l¹nh dung dÞch A xuènh 20oC
ë 20oC
100g H2O hoµ tan 32g KNO3
500g H2O hoµ tan ( 500.32)/100 = 160g
Khèi lîng KNO3 t¸ch ra khái dung dÞch 450 – 160 = 290g
Bµi 6: Cã bèn lä kim lo¹i gåm Al, Fe, Cu vµ Ag . ChØ dïng ph¬ng ph¸p ho¸ häc
®Ó nhËn biÕt ®îc mçi kim lo¹i trªn . ViÕt PTHH minh ho¹ .
Dïng NaOH ®Æc, kim lo¹i nµo tan ®îc vµ sñi bät khÝ ®ã lµ Al
2Al + 2NaOH +2H2O 2NaAlO2 + 3H2
Dïng HCl ®Ó thö ba kim lo¹i
cßn l¹i , kim lo¹i nµo tan, sñi bät khÝ lµ Fe.
Fe + 2HCl FeCl2 + H2
Dïng AgNO3 ®Ó thö hai kim lo¹i cßn l¹i , kim lo¹i nµo ®Èy ®îc Ag ra khái dung
dÞch t¹o mét líp mµu x¸m ®en lµ Cu, cßn l¹i lµ Ag.
Cu + 2AgNO3 Cu(NO3)2 + 2Ag
2.2 Bµi tËp rÌn kÜ n¨ng th«ng hiÓu:
Bµi 1: Cã hai dung dÞch HNO3 36% vµ H2SO4 a%
a, Trén hai dung dÞch theo tØ lÖ nµo ®Ó thu ®îc dung dÞch míi cã HNO3 21,6% vµ
H2SO4 9,8%.
b, T×m a?
a, Gäi khèi lîng dung dÞch HNO3 36% lµ x g
=> mHNO3 = 0,36x
Gäi khèi lîng dung dÞch H2SO4 a% lµ y
Sau khi trén C%HNO3= 0,36x /x+y = 21,6/100 => x/y = 3/2
b, C% cña H2SO4 ban ®Çu
mH2SO4 b®/x+y = 0,098 => mH2SO4 b® = 0,098(x+y)
C%H2SO4b® =
0, 098 x y
y
.100%
0, 098 3 2
2
.100% 24,5%
2.2.Bµi tËp rÌn luyÖn n¨ng lùc vËn dông ë møc ®é thÊp.
19
Bµi 1: Hai miÕng s¾t cã khèi lîng b»ng nhau vµ b»ng 5,74 g. Mét miÕng ®èt trong
b×nh chøa khÝ Clo d vµ mét miÕng t¸c dông víi dung dÞch axit HCl d . TÝnh tæng
khèi lîng muèi clorua thu ®îc.
0
PTHH: 2Fe + 3Cl 2 t 2 FeCl3
Fe + 2HCl FeCl2 + H2
nFe = 5,74/56 = 0,1 mol
XÐt CTHH : FeCl2 Fe - 2Cl
Mol:
0,1
2. 0,1
XÐt CTHH FeCl3 Fe
-3Cl
Mol:
0,1
3. 0,1
mmuèicláua = mkimlo¹i + m g«c axit = 5,74 .2 + (0,2 + 0,3)35,5 = 28,95 g
Bµi 2: Hoµ tan 20g muèi cacbonat kim ho¸ trÞ II vµ III b»ng dung dÞch HCl ta thu
®îc dung dÞchA vµ 1,344l khÝ (®ktc)
a, ViÕt ph¬ng tr×nh ph¶n ømg x¶y ra
b, Hái khi c« c¹n dung dÞch A th× thu ®îc bao nhiªu gam muèi khan.
Muèi cacbonat kim lo¹i ho¸ trÞ II : ACO3
Muèi cacbonat kim lo¹i ho¸ trÞ III : B2(CO3)3
ACO3 + 2HCl ACl2 + CO2 + H2O
B2(CO3)3 +6HCl 2BCl2 + 3CO2 + 3H2O
n CO2 = V/22,4 = 1,344/22,4 = 0,06mol
Dùa vµo PTHH ta thÊy nHCL = 2nCO2 = 2.0,06 = 0,12mol
mmuèi clorua = m hçn hîp muèi cacbonat + maxit – mco2
= 20 + 0,12.36,5 – 0,06.44 = 21,74g
Bµi 3 : Dung dÞch A gåm hai muèi CuSO4 vµ FeSO4
a, Cho Mg vµo dung dÞch A thu ®îc dung dÞch B cã mét muèi tan
b, Cho Mg vµo dung dÞch A thu ®îc dung dÞch C cã hai muèi tan
c, Cho Mg vµo dung dÞch A thu ®îc dung dÞch D cã ba muèi tan
Gi¶i thÝch tõng trêng hîp x¶y ra? Cho biÕt muèi trong dung dÞch B,C,D vµ viÕt ph¬ng tr×nh ph¶n øng .
a. Khi cho Mg vµo dung dÞch A thu ®îc dung dÞch B cã mét muèi tan ®ã lµ
MgSO4 do Mg t¸c dông hÕt víi hai muèi CuSO4 vµ FeSO4
Mg + CuSO4 MgSO4 +Cu
Mg + FeSO4 MgSO4 + Fe
b, Khi cho Mg vµo dung dÞch A thu ®îc dung dÞch C cã hai muèi tan ®ã lµ MgSO4
vµ FeSO4 do Mg dïng thiÕuchØ cã thÓ t¸c dông hÕt víi hai muèi CuSO4 kh«ng t¸c
20
- Xem thêm -
.DOC 
43 
722 
68 
